Hazırlayan: Mehmet YANAR Danışman: Yrd.Doç.Dr. İsmail VAROL 1 TÜRKİYE ve Hazırlayan: Mehmet YANAR Danışman: Yrd.Doç.Dr. İsmail VAROL 1

Sunum içeriği: Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) 2 Sunum içeriği: Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) (Crimean-Congo hemorrhagic fever virus, CCHV) ( veya Kırım-Kongo Hemorajik Ateşi, KKHA); Nedir? Etkeni ve epidemiyolojisi Bulaşma Hastalığın taşıyıcısı Hastalığın belirtileri Hastalık seyri Tedavi Türkiye'de ilk vakalar Türkiye KKKA istatistikleri Risk grupları Bu konuda devlet politikaları Korunma yolları 2

ÖNSÖZ Viral hemorajik ateş; genellikle virusların yol açtığı, bulaşıcı, hızlı başlangıçlı ateş, kanama bozuklukları ve çok ve yüksek fatalite ile giden bir hastalık grubudur. Farklı viruslar viral hemorajik ateşe yol açabilir. Bunların en önemlilerinden biri olan kkka virüsü, bunyavirus ailesine ait Nairovirus grubundan bir RNA virusu olup, ateş ve yaygın kanamalarla seyirli bir viral enfeksiyona yol açar.

Kırım-Kongo kanamalı ateşi nedir? 4 Kırım-Kongo kanamalı ateşi nedir? Kırım-Kongo kanamalı ateşi (KKKA), Nairovirüslerin neden olduğu; ateş, cilt içi ve diğer alanlarda kanama gibi bulgular ile seyreden kene kaynaklı bir enfeksiyondur. 4

5 Hastalığın etkeni Bunyaviridae ailesine bağlı Nairovirus soyundan zarflı bir RNA virüsüdür. Nairoviruslar dış ortama dayanıksızdır, konakçı dışında yaşayamazlar. 56ºC’de 30 dakikada ve ultraviyole ışınları ile hızla inaktive olurlar. %1 hipoklorit ve %2 gluteraldehite duyarlıdırlar. NAIROVIRUS 5

6 EPİDEMİYOLOJİ-1 6

İlk olarak 1944 yılında Kırım’da görülmüş ve ‘Kırım Kanamalı Ateşi’ adı konulmuştur. Aralarında Sovyet askerleri de olan 200’ den fazla kişiyi etkilemiştir. Daha sonra aynı belirtilerle 1956 yılında Kongo’da görülen hastalığa ‘Kongo Ateşi’ adı verilmiştir.1969 yılında her iki hastalığın da aynı olduğunun anlaşılması üzerine hastalık ‘Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi’ adıyla anılmaya başlamıştır.

8 EPİDEMİYOLOJİ-II Halen Afrika, Asya, Ortadoğu ve Balkanlar’da endemiktir. Ülkemizde ilk kez 2002 yılında görülen ve 2003 yılında tanımlanan hastalık, her yıl Nisan-Ekim ayları arasında görülmekte ve Haziran-Temmuz aylarında pik yapmaktadır. İlk kez Tokat yöresinde görülen hastalık ağırlıklı olarak İç Anadolu Bölgesinin kuzeyi, Karadeniz Bölgesinin güneyi ve Doğu Anadolu Bölgesinin kuzeyinde görülmektedir. 8

9 KKKA NASIL BULAŞIR? Henüz ergin olmamış Hylomma soyuna ait keneler, küçük omurgalılardan kan emerken virüsleri alır, gelişme evrelerinde muhafaza eder; ergin kene olduğunda da hayvanlardan ve insanlardan kan emerken bulaştırır. 9

1010 Bulaşma KKKA insanlara esas olarak Hyalomma marginatum cinsi kenelerin tutunması ile bulaşır. Virüs hayvanlarda asemptomatik enfeksiyon oluşturmasına rağmen, insanlarda hastalığa neden olmaktadır. KKKA virüsünün insanlara başlıca bulaş yolları aşağıda sıralanmıştır: 10

Bulaşma Yolları Enfekte kene tutunması 1111 Bulaşma Yolları Enfekte kene tutunması Enfekte kenelerin çıplak el ile ezilmesi Viremik hayvanların kan, doku ve sekresyonları ile temas KKKA hastalarının kan ve diğer vücut sıvıları ile temas Kan içeren damlacık yolu ile bulaş 11

HASTALIĞIN EN ÖNEMLİ VEKTÖRLERİ KENELER Dünyada bilinen 866 kene türü mevcuttur. Türkiye'de 46 çeşit kene türü yaşıyor. Bunlardan 38'i KKKA virüsü taşıyor.

1313 13

Nimf (deriye yapışmış) 14 1414 Erkek erişkin Hyalomma Dişi erişkin Hyalomma Dişi erişkin Hyalomma kan emmiş Nimf (deriye yapışmış) 14

4-20 GÜN (110-120 GÜN) 14-26 GÜN BIOTOPE (DOĞAL ODAK) 9-14 GÜN TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ZOONOTİK HASTALIKLAR DAİRE BAŞKANLIĞI 30-90 GÜN TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ZOONOTİK HASTALIKLAR DAİRE BAŞKANLIĞI 15

BIOTOPE (DOĞAL ODAK) 4-20 GÜN (110-120 GÜN) 14-26 GÜN 9-14 GÜN TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ZOONOTİK HASTALIKLAR DAİRE BAŞKANLIĞI 30-90 GÜN

1717 VİRÜS HAYVANLARDA BELİRGİN HASTALIK YAPMAMAKTADIR, Virüs; sığır, koyun, keçi, yabani tavşan ve tilki gibi hayvanlarda tespit edilmiştir. Güneydoğu Avrupa ile Güney Afrika arasında göç eden göçmen kuşlar üzerinde bulunabildiği gösterilmiştir. Buna karşılık hayvanlar hastalığın yayılmasında aracı rol oynamaktadırlar. 17

KENELERİ DOĞAL HAYATTAN YOK ETMEK MÜMKÜN DEĞİLDİR, 1818 KENELERİ DOĞAL HAYATTAN YOK ETMEK MÜMKÜN DEĞİLDİR, Hastalığın bulaşmasına neden olan keneleri doğal hayattan yok etmek mümkün değildir. Çünkü dişi bir kene 3 bin-7 bin arasında yumurta bırakabilir. Ancak çiftlik hayvanlarında düzenli ilaçlama ile biyolojik üreme zinciri kırılmak suretiyle kabul edilebilir düzeyde azaltılabilir. 18

KKKA Hastalığının Belirtileri Ateş, üşüme, titreme Kırıklık, Yorgunluk, Yaygın kas ağrıları Baş ağrısı Halsizlik Bulantı-kusma, ishal

Hastalıgın Seyri (Prognoz) 2121 Hastalıgın Seyri (Prognoz) Hafif ve orta derecede klinik seyir gösterenler yaklaşık 9-10 günde iyileşir Mortalite oranı ortalama %30 (%8-80) İyileşen olgularda kalıcı hasar görülmez Ölüm klinik bulguların 2. haftasında görülür Ölümler genellikle karaciğer, böbrek ve akciğer yetmezlikleri nedeni ile olmaktadır. 21

Şekil : Kırım Kongo Kanamalı Ateşinin Seyri 2222 (DNA kopya ve çoğaltılması) Şekil : Kırım Kongo Kanamalı Ateşinin Seyri 22

LABORATUVAR BULGULARI 2323 LABORATUVAR BULGULARI Lökosit sayısı > 10000 / L Trombosit sayısı < 20000 / L AST > 700 IU / L ALT > 900 IU / L aPTT > 60 sn Fibrinojen düzeyi < 110mg / dl Melena ve bilinç değişiklikleri Hastalığın ilk 5 gününde herhangi biri varsa %90’ın üzerinde fatal seyire işaret eder. 23

Tedavi Ribavirin Destek tedavi : Trombosit TDP Eritrosit Tam kan 2424 Tedavi Ribavirin Destek tedavi : Trombosit TDP Eritrosit Tam kan Iv sıvı desteği Organ yetmezliğine yönelik destek 24

Türkiye’de ilk vakalar 2525 Türkiye’de ilk vakalar Ülkemizde bugüne kadar saptanan tek viral kanamalı ateş (VKA), Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA)’dir ve ilk kez 2003 yılında varlığı kanıtlanmış olmakla birlikte, 2001 yılında benzer olguların görüldüğü ifade edilmiştir. Bugüne kadar, 2010 yılı itibariyle yaklaşık 5000 olgu kanıtlanmış KKKA enfeksiyonu bildirilmiştir ve olgu fatalite oranı yaklaşık olarak % 5-10 dolayındadır. 25

TÜRKİYE KENE HARİTASI Yoğun olarak görüldüğü iller: 2626 TÜRKİYE KENE HARİTASI Yoğun olarak görüldüğü iller: Erzurum, Erzincan, Gümüşhane, Bayburt, Tokat, Yozgat, Sivas, Amasya, Çorum,Çankırı, Bolu, Kastamonu ve Karabük 26

KKKA VAK’ALARININ GÖRÜLDÜĞÜ AYLAR 2727 KKKA VAK’ALARININ GÖRÜLDÜĞÜ AYLAR 27

Yaş Gruplarına Göre KKKA Seropozitifliği (Antikor Durumu) 2929 Yaş Gruplarına Göre KKKA Seropozitifliği (Antikor Durumu) 29

3030 RİSK GRUPLARI Endemik bölgede yaşayan tarım ve hayvancılık ile uğraşan çiftçiler, çobanlar, mezbaha çalışanları Veteriner hekimler Veteriner sağlık teknisyenleri Enfekte hastalarla temas eden sağlık personeli Laboratuar çalışanları Askerler Kamp yapanlar Hastaların yakınları 30

KKKA İÇİN DEVLET POLİTİKALARI 3131 KKKA İÇİN DEVLET POLİTİKALARI 31

3333 33

3434 34

3535 35

"Kene Avcıları" Doğaya Bırakıldı Orman ve Su İşleri Bakanlığı'nın yaban hayvanı yerleştirme projesi kapsamında üretimi sağlanan bin kınalı keklik, Çorum'un çeşitli bölgelerinde doğaya bırakıldı. Kenelerin Azalmasında Katkı Sağlıyorlar

Kene yiyen bitki Kenenin en yoğun olarak yaşadığı illerden biri olan Tokat'ta kene yiyen ’Dionaga muscipula’ venüs bitkisi üretilmeye başladı.

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma 3838 Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma   Hastalığın bulaşmasında keneler önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle kene mücadelesi önemlidir fakat oldukça da zordur. 1. İnsanlar kenelerden uzak tutulabilir ise bulaş önlenebilir. Bu nedenle de mümkün olduğu kadar kenelerin bulunduğu alanlardan kaçınmak gerekir. 38

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma 3939 Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma 2. Kenelerin yoğun olabileceği çalı, çırpı ve gür ot bulunan alanlardan uzak durulmalı, bu gibi alanlara çıplak ayak yada kısa giysiler ile gidilmemelidir. 3. Bu alanlara gidenlerin lastik çizme giymeleri, pantolonlarının paçalarını çorap içine almaları, 39

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma 4040 Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma   4. Ayrıca uzaklaştırıcı olarak WHO (Dünya Sağlık Örgütü) tarafında da önerilen DEET, dimetil ftellat, benzil benzoat ve indanol içeren uzaklaştırıcıları açık yerlere ve kıyafetlere uygulanması, 5. Bu kenelerle sıklıkla karşılaşılabilecek ortamda çalışması gerekenlerin kıyafetlerine WHO tarafından önerilen ilaçları uygulaması, önerebilinir. 40

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma 4141 Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma 6. Diğer canlılara ve çevreye zarar vermeden, haşere ilacı (insektisit) ile uygulamanın uygun görüldüğü durumlarda  çevre ilaçlanması yapılabilinir. 7. Kenelerin bulunduğu alanlara gidildiği zaman vücut belli aralıklarla kene için taranmalıdır. 41

Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma 4242 Kırım-Kongo Kanamalı Ateşinden Korunma 8. Vücuda yapışmış keneler uygun bir şekilde  kene ezilmeden, ağızdan veya başından tutularak bir cımbız veya pens yardımıyla sağa sola oynatarak alınmalıdır. Isırılan yer alkolle temizlenmelidir. Mümkünse kenenin tanı için alkolde saklanması uygun olur. 42

4343 KENE KOVUCU İLAÇLAR Park ve mesire yerleri gibi dar alanlarda ise çok yoğun kene olması durumunda, çevreye ve halk sağlığına yönelik etkileri iyi bilinen insektisit ilaçların uzmanların kontrolünde yapılması faydalı olabilir. 43

4444 KENE KOVUCU İLAÇLAR Giysilere, çadır, uyku tulumu, koltuk, kanepe, halı, kilim perde, duvar gibi kenenin uzak tutulması istenen alanlara uygulanır. Uzun süreli koruma sağlar. Giysilere giymeden önce uygulanıp kuruduktan sonra giyilir. Ken-Kov Aeresol (TAMAY) Anti-Kene Sprey (PCI) Sivrisinekler için piyasada mevcut olan direkt vücuda sürülen ilaçlar kenelere karşı da kullanılabilir. Kısa süreli koruma sağlar. OF, KOV, SİN-KOV vb. 44

Sağlık Kuruluşlarında Korunma Önlemleri 4545 Sağlık Kuruluşlarında Korunma Önlemleri Hastanın izolasyonu Temas izolasyon önlemleri Damlacık izolasyonu Kontamine alet, ekipman ve yüzey dezenfeksiyonu Tıbbi atıkların dezenfeksiyonu Cenazenin güvenli hazırlanması Hastane personeli ve hasta yakınlarının eğitilmesi 45 45 45

İzolasyon Önlemleri Koruyucu önlük Eldiven Cerrahi maske Gözlük Bone 4646 İzolasyon Önlemleri Koruyucu önlük Eldiven Kontamine materyal elle tutulacaksa çift eldiven Cerrahi maske Hastada öksürük, kanama, kusma, ishal varsa ya da bronkoskobi, endoskobi, resüsitasyon, entübasyon, otopsi gibi invazif işlemler yapılacaksa N95 maske Gözlük Bone Galoş Yerde enfekte materyal varsa 46

İzolasyon Önlemlerini Kimler Uygulamalı ? 4747 İzolasyon Önlemlerini Kimler Uygulamalı ? Hastaya bakım veren tüm sağlık personeli Temizlik personeli Laboratuvar çalışanları Tıbbi atık personeli Çamaşırhanede çalışanlar Cenaze ile uğraşanlar Hasta yakınları 47

KİŞİSEL KORUYUCU ÖNLEMLER 4848 KİŞİSEL KORUYUCU ÖNLEMLER Uygun giyim Riskli alanlarda yaşayanlar/bulunanlar günlük olarak vücutlarını kene yönünden kontrol etmelidirler Vücuda tutunan kene deriye yapıştığı yerden bez, peçete yardımıyla elin direkt teması önlenerek elle veya pens benzeri malzeme yardımıyla tutularak çıkarılmalıdır. Ezilmemelidir. 48 48 48 48 48

4949 KENE ÇIKARILMASI Keneler virüsü, vücuda yapıştıktan hemen sonra vermeyip, bunun için belirli bir süre gerektiğinden kenenin en kısa sürede çıkarılması çok önemlidir. Keneler kesinlikle ezilmeden ve kenenin ağız kısmı koparılmadan bir cımbız veya pens yardımıyla kenenin vücuda yapıştığı yerden tutularak, sağa sola oynatılarak çıkartılmalıdır. 49 49

5050 KENE ÇIKARILMASI Kene üzerine herhangi bir kimyasal madde kesinlikle dökülmemeli ve keneler sigara veya kibrit gibi fiziksel yöntemlerle uzaklaştırılmaya çalışılmamalıdır. Çünkü bu durumda keneler kusmakta ve mikrobu vücuda verebilmektedir. Mecbur kalınırsa (deri içinde kenenin başının kalması vb.) kenelerin cerrahi yöntemle çıkarılması gerekmektedir. 50 50

KENENİN PENS İLE ÇIKARILMASI

5252 52

5353 İple Kene Çıkarma 53

5454 54

Unutmayınız! Vücuda yapışan kene ne kadar kısa zamanda vücuttan uzaklaştırılırsa hastalığın bulaşma riski o kadar azalabilmektedir. Kene ısırması vakası gerçekleşmesi halinde en yakın sağlık kuruluşumuza müracaat ediniz. Sağlıklı ve mutlu bir yaşam dileklerimle.

Faydalanılan Kaynaklar: http://www.klinikgelisim.org.tr/kg_23_3/4.pdf CDC. Bioterrorism http://wwwbtcdcgov/Agent/Agentlistasp 2005. http://www.aksaraysm.gov.tr/sayrinti.asp?ayrintim=25 http://www.who.int/csr/don/2006_08_08b/en/index.html www.saglik.gov.tr www.tvhb.org.tr/ www.who.int/mediacentre/factsheets/fs208/en/ www.cdc.gov/ncidod/dvrd/spb/mnpages/dispages/cchf.htm www.medicine.ankara.edu.tr/fakulte/files/20054_9 http://www.ttb.org.tr/kutuphane/kirim_kongo_rpr.pdf http://www.nsm.gov.tr/tr_TR/upload/resimler/FAA_kalp_2.jpg http://www.dogaltedavi.net/f91/kene_isirmasi_kirim_kongo_hastaligi_kene_ixodes_ricinus-336.html 5757 57

5858 TEŞEKÜR EDERİM Mehmet YANAR GAZİANTEP-2012 58