ERİŞKİNLERDE DİKKAT EKSİKLİĞİ/ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) Doç.Dr. Bedriye Öncü 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Konuşma planı DEHB (tanım, etiyoloji, sıklık, ve belirtiler) Tanı koyma süreci Ayırıcı tanı DEHB ile birlikte görülen hastalıklar Tedavi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Tanım DEHB ; Kronik bir sendrom; dikkati toplama ve sürdürme bozukluğu dürtüsellik aşırı hareketlilik Kalıcı ve sürekli Kişinin bulunduğu gelişim dönemine uymaz 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 DEHB Çocuk Psikiyatrisi’nin en sık tanı konan hastalığı Tedavinin etkileri: Belirgin düzelme mümkün Tedavi edilmezse pek çok psikiyatrik ve sosyal sorun 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Yakın zamana dek çocukluk çağının sorunu olarak düşünülmekteydi Psikiyatrik sınıflandırma sistemlerindeki yeri Ölçüt sorunları 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

DEHB’nin görülme sıklığı Çocuklarda DEHB sıklığı %3-10 Erkeklerde daha sık Klinik dışında K/E: 2/1 veya 3/1 (klinikte oran daha yüksek) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Erişkinlerde DEHB görülme sıklığı Takip çalışmaları DEHB saptanan çocukların %80 inde ergenlik döneminde, %50-70 inde erişkinlikte de belirtilerin devam ettiğini göstermiş. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 10 ülkede yapılmış bir çalışmada yetişkinlerde DEHB sıklığı: %1.2- 7.3 (ort %3.4) Düşük gelirli ülkelerde sıklık düşük Yüksek gelirli ülkelerde sıklık yüksek . (Fayyad ve ark. 2007 ) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Etiyoloji Tam olarak bilinmemektedir. Çok etkenli Her olguda bozukluk farklı nedenlere bağlı olabilir, Aynı olguda farklı nedenler bir arada bulunabilir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Etiyoloji Genetik Çevresel 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Etiyoloji: Genetik etkenler DEHB olan çocukların anne babalarında da DEHB olma riski 2- 8 kat yüksek. Tek yumurta ikizlerinde eş hastalanma oranları çift yumurta ikizlerine göre yüksek. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Hangi genler? Katekolamin ve serotonin metabolizmasını düzenleyenler En fazla üzerinde durulan dopamin 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Dopamin D4 reseptor geni (DRD4) Dopamin D5 reseptor geni (DRD5) Dopamin transporter geni (DAT) Dopamin beta-hidroksilaz geni (DBH) Serotonin taşıyıcı geni (5-HTT) Serotonin reseptor 1B geni (HTR1B) Synaptosomal-associated protein 25 gene (SNAP25) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Etiyoloji; Çevresel etkenler Beyne zarar veren durumlar: İntrauterin rubella ve diğer enfeksiyonlar Gebelikte sigara kullanımı Perinatal ve neonatal hipoksi Doğum travmaları Ensefalit, menenjit Kurşun zehirlenmesi Kafa travması 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Etiyoloji; Çevresel etkenler Çevresel etmenler sonucu beynin etkilenmesi DEHB belirtilerine neden olabilir. Bu etmenler herkeste DEHB’na yol açmaz. Çevresel ve genetik etmenlerin etkileşimi söz konusu 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 DEHB’nin Alt Tipleri 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Dikkatsizlik ön planda 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ön planda 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Bileşik tip 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Dikkatsizlik Belirtileri 1.Ayrıntılara dikkat etmekte zorluk çeker, dikkatsizce hatalar yapar. 2. Üzerine aldığı görevlerde, oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. 3. Doğrudan kendisiyle konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi görünür. 4. Ödevleri ya da verilen görevleri bitiremez, verilen plana/yönergeye uyamaz. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Dikkatsizlik Belirtileri 5. Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır. 6. Konsantrasyon gerektiren işleri yapmayı istemez. 7. Üzerine aldığı görev ve etkinlikler için gerekli şeyleri kaybeder (oyuncak, ödev, kalem-kitap). 8. Günlük etkinliklerinde unutkandır. 9. Dikkati dış uyaranlarla kolayca dağılır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Aşırı hareketlilik belirtileri 1.Uygunsuz durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergen ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk hissi olabilir) 2. Elleri ayakları kıpır kıpırdır, oturduğu yerde kıpırdanıp durur. 3. Sakin biçimde boş zaman geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynamada zorlanır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Aşırı hareketlilik belirtileri 4. Çok konuşur 5. Sınıfta ya da oturması beklenen durumlarda oturduğu yerden kalkar 6. Sürekli hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Dürtüsellik Belirtileri 1. Başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (konuşma ya da oyunlara burnunu sokar). 2. Sırasını bekleme güçlüğü vardır. 3. Sorulan soru tamamlanmadan önce cevabını verir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Belirtiler; 7 yaşından önce başlamıştır Kişinin yaşıtlarına kıyasla daha fazladır Farklı ortamlarda (ev, iş gibi) gözlenir İş hayatı, aile ve arkadaş ilişkilerini etkiler Başka bir bedensel ya da psikiyatrik hastalığa bağlı değildir 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ergenlik ve Erişkinlikteki DEHB Belirtileri 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Dikkat Eksikliği 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ergenlerde dikkat eksikliği Dağınıktır (odası, çantası, dolapları) Ödevlerini, sınavlarını unutur Unutmazsa da pek ödev yapmaz Çabuk sıkılır (ders dinlerken, çalışırken, kitap okurken sıkılır, dersin başında uzun süre kalamaz, bilgisayar oyunlarından sıkılmaz) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ergenlerde dikkat eksikliği Eşyalarını kaybeder (kalem, kitap, cüzdan, palto!) Akademik başarısı kapasitesinin altındadır Bazı derslerde bildiği halde başarısız olur (soruyu yanlış anlar, formülü bilir ama yanlış sonuç bulur, ya da sonucu doğru bulduğu halde yanlış seçeneği işaretler, parağraf sorularını tekrar tekrar okur) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ergenlerde dikkat eksikliği Yalnızca dikkat eksikliği varsa ilkokulda sorun yaşanmamış olabilir Beklentiler ve ödevler az Derse tek öğretmen giriyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ergenlerde dikkat eksikliği Orta öğrenimde başarılı olmak için daha uzun süreler konsantre olabilmek ve daha çok dikkat gerekir sorunlar fark edilir. “Biraz daha dikkatli olması lazım” denen çocuklar.. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Erişkinlerde dikkat eksikliği Yaptığı işe sık sık ara verme ihtiyacı duyar Randevuları veya projelerin son teslim tarihlerini unutur Plan yapmakta ve işlerini düzene koymakta zorlanır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Erişkinlerde dikkat eksikliği Projeleri bitiremez Konsantre olamaz Unutkanlığını ve sık eşya kaybettiğini bildiği için kompulsiyon benzeri kompanzasyon mekanizmaları geliştirebilir (cüzdan, telefon, evden çıkarken ocak kontrolü vb.) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Aşırı Hareketlilik 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ergenlerde aşırı hareketlilik Ergenlikle çocuklukta görülen aşırı hareketlilik ve koşturma kaybolur ama bu gençler; Huzursuz hisseder Kıpır kıpırdır, genellikle ayaklarını sallar elleri bir şeylerle meşguldür, kalem çevirir Pek çok faaliyete başlar Çok ve hızlı konuşur, bu nedenle sınıfta azar işitirler. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Erişkinlerde aşırı hareketlilik Uzun süre yerinde kalamama (toplantılar, sinema vb.) Çeşitli bahaneler bularak oturduğu yerden kalkma (su içme, kahve alma vb.) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Dürtüsellik 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

DEHB belirtilerinin yaşa göre değişimi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ergenlerde dürtüsellik Ergenlik dönemi doğası gereği dürtüselliğin arttığı bir dönem. DEHB olan gençlerde dürtüsellik belirtileri daha ağır ve ergenlik daha zor geçebilir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ergenlerde dürtüsellik Çabuk tepki verme, kavga etme Devamsızlık, okulu bırakma Tehlikeli işlere girişme, tehlikeli araba kullanma Erken yaşta alkol ve madde kullanımı Erken yaşta cinsel deneyim 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Erişkinlerde dürtüsellik Öfke kontrolü sorunları Para hesabını bilememe, gereksiz/dürtüsel harcamalar yapma Evlilik sorunları Sık iş değiştirme Eş değiştirme 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Erişkinlerde görülen diğer özellikler 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Zamanı ayarlayamamak Pek çok işi aynı anda yürütmeye çalışmak Genel bir düzensizlik, geç kalma ve telaş Sonuçlarını düşünmeden konuşmak Yapacağı işleri ertelemek Üstlenilen iş ya da projeleri yarım bırakma eğilimi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Kitap okurken konsantre olamama Hesaplar, raporlar gibi kağıt işlerini bitirmekte zorluk Sıra beklemekte zorluk Uzun süreli ilişkiler kurma güçlüğü Yineleyici depresyonlar (genellikle ergenlik döneminde başlar) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Karar verme sorunları (ani kararlar verme ya da karar verememe) Maymun iştahlılık Kolayca hayal kırıklığına uğrama Hayal kırıklıklarına tahammül edememe Alkol/madde kullanımı ya da bağımlılığı 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Gece uykuya dalmakta ve sabah kalkmakta zorluk ( gece kuşu ) Başarısızlık hissi, potansiyeline ulaşamadığını hissetme Tehlikeli araba kullanma, trafik kazaları, aşırı hız yapma 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Tanı koyarken yalnızca ölçüt sayısı değil kişinin genel gelişimi ve belirtilere bağlı gelişen bozulma dikkate alınmalıdır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Bozulmanın değerlendirilmesi Kişinin potansiyeli nedir ve bu potansiyele ne kadar ulaşabilmiştir? DEHB belirtilerine bağlı sorunların düzeyi Dürtüsellik nedeniyle evde, okulda, iş yerinde ve diğer ortamlarda ne kadar sorun yaşıyor? Dikkatsizlik okul ve iş başarısını, günlük yaşamını ne kadar etkiliyor? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Bozulmanın değerlendirmesi –2- Var olan işlevselliğini korumak için ne kadar çaba harcıyor? Yaşıtlarıyla aynı başarıyı göstermek için daha çok zaman ve çaba harcıyor mu? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Tanının gecikmesi Kişinin kapasitesi ve çabası Ailesinin ve kendisinin beklentisi Devam ettiği okul, çalıştığı iş Dikkatsizlik belirtilerinin şiddeti 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

DEHB belirtilerinin olması tanı koymak için yeterli mi? Pek çok psikiyatrik hastalıkta DEHB’ nda görülen belirtilere benzer belirtiler görülür. Özellikle dikkat sorunları.. Bu nedenle; DEHB tanısı diğer psikiyatrik hastalıklar konusunda deneyimli bir klinisyenin yapacağı değerlendirmeden sonra konmalıdır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

DEHB değerlendirmesi yaptığımız yetişkinler; genellikle çocuklarında DEHB olan ve kendilerinde de buna benzer belirtilerin olduğunu söyleyerek baş vuranlar gazetelerde ya da katıldıkları toplantılarda bilgi alarak kendilerinde DEHB olduğunu düşünen kişiler ilişki sorunları, depresyon vb. yakınmalarla gelip yaptığımız değerlendirmeler sonucu DEHB düşündüğümüz kişiler 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ergen ve Yetişkinde DEHB Tanısı Yetişkinlerde DEHB tanısı için hala bir değerlendirme ölçeği ve tanı ölçütü yok. Tanı anamneze dayalı olarak konuyor. Testlerle tanımızı destekliyoruz. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Tanı koymak için neler yapıyoruz? İlk görüşme Ölçeklerin doldurulması Ölçeklerin değerlendirildiği ayrıntılı 2. görüşme Nöropsikolojik testler Gerekirse yapılacak tetkikler 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 İkinci görüşme Prenatal dönemden başlayan ve DEHB için risk etmenlerini ve DEHB belirtilerini sorgulayan ayrıntılı anamnez Prenatal özellikler: Gebelikte ilaç, sigara, hastalık. Anne karnında hareketli mi? Doğum?? Postnatal sorunlar 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 İkinci görüşme Bebeklik: gazlı, uyku sorunu olan, huysuz ve bakımı zor bebek mi? Gelişim basamakları (yürüme, konuşma, tuvalet eğitimi) Erken çocuklukta dikkat ve hareketlilik öyküsü (oyunları sürdürme, yerinde oturabilme, kreşte öğle uykusu?, susam sokağı vb. izleyebilme) 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 İkinci görüşme Okul öyküsü: Okumayı ne zaman öğrenmiş? Yazısı nasıl? Harf atlama karıştırma var mı? Öğretmenleri neler söyler? Kendiliğinden ödev yapar mı? Başarısı nasıl? Dikkat hataları? Ders dinleyememe? Derste konuşma, dolaşma, yerinde duramama? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 İkinci görüşme SBS, OKS, ÖSS.. İşlem hataları, soru kaydırma, paragraf soruları?? Dersin başında kalma süresi.. İş öyküsü İkili ilişkiler.. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Tanı Yaşamın erken dönemlerinden beri hareketlilik- dürtüsellik Uzun süredir var olan dikkat sorunları DEHB’yi akla getirmeli.. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Öte yandan.... Dikkati sürdürme sorunları, dikkatsizlik, hareketlilik ve huzursuzluk hali, hızlı konuşma gibi belirtiler ergen ve erişkinlerde görülebilen pek çok psikiyatrik hastalıkta bulunur. DEHB’nin diğer psikiyatrik hastalıklarda ayrılması ve eş tanılar .. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

OKS...ÖSS..ALES..TUS ve diğerleri.... Özellikle ergenlik ve genç erişkinlik döneminde akademik beklentilerin artmasıyla birlikte “dikkat eksikliği”, “dikkatsizlik”, “konsantre olamama” gibi yakınmalarla pek çok genç kliniklere geliyor. Hepsi DEHB mi?? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Ayırıcı tanı ve eştanılar Duygudurum bozuklukları Depresyon İki uçlu bozukluk Kaygı bozuklukları Zeka gerilikleri Şizofreni Kişilik bozuklukları Yaygın gelişimsel bozukluklar Madde kullanımı 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Depresyon DEHB ile depresyonu ayırmak zor olabilir Belirtiler karışabilir DEHB olan erişkinlerde sık görülür Genelde hekimin hastada DEHB olabileceğini düşünmediği durumlarda en sık konan tanıdır (dikkatsizlik, irritabilite). 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Depresyon- DEHB ayrımı Depresyondaki dikkat/ konsantrasyon sorunları ve huzursuzluk hissi sürekli değil Anhedoni, disforik duygudurum ya da irritabilite dönemleriyle sınırlı Vejetatif belirtilerin (uyku-iştah değişiklikleri) varlığı depresyon tanısını güçlendirir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Depresyon DEHB eştanısı DEHB’de ergenlikle birlikte depresyon oranları artar. DEHB’nda depresyon sık (%10-30). Ortak biyolojik yatkınlık? Yıllardır süren başarısızlık? 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 İki Uçlu Bozukluk Manik nöbet belirtileri: enerji artışı, hareketlilik, çok konuşma, dikkatin kolayca dağılması, sinirlilik DEHB’de aynı belirtiler var!!! Ayırmak kolay değil..Kesitsel değerlendirmede ayrım neredeyse imkansız. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 İki Uçlu Bozukluk Belirtiler manik nöbetle sınırlıysa DEHB tanısı dışlanır. Özellikle çocuklarda ayrım çok güç olabilmektedir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Anksiyete bozuklukları Anksiyete belirtileri ve DEHB belirtileri karışabildiği gibi, bildirilen eştanı oranları da oldukça yüksek (%30-50). 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Alkol – madde kötü kullanımı ve bağımlılığı Eş tanı oranları sık: %10-40 Alkol ve madde kötü kullanımı ve bağımlılığı tedavisi için psikiyatriye başvuran kişiler içinde DEHB olanların oranının yüksek olduğu bildirilmektedir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 DEHB Tedavisi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Tedavi Etkili bir tedavi için çok boyutlu yaklaşım gerekliyor İlaç tedavisi İlaç dışı tedaviler: Eğitim Psikoterapi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 İlaç tedavisi Ana amaç belirtilerin azaltılmasından çok kişinin başına gelebilecek ikincil zararların da azaltılması Ergenler için okul başarısızlığı, sınıf tekrarı, kazalar, arkadaş reddi, disiplin sorunları, antisosyal eylemler, alkol-madde kullanımı/bağımlılığı Erişkinler için işte başarısızlık, maddi sorunlar, aile ve eşle ilgili sorunlar, kazalar, alkol-madde kullanımı/ bağımlılığı 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

İlaç Tedavisinin Etkileri Aşırı hareketlilik: Huzursuzluk ve kıpır kıpırlık azalır. Kişi yerinde durabilmeye başlar. Dikkatsizlik: Dikkat ve konsantrasyon artar. Akademik başarı yükselir. Konuşulanları dinlemeye başladığı için bozuk ilişkiler düzelmeye başlar. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

İlaç Tedavisinin Etkileri Dürtüsellik: Azalır. Daha az acele eder. Başkalarının sözünü daha az keser, konuşmadan önce düşünmeye başlar. Dürtüselliğin azalması da insanlarla ilişkilerin düzelmesine katkıda bulunur. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

İlaç Tedavisinin Etkileri Çabuk sinirlenme: Öfke patlamaları seyrekleşir, şiddeti azalır. Düzensizlik-organize olamama: Organizasyon bozukluğu azalır. İşleri tamamlamak için plan yapmaya başlarlar. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 İlaç tedavisi Uyarıcılar (psikostimulanlar) en etkili tedavi. Bazı antidepresanlar da tedavide etkili. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Uyarıcılar Metilfenidat (Ritalin 10 mg tab) Metilfenidat OROS (Concerta 18, 27, 36, 54 mg) Erişkinlerde de en az çocuk ve ergenlerdeki kadar etkin. Metilfenidat kullanımı ve dozları bireysel ihtiyaçlara göre hasta-hekim işbirliğiyle ayarlanmaktadır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Metilfenidat (Ritalin) Alındıktan 30 dk içinde etki başlar, 4-5 saat sürer. Uykusuzluk İştahsızlık Taşikardi ve hipertansiyon (daha nadir) Günde 2-3 kez verilebilir. Ritalin kullanımı ve dozları bireysel ihtiyaçlara göre hasta-hekim işbirliğiyle ayarlanır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Metilfenidat OROS (Concerta) Metilfenidatın osmotik salınımını sağlar. Gün boyu etkili (12 saat). 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Psikostimulanlar kontrole tabi Kırmızı reçete Psikiyatristler reçete edebiliyor 18 yaşa kadar geri ödemede 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Atomoksetin (Strattera) Selektif NRI 10, 18, 25, 40, 60 mg kapsül Erişkinlerde 40-100 mg/gün Kontrole tabi değil 18 yaşa dek geri ödemede Geri ödeme için heyet raporu Çocuk psikiyatrları reçete edebiliyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Antidepresanlar İmipramin (Tofranil): Ritalin kullanmak istemeyen, yan etkiler nedeniyle kullanamayan ya da yanıt alınamayan kişilerde, DEHB ile birlikte depresyon ve kaygı bozuklukları olanlarda tercih ediliyor Etki 3-4 haftada başlar 25- 100 mg/gün (genelde depresyonda olduğundan daha düşük dozda etkili) Yan etkiler nedeniyle tercih edilmiyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Diğer tedaviler Klonidin, karbamazepin, venlafaksin, reboksetin, buspiron, bupropion vb. üzerinde çalışmalar yapılıyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Eğitim DEHB olan pek çok erişkin okul, iş yeri, arkadaşlar ve aileyle yıllardır yaşadıkları sorunlar nedeniyle kendilerini yetersiz ve başarısız hissederler. Bu durumun değişmeyeceğine inanırlar. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Eğitim Yıllardır yaşamı zorlaştıran ve artık kişiliğin bir parçası olarak kabul edilen özelliklerin değişebileceğini öğrenmek kişideki suçluluk ve yetersizlik duygularını azaltır. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

DEHB’nun olumlu yönleri DEHB olan kişiler; - enerjik - yeni çözümler bulan, yeni fikirler üreten - öfkesi uzun sürmeyen - konuşkan - yaratıcı - eğlenceli - coşkulu ve heveslidirler. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Pratisyen Hekim ve DEHB Tanı Tedaviye yönlendirme Tedaviye uyum Tedaviyle ilgili yanlış inanışların giderilmesi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

DEHB’li olgulara nasıl destek olunabilir? Eğitim (hasta, aile, öğretmen) Doğru kaynaklara yönlendirme Okullarda (ilköğretimde) uygulamalar SBS, LGS ve LYS uygulamaları Bazı üniversitelerdeki uygulamalar 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

DEHB gerçekten bu kadar sık mı? Dünyada yapılmış sıklık çalışmasına göre ülkemizde tanısı konmuş DEHB’li olgu sayısı yetersiz Ayırıcı tanı – eştanılar nedeniyle özellikle yetişkinlerde dikkatli değerlendirme gerekir Sadece belirtilere bakılarak konacak tanı yanlış olacaktır 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Olgu Örnekleri 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 2007 C.G. 45 yaşında, erkek, üniversite terk, evli Kendi iş yerinde takı tasarlıyor ve satıyor Tesadüfen DEHB belirtilerini öğrenmiş ve kendisinde de benzer belirtiler olduğunu düşünerek gelmiş. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Yakınma “4 fakülteye girdim, hiç birini bitiremedim.” “İstediğim gibi çalışamıyorum, 30dk bir işle uğraşınca sıkılıp bırakıyorum.” “Dalıp gidiyorum.” “Bütün işleri son anda yapıyorum.” 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 “Çok unutkanım. Banka kartlarını makinede unutup gittiğim olur.” “Olur olmaz yerlerde aklımdan geçeni söylüyorum.” “Huzursuz hissediyorum.” “Yaşamda istediğim yere gelemedim.” 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Bu yakınmalarla gelen hastada DEHB olabileceği düşünülerek değerlendirmeye alındı. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Doğum ve Gelişim Öyküsü 2 erkek kardeşin küçüğü İstenen ve beklenen bir bebek Prenatal, natal, postnatal bir özellik yok. 9 aylık yürümüş, konuşma ve tuvalet eğitimi gibi gelişim basamakları vaktinde Bebeklik ve çocuklukta çok hareketli 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Daha emeklerken kapı açık kalsa üst katlarda bulurlarmış Kendi kendine evden çıkar bakkala gidermiş Oyunlarda yetenekli fakat çabuk sıkılırmış Sakarmış, her tarafı yara bere içinde dolaşırmış 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Okul Öyküsü Okumayı ilk öğrenenlerden Sınıfta sırasında oturmakta zorlanır, ders dinleyemezmiş, bu durum hep sürmüş Çok konuştuğu için dayak yediğini hatırlıyor Okuduğunu hemen anlasa da başarısı vasat 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 İlkokul dönemiyle ilgili başka bilgi veremiyor Ortaokulda özel bir koleje girmiş Okulda zorlanmış Ders dinlemez, istese de dinleyemez bu nedenle de derslerle ilgilenmezmiş Ödevlerini yapmaz, yaparsa da son ana bırakırmış 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Okul için gerekli defter, kitap vb. araç gereçleri unuturmuş. Gözlük, ayakkabı gibi eşyalarını da kaybettiğini hatırlıyor Okuldan eve sürekli şikayet gelirmiş ders düzenini bozma, derste konuşma, okuldan kaçma, ortaokulda kütüphane kolundan para çalmış 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Tarih, sosyal gibi sözel derslerde daha başarısızmış, hep bu derslerden kalırmış Sayısal dersleri öğrendiyse yapabilirmiş Biraz daha büyüdüğünde okulu yerine kahveye gitmeye başlamış, okul sorunları nedeniyle ailesiyle de arası bozulmuş “Ben onlardan iyice kopmuştum, aramız kötüydü.” 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Lisede okulla ilgisi iyice azalmış Lise 1 ve 2’de sınıfta kalmış 60 gün devamsızlık yapmış “Dersler bitmek bilmezdi” diyor. Lise 3’te okul değiştirip daha kolay bir okula geçmiş, doğrudan geçmiş Futbolla ilgilenmeye başlamış 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Üniversite öyküsü Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni kazanmış, 3 yıl sonra bırakmış Turizm Bölümü’ne girmiş, 1 yıl sonra bırakmış DTCF’nde 1 yıl okumuş Güzel sanatları birincilikle kazanmış, bitirememiş 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Üniversite yılları boyunca profesyonel futbolcuymuş, devam ettirememiş Okulu bırakıp turistik bir merkezde bar açmış, kısa süre sonra kapatmış 5 kez farklı işler kurmuş, devam edememiş Kitap, gazete okuyamaz Sıra bekleyemezmiş 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 15 yıl önce evlenmiş Evliliğinin eşi sayesinde devam ettiğini söylüyor Halen işini devam ettirmek konusunda da eşinin çok destek olduğunu, o olmasa şimdiki işini de bırakmış olacağını söylüyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Sigara 1 paket/gün (25 yıldır) Alkol kötüye kullanımı; akşamları alkol alıyor. Önceleri gündüz de alkol kullandığı olmuş. Madde kullanım öyküsü yok. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Özgeçmişte başka önemli hastalık, kaza, ameliyat öyküsü yok. Ailede psikiyatrik hastalık öyküsü yok Anne ve dayısında da DEHB belirtileri olduğunu söylüyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Görüşmede kolayca iletişim kurulabilen hastanın söylenenleri sonuna kadar dinleyememesi, söz kesmesi, uflayıp puflayarak yerinde kıpırdanması ve aceleciği dikkat çekiyordu. Bunun dışında belirgin psikopatoloji saptamadı. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Nöropsikolojik değerlendirmede dikkat ve konsantrasyon sorunları belirgin 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Erişkin DEHB (bileşik tip) tanısı kondu Metilfenidat 3x10 mg başlandı Bileğini burktuğu öğrenilen hasta “eskiden olsa yatak istirahati yapamazdım, mutlaka kalkardım, şimdi yapabiliyorum” dedi Gazete ve kitap okuyabilmeye başladığını ifade etti 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Hasta kendi isteğiyle önce alkolü, sonra sigarayı bıraktı İsteklerini erteleyebilmeye başladı İşlerinin başında daha uzun süreler kalabiliyordu Eskiden pek çok işine başlayıp, sıkılıp yarım bırakırken artık işlerini tamamlayabildiği öğrenildi 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Son görüşmede; Aftan yararlanıp üniversite dönmeyi planlıyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Ailede muhtemel DEHB Aşırıhareketlilik ve dikkatsizlik küçük yaşlardan beri işlevselliği olumsuz yönde etkileyecek düzeyde Çok zeki olmasına rağmen hep başarısız DEHB’nin erişkinlerde de ne kadar işlev bozucu olabileceğini ve etkin tedaviyle bunun düzeltilebileceğini gösteriyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Olgu 2 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 2007 T.H. 16 yaşında, erkek Anadolu Lisesi 3. sınıf öğrencisi Bekar, ailesiyle yaşıyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Yakınmaları “Ders çalışamıyorum” “Dikkatimi toplayamıyorum” Bu yakınmalarla gittiği doktor DEHB düşünerek değerlendirme için göndermiş. Değerlendirmeye DEHB hakkında bilgi edinerek gelmesi önerildi. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Doğum ve Gelişim Öyküsü 4 kardeşin en küçüğü, istenen ve beklenen bir bebek. Gebeliğin 7. ayında annenin etiyolojisi bilinmeyen bir dehidratasyon öyküsü. Hastanede NVD. Doğum zor ve gecikmiş. Gazlı, bakımı zor bir bebek. Gelişim basamakları zamanında. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Yaramaz ve hareketli bir çocuk: Koltuklara, dolaplara tırmanır Oyuncaklarını kırar Kreşte öğlen uyku saatlerinde uyuyamaz, diğer çocukları uyandırırmış . Ana sınıfında faaliyetleri sıkılıp yarım bıraktığı söylenirmiş. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Oyunlar ve çocuk programlarından sıkılmazmış İlkokula başladığında okumayı hemen öğrenmiş Yazısı okunaksızmış, yazmayı sevmezmiş (halen bu sorun sürüyor) Sınıfta belirgin yakınma yok 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Dersi derste dinleyip öğrenir, ödev hiç yapmaz Hiç çalışmadan ve dershaneye gitmeden OKS’de Anadolu Lisesi’ni kazanmış. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Birkaç yıldır okuldan gelir gelmez bilgisayar başına geçiyor, bütün gün bilgisayar oynuyor. ÖSS yaklaştığı için artık ders çalışmayı istiyor ama çalışamıyor, deneme sınavlarında dikkatsizlikten puan kaybediyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Görüşmede dikkat çeken hareketlilik, dürtüsellik ya da dikkatsizlik saptanmadı. Zihinsel gelişiminin yaşıtlarının ilerisinde olabileceği düşünüldü. Ruhsal durum muayenesinde dikkat çeken başka sorun saptanmadı. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

Nöropsikolojik Değerlendirme Kendini değerlendirme ölçeklerini doldururken çok sıkılan hasta bazı testlerde (WKET) yönerge verilmeden testin nasıl yapılacağını anlamış. Dürtüsellik ve dikkat sorunları testlerde belirgin 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 DEHB bileşik tip, şu an dikkatsizlik belirtileri ön planda Metilfenidat başlandı. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Tedavi sonrası: Okulda hayatında ilk kez düzgün not tuttu. Deneme sınavlarında matematik netleri 2 kat arttı. Halen Metilfenidat kullanıyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Bu olguya aile yapılandırılmış bir ortam sunmuş ve muhtemelen de 1. olguya göre (aile öyküsü olmadığından) daha tutarlı davranmıştır. Ailenin eğitimle ilgili beklentileri yüksektir ve gittiği okullarda da beklentiler benzerdir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Kapasiteli olduğu için okulda başarılı olan (çalışmadan Anadolu Lisesi’ni kazanan) olgumuz, belli bir düzeyden sonra dikkat sorunları nedeniyle işlevselliğin etkilenebileceğini göstermektedir. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Olgu 3 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 I.D. 18 yaşında, kadın Üniversite 1.sınıf öğrencisi Bekar, ailesiyle yaşıyor 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Üniversitede tekrar tekrar sınava girmesine rağmen TOEFL sınavını veremediği için başvurdu. Bu sınavı veremezse müfredat gereği 2. sınıfta gitmesi gereken Amerikan üniversitesine gidemeyecekti. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Dikkatsizlik dışında başka yakınma yok Unutkanlıklar (ödev, spor ayakkabı, hırka unutma) Ders dinlememe, derste konuşma Dikkatsizlik hataları nedeniyle sınavlardan düşük notlar alma Uzun süreli sınavlarda süre dolmadan çıkma 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Özel bir kolejde okuduğu ve anlayışlı öğretmenleri olduğu için ilk ve orta öğrenimde hiç zorlanmamış. ÖSS’de dikkat hataları yapmış, fakat puanı özel üniversite için yeterliymiş. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 DEHB dikkatsiz tip düşünülen hastaya metilfenidat başlandı. Girdiği ilk TOEFL sınavını geçti. Tedavi uyumu düşük, üniversitede düzenli ilaç kullanmadı. Okul değiştirdiği öğrenildi. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010 Bu olgu; dikkat eksikliğinin ön planda olduğu durumlarda beklentiler düşük, kişinin kapasitesinin yüksekse, lise hatta üniversiteye dek sorun yaşanmayabileceğini gösteriyor. 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010

İlginize teşekkür ederim... 15. Pratisyen Hekimlik Kongresi 27-31 Ekim 2010