BİRLEŞİK FİİL GRUBU

BİRLEŞİK FİİL GRUBU Bu konu için önerilen literatür: 1. BİRLEŞİK FİİL: Leyla Karahan, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, 2008, 73-79. 2. BİRLEŞİK FİİLLER (BİRLEŞİK FİİL GRUBU): Enfel Doğan, Türkçe Cümle Bilgisi – I, Anadolu Üniversitesi, 2012, 115-122.

BİRLEŞİK FİİL GRUBU Bir işi, hareketi, oluşu veya kılışı karşılamak için art arda gelen ve birden fazla kelimenin oluşturduğu gruba, birleşik fiil grubu denir. Birleşik fiil grubunun yapısı şöyle olabilir: a) isim unsuru + yardımcı fiil; b) (fiil + ZFe) + tasvir fiili. Devamda bunlar teker teker ele alınacaktır.

BİRLEŞİK FİİL GRUBU a) isim unsuru + yardımcı fiil: - Bu biçimde kurulmuş birleşik fiiller, şu yardımcı fiillerden oluşmuşlardır: et-, eyle-, yap-, kıl-, ol-, bulun-. Örneğin: namaz kıl-, terk et-, dua et-, dua eyle-, yemek yap-, tahminde bulun-, vb. - İsim unsuru, sıfat-fiil de olabilir: olmaz ol-, gelecek ol-, yapmış bulun-, geçmiş ol-, uğraşır ol-, vb.

BİRLEŞİK FİİL GRUBU - İsim unsuru hem Türk hem de yabancı kökenli bir kelime olabilir: - Türk kökenli kelimelerle kurulan BF grubunda kelimeler ayrı yazılır: yardım et-, uzun et-, deli ol-, kul ol-, göç eyle-, vb. - Yabancı kökenli kelimelerle kurulan BF grubunda kelimeler: - Türkçeye daha yakın yapıdaysalar ayrı yazılır: tasdik et-, sentez yap-, ilan et-, vb. - Türkçe yapısına daha aykırı olan kelimeler ise, fiille birleşik yazılır: akset-, bahset-, devret-, hükmet-, kahrol-, kaybol-, methet-, zulmet-, vb.

BİRLEŞİK FİİL GRUBU - Son ünsüzü çift olan, ancak Türkçede tek ünsüzle kullanılan isimlerden oluşan birleşik gruplarda bu isimler hem birleşik yazılır hem de ismin sonundaki ünsüz çift yazılır: affet-, reddet-, hisset-, hallol-, zannet-, vb. - Ancak, birleşik yazılan bu birleşik fiillere grup dememek lazımdır. - Bazen yardımcı fiil yerine bir asıl fiil gelebilir: iş gör-, şart koş-, gönlünü al-, cevap ver-, tadına bak-, yolda kal-, çığırından çık-, oyuna gel-, dilini tut-, canı çık-, para ye-, buz tut-, göz boya-, vb.

BİRLEŞİK FİİL GRUBU Bu tip birleşik fiil grup dahilinde isim unsuru şu görevlerde bulunabilir: - özne: yağmur yağ-, gözü karar-, toz kalk-, baş dön-, dili tutul-, dili sürç-, kan gel-, gözü tut-, adı çık-, vb. - nesne: can at-, baş kaldır-, boyun eğ-, el aç-, ant iç-, yazı yaz-, söz söyle-, başını ez-, yardım et-, yol al-, yol ver-, kulak ver-, yazı yaz-, suç işle-, tadını kaçır-, göç et-, vb. - zarf tamlayıcısı: ileri sür-, karşı koy-, elde et-, eksik ol-, göç et-, yan bak-, karşı gel-, geri gel-, ayrı düş-, boş ver-, geçmiş ol-, geri kal-, denk gel-, vb. - yer tamlayıcısı: ayağa kalk-, vurmaya başla-, göze bat-, göze gir-, göze gel-, yüreğine in-, oyuna gel-, başa çık-, yolda kal-, darda kal-, sözünde dur-, baştan sav-, gözden düş-, elden çıkar-, burnundan gel-, çığırından çık-, vb.

BİRLEŞİK FİİL GRUBU b) (fiil + ZFe) + tasvir fiili: Örneğin: koşabil-, söyleyiver-, anlatabil-, düşekalk-, vb. - Bu şekilde yazılan birleşik fiilleri grup olarak kabul etmemek lazım. - Öte yandan, /-İp/ ekiyle kurulu bu tipteki birleşik fiillerin unsurları ayrı yazılır: çekip git-, çekişip dur-, yatıp uyu-, vb. - Grubun isim unsuru, başka bir grup olabilir: alt üst ol-, alt üst et-, vb. - Grubun fiil unsuru, başka bir grup olabilir: yardım edebil-, hasta oluver-, vb.

BİRLEŞİK FİİL GRUBU Birleşik fiil grubu cümlede şu görevlerde bulunabilir: - isim-fiil: Başına buyruk beğlerin nüfuzlarını yok etmek… - sıfat-fiil: Doğuyu temsil eden adam… - zarf-fiil: Zaaf anlarında can sıkıcı bir vakayı tahsis edemeyerek...

1. Aşağıdaki cümlelerde kelime gruplarını bulunuz: İddia edildiği gibi, kirli kaya tuzuna rastlanmadı. Cezaevinde ve duruşmalarda yaşadıkları komikliklere değil de, bugün Mehmet'in de yaşadığı gibi, sokakta yürürken, ya da yabancısı oldukları bir yere girdiklerinde, telsizlerine bakıp, kendilerinden ürken, korkan, sıvışan insanların tepkilerine gülmüşlerdi. Uçağa verecek denli çok param olsa, ya da tren, hiç olmazsa otobüs kadar hızlı gitse, katlanmam buna.

2. Aşağıdaki cümlelerde kelime gruplarını bulunuz: Âlâ, öyleyse, ey hokkabaz şakşağı, kendini koru! Latife Teyze'nin tüm mirası Sezai ile Memduh arasında bölüşülecekmiş. Apartman kapısının iyice kapandığını kontrol ettikten sonra, ikinci anahtarla giriş katındaki kendi evinin kapısını açtı, torbasını kapının yanında duran küçük masaya bırakıp ışığı yaktı, mantosunu askıya asıp tabureye oturdu. Benim kimseden ne alacağım ne vereceğim var.

3. Aşağıdaki cümlelerde kelime gruplarını bulunuz: Benim teyzeye de sordular. En son çok değerli bir kitap çalındı. Elli altmış seneden beri modern adı verilen resim cereyanlarını bin dört yüzle bin beş yüz arasında yetişmiş eski ustalarda bulduğu şeyi, asıl sanat ve duygu yeniliğini, o, bu bestelerde, semai ve şarkılarda, bu ağır ve yaldızlı, renkli oymalı tavanlara, mücevherlere garkolmuş sekiz çifteli kayıklarından seyredilen Boğaz manzaralarına benzeyen karlarda bulurdu.

4. Aşağıdaki cümlelerde kelime gruplarını bulunuz: İşte bu gece Sabih'lerde üst üste onun için Nühüft'ün, sultaniyegah'ın burçlarını açarken, küçük kırmızı hareli sofra örtüsünün üstünde, o kadar sevdiği ve beğendiği elleriyle bir yığın çatal ve bıçak arasında tempo tutarak söylediği bu besteler, onları söylerken yüzünün hep kendisine hitap eden değişik ifadeleri, ve hiç eksilmeyen o mazlum tebessümü ile ömründe ve hayalindeki Nuran'lara bir yığın kardeş daha eklenmişti.

BUGÜNLÜK BU KADAR.