AHLAK GELİŞİMİ RPDA 213 Yonca Aybay

AHLAK GELİŞİMİ Bireyde var olan değerler sistemi, gelişimsel bir süreç içinde ortaya çıkmaktadır. Bu sürece AHLAK GELİŞİMİ denir.

Toplumun kendinden beklenen fonksiyonları yerine getirebilmesi için onu oluşturan insanların bazı kuralları içselleştirmesi gerekmektedir.

Bu kurallar: Bireyin başkaları ile nasıl iletişim kuracağı Başkalarını incitmekten nasıl kaçınacağı, Başkaları ile nasıl iyi geçineceği, Iyi ve kötü davranışların neler olduğu

Diğer bir değişle çevresine nasıl daha etkin uyum sağlıyacağı ile ilgilidir. Etkin bir uyum ifadesi toplumca belirlenen bazı kuralların içselleştirilmesi ile birlikte, geçerliliğini yitirmiş kuralların atılması, gerekli olanların yeniden geliştirilmesine katkıyı da kapsar

Ahlak gelişimi toplumun tüm değerlerine kayıtsız şartsız edilgin bir uyma değil, topluma etkin bir uyumu sağlamak için değerler sistemi oluşturma sürecidir.

Süperego Ana-baba ve toplum tarafından konulan kuralların ve yasakların içselleştirilmesi.

Bireyin ahlak gelişimi de bilişsel gelişime paraleldir Bireyin ahlak gelişimi de bilişsel gelişime paraleldir. Belli aşamalar izler. Örn: Çocuklar kurallara uyma konusunda oldukça katıdırlar. Onlar için bir şey ya doğrudur, ya da yanlıştır.

İlköğretim ya da lise yıllarınızda ise insanların kuralları kendi amaçları için değiştirdiklerinde bazıları için kuralları uygulayıp bazıları için uygulamadıklarında hayal kırıklığına uğradığınız durumları hatırlayabilirsiniz.

Daha sonraları kanunlar hakkındaki görüşleriniz onların nasıl oluşturulup uygulandığını öğrendiğinizde değişebilir. İnsanlar bir yıldan diğerine değişebilen kanunlarla karşılaşır, tartışır, oy verir.

Sonuç olarak bireyin ahlak gelişimi belli aşamalar izler, bilişsel gelişimden bağımsız değil ona paraleldir.

Piaget ve Ahlak Gelişimi Piaget’ye göre 6 yaşın altında çocukların kuralları yoktur. 2 yaş civarı çocukların kurallar olmadan sadece oynadıkları görülmüştür. 2-6 yaş arasındaki çocuklar kuralların farkındadırlar ancak kuralların ne amaçla konduğunu ve onlar neden izlemek gerktiğini anlyamazlar.

6-10 yaş arasındaki çocuklar kuralları izlemekte tutarsızlık göstermekle birlikte kuralları kabul ederler. Onlar kuralların yüksek bir otorite tarafından konduğunu ve değiştirilemez olduğunu düşünürler. Ancak kuralı koyan kişi ortada yokken kuralları çiğneyebilirler.

Örn: Annesi tarafından misafire ayrılan şekerleri yemesi yasaklanmış bir çocuk annesinin yokluğunda tüm şekerleri yiyebilir.

10-12 yaşlarında ise aynı kurallarla oynayabilirler, kuralları oyuna yön vermek ve oyuncular arasındaki anlaşmazlıkları en aza indirgemek için konduğunu anlayabilirler. Bireylerin anlaşarak kuralları değiştirebileceklerini kavrayabilirler.

Piaget sistemli bir araştırma yapmış ve bu araştırmada bazı öyküler kullanmıştır.

Örn: Emre babasının masasının üzerinde unuttuğu dolmakalemle oynamaya başlamış ve masa örtüsünü küçük bir damla mürekkeple lekelemiş Can da babasının masada bıraktığı mürekkebin bittiğini görünce ona yardım etmek amacı ilekaleme mürekkep doldurmak isterken mürekkep şişesini eli çarparak devirmiş ve masa örtüsü üzerinde kocaman bir mürekkep lekesi olmuş

Çocuklara bu öyküler anlatıldıktan sonra kimin daha suçlu olduğu ve niçin böyle düşündükleri sorulmuştur. Yapılan değerlendirmelerin analizi sonucunda Ahlak gelişimi olarak 2 dönem belirlenmiştir.

Dışa Bağlı Dönem Ahlak gelişiminde 10 yaşa kadar olan dönemdir. Bu dönemde ahlaki yargılar açısından başkalarına bağımlıdırlar. Yetişkinler tarafından konulan kuralları sorgulamadan kabul ederler.

Dönemin sonuna kadar işlenen bir suçun önem derecesini, suça bağlı olarak ortaya çıkan fiziksel sonuçlar belirler. Sonuçta daha fazla fiziksel zarara yol açan suçlar, daha az fiziksel zarara yol açan suçlara göre daha kötüdür. Kurallar ihlal edildiğinde ceza otomatik olarak verilmelidir.

ÖZERK DÖNEM 11 Yaş ve üzerine çıktıkça içinde bulunulan koşullar da değerlendirilir. Kuralların insanlar tarafından oluşturulduğu ve gerektiğinde değiştirilebileceği bilincine ulaşır. İlkokul son sınıfa doğru özerk döneme geçiş olmaktadır.

Örn: Ali’nin babası onu 5O YTL kazandığı taktirde yaz kampına göndereceğine söz verir. Ali parayı kazanır, son anda babası vazgeçer ve kazandığı parayı Ali’den ister. Ali’ de yalan söyleyerek sadece 10YTL biriktirebildiğini söyler ve geri kalan parayı kampta kullanmak üzere kendine ayırır. Bu durumu kardeşine anlatır. Sizce kardeşi gerçeği babasına söylemeli midir?

KOHLBERG ve AHLAK GELİŞİMİ DÖNEMLERİ Kohlberg’de Piaget gibi ahlaki değerlendirmeler yapılması gereken öykülerden yararlanmıştır. Değişik yaş grupları ve sosyo-ekonomik düzeylerdeki bireylere ahlaki ikilemleri içeren belirli durumlar vererek onlara bu durumlarda nasıl tepkide bulunacaklarını sormuştur.

Kohlberge göre ahlak gelişimi aşamaları hiyerarşik bir sıra izler aşamalarda herhangi biri atlanarak daha üstteki düzeylere ulaşılamaz.

Kohlberg bu durum ve benzerleri için aldığı cevapları sınıflandırmış ve insanların 6 yargı aşaması geçirdiklerini belirtmiştir.Bu 6 aşama, 3 düzey içinde yer alır. Bu düzeyler:

GELENEK ÖNCESİ DÜZEY (3-9 yaş) Bu dönemde temel olan kişinin kendi gereksinimlerini doyurması yönünde davranmasıdır. Kendi çıkarları ön plandadır. ‘Kuvvetli olan Kazanır’ düşüncesine sahiptirler. Bu düzeydeki çocuklar sadece otoriteye uyar ve cezalandırılmaktan kaçınırlar, etkinliğin fiziksel sonuçlarının etkisinde kalırlar.

Örn: Bir çocuk 10 tabağı annesine yardım ederken kazara kırmıştır Örn: Bir çocuk 10 tabağı annesine yardım ederken kazara kırmıştır. Diğeri ise annesi görmeden gizlice şeker alırken sadece şekerliği düşürüp kırmıştır. Kim daha suçlu diye sorduğumuzda 10 tabak kıran daha suçludur.

Bu dönemde kalan kişiler ceza görmeyeceklerine inanırlarsa kuralları çiğneyebilirler.

Örn: Çevrede trafik polisi yoksa kırmızı ışığın ihlal edilmesi, öğetmenler fark etmediğinde kopya çekmenin doğal kabul edilmesi vb.

Bu dönemde işlenen suçun önemine ilişkin algı da verilen zararın fiziksel sonuçları ile doğru orantılıdır.

Örn: Kazancı fazla olan bir dükkandan parası ödenmeden alınan bir paket çikolata gizlice alınabilir. Ancak bedeli daha büyük olan bir mal alınacak olursa o zaman suç işlenmiş olur.

GELENEK ÖNCESİ DÜZEY içinde iki eğilim bulunmaktadır. 1.Aşama: İtaat ve Ceza Eğilimi 2.Aşama: Saf Çıkarcı Eğilim

İki eğilim arasındaki en önemli fark ikinci eğilimdeki bireylerin zaman zaman kendileri dışındaki bireylerin de gereksinimlerini dikkate almalarıdır. Ancak başkaları ile ilgilenmek çıkarcı olarak yapılır. Ne kadar alırlarsa o kadar verirler.

‘Kaz gelecek yerden tavuk esirgenmez’, ‘ Sen benim sırtımı kaşı ben de seninkini’ atasözlerine uygun davranırlar.

GELENEKSEL DÜZEY ( 9-14 yaş) Bu düzeyde empatik düşünce öne çıkmaya başlar. 3.Aşama:İyi Çocuk Eğilimi: Grubun beklentilerine ve kurallarına uygun davranma eğilimi görülür. İyi çocuk olma grubun hoşuna gitme ön plandadır.

4.Aşama: Kanun ve Düzen Eğilimi: bu dönemde bireylerin akran gruplarından ziyade toplumun kurallarına ve yasalarına uygun davrandıkları gözlenir. Kanunlar soru sorulmaksızın izlenir. Kanunlara uymayanlar asla onaylanmazlar. Pek çok yetişkin genelde bu dönemde kalır.

GELENEK SONRASI DÜZEY (14 yaş ve üstü) Bireyin başkaları ve otoriteden bağımsız olarak izlemek istediği ahlak ilkelerini seçtiği ve kendine özgü değer sistemini örgütlediği düzeydir.

5.Aşama Sosyal Sözleşme ve Anlaşmalara Uyma Eğilimi: Kanunların kullanımı ve değerleri göreli ve topluma özgüdür.Kanunlar demokratik olarak değiştirilebilirler. İnsan hakları gözetilerek konulmuş kural ve yasalara uygun davranma ön plandadır.

Bu dönemde tüm insanların özgürlüğü ve eşitliği gibi soyut kavramlar önem kazanır. Bu ahlak gelişimi düzeyine yetişkinlerin ancak %25’i gelebilmektedir.

6.Aşama: Evrensel Ahlak İlkeleri: Kişi ahlak ilkelerini kendisi seçip oluşturur. Bu ilkeler adalet, eşitlik, insan hakları gibi soyut üst düzey değerlere dayalıdır. Bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uyulmamalıdır. Çünkü adalet yasaların üzerindedir. Bireyin haklarına saygı esastır.

Kohlberg yaptığı yeni düzenlemeye göre 5. ve 6 Kohlberg yaptığı yeni düzenlemeye göre 5. ve 6. aşamaları birleştirmiştir.

Piaget ve Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Kuramlarının ortak yönleri Her ikisi de bilişsel gelişim ile ahlak gelişimi arasında doğru bir orantı olduğunu söylerler. Her ikisi de ahlak gelişimi aşamalarından sıra ile geçildiğini birinin atlanarak diğer döneme geçilmesinin mümkün olmadığını söylerler.

Kohlberg Gelenek Sonrası Düzey için 14 yaş ve üstü demesine rağmen yapılan çalışmalarda yetişkinlerin %75’inin bu düzeye ulaşamadığını göstermiştir. Genellikle yetişkinler Geleneksel Düzey’in 3. ve 4. dönemlerinde kalmaktadırlar.

Piaget’in Dışa Bağlı Dönemi Kohlberg’in Gelenek Öncesi ve Geleneksel Dönemine karşılık gelir. Özerk Dönem ise Gelenek Sonrası Düzeye uygunluk gösterir.

Olgunlaşmanın yanısıra geçirilen çevresel yaşantıların da Ahlak Gelişimi üzerinde etkili olduğu ortaya çıkmıştır. Ahlak Gelişiminde üst düzeylere çıkmak için geçirilen öğrenme yaşantılarının önemi ortaya çıkmaktadır.