SÖZCÜK ÖBEKLERİ

Rivayet ederler: Engürü ile Çengürü: Engürü ile Çengürü arasında: Bir kent: Bu kent: Misk ü amber: Cennet misali: Kentin ortasına:

Öyle bir konak: Görenlerin parmağı ağzında kalırmış: Bu konakta: Bir derebeyi: Sözüm ona: Bu bey: Kendini dev aynasında görmek: ...gördüğü için:

Gözünü daldan budaktan sakınmayan: Padişah bile: Başa çıkamamış: Suyuna giderek: Avucunun içine almış: Padişahın başı: Başı darda kalmak: Başvurmak:

Gözdağı vermek: Musallat etmek: Sırtını dayamak: Her işe burnunu sokmak: İstediği gibi: Hangi taşı kaldırsan altından çıkmak: Suyu kevser / Toprağı cevher:

DEYİMLER (Çapanoğlu metninden) Cennet misali: Parmağı ağzında kalmak: Sözüm ona: Kendini dev aynasında görmek: Gözünü daldan budaktan sakınmamak: Başa çıkamamak: Suyuna gitmek: Avucunun içine almak:

Başı darda kalmak: Başvurmak: Gözdağı vermek: Musallat etmek: Sırtını dayamak: Her işe burnunu sokmak: Hangi taşı kaldırsan altından çıkmak:

DEYİMLER Deyimlerin sözcükleri değiştirilemez, çıkarılamaz. Kalıplaşmıştır. En az iki sözcükten oluşur. Mecaz anlamlı, hem gerçek hem mecaz anlamlı, gerçek anlamlı deyimler vardır. Sözü etkili kılmak, ilgi çekicilik sağlamak amacıyla başvurulur.

İKİLEMELER Kara kara, usul usul, harıl harıl… Alt üst, aşağı yukarı, küçük büyük… Ses seda, kılık kıyafet, eş dost… Eciş bücüş, abur cubur, allak bullak… Eğri büğrü, ufak tefek, çoluk çocuk… KALIPLAŞMIŞ İKİLEMELER Bellibaşlı, darmadağınık, civciv, gırgır, peşpeşe, alışveriş, cızbız, karmakarışık, öteberi

İKİLEMELER Tümcelere çeşitli anlam ilgileri katmak, anlatım gücünü artırmak, anlamı pekiştirmek amacıyla aynı sözcüğün yinelenmesi, anlamları yakın ya da karşıt olan ya da sesleri birbirini andıran sözcüklerin yan yana kullanılmasıyla oluşur. Bu nedenle anlamsal özellikleri ve oluşumları bakımından iki başlıkta incelenirler. Araya noktalama işareti konulamaz.

AD TAMLAMALARI En az iki ad-adıldan oluşur. Birbirlerini aitlik, benzerlik, nedenlik, hammadde, meslek vb. nedenlerle tamamlarlar. Belirtisiz, belirtili, takısız, zincirleme ad tamlaması olmak üzere dört grupta incelenir.

AD TAMLAMALARI (Çapanoğlu metninden) Belirtili ad taml. Belirtisiz ad taml. Zincirleme ad taml. Bahçenin çitleri Gözlerinin rengi Benim derslerim Onun kaşları Kentin ortası Avucunun içi Vb. Yangın musluğu Süs balıkları Cennet misali Dev aynası Bahçenin çitlerinin rengi Yangın musluğunun ucu

AD TAMLAMALARI (Belirtili ad tamlamaları) Tamlayan (Ad soylu sözcük) Tamlayan eki Tamlanan Tamlanan eki Bahçe Gözlerin Ben Kent Avucu -n-in -in -im -n-in(un) Çitler Renk Dersler Orta İç -i -s-i(ı)

AD TAMLAMALARI (Belirtisiz ad tamlamaları) Tamlayan (Ad soylu sözcük) Tamlayan eki Tamlanan Tamlanan eki Yangın Süs Cennet Dev Musluk Balıklar Misal Ayna -i(u) -i(ı) -i -s-i(ı)

SIFAT TAMLAMALARI Sıfat + ad = sıfat tamlaması Bir kent, bu kent Sıfat + sıfat + ad = sıfat tamlaması Öyle bir konak, sıcak bir simit sıcak, taze bir simit Sıfat + ad + ad = sıfat tamlaması renkli balonlar, fenerler

SIFAT TAMLAMALARI SIFAT (Tamlayan) AD (Tamlanan) SIFAT TAMLAMASI Bir Öyle bir Görünen Biraz Sıcak bir Sıcak, taze Sıcak, taze bir renkli kent konak köy ekmek simit Simit balonlar,fenerler Bir kent Öyle bir konak Görünen köy Biraz ekmek Sıcak bir simit Sıcak, taze simit Sıcak, taze bir simit Renkli balonlar, fenerler

Bağlama Grupları Ad unsuru Bağlaç Bağlama öbeği Doğum Bilinçli Olay Başlayan Acıların …bıraktığı Ulaşılamayan Madde dünyasında ile ya da ve da ölüm bilinçsiz eylem biten ıstırapların …yarattığı zorlanan metin dünyasında Doğum ile ölüm Bilinçli ya da bilinçsiz Olay ve eylem Başlayan ve biten Acıların ve ıstırapların …bıraktığı ve yarattığı Ulaşılamayan ya da zorlanan Madde dünyasında da metin dünyasında da …

İLGEÇ ÖBEKLERİ Ad unsuru ÇekimEki (varsa) İlgeç İlgeç öbeği Olgun bir kadın Hareket Egemenliği O Sevildi(ğ)k İltifat - -ler -n-e -im -lar gibi -le(ile) karşı kadar için ile Olgun bir kadın gibi Hareketlerle Egemenliğine karşı O kadar Sevildiğim için İltifatlarla

Ünlem Öbeği Ünlem Ad unsuru Ünlem öbeği Ey Hele fazilet ve nezaketin… çoktan unutuş … sizler Ey fazilet ve…payı Ey çoktan unutuş Hele sizler

SAN (UNVAN) ÖBEKLERİ Kişi adı San veya akrabalık adı San grubu Nusret Akif Murat Ağa Efendi Dayı Nusret Ağa Akif Efendi Murat Dayı Aşık Doktor Veysel Mükremin Aşık Veysel Doktor Mükremin

Bileşik Eylem Öbekleri Ad Yardımcı Eylem Bileşik Eylem Aşık ol- Aşık ol- Eylem + e + Eylem Bak – a - kal- Bakakal-

Adeylem Öbekleri Ad unsuru Ad-eylem Ad-eylem öbeği Köroğlu …yolunu Yol Ateş olmak tutmak vermemek yakmak Köroğlu olmak …yolunu tutmak Yol vermemek Ateş yakmak

Sıfat-eylem Öbekleri Ad unsuru Sıfat-eylem Sıfat-eylem Öbeği Önümde Yürümeye Alt tarafı pek yürüyen çalışan tutmayan Önümde yürüyen Yürümeye çalışan Alt tarafı pek tutmayan

Zarf-eylem Öbekleri Ad unsuru Zarf-eylem Zarf-eylem Öbeği Toprağı …üstünü Ardınıza Yan yana Purluğa Değneğine eşip örtüp baka baka çekip doldurunca dayana dayana Toprağı eşip Üstünü örtüp Ardınıza baka baka Yan yana çekip Purluğa doldurunca Değneğine dayana dayana

Sayı Öbekleri Büyük Basamaklı Sayı Küçük Basamaklı Sayı Sayı Öbeği Otuz Kırk Beş Yedi Otuz beş Kırk yedi Kırk beş