ERCİYES ÜNİVERSİTESİ TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ 2 AYŞE DARICI

CÜMLE TÜRLERİ

Cümleler Dört Grupta İncelenir Cümleler Dört Grupta İncelenir  Yüklemlerine Göre Cümleler  Öğe Dizilişlerine Göre Cümleler  Anlamlarına Göre Cümleler  Yapılarına Göre Cümleler

Yüklemlerine Göre Cümleler  Fiil Cümlesi: Yüklem durumunda bulunan söz, çekimlenmiş bir fiilse, cümle fiil cümlesidir. ÖRNEK: “Soğuk günler geride kaldı.” ÖRNEK: “Soğuk günler geride kaldı.” “Yarın babam gelecek.” “Yarın babam gelecek.” “Ödevi neden yapmadın?” “Ödevi neden yapmadın?”

 İsim Cümlesi: Yüklem çekimli bir fiil değilse, ister isimden, ister edattan, isterse fiilimsiden oluşsun, isim cümlesi sayılır. ÖRNEK: “Bu roman, yazarın okuduğum ilk kitabıydı.” ÖRNEK: “Bu roman, yazarın okuduğum ilk kitabıydı.” “O gün sanki bir şeylere sıkılmış gibiydi.” “O gün sanki bir şeylere sıkılmış gibiydi.”

Öğe Dizilişine Göre Cümleler  Kurallı Cümle: Yüklemi sonda bulunan, yani öğelerin Türkçe’ nin kurallarına göre sıralandığı cümlelerdir. ÖRNEK: “Buralarda eskiden çok güzel evler vardı.” ÖRNEK: “Buralarda eskiden çok güzel evler vardı.” “En son onunla geçen yıl görüşmüştük.” “En son onunla geçen yıl görüşmüştük.”

 Devrik Cümle: Yüklemi sonda bulunmayan cümlelerdir. ÖRNEK: “Bu kitabı iki yıl önce okumuştum ben.” ÖRNEK: “Bu kitabı iki yıl önce okumuştum ben.” “Hemen yattı biraz kitap okuduktan sonra.” “Hemen yattı biraz kitap okuduktan sonra.”

 Eksiltili Cümle: Yüklemi bulunmayan cümlelerdir. Yargının ne olduğu okuyucunun yorumuna bırakılır. ÖRNEK: “Karşımızda geniş ve yemyeşil bir ova…Onun tam ortasında küçük ama güzel bir göl…” cümlelerinde yüklem yoktur. ÖRNEK: “Karşımızda geniş ve yemyeşil bir ova…Onun tam ortasında küçük ama güzel bir göl…” cümlelerinde yüklem yoktur.

Anlamına Göre Cümleler  Haber Cümlesi: Bir yargıyı olumlu ya da olumsuz bir biçimde aktaran cümlelerdir. ÖRNEK: “Aslında o seni tanımıyor değildi.” cümlesinde “tanımıyor değil” yükleminde iki olumsuzluk vardır ve bunlar yüklemin “tanıyor” şeklinde olumlu bir yargı vermesini sağlamışlardır. ÖRNEK: “Aslında o seni tanımıyor değildi.” cümlesinde “tanımıyor değil” yükleminde iki olumsuzluk vardır ve bunlar yüklemin “tanıyor” şeklinde olumlu bir yargı vermesini sağlamışlardır.

 Soru Cümlesi: Cevap almak amacıyla hazırlanan cümlelerdir. ÖRNEK: “Siz de bizimle gelir misiniz?” ÖRNEK: “Siz de bizimle gelir misiniz?” “Sana bu ceketi kim almıştır?” “Sana bu ceketi kim almıştır?” “ne zaman geleceksiniz?” “ne zaman geleceksiniz?”

 Ünlem Cümlesi: Yargıyı bir duygu aktararak ortaya koyan cümlelerdir. Çoğu zaman kızgınlık, sevinme, heyecan gibi bir duygu aktarır ya da seslenme bildirir. ÖRNEK: “Ne güzel bir kitap bu!” ÖRNEK: “Ne güzel bir kitap bu!” “Hey bana baksana sen!” “Hey bana baksana sen!”

Yapılarına Göre Cümleler  Basit Cümle: İçinde yan cümlecik bulunmayan cümlelerdir. ÖRNEK: “Bu sıcakta evde oturulur mu?” ÖRNEK: “Bu sıcakta evde oturulur mu?” “Neden bizimle sinemaya gelmedin?” “Neden bizimle sinemaya gelmedin?”

 Bileşik Cümle: Tek bir yüklemi olan ve içinde yan cümlecik olan cümlelerdir.  Girişik Cümle: Yan cümleciğin fiilimsi olduğu cümlelerdir. ÖRNEK: “Çocukların sağlıklı büyümesi için gayret gösterilmeli.” ÖRNEK: “Çocukların sağlıklı büyümesi için gayret gösterilmeli.”

 Şart Cümlesi: Temel cümleye şart koşan bir yan cümlecikten oluşan cümlelerdir. ÖRNEK: “Bir kişi daha olursa kadroyu tamamlıyoruz.” ÖRNEK: “Bir kişi daha olursa kadroyu tamamlıyoruz.” “Bu kitabı okursam annem bana hediye alacak.” “Bu kitabı okursam annem bana hediye alacak.”

 İlgi Cümlesi: Çekimlenmiş bir fiilden oluşan yan cümleciğin temel cümleye “ki” bağlacıyla bağlandığı cümlelerdir. ÖRNEK: “Anladım ki o da beni seviyormuş.” ÖRNEK: “Anladım ki o da beni seviyormuş.” “Duydum ki yakında gelecekmiş.” “Duydum ki yakında gelecekmiş.”

 İç İçe Bileşik Cümle: Cümle içinde bulunan başka bir cümlenin cümlenin bir öğesi durumunda bulunduğu ya da bir öğenin tamamlayıcısı olduğu cümlelerdir. ÖRNEK: “İçeriye girerken duyduğum, dışarıda bekle, sözü beni korkuttu.” ÖRNEK: “İçeriye girerken duyduğum, dışarıda bekle, sözü beni korkuttu.”

 Sıralı Bağlı Cümle: En az iki yüklemi bulunan cümlelerdir. ÖRNEK: “Kalktı, gitti.” ÖRNEK: “Kalktı, gitti.” “Aradım, fakat evde yoktun.” “Aradım, fakat evde yoktun.” “Seni çağırdım, çünkü sana bir haberim var.” “Seni çağırdım, çünkü sana bir haberim var.”