CÜMLE TÜRLERİ www.hakancalisir.com calisirhakan@hotmail.com HAKAN ÇALIŞIR TÜRKÇE EĞİTİM LİDERİ EĞİTİM DANIŞMANI www.hakancalisir.com calisirhakan@hotmail.com

Bugünkü dersimizin konusu cümle türleri. Merhaba arkadaşlar! Bugünkü dersimizin konusu cümle türleri.

Cümleler dört kategoride incelenir: CÜMLE TÜRLERİ Cümleler dört kategoride incelenir: 1-Öğe dizilişine göre 2-Yüklemine göre 3-Anlamına göre 4-Yapısına göre

1- ÖĞE DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER Kurallı cümle: Yüklemi sonda olan cümlelere kurallı cümle denir. Devrik cümle: Yüklemi başta veya ortada olan cümlelere devrik cümle denir. ÖRNEK: Bu yüzden el kapıları kapanmıyor. (Kurallı) Yok edilemiyor insanın insana kulluğu. (Devrik) Y Y

! DİKKAT ! Toprağı taşlı yerden (alacaksın) kızı kardeşli yerden (alacaksın) Kısa bir sessizlik (oluyor) sonra müzik başlıyor. İnsanı mest eden güzelliği … (var) Yüklemi söylenmemiş cümlelere eksiltili cümle denir.

2- YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER Ad cümlesi: Yüklemi ad o veya ad soylu olan cümlelere denir. Eylem (fiil) cümlesi: Yüklemi eylem olan cümlelere denir. ÖRNEK: Bu olumsuzlukları yok etmeliyiz. (Eylem cümlesi) Bu olumsuzlukları yok edecek olan, biziz. (Ad cümlesi) Y Y

Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler isim cümlesidir. ! DİKKAT ! Fiilimsilerin yüklem olduğu cümleler isim cümlesidir.  *Amacım buradan gitmekti.   (isim cümlesi ) *Eski bir tanıdığıydı.  (isim cümlesi)

3-ANLAMINA GÖRE CÜMLELER Olumlu Cümleler Olumsuz Cümleler Biçimce Olumlu Anlamca Olumsuz Cümleler Biçimce Olumsuz Anlamca Olumlu Cümleler Soru Cümleleri Ünlem Cümleleri

Olma, gerçekleşme, bulunma bildiren cümlelerdir. B)OLUMSUZ CÜMLELER A)OLUMLU CÜMLELER Olma, gerçekleşme, bulunma bildiren cümlelerdir. Dün büyük bir kaza olmuş. Babaannemi kaybettik. Sakla samanı gelir zamanı. B)OLUMSUZ CÜMLELER Olmama, gerçekleşmeme, bulunmama bildiren cümlelerdir. Bugüne kadar hiç hastalanmadım. Kimseye borcum yoktur. Hayatımda kimseye kötülük etmiş değilim.

C)Biçimce Olumlu Anlamca Olumsuz Cümleler: Ne içki içerdi ne de sigara. (içmezdi) Ben sana nasıl kızarım? (kızamam) Bu kadar işi yap da göreyim! (yapamazsın) D)Biçimce Olumsuz Anlamca Olumlu Cümleler: Siz bunları duymamış olamazsınız. (duymuşsunuzdur) Ben de hata yapmadım değil. (yaptım)

E) SORU CÜMLELERİ Arkadaşların seni nerede bekliyor? Sen mi istedin oraya gitmeyi? Not:Biçimce soru cümlesi olduğu halde cevap istemeyen cümlelere de sözde soru cümlesi denir. Bunlar ayrıca olumlu veya olumsuz anlamlı cümlelerdir. Bana bu kötülüğü nasıl yaparsın? (yapamazsın; anlamca olumsuz) Yakalayınca seni dövmez miyim? (döverim; anlamca olumlu) İnsan bunu arkadaşına yapar mı? (yapmaz; anlamca olumsuz)

F) ÜNLEM CÜMLELERİ Oh, nihayet bahar geldi! Ey kimsesiz avare çocuklar,hele sizler! Yeter artık bıktım senden!

YAPISINA GÖRE CÜMLELER 1-Tek Yüklemli Cümle(Basit Cümle) 2-Fiilimsi Bulunan Cümle(Birleşik Cümle) 3-Birden Çok Yüklemi Olan Cümle (Sıralı Cümle) 4-Bağlacı Olan Cümle(Bağlı Cümle)

1-Tek Yüklemli Cümle(Basit Cümle) Tek yüklemi olan ve eylemsi içermeyen cümlelerdir. Bu ülkede iyi insanlar kötülerden çok daha fazladır. Düşler gerçeklerden daha güzel olmalıdır.

2-Fiilimsi Bulunan Cümle(Birleşik Cümle) Bir temel cümle ile bir veya daha çok yan cümlecikten oluşan cümlelerdir. Yüklemi çekimli eylem veya ad olan ve yan cümleciği bulunan her cümle temel cümledir. Çekimlenmemiş eylemsilerle veya koşullu (şartlı) yüklemlerle kurulan önermelere de yan cümlecik denir. Dörde ayrılır: Girişik Bileşik Cümle Koşullu Bileşik Cümle Kİ’li Bileşik Cümle İç İçe Bileşik Cümle

Girişik Bileşik Cümle: Yan cümleciği temel cümlenin herhangi bir öğesi olan ve filimsi bulunan birleşik cümlelerdir. Okumak, öğrencinin temel görevidir. (Yan cümlecik, temel cümlenin öznesidir) Evde oturmayı hiç sevmem. (Yan cümlecik, temel cümlenin belirtili nesnesidir; evde sözcüğü de yan cümleciğin dolaylı tümlecidir.) Her sabah koşarak fırına gidip ekmek alırdım. (Yan cümlecik, zarf tümlecidir.)

Kitap okumanın yararı pek çoktur Kitap okumanın yararı pek çoktur. (Yan cümlecik, temel cümlenin öznesinin tamlayanıdır.) Sahillerimize turistlerin gelişi ülkeye kazanç sağlar. (Yan cümlecik, temel cümlenin öznesinin tamlayanıdır.) Ev işleri yapacak birini arıyoruz. (Yan cümlecik, temel cümlenin belirtili nesnesinin tamlayanıdır.) Başarıyı çalıştığı için kazandı. (Yan cümlecik, edat tümlecidir.)

Koşullu Bileşik Cümle: Yan cümleciği koşul kipiyle çekimlenmiş bileşik cümlelerdir. Çalışırsan başarırsın. (Yan cümlecik, zarf tümlecidir) Ki’li Bileşik Cümle: Yan cümleciği ki bağlacıyla temel cümleye bağlayan ve dilimizin yapısına uymayan bileşik cümlelerdir. Bilirsin ki seni severim. Temel C. Yan cümlecik Biz, böyle cümleleri girişik bileşik cümle olarak şöyle kurarız: Seni sevdiğimi bilirsin.

İç İçe Bileşik Cümle: Bir dış,bir de iç cümleden oluşan cümleye denir. Dış cümle temel,iç cümle yan cümleciği oluşturur. Ahmet:”Yarın seni ararım.” demişti. Özne nesne yüklem (Ahmet demişti,dış cümle yani temel cümle; Yarın seni ararım,iç cümle yani yan cümledir.)

3-Birden Çok Yüklemi Olan Cümle (Sıralı Cümle) Aralarına virgül ya da noktalı virgül konulan bağımsız önermelerin oluşturduğu cümlelerdir. Toroslar’a çok kar yağar; Ereğli’nin hiç su sorunu olmaz. Gün gelir hüzün çöker, gün olur mutluluk dolar yaşamımıza. İkiye ayrılır: A)Bağımlı Sıralı Cümle B)Bağımsız Sıralı Cümle

A) Bağımlı Sıralı Cümle Ögelerinden en az biri ortak olan sıralı cümlelerdir. Yaşlı kadın  buraya kadar geldi sizi sordu (özne ortak) Beni aramış , bulamamış (özne ve nesne ortak) Türkiye de bu kitabı bastırmış ,satmıştı. (özne DT, N ortak) Onu bana ,beni ona şikayet eder. (yüklem ortak) Yazın Antalya‘ya gider, orada gezerdik (özne ve zarf tümleci ortak )

A) Bağımsız Sıralı Cümle Ögelerinden hiçbiri ortak olmayan cümlelerdir. Evden sessizce çıktık, sokakta lambalar yanmıyordu.   Yağmur durmuştu, yollar çamurdan görünmüyordu. O geziyordu ,ben çalışıyordum.

4-Bağlacı Olan Cümle(Bağlı Cümle) Aralarına bağlaç konulmuş bağımsız önermelerin oluşturduğu cümlelerdir. Canı fena sıkılıyordu; ama hiç belli etmiyordu. İnce Memed kapıyı çarpmış ve çıkıp gitmiş İnsanlara eşit davranmalı; yoksa kargaşa çıkar toplumda.

İŞTE ÇÖZÜMLENECEK CÜMLELER 1)      Baba, işe gitmek istemiyordu. 2)      Sağlığına dikkat etmiyorsun. 3)      Adam evini satmayı düşünmüyormuş. 4)      Akla karayı seçtim ilk soruyu çözerken.

İŞTE ÇÖZÜMLENECEK CÜMLELER 5)      Babam bu şehrin en iyi diş doktoruymuş. 6)      Artık ne sizi, ne de onu arayacağım. 7)      Davul bile dengi dengine… 8)      Dünkü sınavda sen yok muydun?

İŞTE ÇÖZÜMLENECEK CÜMLELER 9)   Para kazanmazsam bu evi alamam. 10)   Türkçe, siz de bilirsiniz, dünyanın en eski dillerinden biridir. 11)   Önümüzde bir ova, karşımızda mor ve dumanlı dağlar. 12)   Bu anlaşmanın sonuçları nelerdir? 13)   Babası, sizden iyi olmasın, çok iyi bir insandır.

İŞTE ÇÖZÜMLENECEK CÜMLELER 14)   Kardeşimi aradım, başarısından dolayı kutladım. 15)   Kendine bir pasaport çıkar ki yurt dışına çıkabilesin. 16)   Bütün bunları ben mi yapmışım? 17)   Ben onu çok severdim; ancak o benden nefret ederdi. 18)   Eleştiri Türk yazının da çok azdır; yok denecek kadar azdır.

İŞTE ÇÖZÜMLENECEK CÜMLELER 19)   Ayak baş parmağına ve en küçük olanına baktı kaygılı. 20)   Seni hem sevdim hem senden nefret ettim. 21)   Henüz küçük bir çocuktun o yıllarda. 22)   Offf! Şimdi gel de bu cümlelerin türlerini bul! 23)   İzin verin de dışarı çıkalım.

İŞTE ÇÖZÜMLENECEK CÜMLELER 24)   Fırtına durmuştu; deniz dümdüzdü. 25)   Arabesk müziği sevmiyorum; çünkü arabesk müzik bizim psikolojimizi olumsuz etkiliyor. 26)   Hatırada kalan şey, değişmez zamanla. 27)   Trenin penceresinden seyrettim el sallayan çocukları. 28)   Büyükbabam: “Sait Faik’i okumalısınız.” dedi.

1.Aşağıdaki cümlelerden hangisi öğe dizilişine göre kurallıdır? SIRA SORULARDA 1.Aşağıdaki cümlelerden hangisi öğe dizilişine göre kurallıdır?   A)Çocukların son gürültüleri de çekilmeye başladı sokaktan. B)Şurada, sabah vaktinde insanlar koşuşuyordu bağıra çağıra. C)Masadaki boş sandalyeye dikiyor gözlerini dakikalarca. D)Bazı zamanlarda yürürken kendi kendime konuşurum ben. E)Ellerini kabanının ceplerinden çıkarıp selam verdi.

2.Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir isim cümlesi değildir? SIRA SORULARDA 2.Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir isim cümlesi değildir?   A)Mahallenin düzenini, komşuluğu bozan hep Hasan’dı. B)Adamın pantolonu ütüsüz, ayakkabıları boyasızdı. C)Akşamın tatlı ama ağırbaşlı saatleri daha pek uzaktadır. D)Karşı mahalleye gitmedim hiç o yıllarda çocuktum diye. E)Batı yaşantısının anlatılacak en kısa tarifi budur

Konuyu bir kez daha tekrar ederek, farklı kaynaklardan cümle türleri konusunu çözebilirsiniz. BAŞARILAR…