Shiker(Diyabit) Kiselligi Heqqide Qisqiche Chushenche Dr. Ahmetcan Polat (MD. Aile Hekimi)

Shiker kiselligi digen nime? Shiker kiselligi ; qandiki shiker (glikoz) miqtarining normaldin yuqiri bulishi bilen ozini görsetken, asta xaraktirlik ve insan bedinning hemme ezalirgha tesir görsitidighan kiselliktur. İnsan wujududiki hüceyreler glikozni enirgiye menbesi qilip qollindu amma qandiki glikozning uzun waqit normalidn yuquri bulushi kisellikle sewep boludu.

Achliq halide( 8 saat achliq) İnsanda normal achliq qan şekiri: 70—100 mg/dl Eger achliq qan shekiri: 100– 125 mg/dl bolghanda buningha : buzulmush achliq qan shekiri diyildu( mehpi shiker) Eger achliq qan shikiri >= 126 mg mg/dl bolghanda Shiker kisili(Diyabit) bolghan boldu.

Toqluq halide Eger yimektin 2 saat keyinki qan shekiri 140↓ bolsa normal qan shekiri. Eger yimekten 2 saat keyinki qan shekiri mg/dl bolsa buzulmush toqluk qan shekiri( mehpi shiker) Eger toqluq halide qan shekiri >= 200 mg/dl bolsa Sheker kisili(Diyabit) diagonuzu qoyuldu.

Undaqta insan nimishqa shiker kiselligige giriptar boldu ? Sheker kiselligining fizyo-patologiyelik arqa kurunushi:

Pankreas-insulin –qan glikozu

İnsulin bilen qan glikozining munasiwiti Ozuqluqlardan elinghan glikoz ucheyning duwaridiki huceyriler teripidin emilip → qan tumurgha kiridu → qan aylinish bilen insan wujudidiki barliq organlargha taqildu, o yerdiki hujeyriler glikozni enirgiye menbesi qilip qollindu→ ATP

İnsulin’ning roli Glikoz’ning huceyre ichige kirishi uchun insulin hormunigha ihtiyaji boldu. Vujudumizdiki nurghun organlarning hujeyriliri glikozni huceyre ichige elishi uchun insulingha ehtiyaj tuyudu.(muskul cell. Yagh cell. K.ciğer cell) bundaqche eyitqanda; insulin bir achquchqa ohshash ishikni achidu,glikoz uningdin keyin echilghan ishiktin hujeyrige kireydu.

İnsulin’ni pankreasning ᵦ (beta) hujeyrisi ishlep chiqirdu Dr. Frederick Banting (Kanada Toronto Ü.Medical School) The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1923

Glikozning hujeyre ichige kirishi

Diyabit kiselligi Mutehhesisler diyabitnining fizyo-patalogiyelik kilip qichisha qarap : TİP 1 DİYABİT kiselligi TiP 2 DİYABİT Kiselligi Hamile ayallarda kurulghen Diyabit kiselligi Bashqa alahide kurulghen diyabit kiselligi

Tip 1 Diyabit kiselligi Buning kilip qiqish sewebi: pankeasning insulin ishlep chiqirdighan beta hujeyrisi wujudumizning immunit sistimi teripidin weyran qilindu. Bu bir hil otoimmun kisellik bolup, buning tigide genetik sewepler yatmaqta. Bu hil ehwal, genetik meyilligi(yatqinlighi) bolghan kishler otturgha chiqidu.

Tip 1 Diyabit 30 yashning astida kuruldu yash etrapida eng kop kuruldu. Bu hildiki diyabit kisellirde beta hujeyrisi tamamen weyran bolghan bolup chuqum sirittin insulin elishqa ihtiyaji bar.

Tıp 2 Diyabit kiselligi Kisellikining kilip chiqishida 2 hil sewep bar 1. her hil organlarning hujeyriliridiki insulin reseptorida, insulin’gha qarshi bir rezistans( qarshiliq) kilishidu. 2. ᵦ hujeyriside isnulin ishlep chiqirish aziydu.

Diyabit kisilining alamiti qandaq boldu? Kop kurulgen alametler: 1. kichik teretke kop chikish. 2. kop ussash, 3. kop yemek yiyish (toqkuqning ichide achliq chikish) 4. kop aghzi qurush 5.halsizliq we tiz herip qelish 6. kichide kop kichik teret qilish ( 3 kop az)

Diyabit Az kurulghen( keyinki waqitlardiki) alametler 1. kuzi tutuq kurush 2. sewebi eniq bolmighan uruqlap kitish 3. pat pat infeksiyon(yallughlunush) bolup qelish. 4.vucutta pat pat kurulghen tire yallughi we qichishish.

Diyabitning diaginozi Mushundak sewepler tupeylidin dohturhanigha kelgen kishilerde : Achliq qan shekiri >= 126 mg/dl Toqluq qan shekiri >= 200 mg/dl Shiker kisili (Diyabit) !!!

Diyabit’ten kilip chiqidighan egeshkuchi kiseller 1. Yürek qan tumur kisellikleri - yurek muskul tiqilmisi - tajisiman yurek kisili - qan tumur qetishish kiselligi

2. böbrek kiselligi (Nefropati) ( böbrek iqtidari yetersizligi)

3. Neriwa yallughi ( Nöropati)

Göz kiselligi(Retinopati)

Diyabit -Turkiyede 7 milyon diyabit kisili bar yiligha barghanda dunyada 380 milyon diyabit kisili boldighanlighi perez qilinwatidu

Dawalash usuli 1.Yemekke diqqet qilish (periz tutush) 2.Cheniqish ! 3. dora bilen dawalash - insulin’gha qarshi kilishken rezistans’ni azaytidighan (metformin, glitazon) - beta hujeyrisining insulin ishlepchiqirishini artirdighan (glimeprid) 1. insulin qollinish (sunni insulin) 2.. Yengi tehnikilar (kök hüceyre) -

Nimilerge diqqat qilish kirek 1. chuqum pilanliq cheniqish kirek 2. eger bek simiz bolsingiz uruqlang! 3. yimeklerge diqqat qilish, meyve köktatlarni koprek yiyish yashtin keyin chuqum her yilda eng az bir qetim dohturda tekshurtush kirek. - Qan Besimi - Qan Shikiri

Eger shiker kisili bolsingiz diqqat !!! Egeshkuchi kiselliklerning aldini elish uchun: 1. chuqum pianliq cheniqing 2. qan shekiringizi kotrol astigha eling; buning uchun dorilarni yaki insulin’ni wahtida we toghra qollining. Qan shekiringiz qanche yuqiri bolsa bashqa kisellikler shunche tiz peyda boldu. 3. chuqum göz dohturgha berip tekshurtup turung. 4. qan besimingizni kontrol astigha eling 5. qan kolestrol’ni tekshurtung we kontrol astigha eling 6. elektrokardiorgafi (EKG) 7. putuingizni ozingiz tekshurup turung. Bu bek muhim ! (Diyabitik Put)

Eger shiker kisili bolghan bolsingiz diqqat !! 1. az az,pat pat tamaq yeng. 2. tamaq pishurghanda: hoda, yaghsiz, qizartish,suda pishurush eng uyghun. !!Yaghqa qorup pushurmang!! 3. Chay shekiri, hesel, murabba, kek, chikolatta’din uzaq turung. 4. Yaghliq göshni az yeng. 5. Az tuz qollining

mini kongül quyup anglighininglar üchün kop rehmet ! !