İKLİMLER VE ÖZELLİKLERİ

MUSON İKLİMİ Muson iklimi, tropikal iklim özellikleri taşıyan Güney, Güneydoğu ve Doğu Asya’da etkilidir. Görkemli , aralıksız yağış ve güçlü rüzgarları başta gelen özelliğidir. Yaz mevsimleri yağışlı , kışlar kurak geçer. Bu yönüyle ile benzerlik gösterir. Sıcaklık ortalaması bütün yıl 10 °C nin üstündedir. Yıllık sıcaklık farkı göre fazladır. Yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır. Ancak kıyı kesimlerde bu yağış miktarı çok daha fazla olabilmektedir. Dünyanın en fazla yağış alan yeri, Hindistan’ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi'dir. Yıllık 12000 mm yağış alabilmektedir. Hindistan'da su ve nehirler kutsal sayılır, her sene Muson mevsiminde nehirlerde törenler yapılır. Ganj nehri, bu törenlerin merkezini oluşturur. Bitki örtüsü kışın yaprağını döken geniş yapraklı muson ormanlarıdır. Muson ormanlarının tipik ağacı ise . Muson, yaz ve kış aylarında farklı davranışlar göstermektedir. Hint yarımadasının Asya kıtasını sıkıştırması ile yükselen Himalaya Dağları, Hint okyanusundan gelen nemli ve göreceli olarak soğuk ya da sıcak olan havanın tüm yağışını aynı periyotlarla Hint anakarası üzerinde bırakmasına yol açmaktadır. Amerika'nın Las Vegas kentini de kapsayan kesiminde, Asya musonuna göre sakin kalmakla birlikte Amerika kıtasına ait Muson sistemi bulunmaktadır. Yaz Musonları, üç aylık bir dönemde etkili olur. Soğuk olan Hint Okyanusundan anakaraya doğru esen nemli rüzgar, alçak basınç alanı oluşturarak bol miktarda yağış bırakır.Bu yağış nedeniyle pirinç tarımı yaygındır.Çünkü pirinç bataklık gibi derin su içinde ağaç gibi büyük ve pamuk gibi zarifce yetişir ve toplanır.Bataklık gibi su ise çok yağışda görülür.Muson İklimi ise bol yağışa hakimdir. Kış aylarında ise karadan denize doğru serin ve kuru eser. Nisan-Eylül ayları arasında Güney Asya'da kara sıcaklığı ortalaması 45 derece iken, denizlerde sıcaklık 25 derece olur. Muson yağmurları şiddetli olabileceğinden, özellikle karaya vurdukları sahil kesimlerinde ciddi sel baskınlarına ve dev dalgalara sebep olurlar.Muson iklimi çok yağışlı olur.

MUSON İKLİMİNİN ÖZELLİKLERİ 1 -Yağış rejimi düzensizdir. Yazlar yağışlı kışlar kuraktır. 2-Yağışlı ve kurak mevsimi muson rüzgarlarının esiş yönü belirler. Yazın denizden karaya doğru , kışın ise karadan denize doğru eserler. 3-Yıllık ortalama yağış 2000mm civarındadır. Yağış miktarı 10000-12000mm’ye kadar çıkabilmektedir( Çerapunçi). 4-Yağışlar Orografik kökenlidir. 5-Yağışın miktarı yükselti faktörüne bağlı olarak değişir. 6-Yüksek olan yerler daha fazla yağış alır. 7-Dünya’nın en çok yağış alan yerleri Muson Asya’sıdır. 8-Bu iklimde bulunan adalar her mevsim yağış alır rejimleri düzenlidir. 9-Bitki örtüsü yazın yeşillenen geniş yapraklı ormanlardır. Yağışın azaldığı yerlerde savanlar karşımıza çıkmaktadır. 10-Muson iklimini savan ikliminden ayıran en iyi kriter yağış grafiğindeki, yaz yağışları oranının çok yüksek olmasıdır (50-60cm civarında). 11-Muson ikliminin bitki örtüsünden de anlaşılacağı gibi yağışın azalması savan iklimini karşımıza çıkarmaktadır.

EKVATORAL İKLİM Ekvatoral iklim, Ekvator çevresinde, 0° - 10° Kuzey ve Güney enlemleri arasında görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 25°C dolayındadır. Yıllık sıcaklık farkı 2 - 3°C yi geçmez. Yıllık yağış miktarı 2000 mm den fazladır. Her mevsim yağışlı olmakla birlikte, ekinoks tarihlerinde yağış maksimum düzeye erişir. Tabii bitki örtüsü oldukça gür ve geniş yapraklı ormanlardır. Ekvatoral iklim, Amazon ve Kongo havzalarının büyük bir kesiminde, Gine Körfezi kıyılarına yakın bölgelerde, Endonezya ve Malezya nın büyük bir bölümünde etkili olmaktadır. Yıllık sıcaklık ortalaması 25°C ile 27°C dolaylarındadır. Günlük ve yıllık sıcaklık değişimi 1°C ile 2°C arasındadır. Yıllık yağış tutarı 2000 mm ile 1500 mm arasında değişmekle birlikte yer yer 2000 mm'nin üzerine de çıkmaktadır. Yağışların tamamına yakını konveksiyonal tiptedir. Yıldırımlı, şimşekli hava harketleriyle, dolu yağışlarının da en çok görüldüğü iklim tipidir. Gün–gece eşitliğine uyan bol yağış süresi kimyasal çözülmeyi hızlandırmış; kırmızı renkli, kalın laterit toprakları gündeme getirmiştir. Ancak bunlar fazla yıkandıkları için besince fakir topraklardır. Bu iklimde hep yeşil kalabilen, boyları 30–40 m. arasında değişen, kat kat ağaçlardan oluşmuş, ekonomik değeri yüksek, ekvatoral yağmur ormanları (balta girmemiş ormanlar) yer tutmaktadır. Orman altı da genelde sarmaşıklardan oluşan sık bir dokuyla kaplanmıştır. Yer yer bataklıklardan oluşan bu bölgede kahve, kakao, kauçuk, kinin, kokain gibi ekonomik değeri yüksek ürünler elde edilmektedir

EKVATORAL İKLİMİNİN ÖZELLİKLERİ 1-Yaklaşık 10 kuzey ve 10 güneyi paralelleri arasında ki alçak yerlerde görülür. 2-Kongo havzası, Amazon havzası, Gine körfezi, Endonezya adaları ve Avustralya’nın kuzey kıyılarında görülür. 3-İklim özellikleri güneş ışınlarının geliş açısına göre şekillenmiştir. 4-Yıllık ortalama sıcaklık yaklaşık 26-27ºC dir. Yıllık sıcaklık farkları 2-3ºC’yi geçmez. 5-Günlük (nem oranı) ve yıllık (Işınların yerle yaptığı açı) sıcaklık farklarının en az olduğu iklim tipidir. 6-Bulutluluk oranı nemden dolayı fazla olduğundan , yıllık güneşlenme oranı azdır. Ekinoks dönemlerinde sıcaklık biraz artar. 7-Yağış rejimi düzenlidir. Yağış miktarı 1500-2500mm arasındandır ve tüm yıla dağılmıştır. 8-Yağışın kökeni Konveksiyonel dir. 9-Ekinokslarda sıcaklık artışına bağlı olarak yağış miktarında da bir artış olmaktadır. 10-Bitki örtüsü olarak karşımıza her zaman yeşil kalan sürekli yağmur ormanları çıkmaktadır. 11-Ekvatoral iklimin toprağı ise yıkanmış, humus yönünden fakir ve verimsiz olan Lateritlerdir. 12-Nem miktarı fazla olduğundan kimyasal çözülme çok şiddetli ve toprak oluşumu oldukça hızlıdır. 13-Sıcaklık ve yağış insan yaşamını olumsuz etkilediği için yerleşmeler daha çok 1000 metreden sonra kurulmuştur. 14- Ekvator çemberinin geçtiği yüksek yerlerde ekvatoral iklim görülmez.

ÇÖL İKLİMİ - Sıcak Çöller ( Tropikal) * Dönenceler çevresinde görülür. Oluşmasında dünyanın günlük hareketinden kaynaklanan dinamik yüksek basınç etkilidir. * Görüldüğü yerler: Afrika’nın kuzeyi (Büyük sahra) Arabistan yarım adası, Basra körfezi çevresi, Hindistan’ın kuzeybatısı (Tar çölü), Avustralya’nın iç kısımları ve batısı, Afrika’nın güney batısındaki Namib ve Kalahari çölleri, G. Amerika’daki Patagonya Atakama, Peru çölleri ve K . Amerika’daki Meksika çölleridir.

SICAK ÇÖLLERİN ÖZELLİKLERİ * Mutlak ve bağıl nem çok düşüktür. Bu sebeple günlük sıcaklık farkı en fazla olan iklimdir. * Belirli bir yağış mevsimi yoktur.bazı yıllar hiç yağış olmayabilir. * Mekanik çözülmenin en fazla olduğu iklimdir. * Yıllık sıcaklık farkı günlük sıcaklık farkı kadar yüksek değildir. Çünkü güneş ışınları bu alanlara yıl boyunca dike yakın açıyla düşmektedir. * Bitki örtüsü yok denecek kadar azdır. Cılız ot ve çalılıklarla kaktüs iklimin doğal bitki örtüsünü oluştururlar. * Çöllerde yer altı su seviyesinin yüzeye yakın olduğu veya çıktığı yerler olan vahalar canlı yaşamı için elverişli yerleri oluşturur.

KARASAL ÇÖLLER Ilıman kuşak kara içlerinde etrafı dağlarla çevrili çukur alanlarda görülür. Buralarda çöl özellikleri görülme sebebi yağış azlığıdır. * Görüldüğü yerler: Kızılkum (Özbekistan), Karakum (Türkmenistan), Gobi (Moğolistan), Taklamakan (Çin) , Arizona (A.B.D) çölleridir.

SOĞUK ÇÖLLER Kutuplarda görülür. * Çöl denmesinin sebebi yağış azlığıdır. Yağış azlığının da sebebi sıcaklığın düşük olmasıdır. Sıcaklık düşük olduğu için buharlaşma ile atmosfere karışan nem azdır. Dolayısıyla yağış da az olmaktadır. Zemin buzlarla kaplı olduğu için bitki örtüsü yoktur.

TUNDURA İKLİMİ Asya'nın kuzeyinde yer alan Sibirya, 12.800.000 km²'lik yüzölçümüyle Rusya'nın yüzde 60'tan fazlasını kaplar. Batıda Ural Dağları'ndan doğuda Büyük Okyanus'a kadar uzanır. Kuzeyinde Kuzey Buz Denizi vardır. Sibirya'nın güneyinde, batıdan doğuya doğru, Kazakistan, Moğolistan ve Çin Halk Cumhuriyeti yer alır. Sibirya'nın nüfusu yaklaşık 40 milyondur. Sık ormanları, büyük ırmakları, buzlarla kaplı ovalarıyla ünlü bu bölge, doğa koşulları yüzünden yüzyıllar boyunca gelişememiş ve nüfusu artmamıştır. Sibirya'da kışlar uzun ve çok soğuk, yazlar ise kısa ve çok sıcak geçer. Dünyanın en soğuk yerlerinden biri olarak bilinen Antarktika kıtasında kışları sıcaklık -89,4 °C'ye, Sibirya'nın kuzeydoğusundaki Verhoyansk'ta -67,7 ve 'da -72,3 °C'ye kadar düşer. Sibirya'nın en kuzeyinde tundralar yer alır. Buralardaki kış dokuz ay sürer ve yazın yalnızca toprağın üzerindeki buzlar erir. Daha güneyde iğneyapraklı ağaçlardan oluşan ve tayga adı verilen geniş orman kuşağına rastlanır. Sibirya doğal yapısına göre batıdan doğuya doğru üç ana bölüme ayrılır. Ural Dağları'nın doğusundan başlayan Batı Sibirya Ovası geniş bataklıklarla kaplıdır. Obi Irmağı ve kolları bu ovadan geçer. batıda Yenisey Irmağı'ndan doğuda Lena Irmağı'na kadar uzanır. Büyük bölümü deniz düzeyinden 450 metre yüksekliktedir. Güneyde Moğolistan sınırına doğru yüzey engebelidir. Bu bölgede yer alan Baykal Gölü, Asya ve Avrupa'daki tatlı su göllerinin hepsinden daha derindir (1.620 metre). "Sovyet Uzakdoğusu" adıyla bilinen 'nda ise dağlar, sıradağlar, yaylalar ve kuzeye doğru uzanan vadiler bulunur. Sibirya'daki bütün büyük ırmaklar kuzeye doğru akar.

TUNDURA İKLİMİNİN ÖZELLİKLERİ Yağışlar çok azdır. Kış sıcaklık ortalamaları -45 °C kadar düşer. Topraklar 100 m derine kadar donmuştur. Tabii bitki örtüsü çalı, yosun ve yazın yeşeren kurakçıl otlardan oluşan tundradır. Yıllık yağış miktarı 200-250 mm civarındadır Genel olarak 65-80 derece enlemleri arasında görülür. Sıcaklığın çok düşük olduğu bir iklimdir. Bu iklimde en sıcak ayın ortalaması dahi 10 dereceyi geçmez. En fazla yağış yaz aylarında görülür. Orta kuşaktaki yüksek dağlarda da etkili olmaktadır. En az yağış kış mevsiminde görülür.

KUTUP İKLİMİ Kutup İklimi Genel olarak Kutup Noktaları'yla 70°–75° paralellerine kadar genişleyen bölgelerde yer tutmaktadır. Yıllık sıcaklık ortalaması 0°C'nin çok altındadır. –25°C ile –30°C dolaylarında en sıcak ay ortalaması bile 0°C'ye erişmez. En soğuk ayda sıcaklık –40°C ile –50°C'ye kadar düşmektedir. Özellikle Kuzey Yarıküre'de Grönland' ın iç kesimleriyle kuzeyinde Kuzey Kutbu üzerindeki bazı adalarda Güney Kutbun'daysa Antarktika üzerinde görülür. Kutup yüksek basıncının etkisiyle yağış 100 mm'nin altına düşmüştür. Bu nedenle Soğuk Çöl İklimi olarak da tanınır. Az miktardaki yağış, erimeden toprak üstünde kaldığından süreç içerisinde yüzlerce metre kalınlığındaki örtü buzullarına dönüşmüştür. Çimlenme koşulları olmadığından bitki örtüsünden yoksundur. Belli bir yağış rejimi yoktur. Tundra İklimi'nde olduğu gibi siklonik yağışlar görülebilir. Antarktika tipi çok daha soğuk ve serttir. Bunda coğrafi enlemle birlikte ortalama yükseltisi 2000 m'yi aşan Antarktika'nın yüksek bir kıta olması belirleyici olmuştur. Bundan ötürü Antarktika kıtası sürekli yerleşmenin olmadığı tek kıtamızdır.

KUTUP İKLİMİNİN ÖZELLİKLERİ Sıcaklık her zaman 4 °C'nin altındadır. En sıcak ay 6 °C'nin altındadır. Çok soğuk buzul bölgelerdir. Zemin, yıl boyunca karla kaplıdır. 70 Kuzey ve 65 Güney paralellerinde görülür. Yaşam koşulları elverişli değildir. Karlar ve buzullarla kaplı kutup bölgelerinde görülür. Sıcaklık ortalaması yıl boyunca 0 derecenin altındadır. Sıcaklık çoğu zaman -40 dereceye, hatta daha da altına iner. Yağışlar son derece az ve kar şeklindedir. Bitki örtüsü yoktur. Dünyanın sürekli olarak karlar ve buzlarla kaplı olan kutup bölgelerinde görülen iklim tipidir. Kuzey Kutbu çevresinde Grönland Adası’nın iç kısımlarında ve Antarktika’da etkilidir. Sıcaklık ortalaması bütün yıl boyunca 0 °C nin altındadır. Sıcaklık, çoğu zaman -40 °C ye, hatta daha altına iner. Yıllık sıcaklık farkı 30°C dolaylarındadır. Güneşlenme süresi çok uzun olmasına rağmen sıcaklık yükselemez. Çünkü güneş ışınları yıl boyunca bu bölgelere eğik açılarla gelir. Sıcaklık düşük olduğundan buharlaşma ile atmosfere karışan nem azdır. Dolayısıyla yağışlar son derece az ve her zaman kar şeklindedir. Ortalama yağış yıllık 200 mm civarındadır. Bu sebeple kutup iklimine soğuk çöl iklimi de denir. Zemin buzlarla kaplı olduğu için bitki örtüsü yoktur. Çok soğuk olduğu için hayvan derilerinden yaptıkların kıyafetleri kat kat giyerek soğuktan korunurlar.

ILIMAN KUŞAK İKLİMLERİ

KARASAL İKLİM Orta kuşak karalarının iç kısmında görülür. Görüldüğü başlıca yerler: Orta Asya, Anadolu'nun iç kısımları, Kuzey Amerika'nın orta kısımları, İran platoları Türkiye'de en etkin olduğu yerler Erzincan ve Konya arasıdır. Yıllık ortalama sıcaklık 11-12 °C'dir. Yıllık ortalama yağış 300-400 mm dir. Kar yağışı ve don olayı fazla görülür. Karın yerde kalma süresi 25-45 gündür. Bitki örtüsü bozkır ve ormandır. Yağışların büyük bölümü ilkbaharda düşer,yazlar kurak geçer.

KARADENİZ İKLİMİ Orta kuşak karalarının deniz etkisinde kalan batı kıyılarında görülür. Görüldüğü başlıca yerler:Batı Avrupa (Fransa, İngiltere, İrlanda, Portekiz, İspanya), ABD'nin doğusu Yağış rejimi düzenlidir, her mevsim yağış görülür. Yıllık ortalama yağış 1000 - 1500 mm civarında değişmektedir. Bitki örtüsü yayvan ve iğne yapraklardan oluşan karışık ormanlardır. Batı Rüzgarları sebebiyle Ilıman Kuşak karalarının batısında görülür (Batı ve K.Batı Avrupa, Amerika’nın batısı). Türkiye'de ise Karadeniz kıyılarında etkilidir. (Bakınız Karadeniz iklimi) Yazlar serin, kışlar ılıktır. En sıcak ay ortalaması 24-25 °C, en soğuk ay ortalaması 5-6 °C'dir. Yıllık ortalama 13-15 °C'dir. Nemlilik fazla olduğu için günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır. Yağış oluşumu cephe yağışı şeklindedir. Ülkemizde ki karadeniz iklimi de ılıman okyanusal iklime benzemektedir. Bu iklim yüzey şekilleri uygun olduğu için en güzel şekilde Kuzey Batı Avrupa'da görülür.Bu alanda Gulfstream sıcak su akıntısının etkisini de unutmamak gerekir. Bu iklimin görüldüğü yerlerde kar yağışı görülür.

AKDENİZ İKLİMİ Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır. Yaz sıcaklığı güneş ışınlarının düşme açısına, kuraklık ise alçalıcı hava hareketlerine bağlıdır. En sıcak ay ortalaması 28-30°C , en soğuk ay ortalaması 8-10 °C dir. Yıllık ortalama 18°C dir. Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür. En fazla yağış kışın , en az yağış yazın düşer. Kışın görülen yağışlar Cephesel kökenlidir. Cephesel yağışlar en fazla bu ikimde görülür. Yıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir. Ortalama 600-1000 mm arasındadır. Bitki örtüsü maki dediğimiz bodur bitki topluluğudur. Maki; mersin, defne, kocayemiş, zeytin, zakkum, keçiboynuzu vb bitkilerden oluşur. Akdeniz iklimi yurdumuzda Akdeniz, Ege, G. Marmara ve G.D. Anadolu Bölgesinin batısında görülür. Ancak Akdeniz Bölgesinden uzaklaştıkça enlem, yükselti ve karasallığın etkisiyle bozulmaya uğrar .

EKVATORAL İKLİM

MUSON İKLİMİ

ÇÖL İKLİMİ

TUNDURA İKLİMİ

KUTUP İKLİMİ

AKDENİZ İKLİMİ

KARASAL İKLİM

KARADENİZ İKLİMİ

İZLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM @NIL @YDIN 6-B 418