ARAZİNİN SULAMAYA HAZIRLANMASI Prof.Dr.Belgin ÇAKMAK

Arazinin Sulamaya Hazırlanması Kaynak araştırması Tarla parsellerinin düzenlenmesi Sulama ve drenaj sisteminin planlanması Arazi tesviyesi Tarla içi su dağıtım sistemleri Akış ölçmeleri

Yüzey sulama yöntemlerinin uygulanacağı alanlarda Arazinin sulamaya hazırlanmasında izlenecek aşamalar Arazi erozyona neden olmayacak maksimum akış uzunluğuna göre uygun boyutlu parsellere ayrılır. Sulama suyunu araziye iletecek ve dağıtacak tarla sulama sistemleri (tarla içi su dağıtım sistemleri) ve fazla suyu araziden uzaklaştıracak tarla içi drenaj sistemleri planlanır ve kurulur. Tarla parseli içerisinde eş bir su dağılımı sağlamak için uygulanacak sulama yönteminin gerektirdiği eğim derecelerinde her tarla parseli ayrı ayrı tesviye edilir.

Arazinin sulamaya hazırlanması Su kaynağı Ana kanal Tarlabaşı kanalı Eğim Karıklar Drenaj kanalı Arazinin sulamaya hazırlanması

KAYNAK ARAŞTIRMASI Planlama haritası (tesviye eğrili) Toprak bilgileri (su tutma kapasitesi, infiltrasyon hızı) Bitki özellikleri (bitki deseni, büyüme mevsimi, etkili kök derinliği, kritik seviye, ET) Su kaynağı özellikleri (cinsi, debisi, kalitesi, konumu) İklim özellikleri Diğer bilgiler

Arazi yüzeyi düzgün değilse üniform su dağılımı sağlanamaz, tesviye gerekir.

Arazi tesviyesinin tanımı Yüzey sulama yöntemlerinde, kabul edilebilir düzeyde eş su dağılımı sağlamak için, olanaklar ölçüsünde doğal eğimi bozmadan, verimlilik potansiyelini azaltmadan, arazide bulunan yüzey düzensizliklerin, sulama yönteminin gerektirdiği eğim derecelerinde düzeltilmesine arazi tesviyesi denir.

Arazi tesviyesinin yararları Eş su dağılımı sağlanır. Su uygulama randımanı yükselir. Tasarruf edilen suyla daha geniş alan sulanabilir. Derine sızma fazla olmaz, bitki besin maddelerinin kök bölgesinin altına yıkanması sorunu azalır. Etkili yüzey drenajı yapılır, tuzluluk ve sodyumluluk sorunu azalır. Toprak işleme kolaylaşır. Sulama işçiliği azalır.

Arazi tesviyesinin uygulanmasını kısıtlayan etmenler Su alma hızı yüksek hafif bünyeli topraklarda yüzey sulama yöntemleri uygulanırsa derine sızma çok olur. Akış uzunluğu azaltılarak bu sorun giderilebilir ancak bu durumda tarla parselleri küçüleceği için çok fazla tarlabaşı ve tersiyer kanalın tesis edilmesi gerekir. Geçirimsiz tabaka yada taban suyunun yakında oluğu yüzlek topraklarda arazi tesviyesi yapılmaz. Aksi durumda yapılacak kazı etkili toprak derinliğini daha da azaltır.Bu nedenle yüzlek topraklarda basınçlı sulama yöntemleri uygulanır. Doğal eğimi yüksek arazide yüzey sulama erozyona neden olur. Bu nedenle basınçlı sulama yöntemleri tercih edilir. Doğal eğimi düşük olmasına rağmen eğimin çok değişken olduğu dalgalı topografyaya sahip arazilerde tesviye fazla kazı gerektirir, tesviye maliyeti artar. Bu durumda basınçlı sulama yöntemleri daha ekonomik olur. Kısıtlı su kaynağının olduğu koşullarda yüksek sulama randımanına sahip basınçlı sulama yöntemleri uygulanır, arazinin tesviyesine gerek kalmaz.

ARAZİ TESVİYESİ TİPLERİ 1. YAPILIŞ BİÇİMİ VE UYGULANACAK SULAMA YÖNTEMİNE GÖRE 2. KAZILACAK TOPRAK HACMİNE GÖRE 3. YAPILIŞ SIRASINA GÖRE -Yersel tesviye -İki yönde değişken eğimli tesviye -Tek yönde değişken -İki yönde sabit -Tek yönde sabit -Hafif tesviye (<50 m3/da) -Orta tesviye (50-100 m3/da) -Ağır tesviye (100-150 m3/da) -Çok ağır tesviye (>150 m3/da) -Kaba tesviye -İnce tesviye

TARLA İÇİ SU DAĞITIM SİSTEMLERİ Yüzey sulama yöntemleri uygulanan alanlarda açık kanal sistemleri ile düşük basınçlı boru sistemleri kullanılır.Bu iki sistemden biri seçilirken aşağıdaki koşullar dikkate alınır. Sızma kayıpları en az düzeyde olmalı, Sistemin bakımı ve yabancı ot kontrolü kolay olmalı, İstenilen zamanda istenilen noktaya yeterli miktarda suyu iletecek şekilde işletmeye uygun olmalı, İlk yatırım ve işletme masrafları düşük olmalıdır.

TARLA İÇİ SU DAĞITIM SİSTEMLERİ (Tarla sulama sistemleri) 1. AÇIK KANAL SİSTEMLERİ 2. BASINÇLI BORU SİSTEMLERİ a. Düşük Basınçlı Boru Sistemleri b. Yüksek Basınçlı Boru Sistemleri

AÇIK KANAL SİSTEMLERİ Toprak kanal (sızma ile su kayıpları fazla, oyuntu sorunu) Kaplamalı kanal (beton kaplama) Trapez (yamuk) kesitli Dikdörtgen kesitli

TRAPEZ KESİTLİ KANAL (beton kaplamalı) c mh h 1 m Banket (B) Hava payı (F) Su yüzeyi d Su yüzeyi Banket genişliği B>=0.5 m Taban genişliği b>=0.25 m Kanal yüksekliği d >=0.3 m Hava payı F >=0.10 m (F>=0.20h) Şev eğimi 1/m=1/1 Kanal taban eğimi S (I) >=%0.04 Ortalama akış hızı V>=0.3 m/s V<=2.4 m/s h V Kanal taban eğimi (S)

TRAPEZ KESİTLİ KANAL (h: su derinliği) (d: kanal derinliği) (A: su kesit alanı)

ÖRNEK VERİLEN: Trapez kesitli beton kanal Taban genişliği b=0.4 m Su Yüksekliği h=0.6 m Şev eğimi 1/m=1/1.25 (m=1.25) Taban eğimi S=%0.06 İSTENEN: Suyun hızı ve debisi ÇÖZÜM: Su kesit alanı: A=(b+mh)h =(0.4+1.25x0.6)0.6=0.69 m2 Islak çevre: P=b+2h(√1+m2) =0.4+2x0.6(√1+1.252)=2.32 m

Hidrolik yarıçap R=A/P =0.69/2.32=0.297 M Ortalama akış hızı V=(1/n)R2/3I1/2 =(1/0.025)0.2972/30.00061/2 =0.44 m/s (uygun) Debi: Q=AxV= =0.69x0.44=0.3 m3/s=300 L/s

Kontrol Yapıları

AÇIK KANALLARDA AKIŞ ÖLÇMELERİ Orifisler Sabit Yüklü Orifisler Batık Akışlı Orifisler Savaklar Mulineler Sifonlar Limnigraflar

a) Kanaldan parsele su alırken b) Su ayrım yapısından kanala su alırken

SABİT YÜKLÜ ORİFİSLER

TAM BÜZÜLMELİ DİKDÖRTGEN SAVAK 8

YAN BÜZÜLMESİZ DİKDÖRTGEN SAVAK 11

DİK AÇILI ÜÇGEN SAVAK 17

MULİNE

SİFON 33

ELEKTRONİK LİMNİGRAF 9 6 0 1 + Şerit Şamandıra Kurşun Ağırlık Gövde Ekran Bilgi sağma soketi RS 232 kablo girişi Tambura Şerit ayırma kolu Kurşun Ağırlık Şamandıra Şerit 34

DÜŞÜK BASINÇLI BORU SİSTEMLERİ Boru hatları toprak yüzeyine serili veya toprak içerisine gömülü olabilir Avantajları: Basınçlı olduğu için sulama suyu bayır yukarı da iletilebilir. Daha fazla alan sulanabilir. Su kaybı olmaz, iletim randımanı % 100 dür. Boru hatlar gömülü olduğu için arazi kaybı olmaz. Bakım ve onarımı kolaydır.

Dezavantajları: İlk tesis masrafları yüksektir. Suyun içinde sediment varsa kapasiteyi düşürür. Düşük basınçlı boru sistemleri gömülü olduğu için sabit sistemlerdir.Devamlı ve sabit bir tarım sisteminin uygulanmasını gerektirir.

DÜŞÜK BASINÇLI BORU SİSTEMLERİ UNSURLARI İletim unsurları Ana boru hatları Lateral boru hatları Kontrol unsurları Su alma bacaları Hava bacaları Basınç düşürme bacaları Dağıtım unsurları Saptırma bacaları Dağıtma bacaları

DÜŞÜK BASINÇLI BORU SİSTEMLERİ