BOKSİT VE ALÜMİNYUM

BOKSİT NEDİR? Metallerin elde edildiği kayaç ve topraklara cevher denir. 1821'de ilk kez Fransa'nın güneyinde, Arles yakınlarındaki Les Baux kasabasında bulunduğu için adını bu kasabadan alan boksit, en önemli alüminyum cevheridir.

Formülü: Al2O3 NH2O Sertliği:3 Yoğunluğu: 2 - 2,5 Kristal sistemi: Bir karışım minerali olup amorf yapıdadır. Bulunuş şekli: Genellikle oolitik, masif, toprağımsı ve kil gibi bulunur. Diyasporit, alümin, demir ve manganez hidroksitleri ve hidrarjirit gibi minerallerin karışımından oluşmuştur.

Rengi : Kırmızı, Beyaz, gri ve muhtelif sarı renklerde olabilir. Çizgi rengi de muhtelif renklerdedir. Tanıma özellikleri: Yağımsı parıltılıdır. Kapalı tüpte ısıtılınca su verir. İçinde %40 -55’ e kadar Al2O3 bulundurur. Bir miktar silis ve demir de mevcuttur. Pizolitik özelliğinden dolayı belirgindir.

Değişik yapıdaki birçok kayaç çağlar boyunca yağmurun, rüzgârın ve güneşin etkisiyle değişime uğrayarak boksite dönüşmüştür. Kaya ve taş parçaları, kil ya da kum biçiminde bulunabilen boksit genellikle kırmızımsı, kahverengimsi sarı ya da beyaz renktedir.

ÜLKELERE GÖRE BOKSİT REZERVİ

Dünya boksit rezervi toplam 25 milyar ton civarındadır (baz rezerv= 34 milyar ton). Bunun 23 milyar tonu işletilebilir rezervdir. Avustralya, dünya rezervinin % 24'ü, Brezilya % 12'si ve Gine % 24'ü ile en büyük boksit rezervine sahip ülkeler durumundadır. Türkiye'de ise 45 milyon tonu görünür olmak üzere, toplam 97 milyon ton birincil öncelikli boksit rezervi mevcuttur ve bu rezervin 46 milyon tonu işletilebilir durumdadır. Görüldüğü gibi Türkiye, dünya boksit rezervinin çok küçük bir bölümüne (% 0,144) sahiptir.

İşletilen en geniş ve en zengin boksit yatakları Surinam, Guyana, Jamaika, Batı Afrika, SSCB, ABD ve Avustralya'dadır. Dünya boksit üretiminin % 33'ü uluslararası piyasada pazarlanmaktadır. En önemli ihracatçı ülkeler Avustralya, Gine, Brezilya ve Jamaika’ dır. ithalatçı ülkeler ise ABD,Almanya ve Japonya'dır.

TÜRKİYEDE BOKSİT REZERVİ Türkiye boksit yataklarının toplam rezervi, cevher içeriği ve teknolojik özelliklerine göre farklı şekillerde yorumlanması kaydıyla 400 milyon ton olarak tahmin edilmektedir. .

Ülkemizdeki boksit yataklarının % 95'i Toros kuşağı içinde yer almaktadır. Bunun dışında Zonguldak ili Kokaksu yöresinde de boksit yatağı mevcuttur. Konya'nın Seydişehir ve Muğla'nın Milas ilçelerinde çıkarılır.

Türkiye boksit rezervleri, üretimle oranlandığında yakın gelecekte yeterli görülmektedir. Özellikle ülkenin henüz tespit edilmemiş olan boksit potansiyeli nazarı dikkate alındığında, ülkemizin görünür geleceği daha büyük üretimlerle başa çıkacak durumdadır.

BÖLGE YAŞI MİNARALOJİK KARAKTERİ OLUŞUM TİPLERİ YATAK ŞEKLİ Konya - Seydişehir Üst kretesa Böhmitik Karst yarı allokton CEP Konya- Akseki Zonguldak-Kokaksu Mersin-Ayrancı-Bolkardağ Permiyen trias Diasporitik CEP TABAKA Adana-Saimbeyli Muğla-Milas yatağan Dias poritik Hatay-Payas Gaziantep-İslahiye Antalya-Alanya Permotrias Isparta-Yalvaç-Ş.Karaağaç Jura Lateritik allokton

Türkiye’de İşletilmekte Olan Boksit Yatakları

TÜRKİYE DE BOKSİT CEVHERİ ÜRETİMİ YAPAN ÖNEMLİ KURULUŞLAR Boksit cevheri sektöründe üretim faaliyeti yapan kuruluşlar kapsamında sadece Eti Alüminyum A.Ş.’ye ait Mortaş Boksit İşletmesi mevcuttur. Bu işletmenin kapasitesi 400 000 ton/yıl mertebesindedir. .

Bu kapasite fleksibil olup 1974’te üretime başlanmıştır. Seydişehir/Konya bölgesinde bulunan işletme, Seydişehir’e 20 km, Ankara’ya ise 400 km mesafededir. Milas’ta bulunan ve bir kamu işletmesi olan Milas Boksit İşletmesi ile,Zonguldak/Kokaksu’da bulunan ve özel sektöre ait olan Kokaksu İşletmesi kapatılmıştır.

BOKSİTİN KULLANIM ALANLARI Boksit endüstride değişik alanlarda kullanılmaktadır. Aşağıda belirtilen kullanım alanları kimyasal bileşimine bağlıdır. Alümina ve alüminyum üretiminde % 90 oranında kullanılmaktadır. Boksitten metalik alüminyumun yanında bazen galyum ve vanadyum gibi yan ürünler de elde edilmektedir.

Boksitten yapılan refrakter ürünler Sentetik mullit . Yüksek alüminalı ateş tuğlası . Döküm maddeleri . Monolit ; çimento, demir-çelik ve tuğla sanayiinde ( çimento sanayiinde fırın tuğlası boşluklarını doldurması için)

Boksitten yapılan kimyasal maddeler .Su temizlenmesinde kullanılan alüminyum sülfat .Sodyum alüminat .Ham petrol tasfiyesinde kullanılan Al-Klorür .Alüminyum hidrat Boksitten yapılan aşındırıcılar . Zımpara kağıdı ve tozları . Bileme ( keskinleştirme) için zımpara taşı . Zımpara taşı silindirleri

Diğer tüketim alanları: . Ham şekerin renginin giderilmesinde . Ham şekerin temizlenmesinde yağların filtrasyonunda . Çimento yapımında . Ferrokrom tesislerinde curuf önleyici olarak kullanılmaktadır.

TÜRKİYE’DEKİ TÜKETİM ALANLARI Günümüz itibariyle Türkiye'de üretilen boksitin büyük bir bölümü Etibank Seydişehir Alüminyum İşletmesi Müessesesi Tesislerinde kullanılmaktadır. Burada tüketilen boksit cevheri Seydişehir'de üretilmekte ve tamamı Müessese tarafından hammadde olarak kullanılmaktadır.

TÜKETİM MİKTARI Ülkemizde boksit tüketimi, alümina üretiminde, ferrokrom sanayisinde ve refrakter üretiminde gerçekleşmektedir. Çok genel haliyle tüketimler aşağıdaki gibi olmaktadır: Alümina Sanayisi: 350 000-390 000 ton/yıl (Zaman zaman 450 bin ton’a yükselmektedir.) Ferrokrom Sanayisi: 11 000- 12 000 ton/yıl Refrakter Sanayisi: 40 000-52 000 ton/yıl Toplam: 401 000- 454 000 ton/yıl

DIŞ TİCARET Türkiye genel olarak refrakter esaslı boksit cevherleri ithal etmektedir. AB ülkelerinden yapılan ithalatlar için gümrük muafiyeti söz konusudur. Diğer ülkelerden yapılan ithalatlar için CIF bedelinin %1’i kadar vergi alınmaktadır. . Türkiye'nin böhmitik ve diasporitik boksit ithalatı yoktur. Ülkedeki refrakter sanayinin gelişmesine paralel olarak 1982'den itibaren refrakter boksit ithal edilmektedir.

Boksit saf olmayan alüminadır. Üzerindeki toprak örtüsü temizlenerek yataktan çıkarılan bu cevherden katışıksız alüminayı ayırabilmek için, genellikle sodyum hidroksit gibi kimyasal maddelerle işlemden geçirilir. Daha sonra alümina da elektroliz yöntemiyle ayrıştırılır ve böylece 4 ton boksitten genellikle 1 ton alüminyum elde edilir

Alüminyum ilk keşfedildiği yıllarda cevherinden ayrıştırılması çok zor olan bir metal idi. Bunun nedeni, çok hızlı oksitlenmesi, oluşan bu oksit tabakasının çok zararlı oluşu ve demirdeki pasın aksine yüzeyden sıyrılmayışıdır.

Bulunduğu yer: Tropikal iklimlerde lateritleşme sonucu oluşur Bulunduğu yer: Tropikal iklimlerde lateritleşme sonucu oluşur. (Lateritleşme: İçinde Fe ve Al silikat minerallerinin bulunduğu yerlerde bol yağış ve ısı altında silisin eriyip uzaklaşması sonucunda Fe ve Al`un hidroksit halinde kalması)

Sektörde Üretim Yapan Önemli Kuruluşlar ALCAN Alüminium Ltd. ALCOA Alüminium Co. of America REYNOLDS Metals Co. KAISER Alüminium And Chemical Corp. PECHINEY ALUSUISSE SWISS Aluminium Ltd.

Dünya Alüminyum Üretimi (Bin Ton) Afrika K. Amerika G. Amerika Asya Batı Avrupa Doğu ve Orta Avrupa Okyanusya GAC/ Körfez Bölgesi TOPLAM 2005 1.753 5.382 2.391 3.139 4.352 4.194 2.252 23.463 2006 1.864 5.333 2.493 3.493 4.182 4.230 2.274 23.869 2007 1.815 5.642 2.558 3.717 4.305 4.460 2.315 24.812 2008 1.715 5.783 2.660 3.923 4.618 4.658 2.297 25.654 2009 1.681 4.759 2.508 4.400 3.722 4.117 2.211 23.398 2010 1.742 4.689 2.305 2.500 3.800 4.253 2.277 2.722 24.288

ALÜMİNYUMUN KULLANIM ALANLARI Alüminyum kolay soğuyup ısıyı emen bir metal olması nedeniyle soğutma sanayinde geniş bir yer bulur. Bakırdan daha ucuz olması ve daha çok bulunması, işlenmesinin kolay olması ve yumuşak olması nedeniyle bir çok sektörde kullanılan bir metaldir.

Alüminyum genel manada soğutucu yapımında, spot ışıklarda, mutfak gereçleri yapımında, hafiflik esas olan araçların yapımında (uçak, bisiklet otomobil motorları, motosikletler vb.)kullanılır. Bunun yanında sanayide önemli bir madde olan alüminyum günlük hayatta her zaman karşımıza çıkan bir metaldir.

Yerkabuğunda bol miktarda (%7,5 - 8,1) bulunmasına rağmen serbest halde çok nadir bulunur ve bu nedenle bir zamanlar altından bile daha kıymetli görülmüştür. Alüminyumun ticari olarak üretiminin tarihi 100 yıldan biraz fazladır.

Dünya Alüminyum ve Alüminyumdan Eşya İthalatçıları (Bin $) 2006 2007 2008 2009 ABD 19.418.646 18.577.936 17.999.352 12.003.361 Almanya 14.410.035 16.700.286 16.708.481 11.781.297 Çin 6.193.593 6.745.159 6.834.935 8.540.303 Fransa 6.538.790 7.608.799 7.511.944 5.283.242 Japonya 9.507.836 10.054.943 10.614.046 4.998.785 İngiltere 4.397.338 5.310.432 5.131.013 3.897.064 İtalya 6.203.033 7.666.439 6.686.800 3.664.241 Güney Kore 4.877.233 5.293.037 5.443.375 3.439.604 Hollanda 4.594.993 5.418.620 4.972.862 3.236.916 Meksika 3.885.447 4.239.447 4.186.459 2.901.032 Türkiye 1.797.133 2.353.479 2.543.704 1.602.427 DÜNYA 137.754.688 157.836.080 159.374.912 109.527.984

Alüminyum İthalatı Yaptığımız Başlıca Ülkeler 2009 2010 RUSYA FEDERASYONU 432.910.389 869.141.025 TACİKİSTAN 95.956.810 216.614.426 NORVEÇ 140.082.827 198.998.977 ALMANYA 108.639.093 135.686.338 KAZAKİSTAN 34.091.918 113.070.166 KATAR 80.854.203 FRANSA 67.959.010 75.716.514 İTALYA 49.765.504 68.351.884 BAE 68.615.556 65.786.615 ÇHC 36.044.209 62.347.844 DİĞERLERİ 568.420.927 600.998.298 TOPLAM 1.602.486.243 2.487.566.290

Alüminyum İhracatı Yaptığımız Başlıca Ülkeler 2009 2010 ALMANYA 241.480.276 347.963.069 İTALYA 48.953.407 135.689.390 IRAK 123.830.829 125.406.050 İNGİLTERE 70.602.064 101.544.137 YUNANİSTAN 43.384.553 99.428.008 FRANSA 51.425.134 71.395.433 BULGARİSTAN 60.103.052 68.119.742 LİBYA 37.170.727 62.831.569 İSVİÇRE 36.033.798 60.240.175 AZERBAYCAN 37.444.950 56.044.642 DİĞERLERİ 649.073.480 788.565.771 TOPLAM 1.399.502.270 1.917.227.986

Yıllar İtibariyle Türkiye’nin Kişi Başına Alüminyum Tüketimi (kg)

ALÜMİNYUMUN GERİ KAZANIMI Alüminyumun hurdalardan geri kazanımı, günümüz alüminyum endüstrisinin önemli bir bileşeni haline gelmiştir. Geri kazanım işlemi, metalin basitçe tekrar eritilmesi esasına dayanır, ki bu yöntem metalin cevherinden üretimine nazaran çok daha ekonomiktir.

Alüminyum rafinasyonu çok yüksek miktarlarda elektrik enerjisi gerektirir, buna karşılık geri kazanım işlemi, üretiminde kullanılan enerjinin %5'ini harcar. Geri kazanım işlemi 1900'lü yılların başlarından beri uygulanmakta olup yeni değildir.

1960'lı yılların sonlarına kadar düşük profilli bir faaliyet olarak devam eden geri kazanım olgusu, bu tarihte içecek kutularının alüminyumdan yapılmaya başlanması ile gündeme daha yoğun şekilde gelmiştir. Diğer geri döndürülen alüminyum kaynakları arasında otomobil parçaları, pencere ve kapılar, cihazlar, ve konteynerler sayılabilir.

Avrupa Ülkelerinde Alüminyum Geri Kazanma Oranı (1995) Alüminyumun marketteki Payı (%) Geri Kazanma Oranı (%) Almanya 14 70 İngiltere 78 28 İtalya 97 35 Yunanistan 100 34 Avusturya 50 İsveç 91 İrlanda 86 18 Fransa İspanya 40 Benelux 21 10 İsviçre 85 İzlanda 80 Portekiz 68 17 Türkiye 77 Doğu Avrupa ihmal Diğerleri 90 TOPLAM 55

ÇEVREYE ZARARI Macaristan’nın Veszprem bölgesinde bulunan Ajka kentindeki çevre felaketinin bilançosu giderek ağırlaşıyor. Balaton gölü yakınındaki bir alüminyüm fabrikasında kimyasal atıkların biriktirildiği göletin iki seti yıkıldı ve yayılan kırmızı çamur nedeniyle 4 kişi hayatını kaybetti, 100′den fazla kişi de yaralandı ve 7 kişinin de kayıp olduğu bildiriliyor.

HAZIRLAYAN:SALİHA OKUMUŞ NO:21979553168 DERS: ENERJİ VE YER ALTI KAYNAKLARI KONU:BOKSİT VE ALÜMİNYUM