GENEL İMALAT MALİYETLERİNİN BÜTÇELENMESİ Esnek Bütçe Bütçe ve Esnek Bütçe Kapasite Türleri ve Hesaplamaları Sabit ve Değişken GİM Ayrımı GİM Esnek Bütçeleri

Bütçe ne demek ? Esnek Bütçe ne demek ? BÜTÇE ve ESNEK BÜTÇE Bütçe ne demek ? Esnek Bütçe ne demek ?

Bugün bir planınız var mı ? Biz bu akşam sinemaya gitmeyi planlıyoruz hoçaam... Ayıptır sölemesi ordan da yemeğe geççeez hoçaam...

Bu size kaça mal olacak onu da düşündünüz mü ? Düşünün o zaman... BÜTÇE yaptığınızın farkında mısınız !...

İşletmeler de faaliyetlerini planlarlar... Bütçe kısaca “sayısallaştırılmış plan” demektir. Bütçeleme ise bir planı sayısallaştırma çabası olarak ifade edilebilir. Yani işletmelerin gelecek ay (yıl) hangi mamullerden ne kadar üreteceklerini; dolayısıyla hangi malzemelerden ne kadar kullanacaklarını; hangi işçilerin ne kadar çalışması gerektiğini ve tüm bunların kendilerine neye malolacağını tahmin etmeleri (işidir) sürecidir.

Dersimizin konusu GİM’lerin bütçelenmesi olduğuna ve GİM’de GİM = Faaliyet Hacmi x Yükleme Oranı biçiminde formüle edildiğine göre bizim iki şeyi birden tahmin etmemiz gerekiyor: Faaliyet Hacmini (Kapasite Kullanımını) Yükleme Oranını

Diyelim ki bir işletme gelecek ay 8 Diyelim ki bir işletme gelecek ay 8.000 DİS (kapasite) ile çalışacağını varsayarak GİM (genel imalat maliyetlerini) 50.000 YTL olarak bütçelesin... Peki ya o ay 8.000 DİS/ay değil de 10.000 DİS/ay veya 6.000 DİS/ay çalışmak zorunda kalırsa ne olacak ? İşte ESNEK BÜTÇE dediğimiz işletmenin faaliyet hacmindeki (kapasite) değişikliklere duyarlı biçimde hazırlanmış esneyebilen bütçedir.

ESNEK GİM BÜTÇESİ: Farklı kapasite seviyelerinde bile GİM’lerin ne olacağını bize söyleyebilen bütçe...

Kapasite Türleri Teorik Kapasite Pratik Kapasite Fiili Kapasite Atıl Kapasite Normal Kapasite Zorlanmış Kapasite Beklenen Kapasite Ortalama Kapasite

Kapasite Hesaplamaları İŞLETMENİN OLANAKLARI PİYASA ŞARTLARI Teorik Kapasite - Zorunlu Duraksamalar Pratik Kapasite - Atıl Kapasite Fiili Kapasite Talep Normal Kapasite Zorlanmış Kapasite: Fiili Kapasite > Pratik Kapasite

Sizin kapasiteniz nedir ? T.K. 24 DÇS/gün - Z.D. 18 DÇS/gün P.K. 6 DÇS/gün - A.K. 5 DÇS/gün F.K. 1 DÇS/gün Dersin/Hocanın Talebi N.K. 2 DÇS/gün Zorlanmış Kapasite (sınav zamanı): Z.K. 8-10 DÇS/gün > P.K. 6 DÇS/gün

Kapasitenizin ne kadarını kullanıyorsunuz ? KAPASİTE KULLANIM ORANI KKO = ( ........... Kapasite / Pratik Kapasite ) x 100 KKO = ( 1 DÇS / 6 DÇS ) x 100 = % 17

1. ÖRNEK: Bir işletmenin 1’nolu esas gider merkezinde (depart 1. ÖRNEK: Bir işletmenin 1’nolu esas gider merkezinde (depart.) bir vardiyada 10 işçi günde 8 saat ve 3 vardiya halinde çalışsın. Hafta sonları, resmi ve dini günlerde (13 gün) çalışılmayan bu işletmede zorunlu olarak; teorik kapasitenin %10’u kadar boşa geçen bir zaman söz konusu olsun. Aylık Pratik Kapasite nedir? Teorik K.:10 işçi x 3 vardiya x 8 saat x 7 gün x 52 hafta = 87.360 DİS/yıl Boşa geçen zaman : 87.360 saat x %10 = 8.736 DİS/yıl Haf.Tatili: 10 işçi x 3 vardiya x 8 saat x 2 gün x 52 hafta = 24.960 DİS/yıl Bay.Tatili: 10 işçi x 3 vardiya x 8 saat x 13 gün = 3.120 DİS/yıl (-)Toplam Çalışılmayan Zaman = 36.816 DİS/yıl Pratik Kapasite = 50.544 DİS/yıl / 12 ay Aylık Pratik Kapasite = 4.212 DİS/ay

2. ÖRNEK: Bir işletme iki EGM’de 3 farklı tip mamul üretmektedir 2. ÖRNEK: Bir işletme iki EGM’de 3 farklı tip mamul üretmektedir. Gelecek yıl için işletmenin mamullerine ilişkin talepler ile bunların birim üretim zamanları aşağıdaki tabloda görülmektedir. Mamul Cinsi Talep Birim Üretim Zamanı 1’nolu EGM 2’nolu   (br/yıl) DİS/br X 8.000 1,70 2,10 Y 5.000 0,90 1,30 Z 2.182 2,00 4,34 Bu bilgilere göre işletmenin Aylık Normal Kapasitesi nedir?

2. ÖRNEK: Bir işletme iki EGM’de 3 farklı tip mamul üretmektedir 2. ÖRNEK: Bir işletme iki EGM’de 3 farklı tip mamul üretmektedir. Gelecek yıl için işletmenin mamullerine ilişkin talepler ile bunların birim üretim zamanları aşağıdaki tabloda görülmektedir. Bu bilgilere göre işletmenin Aylık Normal Kapasitesi nedir? Mamul Cinsi Talep Birim Üretim Zamanı Toplam Üretim 1’nolu EGM 2’nolu   (br/yıl) DİS/br DİS/yıl X 8.000 1,70 2,10 13.600 16.800 Y 5.000 0,90 1,30 4.500 6.500 Z 2.182 2,00 4,34 4.364 9.472 Yıllık Normal Kapasite 22.464 32.772 /12 ay /12 ay Aylık Normal Kapasite 1.872 DİS/ay 2.731 DİS/ay

MALİYET – KAPASİTE İLİŞKİLERİ Maliyetlerle kapasite (hacim) arasında bir ilişki var mı ? Varsa nasıl bir ilişki var ?

Maliyetler DMM Kapasite 100.000 YTL 50.000 YTL % 30 % 60 % 90 (aylık) Kapasite (Faaliyet Hacmi) % 30 % 60 % 90

Maliyetler DİM Kapasite 100.000 YTL 50.000 YTL % 30 % 60 % 90 (aylık) Kapasite (Faaliyet Hacmi) % 30 % 60 % 90

Maliyetler DİM DMM Y = b.x Kapasite 100.000 YTL 50.000 YTL % 30 % 60 (aylık) DİM 100.000 YTL DMM 50.000 YTL Y = b.x Y = Maliyet b = Birim Değişken Maliyet x = Kapasite Kapasite (Faaliyet Hacmi) % 30 % 60 % 90

Diyelim ki fabrika 1 ay ceza aldı ve kapısına kilit vuruldu... Maliyetleri düşünün !

Maliyetler DİM DMM Y = b.x Kapasite 100.000 YTL 50.000 YTL % 30 % 60 (aylık) DİM 100.000 YTL DMM 50.000 YTL Y = b.x Y = Maliyet b = Birim Değişken Maliyet x = Kapasite Kapasite (Faaliyet Hacmi) % 30 % 60 % 90

Maliyetler Kapasite 100.000 YTL 50.000 YTL Fabrika Kirası Amortisman (aylık) 100.000 YTL 50.000 YTL Fabrika Kirası Amortisman Sigorta Vergi Kapasite (Faaliyet Hacmi) % 30 % 60 % 90

1 ay doldu ve fabrika yeniden üretime başladı... Maliyetleri düşünün !

Maliyetler Kapasite Elektrik Su Doğalgaz Akaryakıt 100.000 YTL (aylık) Elektrik Su Doğalgaz Akaryakıt 100.000 YTL 50.000 YTL Fabrika Kirası Amortisman Sigorta Vergi Kapasite (Faaliyet Hacmi) % 30 % 60 % 90

Maliyetler Değişken GİM Y = A + b.x Sabit GİM Kapasite 100.000 YTL (aylık) Değişken GİM 100.000 YTL Y = A + b.x Y = GİM A = Toplam Sabit GİM b = Birim Değişken GİM x = Kapasite 50.000 YTL Sabit GİM Kapasite (Faaliyet Hacmi) % 30 % 60 % 90

MALİYETLER SABİT DEĞİŞKEN DMM DİM

Bütçelenen GİM = Toplam Sabit GİM + (Birim Değişken GİM x Kapasite) MALİYETLER SABİT DEĞİŞKEN Kira Elektrik Amortisman Doğalgaz A b.x GİM Bütçelenen GİM = Toplam Sabit GİM + (Birim Değişken GİM x Kapasite)

ÖRNEK: GİM’lerini “DİS (direkt işçilik saatleri)” ile ölçen ve Pratik Kapasitesi ayda 10.000 DİS olan bir işletme düşünün: KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS)

Bütçelemeyi neye göre yapacağız; bütçelemenin üst sınırı sizce aşağıdakilerden hangisi olmalıdır ? Teorik Kapasite Pratik Kapasite Fiili Kapasite Atıl Kapasite Normal Kapasite % 100

ÖRNEK: GİM’lerini “direkt işçilik saatleri” ile ölçen ve Pratik Kapasitesi ayda 10.000 DİS olan bir işletme düşünün: KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000

ÖRNEK: GİM’lerini “direkt işçilik saatleri” ile ölçen ve Pratik Kapasitesi ayda 10.000 DİS olan bir işletme düşünün: KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 % 90 9.000 % 80 8.000 % 70 7.000 % 60 6.000 % 50 5.000 % 40 4.000 % 30 3.000 % 20 2.000 % 10 1.000 % 0

ÖRNEK: GİM’lerini “direkt işçilik saatleri” ile ölçen ve Pratik Kapasitesi ayda 10.000 DİS olan bir işletme düşünün: Top.Sab.GİM: 10.000 YTL/ay ve Br.Değ.GİM: 5 YTL/DİS ise... KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 % 90 9.000 % 80 8.000 % 70 7.000 % 60 6.000 % 50 5.000 % 40 4.000 % 30 3.000 % 20 2.000 % 10 1.000 % 0

ÖRNEK: GİM’lerini “direkt işçilik saatleri” ile ölçen ve Pratik Kapasitesi ayda 10.000 DİS olan bir işletme düşünün: Top.Sab.GİM: 10.000 YTL/ay ve Br.Değ.GİM: 5 YTL/DİS ise... KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 % 90 9.000 % 80 8.000 % 70 7.000 % 60 6.000 % 50 5.000 % 40 4.000 % 30 3.000 % 20 2.000 % 10 1.000 % 0 5

ÖRNEK: GİM’lerini “direkt işçilik saatleri” ile ölçen ve Pratik Kapasitesi ayda 10.000 DİS olan bir işletme düşünün: Top.Sab.GİM: 10.000 YTL/ay ve Br.Değ.GİM: 5 YTL/DİS ise... KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 5 % 90 9.000 % 80 8.000 % 70 7.000 % 60 6.000 % 50 5.000 % 40 4.000 % 30 3.000 % 20 2.000 % 10 1.000 % 0

ÖRNEK: GİM’lerini “direkt işçilik saatleri” ile ölçen ve Pratik Kapasitesi ayda 10.000 DİS olan bir işletme düşünün: Top.Sab.GİM: 10.000 YTL/ay ve Br.Değ.GİM: 5 YTL/DİS ise... KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 1,00 5 % 90 9.000 1,11 % 80 8.000 1,25 % 70 7.000 1,43 % 60 6.000 1,67 % 50 5.000 2,00 % 40 4.000 2,50 % 30 3.000 3,33 % 20 2.000 5,00 % 10 1.000 10,00 % 0 -

ÖRNEK: GİM’lerini “direkt işçilik saatleri” ile ölçen ve Pratik Kapasitesi ayda 10.000 DİS olan bir işletme düşünün: Top.Sab.GİM: 10.000 YTL/ay ve Br.Değ.GİM: 5 YTL/DİS ise... KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 1,00 50.000 5 % 90 9.000 1,11 45.000 % 80 8.000 1,25 40.000 % 70 7.000 1,43 35.000 % 60 6.000 1,67 30.000 % 50 5.000 2,00 25.000 % 40 4.000 2,50 20.000 % 30 3.000 3,33 15.000 % 20 2.000 5,00 % 10 1.000 10,00 % 0 -

ÖRNEK: GİM’lerini “direkt işçilik saatleri” ile ölçen ve Pratik Kapasitesi ayda 10.000 DİS olan bir işletme düşünün: Top.Sab.GİM: 10.000 YTL/ay ve Br.Değ.GİM: 5 YTL/DİS ise... KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 1,00 50.000 5 60.000 6,00 % 90 9.000 1,11 45.000 55.000 6,11 % 80 8.000 1,25 40.000 6,25 % 70 7.000 1,43 35.000 6,43 % 60 6.000 1,67 30.000 6,67 % 50 5.000 2,00 25.000 7,00 % 40 4.000 2,50 20.000 7,50 % 30 3.000 3,33 15.000 8,33 % 20 2.000 5,00 10,00 % 10 1.000 15,00 % 0 -

Toplam Sabit GİM + (Birim Değişken GİM x Kapasite) Bütçe Formülü: Y = A + (b.x) Bütçelenen GİM = Toplam Sabit GİM + (Birim Değişken GİM x Kapasite)

x A b Y Y = A + (b.x) KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 1,00 50.000 5 60.000 6,00 % 90 9.000 1,11 45.000 55.000 6,11 % 80 8.000 1,25 40.000 6,25 % 70 7.000 1,43 35.000 6,43 % 60 6.000 1,67 30.000 6,67 % 50 5.000 2,00 25.000 7,00 % 40 4.000 2,50 20.000 7,50 % 30 3.000 3,33 15.000 8,33 % 20 2.000 5,00 10,00 % 10 1.000 15,00 % 0 - x A b Y Y = A + (b.x)

Bütçe Formülü: Y = A + (b.x) Bütçelenen GİM = Toplam Sabit GİM + (Birim Değişken GİM x Kapasite) 10.000 YTL/ay + (5 YTL/DİS x Kapasite)

ÖRNEK: İşletmenin Esnek GİM Bütçesi aşağıdaki gibidir ÖRNEK: İşletmenin Esnek GİM Bütçesi aşağıdaki gibidir... Bütçelenen Yükleme Oranını bulunuz ? KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 1,00 50.000 5 60.000 6,00 % 90 9.000 1,11 45.000 55.000 6,11 % 80 8.000 1,25 40.000 6,25 % 70 7.000 1,43 35.000 6,43 % 60 6.000 1,67 30.000 6,67 % 50 5.000 2,00 25.000 7,00 % 40 4.000 2,50 20.000 7,50 % 30 3.000 3,33 15.000 8,33 % 20 2.000 5,00 10,00 % 10 1.000 15,00 % 0 -

Bütçelenen Yükleme Oranı için sizce aşağıdakilerden hangi kapasite seviyesi en uygundur ?... Teorik Kapasite Pratik Kapasite Fiili Kapasite Atıl Kapasite Normal Kapasite % 100 Fiili Y.O. Bütçelenen Y.O.

ÖRNEK: İşletmenin Esnek GİM Bütçesi aşağıdaki gibidir ÖRNEK: İşletmenin Esnek GİM Bütçesi aşağıdaki gibidir... Bütçelenen Yükleme Oranını bulunuz ? Normal Kapasite 8.000 DİS/ay ise (veya % 80 seviyesinde ise) BYO; KKO Kapasite Seviyesi (DİS/ay) Sabit GİM Değişken GİM Toplam GİM Toplam (YTL/ay) Birim (YTL/DİS) % 100 10.000 1,00 50.000 5 60.000 6,00 % 90 9.000 1,11 45.000 55.000 6,11 % 80 8.000 1,25 40.000 6,25 % 70 7.000 1,43 35.000 6,43 % 60 6.000 1,67 30.000 6,67 % 50 5.000 2,00 25.000 7,00 % 40 4.000 2,50 20.000 7,50 % 30 3.000 3,33 15.000 8,33 % 20 2.000 5,00 10,00 % 10 1.000 15,00 % 0 - NK Sabit Y.O. Değişken Y.O. + Toplam Y.O. =

Dersin başında iki şeyi tahmin etmemiz gerekiyor demiştik... TOPLAM GİM = FAALİYET HACMİ x YÜKLEME ORANI BÜTÇELENEN TOPLAM GİM = BÜTÇELENEN KAPASİTE x BÜTÇELENEN Y.O. NORMAL KAPASİTE NK Seviyesindeki Y.O.

Aradan Sonra... MALİYET SİSTEMLERİ

BÜTÇ. SABİT GİM + BÜTÇ. DEĞİŞKEN GİM BÜTÇELENEN TOPLAM GİM = BÜTÇ. SABİT GİM + BÜTÇ. DEĞİŞKEN GİM BÜTÇ. SABİT GİM + BÜTÇ. DEĞİŞKEN GİM = BÜTÇELENEN KAPASİTE x BÜTÇELENEN Y.O. BÜTÇELENEN Y.O. = (BÜTÇ. SAB.GİM + BÜTÇ.DEĞ.GİM) / BÜTÇ. KAPASİTE

Bize verilenleri tabloda yerlerine yazıyoruz

%78 kapasite kullanım oranının aylık kaç DİS’e eşit olduğunu belirliyoruz (12.500 DİS/Ay x 0,78 = 9.750 DİS/Ay).

%78 kapasite kullanım seviyesi için Toplam Değişken GİM, Toplam Sabit GİM ve Toplam GİM’i artık kolaylıkla hesaplayabiliriz.

Toplam Sabit GİM adı üstünde sabit olduğuna göre:

Toplam Sabit GİM belli olduğuna göre her bir kapasite seviyesi için Birim Sabit GİM artık kolaylıkla hesaplanabilir:

Birim Değişken GİM birim bazında sabit olduğuna göre:

Birim Değişken GİM belli olduğuna göre her bir kapasite seviyesi için Toplam Değişken GİM artık kolaylıkla hesaplanabilir:

%75 kapasite kullanım seviyesi için Toplam Değişken GİM, Toplam Sabit GİM ve Toplam GİM’i de artık kolaylıkla hesaplayabiliriz. Y = A + b.X ....Kapasite Seviyesindeki Büt.GİM = Top.Sabit GİM + (Br.Değ.GİM x ..... Kapasite)

Pratik Kapasite Normal Kapasite İSTENEN : İşletmenin Normal Kapasite seviyeleri için sabit ve değişken GİM yükleme oranlarını bulunuz. “Bütçelenen GİM Yükleme Oranı”nı bulunuz. %75 kapasite seviyesi için Toplam Değişken GİM, Toplam Sabit GİM ve Toplam GİM’i bütçeleyiniz. %100 kapasite seviyesi için Toplam Değişken GİM, Toplam Sabit GİM ve Toplam GİM’i bütçeleyiniz. Talep, pratik kapasite sınırına (%100) ulaştığında “Bütçelenen GİM Yükleme Oranı” ne olur ?

Konu: MALİYET SİSTEMLERİ Ödev: Problem 3.2 Problem 3.3 Problem 3.5 HAFTAYA... Konu: MALİYET SİSTEMLERİ Ödev: Problem 3.2 Problem 3.3 Problem 3.5