KIRIM-KONGO KANAMALI ATEŞİ (KKKA) HASTALIĞI ve KENELERLE MÜCADELE Cengiz TAŞ Veteriner Hekim Giresun Tarım İl Müdürlüğü Hayvan Sağlığı Şube Müdürü

Son zamanlarda basınımızda sıkça yer alan  ve Dünya da ilk olarak 1944 yılında Kırım’da görülen, ülkemizde ise ilk defa 2002 yılında Tokat bölgesinde tespit edilen Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi, hayvanlardan insanlara keneler ile bulaşan viral bir enfeksiyondur. Günümüzde yeryüzünde yaklaşık 850 kene türü bilinmektedir.

Hyalomma soyuna ait keneler en etkin ve yaygın olmakla birlikte, 30 kene türünün KKKA virüsünü bulaştırabileceği bildirilmektedir. Virüs sığır, koyun, keçi, yabani tavşan ve tilki gibi hayvanlarda tespit edilmiştir. Güneydoğu Avrupa ile Güney Afrika arasında göç eden göçmen kuşlar üzerinde bulunabildiği gösterilmiştir. Hastalık mevsimsel özellik göstermekte olup,ülkemizde Mayıs-Ekim ayları arasında görülmektedir.

Neden ??? Ekolojik dengelerin değişmesi Terkedilen tarım alanlarına geri dönüş (Kırım) Doğal alanların tarıma açılması (Rostov ve Bulgaristan) Doğaya tavşan salınması (Doğu Avrupa) Su taşkınlarının önlenmesi (Astrakhan) Yayla yasağı ??? (Türkiye) Anız yakma yasağı ???

Balıkesir

VİRÜS HAYVANLARDA BELİRGİN HASTALIK YAPMAMAKTADIR, Virüs kenelerin konakladığı hayvanlara bulaşmasına karşılık bu hayvanlarda hastalık belirtisine neden olmamaktadır. Bazen hafif ateş görülmesi dışında genelde hastalığı gizli olarak geçirmekte ve hastalık belirtisi görülmemektedir. Buna karşılık hayvanlar hastalığın yayılmasında aracı rol oynamaktadırlar.

KENELERİ DOĞAL HAYATTAN YOK ETMEK MÜMKÜN DEĞİLDİR, Hastalığın bulaşmasına neden olan keneleri doğal hayattan yok etmek mümkün değildir. Çünkü dişi bir kene 3 bin-7 bin arasında yumurta bırakabilmektedir. Ancak çiftlik hayvanlarında düzenli ilaçlama ile biyolojik üreme zinciri kırılmak suretiyle kabul edilebilir düzeyde azaltılabilir.

Üreme yetenekleri yüksek (3000-7000 yumurta). Birkaç kene dahi ilaçlamadan kurtulduğunda bir sonraki evrede hızla çoğalıp problem oluşturabilmekteler.

Erkek erişkin Hyalomma Dişi erişkin Hyalomma Dişi erişkin Hyalomma kan emmiş Nimf (deriye yapışmış)

Keneler, KKKA hastalığının yayılması yanında hayvanlarda birçok viral, bakteriyel ve kan parazitlerinden ileri gelen hastalığın oluşmasına da neden olmaktadırlar. Bu nedenle çiftlik hayvanlarında düzenli ve sürekli mücadele gereklidir.

AÇIK ALANLARIN İLAÇLANMASI DOĞRU DEĞİLDİR Hastalık nedeni ile açık alanların ve meraların ilaçlanması doğru değildir. Bu şekilde bir ilaçlamanın keneler ile mücadelede etkisi çok sınırlı olmasına karşılık önemli düzeyde çevre kirliliğine, doğal dengenin bozulmasına ve zehirlenmelere neden olunmaktadır.

Ancak kenelerin çevrede çok yaygın olduğu durumlarla karşılaşılması ve özel durumlarda (piknik,mesire alanları gibi); diğer canlılara ve çevreye zarar vermeden ilaçlama yapılabilir.

HALKIMIZ PANİK YAPMADAN BİLİNÇLİ HAREKET ETMELİDİR Keneler yok edilemeyeceğine göre halkımız hastalıkla ilgili basit korunma tedbirlerini bilerek almak ve hayatını sürdürmek zorundadır. Keneler kırsal kesimdeki insanların çok yakından bildiği canlılardır. Yeni bir tür değildir. Farklı olan sadece var olan kenelerin hastalığın virüsü ile bulaşmış olmalarıdır.

TEDBİRLER BASİT ANCAK HASSASİYETLE UYULMASI GEREKİR  1-Keneler yoğun olduğu yerlerden mümkün olduğunca uzak durulmalıdır (örneğin;yüksek otlu çalılık alanlar vb.). Piknik vb. yerlerde otların üstüne battaniye serilerek oturulmalıdır.

2- Keneler bulunduğu alanlara girildiği zaman vücut belli aralıklarla kene yönünden kontrol edilmeli, vücuda yapışmış kenelerin çıkarılması için bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Bunun mümkün olmadığı durumlarda ise; uygun bir şekilde kene ezilmeden ve ağız kısmı koparılmadan, deriye yapıştığı baş kısmından cımbızla/pensle tutularak ve çivi çıkarır gibi alınmalıdır. Kenelerin çıkarılması için eter, kloroform ve alkol yada gaz gibi herhangi bir madde kullanılmamalıdır.

Kenelerin vücuddan çıkarma yöntemi

Kenelerin ağız yapısı özeldir. Ayrıca bir salgı ile dokulara yapıştırır. Çıkartma sırasında Dikkatli olunmalıdır.

3- Kene yapışmasından sonra kenenin virüsü bulaştırması için belirli bir zamanın geçirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle arazi dönüşünde vücutta kene kontrolü yaparak yapışan bir kene varsa gün geçirilmeden uzaklaştırılması en önemli tedbirdir. 4- Kene bir hayvanda yapışmış iken insana veya başka bir hayvana atlamaz. Biyolojik evreleri gereği araziden canlıya tutunur ve yapışır.

5- Kenelerin bulunduğu alanlara, çıplak ayak yada kısa giysiler ile gidilmemelidir. Bu alanlara av yada görev gereği gidenler lastik çizme/bot giymeli yada pantolonlarının paçalarını çorap içine almaları,önlük kollarının lastikli olması korunma açısından gereklidir.Kırsal alana giderken kenelerin kolay görülmesi açısından,açık renkli elbiselerin giyilmesi tercih edilmelidir. Deriye böcek kovucu (repellent) ilaçlar sürülmesi yararlı olabilmektedir.

6- Hayvan sahipleri, hayvanlarını kenelere karşı veteriner hekimin tavsiye edeceği dış parazit ilaçlarını (akarisid) kullanarak ilaçlamalı, hayvan barınakları kenelerin yaşamasına imkan vermeyecek şekilde yapılmalı, çatlaklar ve yarıklar tamir edilerek badana yapılmalıdır.

Hayvancılıkla uğraşanlar, hayvanlarını Nisan-Ekim ayları arasında iki ay aralıkla kenelere karşı ilaçlamalıdır. Sadece hayvanlarda kene mücadelesi yapılması da yeterli değildir. Kasım-Mart ayları arasında da hayvan barınaklarında iki ay aralıklarla düzenli ilaçlama yapılmalıdır.

İLAÇLAMA : Hayvanın her yerine yeterli ve etkili dozda ilaç ulaştığından emin olunmalı

A-) Hayvanlarda İlaçlama Esnasında Dikkat Edilecek Hususlar : 1- Dökme çözelti tarzında (%1 Flumethrin etken maddeli, pour on formülasyonlu) hazırlanmış dış parazit ilacı; başta kene olmak üzere hayvanlara musallat olan bazı bit,pire ve uyuz gibi parazitlere karşıda etkilidir. 2- İlaç, sığır ve koyunlarda omuz bölgesinden başlayarak kuyruk sokumuna kadar, ayarlanan miktarda dökülür. Kırkılmamış koyunlarda bir başka uygulama şekli ise; hayvana oturma şekli verildikten sonra karnın ön ve yanlarındaki yapağı bulunmayan bölgelere sürülmesidir.

3- İlaç sadece deriye dökülmek suretiyle kullanılır ve başka yollardan uygulanmaz. 4- Hayvanlara ilaç uygulamasında ambalajı üzerindeki kullanım kılavuzuna göre ilaç dozu ayarlaması yapılacaktır. İlacın pratik kullanım dozu: 10 kg. canlı ağırlık için 1 cc. dir. Örneğin: -200 kg. canlı ağırlığındaki bir hayvana 20 cc, -150 kg. canlı ağırlığındaki bir hayvana 15 cc. -100 kg. canlı ağırlığındaki bir hayvana 10 cc. -50 kg. canlı ağırlığındaki bir hayvana 5 cc. parazit ilacı sürülür.

5- Önerilen doz, süre ve uygulama şekline göre uygulandığında hayvanlarda istenmeyen bir etki görülmemiştir. Beklenmeyen bir etki görüldüğünde veteriner hekime başvurunuz. 6- Bu ilaç; eti ve sütü için yetiştirilen sığırlar ile eti için yetiştirilen koyunlarda süt ve ette kalıntı yapmaz.Sütü değerlendirilen koyunlarda ise kullanılmamalıdır

B) İlaçlama Yapılırken Uygulayıcıların Alması Gerekli Tedbirler: 1- İlaçlamayı yapan kişi; iş elbisesi giymeli ve lastik eldiven kullanmalıdır. 2- İlaç kullanırken sigara içilmemeli ve yemek vb. yenilmemelidir. 3- Uygulayıcıların ilacı göz ve cildine bulaştırmamaya özen göstermelidir.Bulaşma durumunda en kısa sürede temiz su ve sabunla iyice yıkanmalıdır.Zehirlenme belirtileri olması durumunda tıbbi yardım istenmelidir. 4- İlacı kullandıktan sonra eller yıkanmalıdır. 5- İlaçlar, çocukların erişemeyeceği yerlerde muhafaza edilmelidir.

MERALAR ve ÇAYIRLAR : Ot yükseklikleri kontrol altında olmalı Çevrede çalılıklar veya aşırı yığınlar olmamalı Hayvanlar düzensiz meralardan uzak tutulmalı Dışardan kesilip getirilen otlar, keneleri meradan ahıra taşımada rol oynamakta.

Kenelerin büyüme evreleri

I. Konak Yumurtalar III. Konak II. Konak Larva I.konakta beslenir Larva yeni konak arar Beslenen larva toprağa düşer Larva yumurtadan çıkar I. Konak Yumurtalar Larva nimfe dönüşür Beslenen dişi erişkin kene toprağa düşer III. Konak Dişi erişkin kene III.konağa yapışır ve beslenir II. Konak Nimf II.konağa yapışır ve beslenir Nimf erişkin keneye dönüşür

SABIRLA DiNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER Faydalanılan Kaynaklar: -TKB. Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü web sitesi -Sağlık Bakanlığı web sitesi -Türk Veteriner Hekimleri Birliği web sitesi -AB Veteriner Hekim Platformu web sitesi -Yrd.Doç.Dr.Galip KAYA (Keneler,Bulaştırdıkları Hastalıklar ve Veteriner Hekimlik - ppt sunu) -Dr.Biray OKUMUŞ, Vet.Hek. Erhan YALÇIN (Keneler ve KKKA - ppt sunu) -Doç.Tbp.Bnb.Süleyman CEYLAN (KKKA Epidemiyolojisi –ppt sunu) SABIRLA DiNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER -2008-