T.C Şahinbey Rehberlik Araştırma Merkezi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bilim Dalı ‘Aile İçi Etkili İletişim’ Sunumu Hazırlayan Ramazan ÇOK Gaziantep Şubat,2015 Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

İletişim Döngüsü Mesaj Kaynak Alıcı Kod Geri Dönüt İletişim, dil kullanarak ya da kullanmaksızın insanlar arasındaki duygu, düşünce ve yaşantıların ifade edilme yöntemidir. Çağdaş bir toplum olabilmek ve sorunlara demokratik çözümler getirebilmek için bireylerde sağlıklı iletişim becerileri geliştirilmelidir. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

İletişim, insanın sosyal bir varlık olarak yaşamasının temel koşullarından biri olup aynı zamanda, toplumsal işleve de sahiptir. İnsanlar ve örgütler arasında bilgi dağılımını ve değişimini sağlamakta, toplumun en doğal hakkı olan haber alma, bilgilenme işlevi, iletişim ve kitle iletişim araçları sayesinde gerçekleşmektedir. İletişimin bireysel ve toplumsal fonksiyonları şu şekilde sıralanabilir (Gökova, 2003; Akt, Şahin ve Aral, 2012 ) (1) Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Bireysel ve Toplumsal Fonksiyonlar Bilgiyi toplar ve dağıtır Toplumu bilgilendirir Duygu ve düşünceleri paylaşır Öğrenme sürecini destekler Karar destek sistemi sağlar Kültürel yakınlaşma sağlar Toplumsal statü kazandırır Kültürel aktarma sağlar Birey kendini gerçekleştirir Toplumsal yakınlaşma sağlar Temsil yeteneği kazandırır Toplumu motive eder Sosyalleşme sürecine katkı sağlar Toplumu yönlendirir Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Ailede Güçlü İletişim Ortamı Oluşturma Bireylerin nitelikli birlikteliği için aynı fiziki mekanı paylaşıyor olmak yeterli değildir. Derinleşmiş ve etkin bir iletişime de ihtiyaç vardır. Bunun sağlanabilmesi için de etkili dinleme, saygı, güven, empati, biz bilinci, değer verme, sorumluluk, yakınlık, dayanışma vb. kavramlardan bahsedebiliriz. (3) Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Ailede Güven Ortamı Aileyi oluşturan bireylerin birbirlerine ilişkin geliştirdikleri bu duygusal bağ, aile yaşamının niteliğini de belirlemektedir. Önce eşler arasında kurulması gereken bu bağ, daha sonra çocukların katılımıyla daha da güçlenerek aile etkileşimin derinleşmesine hizmet eder. Güven duygusunun kaybolması, karşılıklı suçlama, şüphe ve korku duygularının oluşmasına zemin hazırlar; sevgi ve saygı duygularının yok olmasına neden olur. (4) Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

2. Empati: Empati, muhatabın ne düşündüğü, ne hissettiği, başka bir ifade ile o an içinde bulunduğu durumu kendisi yaşıyormuşçasına farkında olma sürecidir. Empati iki aşamada gerçekleşir. Birinci düzey karşınızdakinin yaşadığı veya hissettiklerini anlamaktır. Empatinin ikinci aşaması kabul etmedir. Yaşanan duygunun abartı, gereksiz olduğunu düşünen bir kişinin o duyguyu yaşayanla empati kurması zordur. Bu nedenle muhatabın yaşadığını yargılamadan olduğu gibi kabul etmek gerekir. Kişinin karşısındaki insanı anladığını ve onu önemsediğini göstermesini sağlar. (5) (6) Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

3. Etkili Dinleme: Aile içi iletişimde çocuklarla ebeveynler arasında yaşanan birçok iletişim kazasının, dinleme becerisindeki kusurlardan kaynaklandığı söylenebilir. Etkin dinleme, sadece gelen mesajın iyi anlaşılması için değil; iletişimin sağlıklı bir şekilde devamı için de gereklidir. Etkin dinleme becerisi kullanıldığında, karşımızdakinin söyledikleriyle birlikte, aslında söylemek istediklerini de anlayabiliriz. Aile içi yüzeysel iletişim ve etkileşim yaşantılarının, birbirini dinlemeyen veya dinleme becerisi gelişmemiş aile fertlerinden kaynaklandığı söylenebilir. Etkin dineleme için; göz teması kurmalı, konuşan kişinin sözünü kesmeyerek yargılayıcı ya da sorgulayıcı olmadan sorular sormalı ve beden dilimizle de söylenenleri dinlediğimizi hissettirmeliyiz. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

ANNE-BABA TUTUMLARI VE ÇOCUK YETİŞTİRME 1-Otoriter Anne-Baba Tutumu Çocuğunu, belirli bir ideal peşinde ve belirli kalıplar içinde, adeta küçük bir yetişkin yapma çabasıyla yetiştirmeye çalışan anne babalardır. Çoğunlukla anlayışsız, hoşgörüsüz, katı ve baskıcı bir tutum içindedirler. Çocuğun davranışları katı standartlarla değerlendirilir, hata ve yanlış yapma hakkı yoktur. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Otoriter tutumun en önemli göstergesi denetimdir. Baskıcı ve otoriter ailenin verdiği eğitimde ceza verici bir yaklaşım vardır. Aile cezayı iyi bir ders olsun, bir daha hata yapmasın mantığı ile verilir. Cezalar genelde çocuğa göre ağır cezalardır. Be şekilde disipline etmek çocuğu hayatından bıktırır. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Otoriter bir ailede yetişen Otoritenin olmadığı zamanlarda asi ve başkaldırmaya yönelik davranışlar da sergileyebilir çocuğun özellikleri Sürekli stresli ve tedirgin olurlar Özgüveni düşük özellikler gösterir İçe kapanık ve çabuk yönlendirilebilen birey özelliği gösterir Eleştiri aşağılık kompleksine sebep olabilir Dış denetime ihtiyaç duyarlar. Birilerinin kendilerini yönlendirmesini beklerler öz kontrol ve karar verme yoktur. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

2-Aşırı Koruyucu Anne Baba Tutumları; • Anne baba çocuk üzerinde aşırı kaygılıdır. • Anne baba çocuğun üstüne titrer. • Çocuğun yaşının gerekliliklerini yerine getirebileceğini kabullenemezler. • Cam fanus içinde büyütülür. • Kararlar anne baba tarafından alınır. • Beklenti düzeyi çok yüksektir. • Çocuğun yaşamı ile ilgili tüm kararlar anne baba tarafından alınır. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

• Çocuk diğer kişilere aşırı bağımlı, tek başına hareket etmekten korkan, kendi ayakları üzerinde durmakta zorlanan kişiler olurlar. • Kendine güveni olmayan, duygusal kırıklıkları olan bir kişi olabilir. • Çoğunlukla başarısız ve mutsuz olur. • Doyumsuzdur. • Katıdır. • Sosyal gelişimi zedelenir. • Toplum tarafından kabulü zorlaşır. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

3- Serbest Anne Baba Tutumları Anne-babanın düşüncesi, çocuklarını özgür ve eşit bir ortamda yetiştirmektir. Çocuklarının iyi birer arkadaşa değil iyi birer anne- babaya ihtiyaç duyduklarını unuturlar. Çocuk egemendir. Anne-babanın çocuk üzerinde herhangi bir denetimi ya da yaptırımı yoktur. Hoşgörü ve boşverme bazı ailelerde karışmıştır. Çocuk istediği davranışı sergiler. Tüm aile bireylerine istediği herşeyi yaptırabilme gücüne sahiptir. Anne-baba zorunlu olmadıkça çocukla iletişim kurmayabilir ya da yüzeysel ilişkiler söz konusudur. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Serbest Tutumla Yetişen Çocukların Kişilik Özellikleri; Bu çocukların sınırlarının olmadığı gözlenmiştir. Çocuk, adeta bir boşlukta gibidir. Tutarsız davranışlar sergiler. Eleştiriye açık değildir. Doyumsuz ve bencil davranır. Kural tanımaz. Bağımlı ilişkiler kurar. Aile dışındaki sosyal ortamlara, özellikle okul kurallarına uyum sağlamakta zorluk çekerler. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

4. İlgisiz ve Kayıtsız Anne Baba Tutumları Çocuğun davranışlarına karşı vurdum duymaz olurlar. Çocuk yanlızlığa itilmektedir. Ciddi bir iletişim kopukluğu gözlemlenmektedir. Anne, babaların kişilik yapıları değişkendir. Rahat, pasif, vurdumduymaz oldukları gibi saldırgan da olabilirler. Bazı anne-babalar ise çocuğa karşı kayıtsız kalmanın, onailgi ve sevgi vermemenin doğru olduğunu düşünmektedirler. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

5- Güven Veren, Destekleyen, Kabul Eden Anne Baba Tutumları • Bu tip ailelerde çocuklara karşı hoşgörü ve destekleme vardır. • Bu yaklaşımla çocuklarına kendilerini ifade etme özgürlüğü verirler. • Anne babanın, birbirlerine ve çocuklarına karşı olan duyguları açık ve nettir. • Çocuklarını bir birey olarak kabul ederler ve çok iyi birer rehber konumundadırlar. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

İletişim Engelleri Nelerdir? Sıklıkla Emir Cümleleri Kurmak: Yaşantımızı gözden geçirerek kurduğumuz emir cümlelerini yakalamaya çalışalım. “Kalk, yüzünü yıka, sütünü bitir, dişlerini fırçala, ağzın doluyken konuşma, ödevini bitir, televizyonu kapa, büyüklerinle konuşurken sesini yükseltme, öğretmenini dinle…….” Çocuklarımızın korkudan söyleneni yapmasını değil kendisi için gerekli olanı düşünmesine ve bulmasına yardımcı olmalıyız. Gözdağı Vererek Konuşma Biçimi: Okulunu bitirmezsen sana para mara yok”,” ödevini bitiremezsen televizyonu unut” ,”sütünü içmezsen cüce kalırsın”, “terliksiz dolaşırsan hastalanırsın” gibi. Bazen işimizi kolaylaştırmak için bir davranışı bitirmesini koşula bağlayabilir ya da gözdağı vererek korkutarak istediğimiz davranışı yapmasını sağlayabiliriz. Televizyon izlemesini istemediğimiz halde onu şarta bağlayarak daha da çekici hale getirebiliriz. Ayrıca korku, boyun eğme, itaat etme davranışı yaratabilir ya da “deneme” isteğini tetikleyebilir. Gücenme, kızgınlık, öfke ve düşmanlık duygularının oluşmasına neden olabilir. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Sürekli Öğüt Verme, Çözüm Önerileri Getirme: “Senin yerinde olsam plan yaparak çalışırdım”, “sütünü bitirdiğinde boyun uzayacak”, ”bak sana bir öneri vereyim” gibi cümleler kurabiliriz ve bu konuşma biçiminin çok yararlı yapıcı olduğuna inanırız. Öncelikle düşünmemiz gereken söylediğimiz şeylere acaba benim mi ihtiyacım var sorusunu cevaplamak sonrada istenmeden verilen öğütlerin, yardımın yararlı olmadığını gözlemleyebilmektir. Aksi takdirde bu yaklaşım anneye babaya bağımlı çocuklar yaratabilmektedir. Ayrıca kendi çözüm yollarını oluşturmasına katkı sağlamayacaktır. Sıklıkla Yargılamak, Eleştirmek:“Sen zaten tembelin tekisin”,”zaten başarsaydın şaşardım”,“yine mi bitiremedin” gibi cümleler kurmak yetersiz, aptal hissetme duygularına neden olabilir. Çocuğun olumsuz bir yargıya hedef olma ya da azarlanma korkusuyla iletişimi kesmesine yol açabilir. Bu değerlendirmeler çocuğun benlik saygısını düşürür. Çocuklar hakkında yapılan olumsuz değerlendirmeler çocuğun kendisini değersiz, yetersiz görmesine neden olur. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Sağlıklı Aile İçi İletişim İçin Öneriler Anne-baba çocuklarını eğitirken, öncelikle gelişim evrelerini bilmeli ve çocukların içinde bulunduğu gelişim dönemini tanımalıdırlar. Başka bir deyişle, ana-baba, çocuklarını tanıyarak işe başlamalıdırlar. Ana-baba, çocukların, kendi modelleri olmadığı gibi, kardeşlerinden ve arkadaşlarından farklı, bağımsız, kendine özgü zeka ve kişilik özellikleri olan bir birey olduğu gerçeğinden hareket etmelidirler. Anne ve babanın çocuklarına, ‘uygun olan davranışı’ öğretebilmeleri, ya da neyin doğru neyin yanlış olduğunu öğretebilmeleri için, gerek kendi aralarında, gerekse çocuklarına yönelttikleri davranışlarında dengeli, tutarlı ve kararlı olmaları gerekir. Anne ve babanın güvenli bir çocuğa sahip olmaları için, önce kendi içlerine, sonra birbirlerine ardından da çocuklarına güvenmeleri gerekir. Çocuğun taklit yoluyla her türlü davranış kalıbını öğrenmesi söz konusu olduğundan, ana-baba ‘istenen-uygun davranış örüntülerini geliştirmelidirler. Anne-baba, önce kendi içlerinde barışık, huzurlu birer birey ve sağlıklı birer özdeşim modeli olmalıdırlar. (7) Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Ana-baba, öncelikle çocuğunu bağımsız bir birey olarak kabul eden, ona sevgi ile yaklaşan ve olumlu ilişki kuramaya çalışan kişiler olmalıdırlar. Bilinmelidir ki, sevgi temeline dayanan eğitim, sağlam ve başarılı bir eğitimdir. Anne baba daha çok uyarıları ve yönlendirmeleri çocuğun düzeyine göre tanımlamalıdır. Ana-baba, çocuğundan yaşı ve yeteneklerine uygun isteklerde bulunmalı, çocuğu hayal kırıklığına uğratacak, yaşının üstünde beklentiler içine girmemelidirler. Çocuğun ilgi ve yeteneği onun yönlendirilmesinde esas alınmalı, ana-babanın tutkuları dikkate alınmamalıdır. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018

Dinlediğiniz için teşekkürler. Ramazan ÇOK/ Aile içi Etkili İletişim 27.12.2018