TOPLU YAĞMURLAMA SULAMA SİSTEMLERİNİN TASARIMI Prof. Dr. A. Halim ORTA

TOPLU YAĞMURLAMA SULAMA SİSTEMLERİNİN TASARIMI Çok sayıda tarım işletmesini kapsayan büyük alanlara hizmet eden yağmurlama sulama sistemlerine Toplu Yağmurlama Sulama Sistemleri adı verilir. Bu sistemlerde sulama suyu basınçlı bir boru ağı ile her bir tarım işletmesine kadar iletilir. Her bir tarım işletmesine su çıkışı hidrant ile sağlanır. Hidrant üzerinde çok sayıda çıkışı olan bir vanadır. Her bir çıkışa almaç ya da priz denir. Bir hidrant 1-6 adet almaca sahip olabilir. Genellikle her bir almaç bir işletme birimine hizmet eder. Bu koşullarda tarla içi sulama sistemi genellikle portatif sistem biçimindedir.

Uygulamada almaç çıkış basınçları; 1. 5-2. 0-2. 5-3. 0 atm……… Uygulamada almaç çıkış basınçları; 1.5-2.0-2.5-3.0 atm………..biçiminde değişir. Almaç debileri ise; 1.5-2.0-3.0-4.0-5.0-6.0-7.5-9.0-15….L/s olarak mevcuttur. Planlama haritası hazırlandıktan sonra toplu yağmurlama sulama sistemi şu aşamalar izlenerek projelenir.

1. Hidrant yerlerinin seçilmesi Hidrantlar olanaklar ölçüsünde tarla parselinin bir köşesine ya da kenarına yerleştirilir. Her tarla parseline bir almacın ayrılması sistemin işletilmesi açısından en doğru yoldur. Hidrantlara hizmet eden boru hatları tarla sınırlarından geçirilmelidir. Hidrant yerleri bireysel yağmurlama sulama sisteminde minimum düzeyde ana ve lateral boru hattı gerektirecek biçimde seçilmelidir. Olanaklar ölçüsünde bireysel sistemdeki ana ve lateral boru hatları 250 m’ yi geçmemelidir.

2. Almaç kapasitelerinin belirlenmesi Toplu yağmurlama sulama sistemlerinin projelenmesine başlamadan önce her bir tarla parseline ilişkin bireysel yağmurlama sulama sistemi projelenmelidir. Ancak bu biçimde her bir işletmeye ilişkin sistem kapasitesi değerleri belirlenebilir. Fakat bu işlem çok zaman alıcıdır. Bu olumsuzluğu gidermek amacıyla parseller, 0-5 da, 5-10 da, 10-20 da, 20-50 da, 50-100 da ve 100 da’ dan büyük olacak şekilde gruplara ayrılır. Her bir grubu temsil edecek bir tarla parseli seçilir ve buna ilişkin bireysel yağmurlama sulama sistemi projelenir.

Böylece sistem kapasiteleri belirlenir Böylece sistem kapasiteleri belirlenir. Daha sonra bu kapasite dikkate alınan parsel büyüklüğüne bölünerek birim alan debisi hesaplanır. Bu debi söz konusu gruptaki parsellerin alanları ile çarpılarak her bir parsele ilişkin sistem kapasiteleri elde edilir. Söz konusu işlemler her bir grup için tekrarlanır. Bu biçimde elde edilen sistem kapasiteleri almaçların yanına yazılır.

Boru ağı bölümlerinde iletilecek debinin saptanması Toplu yağmurlama sulama sistemlerinin işletim yöntemi istektir. Boru bölümlerinde iletilecek debinin saptanması için öncelikle su dağılım ağındaki her bir hidrant ve su ayrım noktası mansaptan membaya kadar numaralandırılır. Şekil 34’ deki su dağıtım ağı ayrıca Şekil 35’ de gösterilmiştir. Şekilde mansaptan membaya doğru hidrantlar ve ayrım noktaları 1,2,…………………...17 biçiminde numaralandırılmış ve pompa birimi P ile gösterilmiştir.

Boru bölümleri uç noktalarındaki numaralarla anılır Boru bölümleri uç noktalarındaki numaralarla anılır. Örneğin 1-3 boru bölümü, 1 nolu hidrant ile 3 nolu ayrım noktası arasında kalan boru bölümüdür ve 10 ile 11 nolu parsellere, başka bir deyişle 89 da alana hizmet götürmektedir. Boru bölümlerinde iletilecek debiyi bulmak için yapılan diğer işlemler aşağıda açıklanmış ve sonuçlar Çizelge 14’ de verilmiştir.

1. aşama. Hidrant yerlerinin seçilmesi ve su dağıtım ağının oluşturulması 2. aşama. Almaç debilerinin saptanması; proje alanında herhangi bir işletmeye su veren almacın debisi , o işletmedeki bireysel sistemin kapasitesine eşdeğer olmalıdır. 3. aşama. Boru ağı bölümlerinde iletilecek debinin saptanması

150 m 175 m 100 m 120 m 100 m 200 m 140 m 140 m 110 m 1 2 3 4 5 6 7 8 9 100 300 m 10 11 12 13 14 15 16 17 300 m 106 m 99 190 m 98 97 96 95 94 93 92 91 180 m 190 m 115 m 130 m 120 m 205 m Derin kuyu Q=60 L/s DY=40 m

150 m 175 m 100 m 120 m 100 m 200 m 140 m 140 m 110 m 1 2 3 4 5 6 7 8 9 100 45 da 53 da 30 da 36 da 30 da 60 da 42 da 42 da 33 da 300 m 10 11 12 13 14 15 16 17 300 m 32 da 57 da 54 da 57 da 34 da 39 da 36 da 62 da 106 m 99 190 m 98 97 96 95 94 93 92 91 180 m 190 m 115 m 130 m 120 m 205 m Derin kuyu Q=60 L/s DY=40 m

150 m 175 m 100 m 120 m 100 m 200 m 140 m 140 m 110 m 1 2 3 4 5 6 7 8 9 100 45 da 53 da 30 da 36 da 30 da 60 da 42 da 42 da 33 da 300 m 10 11 12 13 14 15 16 17 300 m 32 da 57 da 54 da 57 da 34 da 39 da 36 da 62 da 106 m 99 190 m 98 97 96 95 94 93 92 91 180 m 190 m 115 m 130 m 120 m 205 m Derin kuyu Q=60 L/s DY=40 m

150 m 175 m 100 m 120 m 100 m 200 m 140 m 140 m 110 m 1 2 3 4 5 6 7 8 9 100 45 da 53 da 30 da 36 da 30 da 60 da 42 da 42 da 33 da 300 m 6 L/s (6 L/s) 7 L/s (7,5 L/s) 4 L/s (4 L/s) 4.8 L/s (5 L/s) 4 L/s (4 L/s) 8 L/s (7.5 L/s) 5.6 L/s (6 L/s) 5.6 L/s (6 L/s) 4.4 L/s (4 L/s) 10 11 12 13 14 15 16 17 300 m 32 da 57 da 54 da 57 da 34 da 39 da 36 da 62 da 4.3 L/s (4 L/s) 76 L/s (7,5 L/s) 7.2 L/s (7.5 L/s) 7.6 L/s (7.5 L/s) 4.5 L/s (5 L/s) 5.2 L/s (5 L/s) 4.3 L/s (5 L/s) 8.2 L/s (7.5 L/s) 106 m 99 190 m 98 97 96 95 94 93 92 91 180 m 190 m 115 m 130 m 120 m 205 m Derin kuyu Q=60 L/s DY=40 m

6 L/s (5 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 4 L/s (3 L/s) 5 L/s (4 L/s) ( 6 L/s) P 98.50 99.20 90.70 2 4 8 12 16 17 15 14 10 11 9 7 6 5 3 1 150 m 11 L/s (100 mm) 7 L/s 9 L/s 8 L/s 3 L/s 410 m 60 L/s (200 mm) 200 m (125 mm) 275 m 20 L/s (150 mm) 55 mm 23.5 L/s 165 m 32.3 L/s 12 L/s 140 m 38.7 L/s (175 mm) 43.6 L/s 13 50 m 51 L/s 90 m 57.7 L/s 10 L/s

Toplam almaç debisi, Qs (L/s) Çizelge 14. Örnek su dağıtım ağının boru bölümlerinde iletilecek debi değerleri Boru bölümü Sulanacak alan, A (ha) Kuramsal debi, Qk (L/s) Almaç sayısı, ni (adet) Toplam almaç debisi, Qs (L/s) P Boru bölümünün debisi, Q (L/s) 4 5 6 7.5 L/s L/s L/s L/s (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 1-3 8.9 5.3 1 - - 1 11.5 - 2-3 9.8 5.9 - - 1 1 13.5 3-5 18.7 11.2 1 - 1 2 25 4-5 6.6 4.0 1 1 - - 9 5-7 25.3 15.2 2 1 1 2 34 0.539 30.1 6-7 11.1 6.7 - - - 2 15 7-9 36.4 21.9 2 1 1 4 49 0.538 41 8-9 9.0 5.4 9-11 45.4 27.2 3 1 1 5 60.5 0.542 49.0 10-11 7.3 4.4 - 2 - - 10 11-13 52.7 31.6 3 3 1 5 70.5 0.540 55.2 12-13 8.4 5.0 - - 2 - 12 13-15 61.1 36.7 3 3 3 5 82.5 0.536 62.8 14-15 - 1 - 1 12.5 15-17 70.9 42.5 3 4 3 6 95 71.2 16-17 3.3 2.0 1 - - - 4 17-P 74.2 44.5 4 4 3 6 99 74

1. Kolon: Boru bölümleri yazılır.

98.50 2 4 8 12 16 6 L/s (5 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 4 L/s (3 L/s) 5 L/s 150 m 11 L/s (100 mm) 150 m 7 L/s (100 mm) 150 m 9 L/s (100 mm) 150 m 8 L/s (100 mm) 150 m 3 L/s (100 mm) 7 11 15 3 275 m 20 L/s (150 mm) 5 165 m 32.3 L/s (150 mm) 9 140 m 38.7 L/s (175 mm) 200 m 43.6 L/s (200 mm) 13 90 m 57.7 L/s (200 mm) 17 50 m 51 L/s (200 mm) 55 mm 23.5 L/s (150 mm) 200 m 9 L/s (125 mm) 150 m 12 L/s (100 mm) 150 m 8 L/s (100 mm) 150 m 10 L/s (100 mm) 410 m 60 L/s (200 mm) 4 L/s (3 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 5 L/s (4 L/s) 5 L/s (4 L/s) 5 L/s (4 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 1 10 14 6 P 99.20 90.70

1. Kolon: Boru bölümleri yazılır. Çizelge 14. Örnek su dağıtım ağının boru bölümlerinde iletilecek debi değerleri Boru bölümü (1) 1-3 2-3 3-5 4-5 5-7 6-7 7-9 8-9 9-11 10-11 11-13 12-13 13-15 14-15 15-17 16-17 17-P 1. Kolon: Boru bölümleri yazılır.

2. Kolon: Her boru bölümünün hizmet ettiği alan yazılır 2. Kolon: Her boru bölümünün hizmet ettiği alan yazılır. Örneğin;1-3 Boru bölümü 10 ve 11 nolu işletmelere hizmet etmekte olup bunların toplam alanı: 89 da = 8.9 ha’ dır. 3-5 Boru bölümü 1, 2, 10 ve 11 nolu işletmelere hizmet etmekte olup bunların toplam alanı: 187 da = 18.7 ha’ dır.14-15 Boru bölümü 16 ve 17 nolu işletmelere hizmet etmekte olup bunların toplam alanı: 98 da = 9.8 ha’ dır. Boru bölümü Sulanacak alan, A (ha) (1) (2) 1-3 8.9 2-3 9.8 3-5 18.7 4-5 6.6 5-7 25.3 6-7 11.1 7-9 36.4 8-9 9.0 9-11 45.4 10-11 7.3 11-13 52.7 12-13 8.4 13-15 61.1 14-15 15-17 70.9 16-17 3.3 17-P 74.2

98.50 2 4 8 12 16 6 L/s (5 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 4 L/s (3 L/s) 5 L/s 150 m 11 L/s (100 mm) 150 m 7 L/s (100 mm) 150 m 9 L/s (100 mm) 150 m 8 L/s (100 mm) 150 m 3 L/s (100 mm) 45 da 53 da 30 da 36 da 60 da 42 da 33 da 32 da 57 da 54 da 34 da 39 da 62 da 7 11 15 3 275 m 20 L/s (150 mm) 5 165 m 32.3 L/s (150 mm) 9 140 m 38.7 L/s (175 mm) 200 m 43.6 L/s (200 mm) 13 90 m 57.7 L/s (200 mm) 17 50 m 51 L/s (200 mm) 55 mm 23.5 L/s (150 mm) 200 m 9 L/s (125 mm) 150 m 12 L/s (100 mm) 150 m 8 L/s (100 mm) 150 m 10 L/s (100 mm) 410 m 60 L/s (200 mm) 4 L/s (3 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 5 L/s (4 L/s) 5 L/s (4 L/s) 5 L/s (4 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 1 10 14 6 P 99.20 90.70

3. Kolon: Kuramsal debi değerleri yazılır. Qk = qmaxA eşitliği ile hesaplanır. Eşitlikte; Qk : Kuramsal debi, L/s, qmax : Maksimum sulama modülü, L/s/ha, A: Sulanan alan, ha dır. Eşitlikteki maksimum sulama modülünü elde etmek için proje alanında tarımı öngörülen bitki deseni için sulama sezonu boyunca her aya ilişkin sulama modülleri hesaplanır. En çok sulama suyu ihtiyacı duyulan aya ilişkin sulama modülü gözönüne alınır. Bu örnek için bu değer 0.60 L/s/ha’ dır. Buna göre 2. Kolon değerleri 0.60 L/s/ha ile çarpılarak: her boru bölümüne ilişkin kuramsal debi değerleri elde edilir. Örneğin 1-3 boru bölümü için; Qk = 0.60 x 8.9 = 5.3 L/s olarak bulunur. Boru bölümü Sulanacak alan, A (ha) Kuramsal debi, Qk (L/s) (1) (2) (3) 1-3 8.9 5.3 2-3 9.8 5.9 3-5 18.7 11.2 4-5 6.6 4.0 5-7 25.3 15.2 6-7 11.1 6.7 7-9 36.4 21.9 8-9 9.0 5.4 9-11 45.4 27.2 10-11 7.3 4.4 11-13 52.7 31.6 12-13 8.4 5.0 13-15 61.1 36.7 14-15 15-17 70.9 42.5 16-17 3.3 2.0 17-P 74.2 44.5

Boru bölümü Sulanacak alan, A (ha) Kuramsal debi, Qk (L/s) Almaç sayısı, ni (adet) 4 5 6 7.5 L/s L/s L/s L/s (1) (2) (3) (4) 1-3 8.9 5.3 1 - - 1 2-3 9.8 5.9 - - 1 1 3-5 18.7 11.2 1 - 1 2 4-5 6.6 4.0 1 1 - - 5-7 25.3 15.2 2 1 1 2 6-7 11.1 6.7 - - - 2 7-9 36.4 21.9 2 1 1 4 8-9 9.0 5.4 9-11 45.4 27.2 3 1 1 5 10-11 7.3 4.4 - 2 - - 11-13 52.7 31.6 3 3 1 5 12-13 8.4 5.0 - - 2 - 13-15 61.1 36.7 3 3 3 5 14-15 - 1 - 1 15-17 70.9 42.5 3 4 3 6 16-17 3.3 2.0 1 - - - 17-P 74.2 44.5 4 4 3 6 4. Kolon: Her bir boru bölümünün hizmet ettiği farklı debilerdeki almaçların sayıları yazılır. Örneğin, 1-3 boru bölümü 1 adet 4 L/s ve 1 adet 7,5 L/s almaca hizmet etmektedir. 17–P boru bölümünün proje alanındaki tüm almaçlara hizmet edeceği unutulmamalıdır.

98.50 2 4 8 12 16 6 L/s (5 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 4 L/s (3 L/s) 5 L/s 45 da 53 da 30 da 36 da 60 da 42 da 33 da 32 da 57 da 54 da 34 da 39 da 62 da 7 11 15 3 5 9 13 17 4 L/s (3 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 5 L/s (4 L/s) 5 L/s (4 L/s) 5 L/s (4 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 1 10 14 6 P 99.20 90.70

Toplam almaç debisi, Qs (L/s) Boru bölümü Sulanacak alan, A (ha) Kuramsal debi, Qk (L/s) Almaç sayısı, ni (adet) Toplam almaç debisi, Qs (L/s) 4 5 6 7.5 L/s L/s L/s L/s (1) (2) (3) (4) (5) 1-3 8.9 5.3 1 - - 1 11.5 2-3 9.8 5.9 - - 1 1 13.5 3-5 18.7 11.2 1 - 1 2 25 4-5 6.6 4.0 1 1 - - 9 5-7 25.3 15.2 2 1 1 2 34 6-7 11.1 6.7 - - - 2 15 7-9 36.4 21.9 2 1 1 4 49 8-9 9.0 5.4 9-11 45.4 27.2 3 1 1 5 60.5 10-11 7.3 4.4 - 2 - - 10 11-13 52.7 31.6 3 3 1 5 70.5 12-13 8.4 5.0 - - 2 - 12 13-15 61.1 36.7 3 3 3 5 82.5 14-15 - 1 - 1 12.5 15-17 70.9 42.5 3 4 3 6 95 16-17 3.3 2.0 1 - - - 4 17-P 74.2 44.5 4 4 3 6 99 5. Kolon: Her boru bölümünün hizmet ettiği almaçların toplam debileri yazılır. Örneğin 1-3 boru bölümü 1 adet 4 L/s ve 1 adet 7.5 L/s almaca hizmet etmektedir ve toplam almaç debisi 11.5 L/s’ dir.

6. Kolon: Her boru bölümünün hizmet ettiği almaçlardan her birinin açık olma olasılığı hesaplanarak yazılır. Bu değer; eşitliği ile hesaplanır. Eşitlikte ; Qk : Kuramsal debi, L/s, p : Boru bölümünün hizmet ettiği almaçlardan her birinin açık olma olasılığı, r : Günlük sulama oranı ve Qa : Toplam almaç debisi, L/s dir. Örneğimizde, sulama suyu elektrik motoru ile çalışan derin kuyu pompası ile sağlandığından günde 20 h sulama yapılabileceği ön görülmüştür. Oysa, sulama modülü günde 24 h sulama yapılacağı esasına göre hesaplanır. Bu nedenle, kuramsal debi günlük sulama oranı ile düzeltilmelidir. Örnek için bu değer;

Toplam almaç debisi, Qs (L/s) Almaç sayısı, ni (adet) Toplam almaç debisi, Qs (L/s) P 4 5 6 7.5 L/s L/s L/s L/s (4) (5) (6) 1 - - 1 11.5 - - - 1 1 13.5 1 - 1 2 25 1 1 - - 9 2 1 1 2 34 0.539 - - - 2 15 2 1 1 4 49 0.538 3 1 1 5 60.5 0.542 - 2 - - 10 3 3 1 5 70.5 0.540 - - 2 - 12 3 3 3 5 82.5 0.536 - 1 - 1 12.5 3 4 3 6 95 1 - - - 4 4 4 3 6 99 Buradaki p değerleri, almaç sayısı 4 ten fazla olan boru bölümleriiçin hesaplanır. Örneğin, 1-3, 2-3, 3-5 ve 4-5 boru bölümlerinin hizmet ettiği almaç sayısı 4 ve daha az olduğundan bu boru bölümleri için p değeri hesaplanmıştır. Buna karşın, 5-7 boru bölümü 6 adet almaca hizmet ettiğinden bu boru bölümü için p değeri; olarak bulunur.

7. Kolon: Her boru bölümünün ileteceği debi değerleri hesaplanarak yazılır. Boru bölümünün hizmet ettiği almaç sayısı 4 ve daha az olduğunda toplam almaç debisine eşit alınır (Q=Qa). Boru bölümünün hizmet ettiği almaç sayısı 4’ den fazla olduğunda ise; eştliği ile hesaplanır. Eşitlikte; Q : Boru bölümünün debisi, L/s, r : Günlük sulama oranı, p : Boru bölümünün hizmet ettiği almaçlardan her birinin açık olma olasılığı, U(p): İşletim niteliği katsayısı, k : Boru bölümünün hizmet ettiği almaç sayısı, ni : Boru bölümünün hizmet ettiği almaçlardan aynı debiye sahip olanların sayısı, adet qai : Almaç debisi, L/s’ dir.

Toplu yağmurlama sulama sistemleri istek yöntemine göre işletildiğinde, belirli oranda sistemin başarısız kalacağı koşulu gözönüne alınır. Uygulamada, yeterli su kaynağı koşullarında sistemin başarısız kalma olasılığı % 1 alınır. Başka bir deyişle, % 99 olasılıkla sistem başarılı bir biçimde çalışacaktır. Bu durumda işletim niteliği katsayısı U(p) = 2.324 tir. Su kaynağının kısıtlı olduğu koşullarda ise, sistemin başarısız kalma olasılığı % 5 alınır ve bu koşulda U(p) = 1.645 olur. Bu örnekte sistemin % 5 olasılıkla başarısız kalması öngörülmüş ve U(p) = 1.645 alınmıştır. Buna göre, örneğin, 5-7 boru bölümünde iletilecek debi; bulunur.

Çizelge 14’ ün son kolonunda, hesaplamalar sonucunda bir sonraki boru bölümünün debisi, bir önceki boru bölümünün debisinden küçük çıkarsa bu değerin bir önceki boru bölümündeki debiye eşit alınması gerekir. Verilen örnekte böyle bir problem yoktur.

Toplam almaç debisi, Qs (L/s) Çizelge 14. Örnek su dağıtım ağının boru bölümlerinde iletilecek debi değerleri Boru bölümü Sulanacak alan, A (ha) Kuramsal debi, Qk (L/s) Almaç sayısı, ni (adet) Toplam almaç debisi, Qs (L/s) P Boru bölümünün debisi, Q (L/s) 4 5 6 7.5 L/s L/s L/s L/s (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 1-3 8.9 5.3 1 - - 1 11.5 - 2-3 9.8 5.9 - - 1 1 13.5 3-5 18.7 11.2 1 - 1 2 25 4-5 6.6 4.0 1 1 - - 9 5-7 25.3 15.2 2 1 1 2 34 0.539 30.1 6-7 11.1 6.7 - - - 2 15 7-9 36.4 21.9 2 1 1 4 49 0.538 41 8-9 9.0 5.4 9-11 45.4 27.2 3 1 1 5 60.5 0.542 49.0 10-11 7.3 4.4 - 2 - - 10 11-13 52.7 31.6 3 3 1 5 70.5 0.540 55.2 12-13 8.4 5.0 - - 2 - 12 13-15 61.1 36.7 3 3 3 5 82.5 0.536 62.8 14-15 - 1 - 1 12.5 15-17 70.9 42.5 3 4 3 6 95 71.2 16-17 3.3 2.0 1 - - - 4 17-P 74.2 44.5 4 4 3 6 99 74

Çizelge 14’ ten de izlenebileceği gibi, proje alanının tamamının sulanabilmesi için 74 L/s sulama suyuna ihtiyaç vardır. Oysa verilen örnekte su kaynağının debisi 60 L/s’ dir. Bu koşulda iki seçenek üzerinde durulabilir. İlki, bazı tarım işletmelerinin proje alanı dışında bırakılması diğeri ise mevcut suyun tüm işletmelere büyüklükleri oranında hakça dağıtılmasıdır. Uygulamada genellikle ikinci seçenek tercih edilir. Bu koşulda ilk aşamada saptanan ve Şekil 34’ de bireysel sistem kapasitelerini belirli oranda azaltmak ve buna göre almaç debilerini yeniden saptamak gerekir. Örnekte bireysel sistem kapasitelerinin düzeltileceği oran (proje alanı sulama oranı); olmalıdır.

Örneğin; yeterli su koşullarında 1 nolu tarım işletmesi için hesaplanan bireysel sistem kapasitesi, Şekil 34’ ten de izleneceği gibi 6 L/s’ dir. Oysa yeni durumda bu işletme için bireysel sistem kapasitesi; 6 x 0.811 = 4.87 L/s olur. Bu değere göre almaç debisi 5 L/s seçilebilir. Benzer biçimde diğer tarım işletmeleri içinde ayni işlemler tekrarlanır. Hesaplamalarda her tarım işletmesi için sulanan alanlarda aynı oranda azaltılmalıdır. Örneğin; 1 nolu tarım işletmesi için sulanan alan; 45x0.811 = 36.5 da = 3.65 ha alınır. Çizelge 14’ de verilen hesaplamalar tekrarlanır ve boru bölümlerinde iletilecek debi değerleri yeniden hesaplanır. Bu örnek için elde edilen sonuçlar Çizelge 15’ de verilmiştir.

4. Su dağıtım ağı boru çaplarının saptanması Verilen örneğe ilişkin su dağıtım ağı Şekil 35’ de görülmektedir. Şekil üzerinde ayrıca her boru bölümünün uzunluğu Çizelge 15’ in son kolonundaki iletilecek debi değerleri ve kritik noktaların kotları yazılmıştır. Burada pompa biriminde en fazla manometrik yükseklik oluşturacak kritik hat 1-P hattıdır. Değerleri ise yan dal biçimindedir. Daha önce açıklanan Keller yöntemi İle boru bölümlerinin çapları bulunabilir. Toplu yağmurlama sulama sistemlerinde su dağıtım ağı boru çapının seçilmesinde doğrusal programlama yararlanarak daha sağlıklı çözümler elde edilebilmektedir.

Toplam almaç debisi, Qs (L/s) Çizelge 15. Örnek su dağıtım ağının boru bölümlerinde iletilecek debi değerleri (Düzeltilmiş) Boru bölümü Sulanacak alan, A (ha) Kuramsal debi, Qk (L/s) Almaç sayısı, ni (adet) Toplam almaç debisi, Qs (L/s) P Boru bölümünün debisi, Q (L/s) 3 4 5 6 L/s L/s L/s L/s (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 1-3 7.22 4.3 1 - - 1 9 - 2-3 7.95 4.8 - - 1 1 11 3-5 15.17 9.1 1 - 1 2 20 4-5 5.35 3.2 1 1 - - 7 5-7 20.52 12.3 2 1 1 2 27 0.549 24.19 6-7 9.00 5.4 - - - 2 12 7-9 9.52 17.7 2 1 1 4 39 0.547 32.99 8-9 7.30 4.4 9-11 36.82 22.1 3 1 1 5 48 0.555 39.50 10-11 5.92 3.6 - 2 - - 8 11-13 42.74 25.6 3 3 1 5 56 0.551 44.53 12-13 6.81 4.1 - - 2 - 13-15 49.55 29.7 3 5 1 5 64 0.559 50.51 14-15 - 1 - 1 10 15-17 57.50 34.5 3 6 1 6 74 0.562 56.70 16-17 2.68 1.6 1 - - - 3 17-P 60.18 36.1 4 6 1 6 77 0.565 59.24

150 m 175 m 100 m 120 m 200 m 140 m 110 m 106 m 190 m 180 m 115 m 130 m 205 m 99 98 97 96 95 94 93 92 91 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 300 m 6 L/s (6 L/s) 7 L/s (7,5 L/s) 4 L/s (4 L/s) 4.8 L/s (5 L/s) 8 L/s (7.5 L/s) 5.6 L/s 4.4 L/s 4.3 L/s 76 L/s 7.2 L/s 7.6 L/s 4.5 L/s 5.2 L/s 8.2 L/s Derin kuyu Q=60 L/s DY=40 m 45 da 53 da 30 da 36 da 60 da 42 da 33 da 32 da 57 da 54 da 34 da 39 da 62 da 100

6 L/s (5 L/s) 7.5 L/s (6 L/s) 4 L/s (3 L/s) 5 L/s (4 L/s) ( 6 L/s) P 98.50 99.20 90.70 2 4 8 12 16 17 15 14 10 11 9 7 6 5 3 1 150 m 11 L/s (100 mm) 7 L/s 9 L/s 8 L/s 3 L/s 410 m 60 L/s (200 mm) 200 m (125 mm) 275 m 20 L/s (150 mm) 55 mm 23.5 L/s 165 m 32.3 L/s 12 L/s 140 m 38.7 L/s (175 mm) 43.6 L/s 13 50 m 51 L/s 90 m 57.7 L/s 10 L/s