İnsan Yaşam Kalitesi Üzerine Tuz Mağaralarının Olası Etkileri Fatma Ertaş1, Önder Akkaş2, Ayhan Akkün1, İsa Yılmaz3 1 Iğdır Üniversitesi, Tuzluca Meslek Yüksekokulu, Iğdır, Türkiye 2 Iğdır Üniversitesi, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, Iğdır, Türkiye 3Iğdır Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Iğdır, Türkiye  Sunum: Öğtr. Gör. Fatma ERTAŞ

Amaç: Bu çalışmanın amacı tuz mağaralarının bulunduğu çevreye yakın yerleşim yerlerinde yaşayan insanlarda ve diğer canlılarda bazı hastalıkların görülme sıklığına bu tuz mağaralarının olumlu yönde bir etkisinin olup olmadığının belirlenmesi için yapılmıştır.

Tuz Mağaraları Kaya tuzu, önemli tuz kaynaklarından birisi olup insanlar ve diğer canlılar için yaşamsal önem arz etmektedir. Dünya’da kaya tuzu mağaraları; tuz çıkarılmasının yanı sıra öncelikli olarak sağlık alanında (speleoterapi), güzel sanatlar uygulamaları, turizm, rekreasyon ve depolama amaçlarıyla kullanılmaktadır. Speleoterapi (yunancadan “speleo” sözcüğü mağara anlamına gelmektedir), mağara ortamından yararlanılarak yapılan bir tedavi yöntemidir.

Speleoterapi Doğal şartlarda ve binlerce yıllık süreçte oluşan mağaraların içinde barındırdıkları temiz (toz, polen, kimyasal kirlilik içermeyen) ve nemli havanın insan sağlığını olumlu yönde etkilediği bilinmektedir. Özellikle tuz mağaralarında bulunan aerosollerin solunum üzerinde olumlu etkileri olduğu birçok araştırmacılar tarafından araştırılmış olup, bazı kaynaklarda tuz mağarası ortamında bulunan galitlerin (tuz karışımı); “bronşial astım, alerjik rinit ve kronik yorgunluk” gibi hastalıkların tedavisinde olumlu etkiler gösterdiği bildirilmiştir.

Bununla birlikte, yapılan bazı bilimsel çalışmalarda da tuz kristallerinin ortama yaydığı negatif iyon yoğunluğunun ve ortamdaki sadeliğinin insanların psikolojisine olumlu katkılar sağladığı belirlenmiştir

Astım Astım hastalığı hayat kalitesini düşüren, iş gücü kaybına neden olan kronik bir hastalıktır. Türkiye nüfusu 79.814.871 kişi olup, astımlı hasta sayısı ise yaklaşık 4 milyon’dur. Bu bilgiler değerlendirildiğinde Türkiye nüfusunun % 5’i astım hastası olduğu anlaşılmaktadır. Aynı şekilde Iğdır İli nüfusu 193.428 kişi olup, 2007 ile 2017 yılları arasında astımlı hasta sayısı 130.778 kişidir (Iğdır Devlet Hastanesi Hastane Kayıtları 2017).

Bu bilgiler ışığında Iğdır İli nüfusunun %8’inin astımlı hasta olduğu, bu değerin Türkiye astımlı hasta %’si nin yaklaşık 1,5 katı dır. Bu duruma neden olarak, Iğdır İlinin az yağış alması ve Türkiye ortalamasının altında bir değer göstermesi hava da asılı partiküllerin varlığının çok olması, kullanılan yakıtların kalitesiz olması, özellikle kış aylarında kalitesiz kömür ve tezek kullanımı durumu daha da kötüye götürmektedir. Bu durum Iğdır İlinde yaşayan canlıların ve insanların yaşam kalitesini düşürmektedir. speleoterapi olarak tarif edilen ve insanın yaşam kalitesini artıran uygulamaları (değişik alerjik durumlar, astım, tansiyon, uyku bozukluğu ve nefes darlığı gibi vakaların tedavisinde) ön plana çıkmaktadır.

Hastalıkların tedavisi ve yaşam kalitesinin artırılması için speleoterapi yöntemlerinden tuz mağaralarından faydalanılabilir. Bu durumda Iğdır İli Tuzluca, Tuz Mağarası modern bir yapıya kavuşturularak değerlendirilebilir. Ayrıca, böyle tedavi yerlerine gitmek faydalanmak insanların ruh sağlığına olumlu katkı yaptığı da bilinmektedir.

Çizelge 1. Iğdır İlinde 2016-2017 yıllarında astım hasta sayısı Yaş Grupları Erkek Bayan Toplam 0-6 yaş 504 253 757 7-18 yaş 462 550 1012 19-40 yaş 1844 2843 4687 41- 60 yaş 1659 3296 4955 61 yaş ve üstü 1704 2757 4461 GENEL TOPLAM 15872

Şekil 1. Iğdır İlinde 2016-2017 Yıllarında astım hasta sayısı

Nefes güçlüğü çekme durumu Çizelge 5. İlçeler bazında anket yapılan kişilerin nefes güçlüğü çekme istatistikleri İlçeler   N/% Nefes güçlüğü çekme durumu Çekiyorum Çekmiyorum TOPLAM Merkez n 13 47 60 % 21,7% 78,3% 100,0% Karakoyunlu 37 50 26,0% 74,0% Tuzluca 6 16 22 27,3% 72,7% Aralık 15 48 63 23,8% 76,2% Toplam N 148 195 24,1% 75,9% 2=0,417, p=0.937

Nefes darlığından uyanma Çizelge 3. İlçeler bazında anket yapılan kişilerin nefes darlığından uykudan uyanma istatistikleri İlçeler   N/% Nefes darlığından uyanma Evet Hayır TOPLAM Merkez n 14 46 60 % 23,3% 76,7% 100,0% Karakoyunlu 19 31 50 38,0% 62,0% Tuzluca 7 15 22 31,8% 68,2% Aralık 16 47 63 25,3% 74,6% Toplam N 56 139 195 28,7% 71,3% 2=8,712, p=0.190

Kokulardan rahatsızlık duyma Çizelge 4. İlçeler bazında anket yapılan kişilerin kokulardan rahatsız olma istatistikleri İlçeler   N/% Kokulardan rahatsızlık duyma Evet Hayır TOPLAM Merkez n 45 15 60 % 75,0% 25,0% 100,0% Karakoyunlu 30 20 50 60,0% 40,0% Tuzluca 18 4 22 81,8% 18,2% Aralık 44 19 63 69,8% 30,2% Toplam N 137 58 195 70,3% 29,7% 2=4,576, p=0.206

Kendinize Ait Tandır Varlığınız Çizelge 2. İlçeler bazında anket yapılan kişilerin tandır varlığı istatistiği İlçeler   N/% Kendinize Ait Tandır Varlığınız Var Yok TOPLAM Merkez n 18 42 60 % 30,0 70,0 100 Karakoyunlu 24 26 50 48,0 52,0 Tuzluca 11 22 50,0 Aralık 32 31 63 50,8 49,2 Toplam N 85 110 195 43,6 56,4 2=11,600, p=0.072

Tandırda geçirilen süre Çizelge 6. İlçeler bazında anket yapılan kişilerin tandırda zaman geçirme istatistikleri İlçeler   N/% Tandırda geçirilen süre Yok Günlük Aylık Yıllık TOPLAM Merkez n 45 7 8 60 % 75,0 ,0% 11,7 13,3 100,0 Karakoyunlu 23 5 14 50 46,0 10,0% 16,0 28,0 Tuzluca 12 6 4 22 54,5 27,3 18,2 Aralık 30 3 19 11 63 47,6 4,8% 30,2 17,5 Toplam N 110 40 37 195 56,4 4,1% 20,5 19,0 2=22,552, p=0.007

Tandır sonrası nefes kesilme durumu Çizelge 7. İlçeler bazında kişilerin tandır sonrası nefes kesilme durumu istatistikleri İlçeler   N/% Tandır sonrası nefes kesilme durumu Yok Kısa süreli  Gün boyu TOPLAM Merkez n 50 6 4 60 % 82,7 10,0 6,7 100,0 Karakoyunlu 34 11 5 68,0 22,0 Tuzluca 17 22 77,2 22,7 ,0% Aralık 43 8 12 63 68,2 12,7 19,1 Toplam N 144 30 21 195 68,8 15,4 10,7 2=20,295 p=0.062

Çizelge 8. İlçeler bazında kişilerin tandır yakıt çeşidi kullanma durum istatistikleri   N/% Tandır yakıtı çeşidi Tezek+Odun Yalnız Odun TOPLAM Merkez n 12 5 17 % 70,6% 29,4% 100,0% Karakoyunlu 10 27 63,0% 37,0% Tuzluca 8 2 80,0% 20,0% Aralık 23 31 74,2% 25,8% Toplam N 60 25 85 2=1,377, p=0.711

Aile de Tansiyon Hasta varlığı Çizelge 9. Kişilerin Cinsiyetlere Göre Ailesinde Tansiyon Hasta varlığı İstatistikleri İlçeler   N/% Aile de Tansiyon Hasta varlığı Var Yok TOPLAM Bayan n 18 10 28 % 64,3 35,7 100 Erkek 125 42 167 74,9 25,1 Toplam N 143 52 195 73,3 26,7 2=1,369, p=0.242

Çizelge 10. Kişilerin cinsiyetlere göre alerji varlığı istatistikleri   N/% Alerji Varlığınız Var Yok TOPLAM Bayan n 6 22 28 % 21,4 78,6 100 Erkek 29 138 167 17,4 82,6 Toplam N 35 160 195 17,9 82,1 2=0,269, P=0.604

Uyku Bozukluğu Varlığı Çizelge 11. Kişilerin cinsiyetlere göre uyku bozukluğu varlığı istatistikleri Cinsiyetler   N/% Uyku Bozukluğu Varlığı Var Yok TOPLAM Bayan n 12 16 28 % 42,9 57,1 100 Erkek 57 110 167 34,1 65,9 Toplam N 69 126 195 35,4 64,6 2=1,201 P= 0.548

Çizelge 12. Kişilerin cinsiyetlere göre astım varlığı istatistikleri   N/% Cinsiyetlere Göre Astım Varlığı Var Yok TOPLAM Bayan n 2 26 28 % 7,1 92,9 100 Erkek 24 143 167 14,4 85,6 Toplam N 169 195 13,3 86,6 2=1,578, P=0.664

Tuz Mağarasını Ziyaret Etme   Çizelge 13. İlçelere göre Tuzluca tuz mağarasının ziyaret edilme durumu istatistikleri İlçeler   N/% Tuz Mağarasını Ziyaret Etme Evet Hayır TOPLAM Merkez n 39 21 60 % 65,0 35,0 100 Karakoyunlu 22 28 50 44,0 56,0 Tuzluca 14 8 63,6 36,4 Aralık 49 63 77,8 22,2 Toplam N 124 71 195 2=13.816, P< 0.01

Tuz Mağarasını Tavsiye Etme Çizelge 14. İlçelere göre Tuzluca tuz mağarasını tavsiye etme durumu istatistikleri İlçeler   N/% Tuz Mağarasını Tavsiye Etme Evet Hayır TOPLAM Merkez n 46 14 60 % 76,7 23,3 100 Karakoyunlu 22 28 50 44,0 56,0 Tuzluca 19 3 86,4 13,6 Aralık 51 12 63 81,0 19,0 Toplam N 138 57 195 70,8 29,2 2=30,601, P< 0.001

Tuz Mağarasının Tedavi Özelliğini Bilme   Çizelge 15. İlçelere göre Tuzluca tuz mağarasının tedavi özelliğini bilme istatistikleri İlçeler   N/% Tuz Mağarasının Tedavi Özelliğini Bilme Evet Hayır TOPLAM Merkez n 47 13 60 % 78,4 21,7 100 Karakoyunlu 28 22 50 56,0 44,0 Tuzluca 20 2 90,9 9,1 Aralık 49 14 63 77,8 22,2 Toplam N 144 51 195 78,3 26,2 2=14,858, P< 0.05

Tuz Mağarasını Tedavi Amaçlı Ziyaret edilmesi Çizelge 16. İlçelere göre Tuzluca tuz mağarasının tedavi amaçlı ziyaret istatistikleri İlçeler   N/% Tuz Mağarasını Tedavi Amaçlı Ziyaret edilmesi Evet Hayır TOPLAM Merkez n 6 54 60 % 10,0 90,0 100 Karakoyunlu 5 45 50 Tuzluca 3 19 22 13,6 86,4 Aralık 44 63 30,2 69,8 Toplam N 33 162 195 17,4 83,1 2=20,768, P< 0.01

Sonuç: Tuzluca topraklarının çoğunluğu, Iğdır merkez Halfeli ve Hoşhaber topraklarının ayrıca Erhacı Köyü toprakları ile Karakoyunlu Taşburun bölgesi topraklarının çoğunluğu tuzlu topraklardan oluştuğu bilinmektedir. Bu tuzlu toprakların varlığı yer altı su kaynaklarını etkileğinden toplumda tansiyon hastalığının çok olmasını tetikleyen bir durum olarak düşünülmektedir.

Doğu Anadolu bölgesinde yaygın olarak kullanılan doğal ekmek pişirme yöntemlerinden olan tandırın kullanımına bağlı olarak yörede astım ve solunum yolu hastalıklarının olduğu tespit edilmiştir. Astım hastalığının tuz mağarasının varlığına rağmen fazla olmasının nedeni Tuz mağaralarının bilinçli bir şekilde kullanılmaması Tandırların varlığı ve kullanılan yakıt türleri tezek gibi Hava kirliliği; Iğdır ilinin kirlilik bakımından Türkiye ‘de 3.sırada olması astım ve solunum hastalıklarını tetiklediği ifade edilmiştir.

Öğt.Gör. Fatma ERTAŞ Tuzluca Meslek Yüksek Okulu/IĞDIR