TÜRKİYE FİZİKİ COĞRAFYASI Türkiye’de İklim Elemanları

İKLİM: Geniş bir sahada, uzun yıllar (40,50 yıl) boyunca devam eden atmosfer olaylarının ortalamasına iklim denir.

Hava Durumu: Dar bir sahada, kısa süre içerisinde görülen atmosfer olaylarına denir.

Türkiye İklimini Etkileyen Faktörler 1-KÜRESEL FAKTÖRLER Matematik Konum (enlem) Basınç merkezleri, hava kütleleri 2-BÖLGESEL VE YEREL FAKTÖRLER Etrafındaki denizler ve karalar Yer şekillleri ve bakı Dağların Kıyıya uzanışı

Türkiye’de İklim Elemanları 1-Sıcaklık 2-Nem 3-Yağış 4-Basınç ve Rüzgarlar 5-Türkiye İkliminin Genel Özellikleri

SICAKLIK

Sıcaklık Güneş’ten alınan ısı enerjisinin insana ve çevreye etki biçimi olan sıcaklık, insanı ve çevreyi en fazla etkileyen iklim elemanıdır. İklim sınıflandırmalarında genellikle sıcak iklimler, ılıman iklimler, soğuk iklimler gibi ifadeler kullanılmaktadır.

Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı Yıllık ortalama sıcaklık haritasına bakıldığı zaman Türkiye’de sıcaklıklarının 4°C ile 20°C arasında değişmekte olduğu görülür. Şimdiye kadar en yüksek sıcaklıklar Akdeniz kıyılarında ve Güneydoğu Anadolu’da, en düşük sıcaklıklar ise Doğu Anadolu’da ölçülmüştür. En Yüksek Sıcaklık : 48.8°C Mardin-Kocatepe (14 Ağustos 1993) En Düşük Sıcaklık : -46.4°C Van-Çaldıran (9 Ocak 1990) En Yüksek Yıllık Ortalama Sıcaklık : 21.3°C Hatay-İskenderun (1962) En Düşük Yıllık Ortalama Sıcaklık : 1.8°C Sarıkamış (1972)

Türkiye’nin yıllık ortalama sıcaklık haritası

Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı Bu ayda Türkiye’de sıcaklık dağılışını etkileyen faktörler karasallık ve yüksekliktir. Bu ayda en sıcak yer; yüksekliğin az,karasallığın ise fazla olduğu Güneydoğu Anadolu’dur. Bu bölgedeki Temmuz ayı sıcaklık ortalaması birçok yerde 30°C aşmaktadır. Temmuz ayında Türkiye’de sıcaklığın en düşük olduğu yer ise ortalama 18°C ile Erzurum-Kars ve Ardahan Platolarıdır.

Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı Kış mevsimini temsil eden Ocak ayında, genellikle Anadolu’nun iç kesimlerinde Sibirya kökenli soğuk hava kütleleri etkilidir. Kıyı yörelerimiz ise daha çok denizlerin etkisinde bulunmaktadır. Ocak ayında Türkiye’nin en sıcak yerleri Akdeniz ve Güney Ege kıyılarıdır. En soğuk yerleri ise Kars Platosu çevresidir.

Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı Haritası

NEM

Nemli toprak ve canlılardır. Nemin Kaynağı: Okyanuslar, Denizler, Göller, Akarsular, Kaynaklar, Kar örtüsü, Buzullar, Nemli toprak ve canlılardır.

Ülkemizde Nemlilik Bağıl nemin değerlendirilmesinde sıcaklığın da dikkate alınması gerekir. Çünkü bilindiği gibi havanın alabileceği nem miktarı sıcaklıkla artar. Örneğin, Erzurum’da 0c’de bir metreküp havada 2 gram nem taşıyan havanın bağıl nemi ile Antalya’da 35c’de 12-13 gram nem taşıyan havanın bağıl nem değeri % 50 dolayındadır

Bölgelerimize Göre Nemlilik Yıllık ortalama bağıl nem % 75’in üzerinde olmak üzere Karadeniz ve Marmara bölgelerinin kuzey kesimlerini kapsar. Bunu 70-75 ile yine Karadeniz bölgesinin güney kesimleri ve Marmara Bölgesi, % 65-70 ile Ege, Akdeniz kıyıları ve Anadolu’nun kuzey kesimleri izler. Daha sonra %55-60 ile İç Anadolu’nun Orta kesimi ve Göller yöresi, En düşük bağıl neme sahip olan sahaları % 55 ile Güneydoğu Anadolu izler

Türkiye’de yıllık ortalama nisbi nem miktarı

SİS

Sis Yoğunlaşma yere dokunan hava katmanlarında olduğu zaman buna sis denir. Sis genellikle durgun ve kararlı olan hava kütleleri içindeki yoğunlaşmış su taneciklerinin asılı bir biçimde kaldığı bir ortamdır. Onun için doğru güneş ışınları sis içinde fazla ilerleyemez

1-Güçlü sis, görüş 0-200m; 2-Doğal sis,görüş 200-500m; 3-Hafif sis ,görüş 500-1000m Sislerin olumsuz etkileri: Deniz,Hava ve Kara ulaşımında üzerinde olumsuz etki eder, büyük kazalara ve can kayıplarına neden olur.

1)Kara sisleri(radyasyon sisleri)   1a)Terselme sonucu oluşan sisler: Özellikle geceleri havanın durgun açık ve yerden sıcaklık kaybının çok olduğu geniş kara içi düzlüklerinde görülür.Bu sisler gece oluşur.Gündüz öğleden sonra terselmenin ortadan kalkmasıyla kaybolur. 1b)Arızalı arazi nedeniyle sis oluşumu Termik sıcaklık terselmesi ağır ve soğuk havanın vadiler ve havzalara dolmasıyla daha da güçlenir ve sis oluşur.

2.Kıyı ve Deniz Sisleri(adveksiyon sisleri) Rüzgarın, ılık denizlerden soğuk karaya esmesiyle sis oluşur. Rüzgar, sıcak denizlerden soğuk denizlere eserse soğuk sular üzerinde sis oluşur. Rüzgar, sıcak karalardan soğuk denizlere eserse deniz üzerinde sis oluşur. Serin denizler üzerinde alçalan hava kütleleri sis oluşumuna neden olur.

3.Yerşekli Sisleri(orografik sisler) Yatay hareket eden havanın yer şekli etkisiyle yükselerek soğuması neticesinde oluşan sislerdir. Yer şekli etkisiyle yükselme hafif hafif ve yataya yakın olmalıdır.

CEPHE (Siklon)SİSLERİ Gezici orta enlem siklonlarında cepheler, birbirine doğru hareket eden hava kütlelerinin karşılaştığı yerlerdir.

DUMAN Kuru toz is tanecikleri gibi maddelerden oluşur. Kalın olduğu zaman görüşü tümüyle önler ve çevreyi karartır. PUS Dumanın seyrek hali olup havadaki hafif şekilde olan bulanıklığa pus denir. Pus beyazdır ve deride ıslaklık hissi bırakır.

Türkiye Sislilik

YAĞIŞ

Türkiye de Yağışın Dağılışı Türkiye de yağışlar çoğunlukla yağmur şeklindedir. Bu tür yağışların çoğu da ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde görülür. Ülkemizin büyük bir bölümünde kış mevsimi dışında sıcaklık genel olarak 0 °C’nin üstündedir. Onun için kar yağışını büyük bir kısmı kış mevsiminde gerçekleşir

Türkiye’nin yıllık ortalama yağışı 643 mm’dir. Bu değer Güneydoğu Anadolu da ve bazı çukur alanlarda 250 mm’ye kadar düşerken Doğu Karadeniz bölümünde 2000 mm’yi aşmaktadır.

Meteorolojide Yağış Hesaplama Meteorolojide ağırlık ile yağış ölçülmez. Meteorolojide yükseklik ile yağış ölçülür. Yaklaşık 20 cm çapında biriken yağış (sıvı halde) beher yardımıyla yükseklik olarak ölçülür. Düşen yağış kaç mm ise o kadar km/m2 yağış düşmüş demektir. Suyun özgül ağırlığı 1 gr/cm3 olduğuna göre 1 m2 alanda 1 mm yüksekliğindeki suyun ağırlığı 1 kg eder. Yani 1 mm yağış = 1 kg/m2 dir.

Yıllık En Yüksek Toplam Yağış 4045.3 mm Rize 1931 Yıllık En Düşük Toplam Yağış 114.5 mm Iğdır 1970 Günlük En Yüksek Yağış 469.9 mm Kemer 11 Aralık 1971 En Yüksek Kar Kalınlığı 525 cm Bitlis Şubat 1954

Kışın iç kesimlerde yüksek basınç koşullarının etkili olması da buralarda yağış oluşmasını engeller. Türkiye’nin en az yağış alan yerleri; Tuz Gölü çevresi Konya civarı Iğdır Yöresi Güneydoğu Anadolu’nun Suriye sınırı yakınlarıdır.

Türkiye kış mevsiminde kıyı kesimleri dışında kalan yerlerde ve özellikle dağlık alanlarda yağışlar kar şeklindedir. Kar yağışlarının en fazla görüldüğü ve karın en fazla yerde kaldığı aylar ocak ve şubat aylarıdır. Türkiye de kışın görülen yağışların ana kaynağı Atlas Okyanusu kökenli denizel polar (mP) ve Akdeniz oluşumlu Akdeniz hava kütlesi (med) dir.

Türkiye’nin Yağış Koşulları Türkiye Akdeniz İklim bölgesinde yer aldığı için yağış yönünden yazları kurak, kışları yağışlı bir iklime sahiptir. Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz de cephesel ve orografik yağışlar hakimdir. Buna karşılık Trakya’nın iç kesimleri Orta ve Doğu Anadolu bölgelerince cephesel yağışların yanında orografik(yamaç) ve lokal konvektif (kırkikindi) yağışlarda görülmektedir.

Kuraklığın Türkiye deki Etkileri Hidroelektrik santrallerinin üretimi azalmaktadır. Yağış ve sulama suyu yetersizliği sonucu tarımsal üretim azalmaktadır. Su ve hidrolik enerji yetersizliği nedeniyle sanayi kuruluşlarının üretiminde azalmalar olmaktadır. Kentlerimizde kullanma ve içme suyu eksikliği yaşanmaktadır.

Kullanma suyu eksikliği nedeniyle zaman zaman bulaşıcı hastalıklar görülmektedir. Doğal bitki örtüsü kurumakta hayvanlar zarar görmekte ekolojik dengede bozulmalar olmaktadır. Bütün bunların sonucunda çevre insan ve ülke ekonomisini olumsuz şekilde etkilemektedir.

BASINÇ VE RÜZGARLAR

Etkili basınç merkezleri 1-İzlanda alçak basınç 2- Akdeniz alçak basınç 3- Basra alçak basınç 4- Sibirya yüksek basınç 5- Azor yüksek basınç Etkili Hava Kütleleri 1- Kutupsal hava kütleleri 2- Tropikal hava kütleleri 3- Akdeniz hava kütlesi

Alçak Basınçlar a) İzlanda Siklonu • Dinamik kökenli bu alçak basınç alanı kışın etkilidir. • Ülkemize batı ve kuzeybatıdan sokulur. • Hareketli hava kütlelerini getirdiği için rüzgar birkaç gün ara ile çok farklı yönlerden eser. Karadeniz’de bu basınç alanı etkisiyle cephesel yağışlar görülür. • Eğer kendisinden daha sıcak olan Akdeniz’e iner ve uzun bir süre burada kalırsa nem yüklenir. Türkiye’nin güneybatı kıyılarında aşırı kış yağışlarına neden olur.

Alçak Basınçlar b) Basra Körfezi – İran Siklonu Termik kökenli bu basınç alanı, yaz aylarında karaların aşırı ısınması nedeniyle oluşmuştur. Aşırı çöl sıcaklarının yaşanmasına, Yaz başlarında karaların fazla ısınması ve atmosferin üst kısımlarının daha soğuk olması nedeniyle ani, gök gürültülü, sağanak yağışlara, Azor Yüksek Basıncı’nın da etkisiyle kuzey yönlü rüzgarların etkin olmasına neden olur.

Yüksek Basınçlar a) Sibirya Antisiklonu Ülkemizde doğu ve kuzeydoğudan sokulan termik kökenli yüksek basınç alanıdır. Türkiye’yi sadece kış aylarında Doğu Anadolu ve Balkanlar üzerinden sarkarak etkiler. Az fakat etkin kar yağışı ile soğuk ve ayazın fazla olduğu hava tipini simgeler. Balkanlardan sarktığında Azor yüksek Basıncı ile birleşerek İzlanda Alçak Basıncı’nın Türkiye’yi etkilemesine izin vermez. Bu nedenle uzun süreli, sakin ve soğuk kış koşulları yaşanır.

Yüksek Basınçlar b) Azor Antisiklonu • Ülkemizi sürekli etkileyen dinamik kökenli yüksek basınç alanıdır. • Kışın serin, yağışsız ve batı yönlü rüzgarlarla kendini belli eder. Rüzgar hızları yavaştır. • Kışın sürekli alçalıcı hareket gösterdiği ve soğuk yeryüzüne dokunduğu için havanın alt kısımlarında soğuk, durgun bir hava katmanı oluşur. Bu durgun hava bölümü içerisinde şehirsel atıklar birikerek hava kirliliğine neden olur. • Kış ayalarında Kuzey Afrika üzerinde İzlanda Alçak Basıncı’nın sıcak bölümü oluşarak İzlanda Alçak Basıncı’nın değişmesine yardım eder.

HAVA KÜTLELERİ

Olumlu Etkileri Yeryüzündeki soğuk-sıcak-nemli-kuru karakterdeki hava kütlelerinin birbirine karışmasını sağlar. Denizler üzerindeki nemli ve ılıman havaların karalara taşınmasını sağlar. Bu sayede karalar yağış alır ve hava ılımanlaşır. Bitkilerin çoğalıp meyve vermesi için gerekli olan tozlaşma meydana gelir.

Olumsuz Etkileri Yaz aylarında sıcak ve kuru havayı taşıyan rüzgarlar, aşırı buharlaşmaya neden olur. Bu da kuraklığa neden olup bitki örtüsüne zarar verir. Aşırı hızda esen rüzgarlar doğal ve beşeri ortamda tahribata neden olur. Özellikle ilkbaharda esen ılık ve sıcak rüzgarlar kar örtüsünün hızlı erimesine neden olarak sel ve heyelanların oluşmasına yol açar.

Basınç - Rüzgar Rüzgar ile Basınç birbirlerine bağımlı kavramlardır. Türkiye, 30’ncu enlem civarındaki Subtropikal Yüksek Basınç Kuşağı ile 60’ncı enlem civarındaki Subpolar Alçak Basınç Kuşağı arasında Batı Rüzgarları Kuşağında yer alır. Bu kuşakta hava hareketleri yoğun olarak görülür.

Çevreyi ve insan yaşamını en çok etkileyen rüzgarlar, fırtına sistemleriyle ilişkili olan rüzgarlardır. Fırtına yaygın olarak kuvvetli esen rüzgar olarak bilinir. Ancak fırtına, kuvvetli rüzgarla beraber sağanak yağış, yıldırım ve şimşek gibi olayların bütünüdür.

TÜRKİYE’DE GÖRÜLEN FIRTINA TİPLERİ 1-Orta kuşağın cephesel siklonik fırtınaları 2-Orajlar (gök gürültülü fırtına) 3-Tornadolar-Hortumlar Ancak bu fırtınaların çok büyük bir kısmı başka bir yerde oluştuktan sonra belirli bir yol kat ederek Türkiye’ye küçük ve orta boyuttaki fırtınalar olarak gelirler. Bunlar özellikle kışın ve ilkbaharda daha sık görülür.

BİR Haber

Türkiye’de Etkili olan Fırtınaların Mevsimlere Göre Dağılımı

Ülkemizde, coğrafi konumu ve farklı yeryüzü şekilleri nedeniyle zaman zaman oluşan hızları ve yarattıkları olumsuz sonuçları nedeniyle fırtınalar kadar zarar verebilen yerel rüzgarlar da görülmektedir.(Karayel, Yıldız, Poyraz, Samyeli, Lodos, Hamsin, Samum…) Ayrıca, Kara ve Deniz Meltemleri, Dağ ve Vadi Meltemleri, Katabatik Rüzgarlar, Çöl Rüzgarları ve Föhn bunlara örnektir.

Yüksek alanlardan kıyılara doğru akan hava derin vadilere kanalize olarak kıyı yörelerinde soğuk, kuru ve şiddetli bora tipinde rüzgara neden olur. Buna karşılık iç bölgelerden gelip yamaçlardan alçalarak ısınan hava ise föhn karakterli sıcak kuru rüzgarları doğurur.

Günlük Rüzgarlar Türkiye’de kara-deniz arasındaki farklı ısınma ve soğumaların etkisiyle oluşan, alçak ve yüksek basınç durumuna bağlı olarak oluşan rüzgarlar da çoktur. Bunlara meltem denir. Geceleri ısı farkından dolayı karadan denize doğru esen rüzgarlara kara meltemleri; gündüzleri ise denizden karaya doğru esen rüzgarlara ise deniz meltemleri denir.

TÜRKİYE İKLİMİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

Yaz Durumu Türkiye’yi etkileyen kutupsal hava kütleleri ve İzlanda Alçak Basınç Merkezi ile Sibirya Yüksek Basınç Merkezi yazın Avrupa’nın kuzeyine çekilmiştir. Dolayısıyla kışın Türkiye’de çok etkili olan Sibirya Yüksek basıncı, yazın bu özelliğini kaybetmiştir. Akdeniz ise yaz mevsiminde Atlas Okyanusu üzerinde oluşan Azor Yüksek Basıncının etkisine girmiştir.

Bu olaylara bağlı olarak Azor Yüksek Basınç ve Basra Alçak Basınç merkezlerinin etkilemesiyle yaz mevsiminde Türkiye’nin büyük bir bölümü, tropikal hava kütlelerinin etkisi altına girer. Sadece Asor Yüksek Basıncının etkili olduğu dönemlerde genellikle Karadeniz kıyılarında orografik yağışlar görülürken, yurdun büyük bir bölümünde serin günler yaşanır. Sadece Basra Alçak Basıncının etkili olduğu zamanlarda ise oldukça sıcak, yağışsız ve bunaltıcı günler yaşanır.

Kış Durumu Kış mevsiminde Azor Yüksek Basınç Merkezi ve Basra Alçak Basınç Merkezi güney enlemlere çekilmiş durumdadır. Bu yüzden Türkiye’nin kış şartlarını kutupsal hava kütleleri, İzlanda Alçak Basıncı Akdeniz Alçak Basınç sistemleri ve bunların hareketleri belirler.

İzlanda Alçak Basınç merkezi ve cephe sistemleri Balkanlar, Karadeniz ve Akdeniz üzerinden Türkiye’yi etkiler. Bu sistem Türkiye’ye hangi yönden gelirse gelsin, taşıdığı soğuk-nemli (denizel-kutbi) hava ile cephesel yağışlara ve sıcaklık düşüşlerine neden olur.

Akdeniz Alçak Basınç ve cephe sistemleri ise taşıdıkları ılık ve çok nemli hava nedeniyle Türkiye’nin hemen hemen her yerinde bol cephesel yağışlara ve mevsime göre ılık günlerin yaşanmasına neden olur.

Balkanlardan ve Karadeniz üzerinden gelen sistemlerde görülen yağışların büyük bölümü kar şeklindedir. Akdeniz üzerinden gelen sistemlerde ise yağışlar kıyılarda yağmur, Orta ve Doğu Anadolu’da kar şeklindedir.

Sonuç olarak kışın Türkiye’yi Sibirya Yüksek Basınç Merkezi, İzlanda ve Akdeniz Alçak Basınç Merkezleri ve cephe sistemleri etkiler. Bu nedenle kışın yağışlı bir iklim görülür. Ancak bazı yıllarda alçak basıncı ve cephe sistemleri yerine, Sibirya Yüksek Basıncının daha fazla etkili olması durumunda çok soğuk ve kurak bir kış yaşanır.

TÜRKİYE İKLİMLERİ

Akdeniz İklimi Karadeniz İklimi Karasal İklim Yazlar sıcak ve kurak, Kışlar ılık yağışlı, Sıcaklık 0’ın altına düşmez, Seracılık yaygındır. MAKİ Karadeniz İklimi Yazlar serin, kışlar ılıktır, Dört mevsim yağışlıdır, Bitki örtüsü ormandır, Sıcaklık farkları azdır. ORMAN Karasal İklim Yazlar sıcak, kışlar soğuktur, Kar yağar ve uzun süre kalır, Tarım kısıtlı, hayvancılık gelişmiş, Sıcaklık farkı fazladır. BOZKIR

AKDENİZ İklimi KARADENİZ KARASAL İklim Antalya Adana İzmir Aydın Çanakkale Mersin Hatay Muğla Rize Trabzon Artvin Giresun Samsun Sinop Zonguldak Bartın Düzce Erzurum Erzincan Van Kars Bitlis Malatya Muş Tunceli Elazığ

AKDENİZ İKLİMİ

KARADENİZ İKLİMİ

KARASAL İKLİM