GELİŞİMİN KRİTİK DÖNEMLERİ ve GELİŞİM İLKELERİ

Bu bölüm; kaynağından aynen alınmıştır. Baran, G., 2011. Çocuk Gelişimine Giriş. Çocuk Gelişimi (Edit: N. Aral ve G. Baran),17-51, İstanbul: Ya-Pa Yayınları. kaynağından aynen alınmıştır.

KRİTİK DÖNEM Uyarıcıların en güçlü etkiyi yaratacağı dönem olan kritik dönemde öğrenmenin gerçekleşmesi önemlidir. Kritik dönem atlatıldıktan sonraki uyarıcılar, etkili bir öğrenme gerçekleştiremezler. Örneğin; ilköğretim çağında okula gitme fırsatı olmayan bir yetişkinin, daha sonra öğrenme süresi daha uzun olmakta ve daha zor öğrenmektedir

GELİŞİMİN İLKELERİ Gelişim, hem kalıtımdan, hem de çevreden etkilenir. Kalıtım bireyin anne ve babasından genler yoluyla aldığı özellikleri kapsar. Çevre ise döllenme ile birlikte etkili olan tüm dış uyarıcıları içerir.

Gelişim, bu iki etmenin etkileşiminin bir ürünüdür. Genel olarak kalıtımın veya çevrenin daha etkili olduğunu söylemek yanlıştır. Bazı özellikler için kalıtımın, bazı özellikler için çevrenin daha etkili olduğu söylenebilir.

Gelişimde bireysel farklılıklar vardır. Bireylerin kalıtımla ilgili özellikleri ve içinde yaşadıkları çevrenin özellikleri farklılık gösterdiği için gelişimde bireysel farklılıklar vardır.

Belirli gelişim görevlerini her çocuğun aynı yaş veya dönemde gerçekleştirmesini beklemek yanlıştır. Örneğin; aynı sınıf ve yaştaki iki çocuğun davranışları, kişiliği, zekası, akademik başarısı farklı olabileceği gibi, boy ve kilo gibi fiziksel özellikleri de farklı olabilir.

Gelişme olgunlaşma süreci ile yaşantılar arasındaki öğrenmenin etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Gelişme biyolojik olgunlaşmadan büyük ölçüde etkilenir.

Gelişimin kendine özgü yönelimleri vardır. Gelişim baştan ayağa ve içten dışa doğrudur. Baştan ayağa doğru gelişim, doğum öncesi ve sonrası dönemlerde gözlenir. Doğum öncesinde embriyonun önce başı, daha sonra başa yakın bölgelerden ayaklara doğru bir gelişme görülür.

Gelişimde içten dışa doğru bir yönelim vardır. Bebek önce bacaklarını, sonra ayaklarını, en sonra da parmaklarını kontrol edebilir. Çocuk ilgi duyduğu nesneye önce bedeniyle uzanır, sonra kollarıyla ve en son olarak da parmaklarını kullanarak eline alır.

Gelişim genelden özele doğrudur. Bebek önce büyük kas kontrolünü, sonra küçük kas kontrolünü kazanır. Bebekler oturmayı öğrenmeden önce başını dik tutmayı, emeklemeden önce oturmayı, yürümeden önce emeklemeyi başarırlar.

Gelişimin hızı her yaşta aynı değildir. Yaşa göre büyüme ve gelişme aynı oranda olmaz ve aynı hızla ilerlemez. İnsanın sistem bütünlüğü vardır ve sistemi oluşturan her bir alt sistemin kendine özgü büyüme hızı vardır. Baş doğumdan önce hızla büyür, bedenin dörtte biri kadardır, ama doğumdan sonra büyümesi yavaşlar ve yetişkinlikte bedenin yedide biri oranına iner.

Gelişimde çevresel faktörlerin etkisi gelişimin hızlı olduğu dönemlerde çok, yavaş olduğu dönemlerde azdır. Beslenme ve çevresel değişikliklerin etkisi yirmi iki yaşındaki bir gencin boy uzunluğunu etkilemez, Ancak iki yaşında fiziksel büyümenin hızlı olduğu bir zamanda beslenme ve çevresel değişiklikler boy uzunluğunu etkiler.

Gelişim bir bütündür. Çocuğun her alandaki gelişimi birbiriyle ilişki içindedir. Herhangi bir alandaki gelişim, diğer alanları da etkilemektedir.

Örneğin; okul takımında oynayan, başarılı bir genç fiziksel ve motor becerisi nedeniyle okulun gözde öğrencileri arasında olacaktır. Bu durum gencin sosyal gelişimini olumlu yönde etkileyecek ve genç özgüveni yüksek bir birey olacaktır.