Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı BEÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017 İLAÇ UYGULAMALARI Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı BEÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017

İlaç uygulamaları neden yapılır??? Hastalıkları önlemek Hastalıkları tanılmak Hastalıkları tedavi etmek Hastalık, yaralanma ya da cerrahi girişim sonrası ortaya çıkan ağrı ve diğer semptomları ortadan kaldırmak

İlaç Verme Sorumluluğu Kimyasal madde verme ve verilen bu maddelerin etkilerini, yan etkileri ve ilaç etkileşimlerini bilme HEMŞİRENİN SORUMLULUĞUDUR.

İLAÇ BİLGİSİ İLAÇ NEDİR? :

İLAÇ FORMLARI TABLET:

İLAÇ FORMLARI DRAJE .

İLAÇ FORMLARI KAPSÜL: - Ağızdan almak üzere hazırlanmış jelatin kapsüllerdir. - İçinde pudra, sıvı yağ ya da jöle halinde ilaç maddesi bulunur.

İLAÇ FORMLARI PASTİL: -.

İLAÇ FORMLARI ENTERİK KILIFLI TABLETLER: KAŞE:

İLAÇ FORMLARI DAMLA: .

İLAÇ FORMLARI ŞURUP: İlaç maddesi yoğun şekerli su solüsyonu içinde eritilmiştir.

İLAÇ FORMLARI TOZ İLAÇLAR: Etken maddesi toz haline getirilmiş, bazen kutularda, cam şişelerde bazen de kağıt paketlerde hazırlanmış ilaçlardır.

İLAÇ FORMLARI Eliksir/ iksir: Etken madde ile birlikte su, alkol, şeker ve koku veren maddeler içeren ilaçlardır. Ağızdan alınmak üzere hazırlanmıştır. Aerosol: Özel eriticiler içinde hazırlanan ve solunum yoluyla alınan ilaç şekilleridir.

İLAÇ FORMLARI SÜSPANSİYON:

İLAÇ FORMLARI SOLÜSYON (eriyik) :

LOKAL YOLLA VERİLEN İLAÇ FORMLARI GLİSERİT: LOSYON:

LOKAL YOLLA VERİLEN İLAÇ FORMLARI POMAT (merhem):.

PASTE (lapa, yakı, flaster): Merhemden daha koyu ve katı, merheme göre deriden çok daha yavaş emilen ilaçtır.

SÜPOZİTUVAR (FİTİL, OVÜL): .

PARENTERAL YOLLA VERİLEN İLAÇ FORMLARI AMPÜL: Steril olarak hazırlanmış tek dozluk cam ampullerde korunan ilaçlardır.

FLAKON Tek ve ya birkaç dozluk ilacı içeren küçük şişelerdir. Bazı flakonlarda etkili madde toz halinde bulunur. Bu ilaçların sulandırılması gerekir.

İNTRAVENÖZ ERİYİKLER (serumlar) İzotonik, hipotonik, hipertonik eriyiklerdir.

İLAÇLARIN ADLANDIRILMASI İlaçlar birden fazla isme sahip olabilirler. KİMYASAL AD: İlacın kimyasal bileşimini gösterir. Örnek: N-asetil-p-aminofenol JENERİK AD: (soy, kütük adı): İlacı ilk defa üreten fabrikanın verdiği addır. 1955-DSÖ tarafından adlandırma sistemi için geliştirilmiştir. Örnek: Acetylcystein (mukolitik=mukusu sıvılaştıran, sulandıran) TİCARİ AD: İlacı yapma iznini alan ve satan firmanın verdiği addır. Örnek: Dikloron, Difenak, Voltaren, Miyadren v.b. ilaçların hepsi aynı içeriğe sahip antienflamatuar, analjezik olarak kullanılan ilaçlardır

İLAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI İlaçlar etki ettikleri vücut sistemlerine göre veya ortadan kaldırdıkları semptomlara göre sınıflandırılırlar. Semptomların ortadan kaldırılmasına göre sınıflandırma Ağrı, (analjezik) Bulantı (antiemetik) ateş (antipiretik) Sistemlere etki etmesine göre sınıflandırma MSS (merkezi sinir) etki eden iilaçlar Solunum sistemine etki eden ilaçlar Kardiyovasküler sisteme etki eden ilaçlar Endokrin sisteme etki eden ilaçlar v.s.

İnsan vücudunda ilaç metabolizması 4 temel aşamada tamamlanır: EMİLİM ABSORBİSYON TAŞINMA TRANSPORTASYON PARÇALANMA ELİNİMASYON ATILIM

EMİLİM İlaçların vücuda girdiği bölgeden kan dolaşımına katılma sürecine “EMİLİM” denir. Lokal etki gösteren ilaçlar dışında tüm ilaçların etki edeceği bölgeye ulaşmaları için kan dolaşımına katılmaları gerekir. Uygulanan dokunun fiziksel yapısına bağlı olarak ilaçların emilimi etkilenir. Emilim alanının genişliği ve kan damarlarından zengin olması emilimi artırır.

İlacın emilim (absorbsiyon)-dağılım hızı Alındığı yol Etkinin ortaya çıkma süresi Deri Değişken Oral 30-60 dk Rektal 5-30 dk Subkutan 15-30 dk İntramüsküler 10-20 dk Sublingual 3-5 dk İnhalasyon Saniyeler-3 dk Endotrakeal İntravenöz Saniyeler-60 sn

Bölgelere göre ilaçların emilim hızı-1 Oral yol ile alınan ilaçlar sindirim kanalını geçmek zorunda olduklarından, emilim hızları ve miktarları diğer yollara göre daha düşüktür. Parenteral ilaç uygulamalarında emilim hızlıdır. İntravenöz yol (damar içi), en hızlı etki sağlayan yoldur!!!!!!

Bölgelere göre ilaçların emilim hızı-2 Mukozaya uygulanan ilaçlar, bu bölgede yüzeysel ve bol olan kılcal damarlar tarafından hızla emilirler. Deriye ilaç uygulamasında deri altı yağ tabakası deriden kimyasal maddelerin geçişini sınırladığından, emilim çok az olur.

Bölgelere göre ilaçların emilim hızı-3 İntramüsküler (kas içi) enjeksiyonda emilim, bölgeye göre değişir ve oral ilaçlara göre daha hızlıdır. Subkütan (deri altı) enjeksiyon emilim ise, intramüsküler enjeksiyona göre daha yavaştır.

DAĞILIM Emilen ya da doğrudan doğruya kan dolaşımına verilen ilaçlar, bu yolla tüm vücuda dağılır ve etkilerini göstermek için belli dokularda birikirler. Yağ dokuları ve kas dokuları ilaçların depo alanlarıdır.

İlaçların vücutta dağılımı: İlaçların kan dolaşımına girmesi, İlaçların hücrelerarası sıvıya geçmesi, İlaçların hücre içine girmesi, İlaçların hücre zarına ya da hücresel yapılara bağlanması.

Parçalanma Bu süreç genellikle karaciğerde ve bazı enzimlerin etkisiyle gerçekleşir. Burada ilaçlar daha az etkin ve vücuttan daha kolay atılabilen şekillerine indirgenirler. İlaçlar karaciğerde metobolize edilirler. Akciğerler, plazma, böbrekler ve bağırsak mukozası da ilaçların parçalanması görevini ikinci derecede üstlenirler.

Atılım İlaçlar değişikliğe uğramadıkça veya vücuttan atılmadıkça etkilerini sürdürürler. Alkol ve anestezik maddeler gibi gaz halindeki maddelerin ana atılım organı akciğerlerdir. Uçucu olmayan diğer maddeler büyük oranda böbreklerden atılırlar. Bazı ilaçların son yıkım ürünleri bağırsaklar yoluyla atılır. Bazı ilaçlar da süt bezleri, gözyaşı, ter bezleri, ve tükürük bezleriyle atılır.

İLAÇLARIN ETKİLERİ Hemşireler ilaçların etkilerini bilmeli ve uygularken de dikkatli olmalıdır.

İLAÇLARIN ETKİLERİ İSTENEN ETKİ: YAN ETKİLER: TOKSİK (İSTENMEYEN) ETKİLER:

Advers etki (AE): Bir beşeri tıbbi ürünün hastalıktan korunma, bir hastalığın teşhis veya tedavisi veya bir fizyolojik fonksiyonun iyileştirilmesi, düzeltilmesi veya değiştirilmesi amacıyla kabul edilen normal dozlarda kullanımında ortaya çıkan zararlı ve amaçlanmamış bir etki. AE ilacın tedavisi sırasında hastada beklenen (öngörülen) yan etkileri dışında ortaya çıkan ve beklenmeyen (öngörülmeyen) diğer etkileridir. Bu tip reaksiyonlar, insidens olarak yan etkilere göre çok daha düşük sıklıkta görülmekte ve genellikle idiyosenkratik reaksiyonlar (aşırı duyarlık reaksiyonları) olarak karşımıza çıkmaktadır.

İLAÇ ETKİLEŞİMLERİ: İki ya da daha fazla ilaç bir arada kullanıldığında, tek tek kullanıldıklarından daha az etkili (antagonistik etki) ya da tek tek kullanıldıkları durumdan daha etkili (sinerjistik-sinerjik etki) olabilirler.

ALERJİK REAKSİYONLAR: Tüm ilaç reaksiyonlarının % 5- 10’unu kapsar. Allerjik semptomlar, ilaca ve bireye bağlı olarak değişiklik gösterir. ürüne alerjisi tespit edildiğinde, ilaç uygulama kayıtları ve hastanın alerji etiketini kaydederek tüm personeli uyarmak hemşirenin önemli sorumluluğudur.

Hastanın ilaç alerjisine yönelik sağlık ekibini uyarmak için uygun ve onaylanmış bir bileklik takılmalıdır.

İLAÇLARIN UYGULANMASI İÇİN HAZIRLIK İlaç uygulamalarından önce yapılacak hazırlık, güvenli ve başarılı bir uygulama için gereklidir. Her sağlık kurumu, hekim tarafından ilaç isteminin yazıldığı özel formlara sahiptir.

İlaç uygulama süreci temel olarak 4 evreden oluşur: ilacın reçetelenmesi veya istemin verilmesi istemin hemşire tarafından alınması ilacın hazırlanması ve hasta bireye ulaştırılması ilacın uygulanması

İLAÇLARIN UYGULANMASI İÇİN HAZIRLIK REÇETE: Hekimin ilaç tedavisi planını yazdığı formdur.

İLAÇ İSTEMİ (ORDER) Hekimin istemi olmaksızın hiçbir hastaya ilaç uygulanmamalıdır. Hekim ilaç tedavisi planını “istem”e veya “ reçete”ye yazarak hemşireye iletir. Hemşire güvenli bir uygulama yapabilmek için mutlaka yazılı istem almalıdır. Hekim tarafından yazılmış istem hatalı, eksik ya da anlaşılmaz olabilir. Bu durumda hekim uyarılmalı ya da istemin tekrar yazılması istenmelidir.

DİKKAT!!!!!! Acil servis gibi özel bölümlerde, hekim tarafından yetkili hemşireye sözlü istem verilebilir. Bu alanlarda, hemşire hekimden sözlü olarak istem almamalıdır. Herhangi bir yazılı istem olmadan, ilaç uygulama yasal olarak yasaktır. Ancak özel birimler için belirlenmiş kurum politikası uygulanır. ACİL DURUMLARDA ZORUNLU OLARAK YERİNE GETİRİLEN İSTEMLER BİRAN ÖNCE YAZILI HALE GETİRİLİP HEKİME İMZALATILMALIDIR.

İlaç İstemi Tipleri “Düzenli İstem”: standart olarak yeni bir ilaç istemi yazılana kadar ya da istenen gün/doz sayısı kadar uygulanan istemdir. “Lüzum halinde”: gerekirse ya da ihtiyaç duyulunca alınması önerilen ilaçlardır. LH “Tek Doz”: Hekim tarafından istenen özel bir zamanda yalnızca bir kez uygulanan ilaçlar için geçerlidir. TD “Acil istem”: daima tek doz istemdir, fakat hemen uygulanması gereken istemdir.

İLAÇ İSTEMİNİN BÖLÜMLERİ Bir ilaç istemi yedi bölümden oluşur. 1. Hastanın Adı ve Soyadı 2. İlaç isteminin yazıldığı tarih ve zaman 3. Uygulanacak ilacın ismi 4. İlacın dozu 5. İlacın uygulama yolu 6. İlacın uygulama sıklığı 7. İstem yazan kişinin imzası

İstemin Hemşire Tarafından Alınması Hastane politikasına göre ilaç, hekim isteminden hemşirenin kendi kayıt sistemine geçirilmelidir. Kayıt için hemşire gözlem kağıdı ya da ilaç kartı kullanır. Her sabah ilaç istemleri hemşire kayıtları ile karşılaştırılır ve ilaçlarda olan değişiklikler kontrol edilir. İstemle ilgili herhangi bir şüphe varsa MUTLAKA hekimle görüşmek gerekir.

İlaç İstem Örneği Dr. Veysel Doğan/imza Bn. Özlem Yıldız 07.03.2017 Prt. No:1234 Oda No:6 Yatak No: 2 Coraspin 300mg tab. 1*1/oral (tok) Dr. Veysel Doğan/imza

Coraspin 300mg tb.1*1(tok) HEMŞİRE GÖZLEM KAĞIDI 12 ŞH Adı, Soyadı: Özlem Yıldız Dosya no: Bölümü: Durumu: Hastanın bölüme kabul edildiği saat ve dakika Tarih Saat Ateş Nabız Sol. K.B İdr. Dış Verilen ilaçlar,diyet ve notlar Coraspin 300mg tb.1*1(tok) 12 ŞH İLACI VERDİKTEN SONRA HEMŞİRE BU ALANI İŞARETLEYİP PARAFINI ATAR.

İLAÇ İSTEMLERİNDE KULLANILAN KISALTMALAR

İLAÇ DOZUNUN HESAPLANMASI İlaç tedavisinde doğru dozda ilacın verilebilmesi için öncelikle ölçü sistemlerinin iyi bilinmesi gereklidir. İlaç ölçümünde metrik sistem kullanılır. Metrik sistemde uzunluk birimi olarak metre, volüm birimi ve ağırlık birimi olarak gram kullanılır.

İlaç Uygulamalarında Kullanılan Ölçütler 4-5 ml= 1 tatlı kaşığı 15 ml = 1 yemek kaşığı 250 ml = 1 su bardağı 100 ml = 1 çay bardağı 1 miligram (mg)= 1000mikrogram 1 gram (gr)= 1000 miligram 1 kilogram (kg)= 1000 gram (gr) Volüm birimi olarak; 1 litre= 1000 mililitre 1 ml. = 1 cc= 1 cm3 = 10 dizyem = 20 damla=100 Ü

İlaç Dozunun Hesaplanması İlaçların verilmesi sırasında dikkat edilecek önemli bir nokta ilaç dozunun doğru olarak hesaplanmasıdır. !!!!!!!!!!!!!!!!! Aksi takdirde ilaç az bir doz verilirse, hastalık üzerinde etki etmez, fazla dozda verilirse ilaç intoksikasyonlarına (zehirlenme) neden olabilir. İlaç dozunu hesaplamada kullanılan bazı yöntemler vardır. Bunlardan en çok kullanılan orantı kurmadır.

İLAÇ HAZIRLAMA VE GÜVENLİK Güvenlik hem ilaçları hazırlarken hem de uygularken çok önemlidir. İlaçlar hazırlanırken “3 kontrol ilkesi” ve “8 doğru ilkesi” uygulanmalıdır.

İlaç uygulamalarında 8 doğru ilkesi: 1. Doğru ilaç:. 2. Doğru doz:

3. Doğru zaman: 4. Doğru yol: 5. Doğru hasta:.

6. Doğru ilaç şekli: 7. Doğru kayıt: 8. Doğru yanıt:

İlaç Uygulamalarında EN SON 10 doğru ilkesi 1. Doğru ilaç 2. Doğru doz 3. Doğru hasta 4. Doğru zaman 5. Doğru uygulama yolu 6. Doğru hasta eğitimi 7. Doğru kayıt 8. Reddi doğrulama 9. Doğru ilaç hazırlığı (şekli) 10. Doğru yanıt

İLAÇLARIN SAKLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR: İlaçların tümü aynı odada/dolapta tutulmalı kapısı/kapağı kilitli olmalıdır. İlaçların saklandığı ve depolandığı yerler, temiz, kuru, serin olmalı ve güneş ışığına maruz kalmamalıdır. İlaçların buharlaşmasını ve nemlenmesini önlemek için şişelerin ağzı sıkıca kapatılmalıdır.

İLAÇLARIN SAKLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR: 4.

İLAÇLARIN SAKLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR: 7.

İLAÇLARIN SAKLANMASINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR: 9.

İLAÇ KARTLARI İlaç istemleri hekim tarafından yazıldıktan sonra kurum politikasına göre, ilaç istemleri; -Tedavi defterine -Hasta dosyasına, hemş.gözlem formuna -İlaç kartlarına -ya da özel formlara kaydedilir.

İLAÇ KARTLARI İlaç kartları günlük olarak, her ilaç için ayrı bir kart biçiminde hazırlanır. Tüm kartlar saatlere bölünmüş özel kutulara ya da dolaba yerleştirilir.

İlaç kartları küçük ebatlarda (genellikle 5x5cm) kesilmiş kartonlardır. İlaç kartı üzerinde; tarih, yatak no, hasta adı soyadı, uygulanacak ilacın ismi,dozu, şekli, sıklığı, uygulama saatleri, uygulama yolu ve hazırlayan kişinin isminin baş harflerinden oluşan bilgiler yer alır.

İlaç Kartında Olması Gereken Bilgiler Tarih: Yatak no: Hasta Adı Soyadı: İlaç adı: Veriliş Yolu: İlacın dozu: İlacın veriliş saati: Hazırlayanın İmzası

İlaç Saatlerinin Ayarlanması Düzenli saat aralıkları Yemek saatlerine (AÇ-TOK) göre Tek dozluk ilaçlar ilaç etkisine göre (Örneğin, idrar söktürücü veriliyorsa mümkünse gündüz saatlerinde, mide şikayetlerine neden oluyorsa, ağrı, bulantı veya kusmayı önlemek için genellikle yemeklerle birlikte uygulanmalıdır. Bazı ilaçlar, besin emilimini engellediği için yemek arasında verilmelidir. Bazı santral sinir sistemi ve hipertansiyona yönelik (antihipertansif) ilaçlar ise uyuşukluğa yol açabileceği için yatmadan önce uygulanır). bid tid qid

Örnek İlaç Kartı: Oda/ Yatak No: 7/2 Hastanın Adı Soyadı: Korkmaz Aydın İlacın Adı-Dozu-Yolu: Parol flakon. 2 x 500 mg/I.V infüzyon Uygulama Zamanı: 10.00 – 22.00 İstemin Verildiği Tarih ve Saat: 07.03.2017/08:00

Özlem Yıldız Oda No: 8 İlaç Kartı Örnekleri Coraspin tablet 1 x 300 mg 8/3 07.03.2017 Bn. Özlem Yıldız Coraspin tab. (Oral)(Tok) 1 x 300 mg St: 12.00 ŞH

İlaç Kartı Örnekleri (uygulama yapın) Bn Canan Tok Oda No: 4 yatak No: 2 06.03.2017 Norvasc tablet 1x 5 mg (oral) Duocid 375 mg tablet 3x1 (oral)

İLAÇ UYGULAMALARININ TEMEL PRENSİPLERİ Hastaya yapılacak işlem ve uygulanan ilaçlar hakkında bilgi verilmelidir. Hastanın bir ilaca ya da herhangi bir yiyeceğe karşı allerjisi olup olmadığı belirlenmelidir. Tüm uygulamalar öncesi eller yıkanmalıdır. Kullanılacak malzemeler bir tepsi içinde tam olarak hasta yanına götürülmelidir.

Hasta uygulanan tüm işlemlerin öncesi, sırası ve sonrası gözlenerek ilaca karşı herhangi bir reaksiyon gelişip gelişmediği ve işlemin uygulanmasına engel herhangi bir durum olup olmadığı belirlenmelidir. Birden fazla ilaç alan hastalar, ilaç-ilaç, ilaç-besin etkileşimi açısından değerlendirilmelidir. İlaç kartı ve ilaç istekleri karşılaştırılarak kontrol edilmelidir. İlaç uygulamalarında 10 doğru ilkesi dikkate alınmalıdır. İlaçlar uygulandıktan sonra uygun şekilde kaydedilmelidir.

İlaç Uygulamalarında Dikkat Edilecekler-1 İlaç hazırlarken dikkat dağıtacak işlerle uğraşılmamalı İlaç hazırlama ortamı aydınlık olmalı İlaç tepsisi düzenli olmalı, ilaç kartları karışmamalı İlaç hazırladıktan sonra ilaçlar dağıtılıncaya kadar güvenli bir yerde saklanmalı

Doğruluk Sağlamak İçin: Üç kez ilaç kontrolü 1-ilacı yerinden alırken 2-İlacı kadehe koyarken 3-İlacı yerine koyarken

İlaç Uygulamalarında Dikkat Edilecekler-2 İlaçlar hastalara bizzat hazırlayan kişi tarafından verilmeli İlaçların görünümleri hazırlama sırasında kontrol edilmeli İlaçların verileceği zaman ve uygulama özellikleri bilinmeli İlaç uygulaması yapıldıktan sonra imza atılmalı

İlaç Uygulamalarında Dikkat Edilecekler-3 İlaç uygularken hasta kimliği kontrol edilmeli Oral ilaçlarda hasta ilacı yutana kadar beklenmeli Hasta ilacı belirtilen saatte bir nedenden dolayı alınamadıysa mümkün olan en kısa zamanda verilmeli

Eğer durum ertesi gün fark edilirse, o gün çift doz verilemez. İlaç Uygulamalarında Dikkat Edilecekler-4 Günde bir defa sabah verilen bir ilacın verilmediği fark edilirse, bu ilaç öğleden sonra verilebilir. Eğer durum ertesi gün fark edilirse, o gün çift doz verilemez.

İlaç Uygulamalarında Dikkat Edilecekler-5 Eğer ilaç enjeksiyon yoluyla verildiyse, hemşire akut bir ilaç reaksiyonu açısından bir süre hastayı gözledikten sonra odadan ayrılmalıdır. Hemşire hastanın alerjik reaksiyon gösterdiğini düşünüyorsa, ilacı vermez ve durumu bildirir. Hemşire hastanın aldığı ilaca karşı göstereceği doğru yanıtın ne olduğunu bilmeli, istenmeyen bir yanıt gözlediğinde bunu kaydetmeli ve bildirmelidir.

İlaç Uygulamalarında Dikkat Edilecekler-6 Eğer hasta ilacı almak istemiyorsa, bunun nedenini öğrenmeye ve hastayı ikna etmeye çalışılmalıdır. Buna rağmen hasta almamakta ısrar ediyorsa, ilacı almaya zorlamak ya da öfkelenmek yanlıştır. Bu durumda, nedeniyle birlikte hastanın ilacı almadığı kaydedilmeli ve hekime ve tüm ekibe bildirilmelidir.

Hasta ve Ailesinin İlaçlar Konusunda Eğitimi Hastaya; İlacın hangi amaçla verildiği, En uygun kullanımının nasıl olduğu, Etkileri ve yan etkilerinin neler olabileceği, Alınması ihmal edildiğinde ne gibi sonuçlar doğabileceği anlatılmalıdır.

NARKOTİK İLAÇLAR Narkotik ilaçlar mutlaka çift kilitli dolaplarda saklanmalıdır. Bunlar kullanıldığında, kesinlikle rapor tutmak gerekir. Bu rapora hastanın adı, narkotik ilacın miktarı, istemi veren hekimin adı, uygulayan hemşirenin adı, tarih ve saat kaydedilir.

!!!!!!!!Narkotiğin ampul içinde artan bir dozu varsa, bunun da yok edildiğini belirtir bir not düşülür. !!!!!!!!!Bu işlemi gözleyen bir hemşirenin de tanık olarak imza atması uygun olur. !!!!!!!!!Hemşireler nöbet değişimleri sırasında narkotik ilaçları kesinlikle sayarak teslim alıp teslim vermelidirler.

Evlerde ilaçlar çocukların ulaşamayacağı yüksek ve kilitli dolaplara konmalıdır.

İLAÇ HATALARI ilacın reçetelenmesi veya istemin verilme istemin hemşire tarafından alınması ilacın hazırlanması ve hasta bireye ulaştırılması ilacın uygulanması