Ailenin Yaşam Döngüsü Prof Dr Süheyla ÜNAL

Aile Dinamizmi Aile yaşamı bir süreç izler Ailenin yatay ve dikey bir hareketliliği vardır Geçiş dönemleri stres taşır Değişim kaçınılmaz olduğu için değişimin yönetilmesi oldukça önemlidir

Yatay- dikey hareketlilik Dikey stres etkenleri Aile gelenekleri, mitler, sırlar, kurallar ↓ Zaman → Yatay stres etkenleri → Gelişimsel: Yaşam döngüsü geçişleri 2. Öngörülemeyenler: Ölümler, kronik hastalıklar, kazalar

Geçişler Ailedeki herhangi bir değişiklik (aileye yeni bir üyenin gelmesi, bir üyenin eksilmesi, üyelerden birinin hastalanması gibi) aile ilişkilerinde yeni düzenlemeler gerektirir Roller Kurallar Zaman kullanımı Beklentiler Kontrolün derecesi Sıcaklık, yakınlık Güç dengesi

Geçişler Geçiş dönemleri kimlik çatışmalarını yeniden ortaya çıkarır, çünkü kimlik aile içindeki rolle yakından ilişkilidir Geçişin zamanlaması önemlidir Beklendik/normatif- yavaş Beklenmedik/kriz- ani

Geçişler Geçişler genellikle farkedilirler ya da önceden bilinirler Beklenen değişimlere ailenin hazırlanması, geçişin başarılı olmasını sağlar Öngörülemez hızlı ve dramatik değişimleri, stabilizasyon dönemi izler

Rol uyumu İlişki içindeki rol uyumu önemlidir Kendimizi, diğerlerini ve “biz”i tanımlamamızı sağlar İlişkilerde belirli bir konumlanmayı ve anlaşmayı sağlar Kendimizi keşfetmemize yardımcı olur

Role Conflict Role Strain Rol sorunları Rol çatışması: Aynı anda iki ya da farklı rolün birbiriyle uyuşmaması (çoçuğun annesi, ebeveyninin çocuğu olmak) Rol gerilimi: Rolün gereği için gerekli olan donanıma sahip olmamak, rolünün gereğini yapmakta güçlük çekmek Role Conflict Role Strain

Rol sorunları Belirsizlik Çatışmalı beklentiler Rolünü gerçekleştirmede güçlük çeken bireylerin varlığında aile, geçişlerde daha büyük sorunlar yaşar

Kimlik pazarlığı İlişkide rol uyumu sürecinde Rollerin tanımı Rolle özdeşim Rolün diğeri/diğerleri tarafından geçerli kılınması Sınırların oluşturulması Rol değişikliklerine eşin onay vermesi

Rol esnekliği Değişen duruma göre aile üyeleri rollerini yeniden konumlandıramadıklarında, rollerini katı bir şekilde sürdürmek istediklerinde; Aile üyeleri farklılaşma için bir anlaşma yapamaz Değişimin gerektirdiği sorunlar giderek artar Aile içinde sorunlar başlar, ailede gerilemeler ya da çözülme gelişir

Rol gerilimini aşmak Geçişi başarı ile sağlayan ailelerden örnek almak Geçiş dönemlerinde kültürün bulduğu çözümlerden, ritüellerden yararlanmak Rolleri netleştirmek ve roller üzerinde fikir birliği oluşturmak Rollerin gereklerini belirli aralıklarla yeniden gözden geçirmek

Aile yaşam döngüsü

Aile yaşam döngüsü Evliliğin başlamasından, eşlerin ölümüne kadar geçen süreçte, roller, ilişkiler, yakınlıklarda değişimin gerektiği farklı aşamalar söz konusudur Her aşamaya ilişkin olarak aile üyelerinin “fiziksel”, “duygusal”, “sosyal” ve “entellektüel-ruhsal” niteliklerinde değişmeler gerçekleşir Döngünün her aşamasında aile çeşitli sorunlarla yüz yüze gelir ve yeni beceriler kazanır Aile bu yeni duruma uyum sağlayamazsa kriz yaşanır

Duvall’ın Yaşam Döngüsü Aşamaları Aile Yaşam Döngüsü Aşaması ve Süresi Kişilerin Aile İçindeki Rolleri Ailenin Kritik Gelişim Görevleri 1-Çocuksuz evli çiftler (2 yıl) Karı-koca Karşılıklı bir evlilik kurmak, hamileliğe ve annelik, babalık sözleşmesine uyum sağlamak. 2-30 aylık bebeği olan aileler (2-5 yıl) Karı-anne, Koca-baba veya oğlan çocuğu veya her ikisi Küçük çocuğun gelişimine uyum ve güven sağlama, bakım ve beslenme 3-Okul öncesi dönemde çocuğu olan aileler (30 ay-6 yaş) Karı-anne-koca-baba kız çocuk-kız kardeş erkek çocuk-erkek kardeş Okul öncesi dönem çocuğun kritik ilgi ve ihtiyaçlarına uyum sağlamak. 4-Okula giden çocukları olan aileler (6-13 yaş ) (7 yıl) Okul çağında çocukları olan ailelerle uyum içinde olmak.Çocukların eğitsel başarılarını cesaretlendirmek.

Aile Yaşam Döngüsü Aşaması ve Süresi Kişilerin Aile İçindeki Rolleri Ailenin Kritik Gelişim Görevleri 5-Ergenlik çağında çocukları olan aileler(13-20 yaş)(7 yıl) Karı-anne-koca-baba, kız çocuk-kız kardeş, erkek çocuk-erkek kardeş Özgürlük ve sorumluluk arasında denge oluşturmak. 6-Ailenin birinci çocuğu evden ayrılmış, ve son çocuk evden ayrılıyor(8 yıl) Karı-anne-büyükanne, koca-baba-büyükbaba, kız çocuğu-kız kardeş-hala, erkek çocuğu-erkek kardeş-amca Genç yetişkinleri iş, meslek, askerlik, okul ve evlilik için özgür bırakmak. 7-Orta Yaşlı Anne-Baba, Boşalmış evden emekliliğe kadar(15+yıl) Karı-anne-büyükanne, koca-baba-büyükbaba Evlilik ilişkilerini tekrar inşa etmek.Daha yaşlı ve daha genç kuşaklarla soy bağlarını sürdürmek, 8-Aile üyelerinin emekliliklerinden sonraki dönem(10-15+yıl) Dul erkek / dul bayan, karı-anne-büyükanne, koca-baba-büyükbaba Yalnız yaşamayla baş etmek, emeklilik sonrası yaşama uyum sağlamak.

Ailenin yaşam döngüsü Bağımsızlık Yeni evlilik dönemi Hamilelik ve doğum Anne-babalık, çocuk yetiştirme Çocuğu okula gönderme Ergenlik Yetişkin çocukların evden ayrılması Boş yuva Emeklilik, yaşlılık, dulluk

Bağımsızlık Genç yetişkinliğe girildiğinde aileden duygusal olarak uzaklaşmak Köken aldığı aileden farklı bir birey olmak Kimlik oluşturmak İş kurmak, ekonomik bağımsızlık Kendi bakımını üstlenmek İnisiyatif kullanmak Ahlak kuralları benimsemek

Yakınlık Bağımsızlık aşamasından sonra yeni bir aile kurmak üzere yakın ilişkiler geliştirilir Sözleşme Benzerlik ve ortaklıklar Rekabet Bağlanma Aile üyeleri dışında birisine bağımlılık Bazı duyguları paylaşma

Nişanlılık Karşılıklı bağlanmak Evlenmek üzere sözleşmek Evliliğin gerekleri ve gerçekleri üzerine düşünmek Yakınlık oluşturmak ve çift olmayı istemek Diğeri için en iyisini istemek

Nişanlılıkta duygular Anksiyete Olgunlaşma& bağımlılık Kayıplar Seçilen eşe ilişkin soru ve kuşkular Cinsel rol çatışmaları Yüceleştirme ve yanılsama Kendini tanıma (zayıf ve güçlü yanlarını)

Düğün Yeni ailenin kuruluşunun sosyal onayı Köken ailelerden ayrılıp, yeni yuvayı kurma Ortak hayaller Evlilikle ilgili beklentilerin test edilmesi

Balayı Balayı etkisi Doyum en yüksek noktadadır Dinlenme ve yeni yapı oluşturma Birlikte/yalnız olma Evliliğe uyum, “çift” olma kimliği edinme Balayı etkisi Doyum en yüksek noktadadır Sorunlar görmezden gelinir

Evlilik Evlenmeden önce birbirini kaybetme korkusu Evlendikten sonra kendisini kaybetme korkusu Kimlik pazarlığı- ilişkide rollerin uyumu Rollerin tanımları üzerinde antlaşmak Rollerde değişiklik yapmaya dair antlaşmak

Temel güdüler Eros-Yaşam içgüdüsü Tanatos-Ölüm içgüdüsü Yaşamın devamı Neslin devamı Sosyalleşme Meydan okuma, macera Güvenlik ve rahatlık Saldırı-Varlığın genişletilmesi

İnsanın ihtiyaçları İlişkide olma Güven içinde olma Dokunulma, sarılma Ait olma, diğerleriyle “bir” olma Farklı ve biricik olma Bakılma, sevilme Değerli olma Tanınma, saygı görme Yaşamda, ilişkilerinde güçlü olma Kendini gerçekleştirme

Ait olma, bağlanma Edilgenlik, bağımlılık-----işbirliği, birliktelik “Bizler kaçınılmaz bir karşılıklılık ağıyla, kaderin ağıyla birbirimize bağlıyız” ML King

Korkuları Başkalarından zarar görme Sevdiklerini kaybetme Sahip olduklarını kaybetme Sağlığını, yaşamını kaybetme Başarısızlık Güç ve kontrol kaybı Özgürlüğünü, avantajlarını kaybetme Yanlış yaparken yakalanma Reddedilme Kaba davranılma

Güç ve kontrol Etkinlik, güç ------- yıkıcılık, saldırganlık Yaşamımızı sürdürmek, dünya ile başa çıkmak için yeterli olmamız gerekir Tüm davranışlarımız “güç”e dayanır Kendi yaşamımızı kontrol etme Başkalarının yaşamını kontrol etme

Güçlerin dengesi Etkinlik, güç -------yıkıcılık, saldırganlık Edilgenlik, bağımlılık-----işbirliği, birliktelik

Kontrol odağı İç kontrol Dış kontrol Özgür irade Kader

Kontrol ve sevgi döngüleri Gerilim artışı Özür ve barışma GÜÇ KONTROL Şiddet

İyi günde

Kötü günde

Güç çatışmaları Baskın- Kontrol kaybı korkusu, kaygı, utanç ve suçluluk Edilgen-Korku, yetersizlik, öfke, çaresizlik

Güç yerine denge Erkek ve kadın birbirimizin tamamlayıcılarıyız. Yaşamın ve insan türünün devamını sağlamakla yükümlüyüz. Birimizin diğerine üstünlüğü değil, tamamlayıcılığı söz konusu. Yaşam herkes için zor, ancak işbirliği, elbirliği gönül birliği yaparsak güçlükleri aşarız.

Sağlıklı ilişki İlişkide “güç” yerine “denge”yi aramak Sorumlulukları paylaşmak Ev içi rollerde iki tarafa da güçlü olacağı alanlar bırakarak, saygı ve sevgiyi koruyacak, besleyecek bir ilişki tarzı geliştirmek İlgi ve değeri korumak Saygıyı zedelememek

Yeni evlilik-karşılıklı bağımlılık Karşılıklı yakın ilişki Ortak yaşam oluşturmak Öncelikleri belirlemek Benzerlik ve farklılıkların farkına varmak Günlük rutinleri oluşturmak Evlilikten gerçekçi beklentiler geliştirmek

Yeni evlilik-karşılıklı bağımlılık Rolleri belirlemek Aile içi rollerde Cinsel kimliklerde anlaşmaya varmak Sınır oluşturmak Köken ailelerle Kendi aralarında Arkadaşlarla

Bağımlılık geliştirmeksizin bağlanma

Yeni evlilik-karşılıklı bağımlılık Finansı yönetmek Hobi ve ilgiler, birbirleriyle zaman geçirmek Cinsellik Sadakat Arkadaşlık, duygusal destek sağlamak Diğerini insan olarak sevmek, benimsemek İyi etkileşim içinde olmak Çatışmaları yapıcı bir şekilde çözümlemek

Yeni evlilik-karşılıklı bağımlılık Karşıdakinin ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koymak Kişilerarası ilişkide derinleşmek Problem çözme becerilerini geliştirmek Ortak ruhsal ve duygusal gelişim amaçları belirlemek Ortak değerler benimsemek

Bebek sahibi olma Hazır olma (gelecek planları, kariyer vs) Ortak karar verme Üreme sağlığı İstenmeyen gebelik

Hamilelik ve doğum Yeni rollere hazırlık Bebeğin sağlığına dair endişeler Sorumluluklar konusunda kaygı Doğum korkusu Lohusalık hüznü, depresyonu

Çocuk yetiştirme Yeni gelecek bireye ailede yer açma ve büyüyen aile yapısına uyum sağlama Yeni doğana bakma Anne, babalık rolleri alma Olumlu bir gelişim çevresi oluşturma

Erken çocukluk- çocuk yetiştirme Beklentileri belirleme Ortak karar alma İlginin paylaşılması Köken ailelerle ilişkilerin yeniden düzenlenmesi

Çocuk yetiştirme Çocuk yetiştirmenin tek ve doğru yolu yok, çünkü her çocuk, her anne baba birbirinden farklı Her ailenin sorunları farklı, güçlü/zayıf yönleri farklı Ebeveyn/çocuk ilişkisi aynı aile içinde farklı, aile içi dinamikler farklı Dünya sürekli değişiyor, dünyanın halleri farklı

Çocuk yetiştirmede iki temel Sevgi Kabul etme, tepki verme, ilgilenme, şefkat gösterme, destekleme, cesaretlendirme Disiplin Sınır koyma, kurallar belirleme ve uymasını sağlama, denetleme

Aşırı Kontrol Aşırı sevgi Az kontrol Az sevgi

Yeterince Kontrol Yeterince sevgi Az kontrol Az sevgi

Aşırı Kontrol Aşırı sevgi Az kontrol Az sevgi

Aşırı Kontrol Aşırı sevgi Az kontrol Az sevgi

Aşırı Kontrol Aşırı sevgi Az kontrol Az sevgi

Nasıl biri olsun? Sevmeyi bilsin Saygılı olsun. Çalışsın, üretsin. Gerçeği doğru algılasın ve gerçek durumlarda rahat ilişki kursun. Hem kendini, hem de başkalarını olduğu gibi kabul etsin. Saydam ve doğal olsun

Nasıl biri olsun? Diğer insanlara, çevreye yönelik olsun Sorun çözmeye yönelik olsun Kendi kendine olabilsin, kendisine ve başkalarına tahammül edebilsin Yaşamın değerini bilerek yaşasın. İnsanlarla iyi ilişkiler içinde olsun. Demokratik bir kişilik yapısına sahip olsun Duygularını yönetebilsin.

Nasıl biri olsun? Sabırlı olsun, gerektiğinde isteklerini erteleyebilsin Esnek olsun, değişen durumlara göre uygun çözümler üretebilsin Varlıkla da yoklukla da başa çıkabilsin …….

Okul öncesi Çocuğun aile dışına çıkmasına izin veren bir ebeveyn-çocuk ilişkisine geçmek Çocuğun ihtiyaç ve ilgilerini doyurmak Evdeki ilgi ve enerji talebine uyum sağlayabilmek

Okul dönemi Eğitimdeki başarısını geliştirmek Toplumsal yaşama katılma, uyum sağlama

Ergenlik Ergenin daha bağımsız olmasına izin vermek, yardım etmek Onların bağımsızlıklarıyla başa çıkabilmek Çocuk bakımı dışında yeni ilgiler geliştirmek

Çocukların evden ayrılması Çocuklar olmaksızın aileye yeniden odaklanmak Büyüyen çocuklarla yetişkin yetişkine ilişki kurmak Onların çocuklarıyla büyükbabalık/büyükannelik rollerini benimsemek Kariyer sorunlarını yeniden ele almak Köken aile bireylerine ilginin artması

Boş yuva Bazen evlilik sorunlarını belirginleştirebilir ve boşanmaya yol açabilir Boomerang kuşak: Çocukların çeşitli nedenlerle eve dönmesi

Orta yaş krizi Geçmişini sorgulamak Gelecek konusunda yeni planlar yapmak

Yeni evlilikler, ikinci ilişkiler Boşanma, eşin ölümü, aldatma İlk evliliğin yeni evliliğe yansımaları Çocuklar

Emeklilik Yaşlanan bedene, emeklilikle değişen aile ve sosyal rollere uyum sağlamak İlgiler geliştirmek Aile üyelerine (kendisinden öncekilere ve sonrakilere) destek sağlamak Aile sisteminde yaşlı bireyin bilgeliği ve tecrübeleri için saygın bir yer oluşturmak Kayıplarla başa çıkmak Yaşamını gözden geçirerek, öğrendiklerini sonraki kuşaklara aktarmak Ölüme hazırlanmak

Sandviç kuşağı Yaşlılara ve torunlara bakma Kuşaklar arası çatışma

Yaşam döngüsü 18-21 yaşlar : Köklerini geliştirme 22-28 yaşlar : Yetişkinliğe hazırlık 29-31 yaşlar : 30’lu yaşlara geçiş 32-39 yaşlar : Duraganlık 40-42 yaşlar : Orta yaş geçişi 43-59 yaşlar : Orta yaş yetişkinliği 60+ yaşlar : Yaşlılık

Yaş dönemi Bireysel görevler Evlilik görevleri Yakınlık Güç Sınırlar 18-21 Otonomi geliştirmek Köken ailede ayrılma, yeni bağlanmalar Kırılgan yakınlıklar Güç denemesi Ebeveynle çatışmalar 22-28 Meslek özdeşimi, yakınlık kurmak Flört, söz, nişan Derin fakat ikilemli yakınlıklar Çatışma çözümü yöntemleri geliştirme Arkadaşlar, potansiyel sevgililer 29-31 İş ve eş seçimi Evlilik Mesafe, sınır oluşturmak Güç ve baskınlık için keskin rekabet Evlilik dışı geçici ilişkiler 32-39 Derin ilişkiler, uzun süreli amaçlar Üretkenlik Yakınlığın artması Karar verme ve baskınlık yöntemleri gelişt. Çekirdek ailenin sınırları 40-42 İç ve dışın uyumunu sağlamak Geçmişi değerlendirme, yeni amaçlar Diğerleri ile zayıf ilişkiler ya da ilişki fantezileri Dışardaki gücün içerde sınanması Yeniden değerlendirme, sınır dağılmaları 43-59 Öncelikleri güncellemek Evlilikle ilgili çatışmalar çözümleme Yaşlanma ve can sıkıntısı ile yakınlığın tehditi Çatışma artışı (Güven sarsılması vs) Krizler dışında stabil sınırlar 60 + Yaşlanma, hastalık ve ölümle uğraşma Diğerlerinin üretkenliğini destekleme Yakınlığı sürdürme ya da bitirme Ölüm korkusu ile kontrol ve baskınlık Ailenin, arkadaşların kaybı

Kriz Üyelerden birisinin hastalığı ya da ölümü, maddi kayıplar gibi sorunlar ailenin yaşam döngüsünü etkiler Bu ani durum aile için yeni düzenlemeleri gerektirir

Öneriler Beklentileri düşürmek Karşılıklı fedakarlık Müdahaleyi azaltmak Ceza Kararlı olmak Sınırları tanımlamak, sınırlara saygı göstermek Kardeş kıskançlığı için bebeğin bakımı sorumluluğu vermek, ilgiyi arttırmak Birlikte vakit geçirmek

Öneriler Planları erteleme Pasif direniş, mesafe koyma Yeni seçeneğe yönelmek Ayağını yorganına göre uzatarak Rehber edinme Ortak ilgiler ve zaman Karar verme süreçlerine katılmak

Çözümler Aile içi dayanışma, sosyal destek Öncelikleri belirlemek Koşulları kabullenmek Sorun çözümü için kendisine zaman kazanmak Ev işleri konusunda yardım almak Duruma uygun taktikler geliştirmek

KAYNAKLAR Wendy Crapo. FAMILY LIFE CYCLE Olsen D, et al. Families: What Makes Them Work, 1989