SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KATI ATIKLAR VE KONTROLÜ KATI ATIKLARIN TOPLANMASI , TAŞINMASI VE TRANSFERİ.

... konulu sunumlar: "SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KATI ATIKLAR VE KONTROLÜ KATI ATIKLARIN TOPLANMASI , TAŞINMASI VE TRANSFERİ."— Sunum transkripti:

1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KATI ATIKLAR VE KONTROLÜ KATI ATIKLARIN TOPLANMASI , TAŞINMASI VE TRANSFERİ

2 Teknolojik gelişmeler, hızlı nüfus artışı, tüketim alışkanlıklarının değişmesi ve buna benzer bir çok nedenden dolayı doğal kaynaklar hızla azalmaktadır. Doğal kaynaklardaki bu azalmaya karşın doğaya bırakılan atık miktarı da hızla artmaktadır. Bu atıkların önemli bir kısmını da katı atıklar oluşturmaktadır. Bu sebeple katı atıkların çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde toplanıp bertaraf edilmeleri gerekir. Bu faaliyetlerin tümüne birden katı atık yönetimi adı verilmektedir.

3 KATI ATIK TANIMI İnsanların sosyal ve ekonomik faaliyetleri sonucunda işe yaramaz hale gelen ve akıcı olabilecek kadar sıvı içermeyen her tür madde ve malzemeyi katı atık olarak tanımlamak mümkündür.Yönetmeliğe göre katı atıklar; Üreticisi tarafından atılmak istenen ve toplumun huzuru ile özellikle çevrenin korunması bakımından, düzenli bir şekilde bertaraf edilmesi gereken katı maddeler ve arıtma çamuru olarak tanımlanmaktadır.

4 KATI ATIKLARIN TOPLANMASI

5 Katı atıkların toplanması atık yönetiminden en MALİYETLİ işlevlerdendir.
Geçici depolama Toplama Toplama yöntemleri ve Analizi Toplama Rotaları diye 4 e ayrılır

6

7 1 - Katı Atıkların Geçici Olarak Depolanması
Katı atıkların oluşumundan, toplanıp işlem göreceği yere veya son depolama yerine taşınmasına kadar geçen süre içinde, uygun yerlerde ve şartlarda geçici olarak depolanıp bekletilmesi gerekir. Böylece geri kazanım çalışmalarından maksimum verim alınacak ve geri kazanılacak atığın kalitesi yükselecektir. 1-Karışık atık olarak 2- Kaynağında ayrılmış atık olarak depolanabilir.

8 Geçici Depolama için Göz Önüne Alınacak Esaslar
Toplama işleminin ekonomik ve kolay olması sağlanmalıdır. Kötü kokulara engel olunmalıdır. Çöp kabı ve torbaların ağzı kapatılmalıdır. Katı atıklar fare, sinek vb. için bir beslenme ve üreme ortamı olmamalıdır. Bu amaçla gerekli önlem alınmalıdır. Etrafa dökülüp saçılmamalı, hoş olmayacak görüntülere engel olunmalıdır. Çöp kabı sayısı ve hacmi yeterli olmalıdır.  

9 Katı atıkların geçici depolanması yöntemleri
Çöp kutusu ve çöp kapları Garchey sistemi Çöp öğütücüleri Çöp bacası

10 Çöp kutusu ve çöp kapları
Evler de 35 – 70 lt gibi küçük hacimli, caddelerde ise 0,4 – 5,5 m3 gibi büyük hacimli çöp kapları kullanılmaktadır. Günümüzde çöpler yaygın olarak polietilen torbalar içinde geçici depolanır.  

11 ÇÖP KAPLARININ TSE STANDARTLARI

12 b) Garchey Sistemi Bu sistemde atıklar, mutfakta veya uygun başka bir yerde bulunan ve tabandaki çıkış ağzı kapalı bir teknede biriktirilmektedir.   Teknede yeterli miktarda atık birikince tekne su ile doldurulmakta ve kapak açılarak atığın su ile birlikte gitmesi sağlanmaktadır.

13 c) Çöp Öğütücüleri ir isaac newton  nun hareket kanununa göre Bir kütle, dairesel bir yörünge üstünde hareket ettiğinde,  merkezkaç ve merkezcil kuvvetler ortaya çıkar. çöp öğütücü makinelerde bu merkez kaç kuvvetinden faydanalanarak(merkezcil kuvvet  oluşumunda dönen dairesel cismi tutan motor milinde ortaya çıkar) diskin üstüne düşen çöpleri dış tarama bıcaklarına doğru iterek dönen ve sabit iki cisim arasında çöpleri parçalamasıdır.

14 d) Çöp Bacası Çok katlı yapılarda çöplerin sağlığa zarar vermeden ve kolay bir biçimde toplanması amacıyla katlarda veya bağımsız bölümlerde biriken çöplerin atıldığı kanallardır. Alt katta bir depo veya çöp kabı bulunmaktadır. Baca içini temizlemek için baca temizleme tertibatı yapılmalıdır. En az daire kesitli ise 30 cm kare kesitli ise 40×40 cm olmalıdır. Baca kapakları yerden cm yükseklikte yapılmalıdır.

15 2-ATIKLARIN TOPLANMASI
Katı atıkların toplama işlemleri dikkatli bir şekilde planlanmalıdır. Çünkü katı atık yönetiminde çöplerin taşınması en büyük masrafa neden olmaktadır. Düzenli depolama yöntemlerinde taşıma gideri tüm harcamaların % 90 – 95 ini, ini oluşturur. Toplama işleminin, çevreyi kirletmeyecek, mümkün oldukça kapları kapalı tutarak çöpleri etrafa döküp, yaymadan gerçekleştirilmesi gerekir. Ülkemizde katı atıklarının toplanması, taşınması ve insan sağlığına zarar vermeden bertarafına ilişkin yükümlülük yetki ve sorumluluklar 1580 ve sayılı kanunların ilgili maddeleri gereğince belediyeler ile Büyükşehir belediyelerine verilmiştir.

16 1. Borularla atıkların toplanması a) Borularda su ile toplama b) Borularda Hava İle Toplama 2-Atık Kabını Boşaltarak Toplama 3-Boş Kabı Dolusu İle Değiştirme

17   1- Borularla atıkların toplanması
Katı atıkların boru ile toplanmasında taşıyıcı olarak su veya hava kullanılır. a ) Borularda su ile toplama Borularda su ile katı atık toplama yönteminde iki tane metot kullanılmaktadır. Çöp Öğütücüleri, Garchey Sistemi b) Borularda Hava İle Toplama Katı atıkların borularda hava ile taşınması vakumla veya basınçlı hava ile yapılmaktadır. Bu metotta atıklar, özel olarak yapılan hava hattına özel ağızlardan atılmaktadır.

18 2- Atık Kabını Boşaltarak Toplama
Katı atıkların toplanmasında en yaygın kullanılan metot, dolu katı atık kaplarının toplama aracına boşaltılmasıdır. Toplama işlemi kara veya denizde yapılır. 3-Boş Kabı Dolusu İle Değiştirme Bu metot, büyük hacimli atık toplama kaplarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Atık kapların doldukları zaman yanlarına boşları bırakılmakta ve dolu olan alınmak sureti ile toplanmaktadır. z yolu ile yapılabilir

19 Kaynağında Ayrı Toplama
Bu metotta kaynağında ayrı toplanıp biriktirilen geri kazanılabilir atıklar, yerleşim alanlarının belirli yerlerine yapılan atık toplama merkezlerine getirilerek uygun kaplara konulmaktadır. Kap sayısı, büyüklüğü ve rengi ayrı toplanacak atıkların sayı, özellik ve miktarına bağlı olarak belirlenmektedir. Genel uygulamada atıklar üç kapta toplanmaktadır: Birinci kapta kâğıt ve karton atıkları, ikinci kapta diğer ambalaj atıkları ve üçüncü kapta diğer atıklar toplanmaktadır.

20 ENTEGRE ATIK AKIŞ DİYAGRAMI

21 KARIŞIK HALDEKİ EVSEL ATIKLAR
Karışık evsel atıklar için geçici depolama ve toplama aşağıdaki yerleşim noktalarında çevre ve halk sağlığına uygun şekilde gerçekleştirilmesi gerekir. Mesken içinde Avlu ve bahçe köşesinde Sokak kaldırımı kenarında Sokakda uygun noktalarda konteynırlar için ayrılan yerlerde

22 KARIŞIK KATI ATIKLARIN TİCARİ VE ENDÜSTRİYEL ALANLARDAN TOPLANMASI
Ticari ve endüstriyel aktivitelerin yoğun olduğu bölgelerde katı atıkların toplanma hizmeti geniş sabit sıkıştırılmalı ve geniş hareketli sistemlerin kullanılması ile sağlanmaktadır. Tesis içinde depolama Tesis dışında basınçlı depolama

23 ATIK TOPLAMA KARARLARINI VE HESAPLARINI ETKİLİYEN FAKTÖRLER
SABİT FAKTÖRLER: -İklim -Topografya -Plan: Konteynırın bulunduğu yer - Mevcut taşıma sistemleri , trafik, yollar -Toplanan atık türleri -Nüfus yoğunluğu DEĞİŞKEN FAKTÖRLER: -Geçici depolama teknikleri -Geri Dönüşüm -Toplama sıklığı -İşçi sayısı

24 Katı Atık Toplama Ve Taşıma İşleminin Şematik Gösterimi

25 KATI ATIK TOPLAMA YÖNTEMLERİ

26 SABİT KONTEYNIR SİSTEMİ (SKS)
Konteynır toplama bölgesinde kalır ( konut) Konteynır araca mekanik veya elle boşalır. Konteynır boyutu ve kullanım amacı önemlidir. Bu sistemde toplama kasası veya konteyneri araca sabit olan kamyonlar kullanılır. Küçük kaplar ve bidonlar ya el ile yada mekanik olarak kasaya boşaltılır. Kamyonunun kasası dolunca toaplama işlemi bırakılır ve katı atıklar bertaraf ünitesine taşınır. Kamyon geri döner ve kaldığı yerden toplama işlemine devam eder. SKS çok değişik tip katı atıklara uygulanabilmesine rağmen ağır endüstriyel atıklar için uygun değildir.

27 Hafriyat atıklarının toplanmasında da kullanılmamalıdır.
Sıkıştırılmalı kamyonlardan ibaret olan SKS'nde konteyner büyüklüğü ve kullanım verimi HKS'ndeki kadar kritik değildir. Küçük toplama kaplarının kullanımı ile yüklemede kolaylık sağlanır ve işletmeye elastikiyet kazandırılır. Yüksek üretim hızına sahip atıklar çok sayıda kap gerektirdiğinden alan sorunu yaratabilir. Kamyon kasasının sıkıştırmalı olması tercih edilmelidir. Küçük beldeler için el ile yükleme uygulanabilir. SKS sistemi bir sürücü ve en az bir yükleyici olmak üzere iki personel gerektirir. Kamyon kasasının sıkışmalı olması tercih edilmelidir. Küçük beldeler için el ile yüklemel uygulanabilir

28 SABİT KONTEYNIR SİSTEMİ (SKS)
ŞEMASI

29 AVANTAJLARI: Araç tam olarak dolana kadar bertaraf tesisine gidiş- geliş olmaz. DEZAVANTAJLARI: Sistem hacimli atıkların toplanmasına uygun değildir. İnşaat hafriyat atıkları gibi atıklar aracın mekanizmasına zarar verir. Nüfus fazlalığı olan bölgelerde yetersiz alan ve konteynır.

30 2 TİP SKS YÖNTEMİ VARDIR

31 SKS İÇİN ATIK TOPLAMA ARAÇLARI
Çöp kamyonu: Küçük miktardaki biriken atıkları toplayarak, çöp depolama alanlarına taşıyan, bu iş için tasarlanmış kamyon tipidir. SKS İÇİN ATIK TOPLAMA ARAÇ ÇEŞİTLERİ Önden Yüklemeli Arkadan Yüklemeli Yandan Yüklemeli Havalı yükleme Kepçe ile Yükleme

32 HAREKETLİ KONTEYNIR SİSTEMİ (HKS)
Konteynırlar bertaraf tesisine taşınır İnşaat ve yıkım atıkları Bir sürücü ve sık seyahatler. Bu sistemde boş konteynır belirli bir yere bırakılır, katı atık ile dolduktan sonra arakası boş olan kamyondaki kaldırma düzeneği ile kamyonun arkasına yüklenir ve bertaraf ünitesine taşınır. Boş konteynır yine aynı noktaya getirilir, indirilir ve yeniden kullanıma sunulur. HKS yüksek üretim hızına sahip atıkların toplanmasında oldukça caziptir.

33 HKS nin iki tipi vardır:
Damperli konteynır Süprüntü römorku

34

35 Konteynırlar büyük ve kullanışlıdır. Esnektir.
AVANTAJLARI: Atık üretim hızı yüksektir. Konteynırlar büyük ve kullanışlıdır. Esnektir. Çeşitli sağlık sorunlarını ortadan kaldırır, estetik sorunları ortadan kaldırır. DEZAVANTAJLARI: Konteynır dolumu yeterince olmasa kullanım oranı azalır

36 HKS İÇİN ATIK TOPLAMA ARAÇ ÇEŞİTLERİ
Kaldıraçlı Kamyon Damperli Konteynır Çöp Römorku

37 ATIK ÇEŞİTLERİNE GÖRE TOPLAMA ARAÇLARI
Konutlardan Gelen Atıklar İçin: Arkadan Yüklemeli: Yandan Yüklemeli Mekanik Yüklemeli Önden Yüklemeli Ticari Atıklar İçin: Kaldıraçlı Kamyon Damperli Kamyon Çöp Römorku

38 ATIK TOPLAMA SİSTEMLERİ ANALİZİ
Araç kapasitesi, gerekli araç sayısı, personel, gerekli iş gücü gibi unsurlar tanımlanmalıdır. Dikkate alınacaklar: Çöp konteynırlarının araca yüklenmesi için gerekli süre ( toplama süresi) Çöp konteynırları ( c ) veya çöp üretme bölgeleri ( I ) arasında toplama aracını sürmek için gerekli süre ( dbc , dbl ) Çöp toplama bölgesinden bertaraf tesisine ve bertaraf tesisinden çöp toplama bölgesine araç sürüş süresi ( taşıma süresi ) Bertaraf tesisinde çöpün araçtan boşaltılması için gerekli süre ( Boşaltma süresi ) Rota dışı aktivitelerinde geçen süre( rota – dışı süresi) Konteynır kapasitesi Atık hacmi

39 ATIK TOPLAMA SİSTEMLERİ İÇİN ZAMANSAL ANALİZ BİLEŞENLERİ
HEM SKS HEM DE HKS ANALİZİNDE ORTAK KULLANILANLAR P: Toplama süresi PHKS (Alışagelen): Bir atık üretimi bölgesinde dolu konteynırın alımı, boş konteynırın yerine konması ve diğer atık üreten bölgeye gitmesi için gereken süre (saat/tur), PHKS (değiştirmeli): Bir atık üretimi bölgesinde dolu konteynırın alımı boş konteynırın yerine konması ve diğer atık üreten bölgeye gitmesi sırasında geçen süre PSKS: SKS için birim tur başına alma süresi (saat/tur), pc: Dolu konteynerin alımı için geçen süre (saat/tur) uc: Boş konteynerin bırakılması için geçen süre (saat/tur) zc: Boş konteynırı tekrar konumlandırmak için geçen süre h: Taşıma süresi Taşıma terimi, HKS için, bertaraf ünitesine ulaşım ve boş konteynerin eski yerine bırakılması için dönüş sürelerini kapsar. h= a + (b) (x) s: Sahada geçen süre Boşaltma terimi bertaraf alanında boşaltma için geçen süreyi içerir. Bu süre ölü zaman olarak da tanımlanabilir. Konteynerin (HKS) veya kamyonun (SKS) bertaraf ünitesine boşaltılması, kamyonun ve lastiklerinin yıkanması için geçen süreleri kapsar.

40 T: Tur seyahat süresi THKS: HKS için birim tur süresi (saat/tur),
W: Rota dışı sapma miktarı dönme süresi faktörü (= ; tipik değer 0.15). Toplama işlemini gerçekleştirmek üzere, bertaraf yerinden konteyner noktasına (HKS) veya güzergaha (SKS) ulaşım için geçen süredir. Dönme süresi; (a) iş başında ve sonunda kayıt ve kontrol, (b) ilk turde ilik alma noktasına gidiş ve son türde en sol alma noktasından garaja dönüş, (c) trafik sıkışıklığında bekleme (c) bakım ve onarım faaliyetleri gibi gerekli süreleri olduğu kadar; (d) öğle yemeği için sürenin aşılması, (b) yetkisiz çay ve kahve molaları ve (c) arkadaşlarla sohbet gibi gerekli olmayan süreleri içerir. T: Tur seyahat süresi Bir tur yapmak için gerekli ortalama seyahat süresi. THKS= PHKS + s + h / 1-w Burada; THKS: HKS için birim tur süresi (saat/tur), PHKS: HKS için birim tur başına alma süresi (saat/tur), s: birim tur için bertaraf yerinde geçen süre (saat/tur), h: birim tur için taşıma süresi (saat/tur) w:dönme süresi faktörü (= ; tipik değer 0.15).

41 HACİMSEL ANALİZ BİLEŞENLERİ
c: Konteynır hacmi ( Ortalama konteynır hacmi ) f: Konteynır kullanım faktörü ( Konteynırda bulunan çöpün ortalama oranı ) v: Toplama aracı kapasitesi ( Toplama aracının hacimsel kapasitesi ) r: Sıkıştırma faktörü Bir turda kamyonun alabileceği maksimum konteynır sayısı Ct = ( v * r ) / ( c * f ) Etkin araç hacmi / Konteynırdaki atık hacmi

42 SABİT KONTEYNIR SİSTEMLERİNİN ( SKS ) ANALİZİ HİZMET EDİLEN BÖLGELER

43 BİLEŞENLER w: Dönme süresi faktörü
Lt: Her turda hizmet edilen bölge ( konut )sayısı ( konut / tur ) H: Günlük çalışma süresi (8 saat/gün) Lt ( max) : Bir turda servis edilebilen maxs,mum bölge sayısı N: Günlük tur sayısı (tur/gün) Lt = cmax / cn TSKS: SKS için birim tur süresi (saat/tur) PSKS: SKS için birim tur başına alma süresi (saat/tur) Ct: Tur başına boşaltılan toplama kabı sayısı (adet/tur) t1: Garajdan ilk bölgeye olan seyahat süresi (dakika/gün) uc: SKS için kap başına boşaltma süresi (saat/kap) t2: Son bölgeden garaja olan seyahat süresi (dakika/gün) dbl: Bölgeler arasında seyahat için geçen süre (saat/bölge) s: Birim tur için bertaraf yerinde geçen süre (saat/tur) v: Toplama aracının hacmi (m3/tur) a ve b: Ampirik katsayılar (saat/tur ve km/tur) r: Sıkıştırma oranı L: Bir iş gününde hizmet edilen bölge ( konut ) sayısı ( konut / gün ) c: Kap hacmi (m3/kap) f: Ağırlık ortalamalı kap kullanım faktörü

44 Mekanik Yüklemeli Kamyonlar
Birim tur süresi ve birim tur başına alma süresi aşağıdaki eşitlikler ile tanımlabilir: Her turde boşaltılacak kap sayısı toplama aracının hacmi ve uygulanan sıkıştırma oranı ile ilgilidir. Bu sayı aşağıdaki denklem ile hesaplanabilir: TSKS= PSKS + s + a + (b) (x) / 1 - w PSKS= (Ct) * (uc) + (Lt - 1) * (dbl) Ct= (v)*(r) / (c)*(f) PSKS: SKS için birim tur başına alma süresi (saat/tur), Burada; Ct: tur başına boşaltılan toplama kabı sayısı (adet/tur), v: toplama aracının hacmi (m3/tur) uc: SKS için konteynır başına boşaltma süresi (saat/kap), r:sıkıştırma oranı, c:kap hacmi (m3/kap) f:ağırlık ortalamalı kap kullanım faktörü. Lt: Her turda hizmet edilen bölge ( konut )sayısı ( konut / tur ) Her hafta için gerekli tur sayısı aşağıdaki denklem ile ifade edilebilir: dbl: Bölgeler arasında seyahat için geçen süre (saat/bölge). Nw= Vw / (v) (r) 

45 Elle Yüklemeli Kamyonlar İçin
Psks = Lt * dbl + k1 * Cn+ k2 * ( PRH )) Konteynır sayısı 1 veya 2 ise tp: 0,50 – 0,60 ( kişi. Dakika / bölge ) Konteynır sayısı 3 ve üzeri ise tp: 0,92 dbl: Konteynır bölgeleri arasında harcanan ortalama zaman ( dakika / bölge ) (ortalama değer: 0,72 dakika / bölge ) Toplamada 2 ve üzeri çalışıyorsa; n= 2 ve üzeri ise ise; tp = ( dbl + k1 * Cn + k2 * ( PRH ) ) k1: Konteynır başına araca alış ile ilgili katsayı ( dakika / bölge ) ( ortalama değer : 0,18 dakika/ bölge ) Her turda hizmet edilen bölge ( konut ) sayısı ( Lt ) : k2: Atık konteynırını konutun arka bahçesinden almak için gerekli süreyle ilgili katsayı , dakika / bölge / PRH Lt = ( 60 * Psks * n ) / tp hesaplanır. Burada: Psks: İlk konteynırın toplanması için aracın durduğu terden son konteynırın boşaltılmasına kadar geçen süreyi ( saat/tur ) PRH: Bir yerleşim alanında kontenırların konutun arka tarafında bulunma oranı yüzde n: Toplayıcı sayısını ( kişi ) tp: Her bir toplama bölgesi için toplama süresini( kişi.dakika ( bölge ) Toplamada bir kişi çalışıyorsa: n=1 ise;

46 SKS UYGULAMA - 1 ÇÖZÜM 1. Dönme süresi faktörü
Bir yerleşim bölgesinin katı atıkları 15 m3'lük kapların kullanıldığı SKS ile toplanacaktır. Aşağıdaki verileri kullanarak kamyon kapasitesini belirleyiniz. - Günlük çalışma süresi= 20 saat/gün, Kap kullanım faktörü= 0.75, Her bir bölgedeki kap sayısı= 2, Kamyon sıkıştırma oranı= 2.5, Kap boşaltma süresi: 0.10 saat/kap, Bölgeler arası ortalama seyahat süresi= 0.10 saat/bölge, Tek yön taşıma uzaklığı= 30 km, Hız sınırı= 88 km/saat, Garajdan ilk bölgeye seyahat süresi= 0.33 saat/gün, Son bölgeden garaj seyahat süresi= 0.25 saat/gün, Bertaraf ünitesine tur sayısı= 2 tur/gün ÇÖZÜM 1. Dönme süresi faktörü Dönme süresi faktörü, w= 0.15 olarak kabul edilmiştir. 2. SKS için birim tur süresi H= [(N)(TSKS) + (t1 + t2)] / (1 - w) (20 saat/gün) = {(2 tur/gün) (TSKS) + [(0.33 saat/tur) + (0.25 saat/tur)]} / ( ) TSKS= 8.21 saat/tur 3. Bertaraf ünitesinde geçen süre Bertaraf ünitesinde geçen süre, s= 0.10 saat/tur olarak kabul edilmiştir. 4. Ampirik taşıma katsayıları 88 km/saat'lik hız sınırı için; a= saat/tur ve b=0.011 km/tur olarak alınabilir. 5. Gidiş - dönüş taşıma mesafesi x= (2) (x ½ ) x= (2). (30 km) = 60 km

47 6. SKS için birim tur başına alma süresi TSKS= (PSKS) + (s) + (a + bx ) (8,21 saat/tur)= (PSKS) + (0.10 saat/tur) + (0.016 saat/tur) + (0.011 saat/tur) (60 km) PSKS= 7.43 saat/tur 7. Tur başına boşaltılan toplama kabı sayısı PSKS= (Ct) (uc) + (Lt-1) (dbc) (7.43 saat/tur)= (Ct) (0.10 saat/kap) + [(0.5) (Ct) - 1] (0.10 saat/bölge) Ct= 50 kap/tur 8. Araç kapasitesi Ct= [(v) (r)] / [(c) (f)] (50 kap/tur)= [(v) (2.5)] / [(15m3/kap) (0.75)]=225 m3 h= a + (b) (x) Burada; h: Toplam taşıma süresi (saat/tur), a: amprik sabit (saat/tur), b:amprik sabit (saat/km) ve x: gidiş-dönüş taşıma mesafesi (km/tur). (a) ve (b) katsayıları aşağıdaki çizelgede sunulmuştur: Hız kısıtı (km/saat) a (saat/tur) b (saat/km)__________________________________________________

48 HAREKETLİ KONTEYNIR SİSTEMLERİNİN ( HKS ) ANALİZİ

49 THKS: HKS için birim tur süresi (saat/tur)
PHKS: HKS için birim tur başına alma süresi (saat/tur) s: birim tur için bertaraf yerinde geçen süre (saat/tur) h: birim tur için taşıma süresi (saat/tur) W:Dönme süresi faktörü (= ; tipik değer 0.15). Alma süresi ve bertaraf tesisinde geçen süre nispeten sabit olmakla birlikte, taşıma süresi hem taşıma hızına hem de mesafeye bağlıdır. aşıma süresi aşağıdaki gibi ifade edilmektedir: THKS= PHKS + s + h / 1-w h= a + (b) (x) PHKS = pc + uc + dbc H= (1 - w) (N) / PHKS + s + a + (b) (x) Nw= Vw / (c) (f)

50 HKS BİLEŞENLERİ pc: Dolu konteynerin alımı için geçen süre (saat/tur)
THKS: HKS için birim tur süresi (saat/tur) uc: Boş konteynerin bırakılması için geçen süre (saat/tur) w: Dönme süresi faktörü N: Günlük tur sayısı (tur/gün) dbc: Konteynır konumları arasında seyahat için geçen süre (saat/tur) H: Günlük çalışma süresi (saat/gün) t1: Garajdan ilk konteynere olan seyahat süresi (dakika/gün) PHKS: HKS için birim tur başına alma süresi (saat/tur) t2: Son konteynerden garaja olan seyahat süresi (dakika/gün) s: Birim tur için bertaraf yerinde geçen süre (saat/tur) a ve b: Ampirik katsayılar (saat/tur ve km/tur) x: Gidiş - dönüş taşıma mesafesi (km)

51 SKS UYGULAMA – 2 Aşağıdaki verileri kullanarak 1,000 müstakil konut için toplama sisteminin tasarımını yapınız. -Servis başına düşen ortalama konut sayısı = 3.5 konut/servis -Birim katı atık üretim hızı = 0.90 kg/kişi.gün -Kaptaki katı atığın yoğunluğu = 120 kg/m3 -Servis başına toplanan kap sayısı = 2 adet -Kap hacmi = 120 L -Servis tipi = %50 evden, %50 kaldırımdan alma -Toplama sıklığı = 1 1/hafta -Toplama aracı tipi = kaldırıp yüklemeli ve sıkıştırmalı -Sıkıştırma oranı = 2 -Gidiş-dönüş taşıma mesafesi = 25 km/tur -Günlük çalışma süresi = 8 saat/gün -Günlük tur sayısı 0 2 tur/gün -Ölü süre faktörü -Taşıma süresi amprik katsayıları; a=0.016 saat/tur ve b=0.011 saat/km -Bertaraf ünitesinde geçen süre = 0.10 saat/tur -Her bölge için alma süresi aşağıdaki denklem ile hesaplanacaktır: tp = (0.18)(Cn) + (0.014)(PRH)

52 Çözüm 1.Tur başına alma süresi
PSKS = {[(1 – w)(H) / N)]} – [(s) + (a) + (b)(x)] PSKS = {[(1 – 0.15)(8 st/g)] / (2 tur/g)} – [(0.10st/tur) + (0.015 st/tur) + (0.011 st/km)(25 km/tur)] = 3.13 st/tur 2.Birim alma süresi tp= (0.72) + (0.18)(Cn) + (0.014)(PRH) tp= (0.72) + (0.18)(2 kap/bölge) + (0.014)(50) = 1.76 işçi-dakika/bölge 3.Tur başına alma bölgesi sayısı Lt = [(60)(PSKS)(n)] / (tp) Lt = [(60dk/st)(3.13 st/tur)(2 işçi)] / (1.76 işçi-dakika/bölge) = bölge/tur (=213 bölge/tur) 4.Bölge başına haftada oluşan katı atık hacmi Vp = [(qbirim)(Nbirim)] / [(Y)(F)] Vp = [(0.90 kg/kişi.gün)(3.5 kişi/bölge)] / [(120 kg/m3)(1 1/hafta)] = m3/bölge 5.Araç kapasitesi v = [(Vp) (Lt)] / (r) v = [(0.184 m3/bölge)(213 bölge/tur)] / (2) = m3/tur 6.Haftalık tur sayısı Nw =[(Tp)(F)] / (Lt) Nw = [(1,000 bölge)(1 1/hafta)] / (213 bölge/tur) = 4.69 tur/hafta (tw=5 tur/hafta) 7.Birim çalışma süresi H= (Lt) {(Nw)(PSKS) + (tw)[(s) + a) + (b)(x)]} / [(1 – w)(H)] H = (2 işçi) {(4.69 tur/hafta)(3.13 saat/tur) + (5 tur/hafta)[(0.10 saat/tur) + (0.016 saat/tur) + (0.011 saat/km)(25 km/tur )]} / [(1 – 0.15)(8 saat/gün)] = 4.89 işçi-gün/hafta

53 TOPLAMA ROTALARI Toplama rotaları ekipman ve iş gücü gereksinimleri belirlendikten sonra belirlenmelidir. Raporlar hazırlanırken bazı faktörler göz önünde alınmalıdır. Bunlar; Toplama noktası ve toplama frekansı ile ilgili mevcut şirket / belediye politikaları ve kuralları tanımlanmalı ve yasal mevzuatlar göz önünde bulundurulmalı Atık ölçüleri ve araç tipleri gibi mevcut sistem durumları koordine edilmeli Yerleşim arasındaki trafikte oluşan çöpler sabah mümkün olduğu kadar çabuk toplanmalı Öncelikli olarak büyük miktarda atık üreten kaynaklar gözden geçirilmeli Serpiştirilmiş az miktarda katı atık üreten noktalar eğer aynı toplama frekansı içerisinde yer alıyorsa mümkünse aynı gün içinde bir kerede toplanmalı.

54 Toplama Rotalarının Belirlenmesi 4 adımdan oluşur
İlk olarak yerleşim yeri haritası hazırlanır. Bu harita üzerinde her katı atık toplama noktaları için şu bilgiler işaretlenmelidir. Yerleşim, taşıyıcı sayısı, toplama frekansı ve eğer kendinden yüklemeli sabit taşıyıcı kullanılıyorsa her toplama noktasında toplanılacağı tahmin edilen atık miktarı. İkinci olarak bilgilerin özeti çıkarılır, Toplama noktalarında günlük toplanacak atık miktarı tahmin edilir. Sabit taşıyıcı sistemi kullanılan yerlerde her toplam döngüsünde hizmet verilecek yerleşim sayısı belirlenmeli. Üçüncü olarak, ilk toplama rotaları veya dağıtım istasyonlarından yada toplama araçlarının park ettiği yerden başlayarak hazırlanmalıdır. Bir rota şemasında her toplama gününde toplama yapılan tüm toplama noktaları birleştirilmelidir. Rotalarda toplama yapılacak son nokta dağıtım bölgesine en yakın nokta olur. Dördüncü olarak dengelenmiş rotalar geliştirilir. Ön toplama rotaları hazırlandıktan sonra her rotanın toplam mesafesi hesaplanmalıdır. Daha sonra, günlük ihtiyaç duyulan iş gücü tanımlanır ve mevcut kullanılabilir iş gücü durumuna ve seyahat edilen mesafeye göre toplama rotasında ayarlamalar yapılmalıdır Sonunda harita üzerinde rotalar çizilmelidir.

55 KATI ATIKLARIN TAŞINMASI
a) Kamyon veya Treylerle Taşıma Toplanmış katı atıklar çöp toplama kamyonlarına veya treyler tipi büyük hacimli araçlarla taşınır.

56 b) DEMİR YOLU İLE TAŞIMA
Özel çelik kasalı vagonlar kullanılır. Hollanda da 23 ton kapasiteli üstten ve alttan boşaltmalı vagonlar kullanılmaktadır. Büyüyen şehirlerin yanındaki araziler konut olarak kullanıldıkça katı atıkların çok daha uzaklara taşınması gerekmekte, bu durum demir yolunu ekonomik kılmaktadır.

57 SU YOLU İLE TAŞIMA

58 Katı Atıkların Boru içinde Taşınması
Bu sistemde bir boruya atılan çöpler vakumla veya basınçlı hava ile merkezi bir toplama sisteminde ya da katı atık bertaraf etme tesisine iletilmektedir. Borudaki hava akım hızı 20 – 25 m/sn dir. Boru çapı ara borularda 60 cm dir. İlk uygulama Stockholm da bir toplu konut alanında yapılmıştır

59

60 KATI ATIKLARIN AKTARMA (TRANSFER) İSTASYONLAR
Katı atıklar toplandıktan sonra ya doğrudan ya da aktarma istasyonları ile bertaraf etme yerine iletilirler. Aktarma istasyonlarında küçük ve orta büyüklükte çöp toplama araçları ile iletilen katı atıklar burada büyük hacimli araçlara genellikle sıkıştırılarak aktarılır ve nihai bertaraf etme yerine sevk edilirler. Taşıma karadan kamyon veya demir yolu ile deniz nehir veya kanal yoluyla mavnalarla yapılır.

61

62 Transfer istasyonları katı atık yükleme ve taşıma araçlarına göre 3 şekilde sınıflandırılır.
1- Direkt- Yüklemeli Transfer istasyonları 2- Depolamalı – Yüklemeli transfer istasyonları 3- Direkt – Depolamalı Yüklemeli Transfer istasyonları

63 1- Direkt – Yüklemeli Transfer İstasyonları
Sıkıştırmasız Direkt – Yüklemeli Transfer İstasyonu Toplama araçlardaki katı atıkları direkt olarak sıkıştırmasız taşıma araçlarına boşaltılmaktadır. Bu tip istasyonlarda boşaltma için iki yer yapılabilmektedir. Birinci olarak bir yaklaşım rapası yapılarak toplama araçları bu rampadan taşıma römorkları bir trapez kesitli yere konularak toplama araçları direkt olarak atıkları boşaltır. Sıkıştırmalı Direkt – Yüklemeli Transfer İstasyonu -Büyük kapasiteli sıkıştırmalı direkt yüklemeli transfer istasyonlarında geniş ölçekli römorklar kullanılarak. - Orta kapasiteli direkt yüklemeli sıkıştırmalı transfer istasyonlarında toplama aracı istasyon giriş kısmından girerek katı atıkları boşaltma yerinde dökmektedir. - Küçük kapasiteli sıkıştırmalı transfer istasyonlarında geniş konteynırlar kullanılarak katı atıklar römorklara konulmaktadır.

64 Avantajları: - İnşa maliyeti daha ucuzdur
Avantajları: - İnşa maliyeti daha ucuzdur. - Sıkıştırmalı treylerden daha fazla yükleme yapılır. - Hidrolik ekipmanın azlığından dolayı kesinti nadir görülür. Dezavantajları: - Ağır maddelerin direk treye atılması treye zarar verebilir. - Sıkıştırmalı istasyonlardan daha geniş treylere ihtiyaç var.

65 2- Depolamalı – Yüklemeli Transfer İstasyonları
Bu transfer istasyonlarında katı atıklar direkt olarak çukur içerisine boşaltılır ve buradan taşıma araçlarına çeşitli tipteki yardımcı teçhizatlarla yüklenmektedir. Katı atıklar bu tip istasyonlarda 1 – 3 gün bekletilmek suretiyle depolanmaktadır. Bu bekleme süresi göz önüne alınarak tasarım ve kapasite yapılmaktadır. Orta veya küçük kapasiteli depolamalı – yüklemeli transfer istasyonlarında katı atıklar ilk önce depolama çukuruna boşaltılır. Avantajları: - Aktarma araçlarının kullanım düzeni kolaydır. - Ekipman ve işletmenin basitliği istasyonun duraklamasını en aza indirir. - Pik yüklemeler kolaylıkla idare edilebilir. Dezavantajları: - Sıkıştırmalı istasyonlardan daha büyük treylere ihtiyaç vardır. - Çalışma alanı için ihtiyaç yüksektir.

66 3- Direkt ve Depolamalı Yüklemeli Transfer İstasyonları
Bazı transfer istasyonlarında hem direkt yüklemeli hemnde depolamalı yüklemeli yöntemler birlikde uygulanmaktadır. Bu tip transfer istasyonları ya kamu kuruluşları yada özel atık toplama şirketleri tarafından dizayn etmektedir. Taşınan tüm katı atıklar transfer istasyonları girişindeki kontrol binasında incelenmektedir. Katı atıklar daha sonra taşıma araçları ile nihai bertaraf yerlerine taşınırlar.

67 AKTARMA İSTASYONLARININ FAYDALARI
Taşıma ekonomisi Personel ekonomisi Gerekli araç sayısının azalması Trafik yoğunluğunun azalması Düzenli depolama alanına giden araç sayısının azalması

68 Aktarma İstasyonu Yer Seçimi
Transfer istasyonları mümkün oldukça; Çöplerin üretim yerlerine yakın olmalıdır. Ana yol ve tali yollara ulaşımı kolay olmalıdır. İnsanlardan ve çevreden transfer işlemine itirazı olan olmamalı Dizayn ve işlem en ekonomik olacak şekilde yerleştirilmelidir. Ek olarak materyallerin geri dönüşümü ve enerji üretimi için transfer istasyon bölgesi kullanılırsa bu işlemler için doğacak ihtiyaçlarda düşünülmelidir.