İnsan Kaynakları Yönetimi Doç. Dr

... konulu sunumlar: "İnsan Kaynakları Yönetimi Doç. Dr"— Sunum transkripti:

1 İnsan Kaynakları Yönetimi Doç. Dr
İnsan Kaynakları Yönetimi Doç. Dr. Osman Titrek Konu: Örgütsel Etkililik ve Hesap Verebilirlik

2 Etkililik nedir? Bir işletmenin veya örgütün tanımlanmış amaçlarına ve stratejik hedeflerine ulaşmak amacıyla gerçekleştirdikleri faaliyetlerin sonucunda, bu hedef ve amaçlara ulaşma derecesini belirleyen bir performans boyutudur. Kurumun amaçlarına ve hedeflerine ulaşım derecesi olduğu için de aslında etkinlik, toplam performans göstergesidir. Kısacası etkililik, örgütün amaçlarına ulaşma derecesidir.

3 Etkililik İle Doğrudan İlgili Terimler
Verimlilik (productivity), üretme gücünün bir ölçeğidir (Başaran, 1982) ve amaçların başarılmasında sarf edilen çaba ve eylemlerle ilgilidir (Grasso, 1994). Girdilerin değerinden daha yüksek çıktılar üretmesi olarak tanımlanır (Karslı, 2004). Edim (performance), amaçların gerçekleşmesindeki işleyiş ile ilgilidir (Grasso, 1994) ve bu uğurda harcanan çaba ve eylemlerin devamlılığını ifade eder (Karslı, 2004). Yararlılık (efficiacy), fayda sağlayıcı bir kavram olup, etkenlik yargısı için ulaşılamayan bir başlangıç noktasıdır (Seldon, 1993). Etkenlik (efficiency), Girdide yapılan bir harcama için maksimum çıktı veya bir çıktının üretiminde kullanılan girdilerin azaltılması anlamına gelir (Karslı, 2004).

4 Etkili okul nedir? Öğretimin vurgulandığı , öğrencinin merkeze alındığı, okul yöneticisinin öğretim lideri rolünü oynadığı, programa yoğunlaşmış okul liderliği, öğrenci başarısına yönelik okul ikliminin şekillendirildiği, açık amaçlar ve öğrencilere yönelik yüksek beklentiler, sürekli personel geliştirme ve hizmet içi eğitim, veli katkısı ve desteği gibi özelliklere sahip olan okuldur. Bunun yanı sıra etkili okul, öğrencilerin bilişsel, duygusal, psiko-motor, sosyal ve estetik gelişmelerinin en uygun sağlandığı optimum bir öğrenme çevresinin yaratıldığı, kısaca amaçlarını gerçekleştiren okuldur.

5 Etkili okulların özellikleri
Etkili okul araştırmaları, etkili okulların birçok özelliğini tanımlamıştır. 1.Okulun yönetim ve öğretim kadrosu eğitimin ve okulun amaçlarını vurgulamış ve bu amaçlar üzerinde görüş birliğine varmışlardır. 2. Okulun tutarlı eğitim-öğretim ve yönetim politikaları vardır. 3. Okul açık ve sürekli bir iletişime sahiptir. 4. Okul eğitim-öğretim ve yönetim süreçlerine katılımı sağlayacak ve katılımı özendirecek bir yapıya sahiptir.

6 Etkili okulların özellikleri
5. Okulun yöneticisi olumlu, destekleyici bir yönetim ve yakından, sürekli bir denetim biçimi sergiler. 6. Okul, öğretmen ve diğer personelin görevlerini ve etkinliklerini etkili bir şekilde planlamıştır. 7. Okul, öğretmenleri ve diğer personeli mesleki yönden geliştirecek programlara sahiptir. 8. Okulda öğretmenlere bireysel olarak saygı gösterilip, desteklenir.

7 2. Etkili okullar, özel ve genel boyutlarda
Edmonds (1982), etkili okulların beş özelliği olduğunu vurgulamaktadır: Etkili okullar, açık bir şekilde eğitim öğretimle ilgili hedeflerini ortaya koymalıdır, 2. Etkili okullar, özel ve genel boyutlarda sistematik değerlendirme yapmalıdır, 3. Etkili okullarda tüm öğrencilerin iyi öğrenebileceği beklentisi vardır, 4. Etkili okul, öğretime ve öğrenmeye teşvik eden güvenli bir iklime sahiptir, 5. Etkili okullar, ilkeli eğitimcilere sahiptir.

8 Yönetsel Etkililik Yöntemin seçiminde değişik etkenler rol oynar, etkili olur. Bunlardan önde gelenleri, yöneticinin kişilik özelliği, etkilenmesi istenilen birey ya da bireylerin özellikleri, istenilen değişikliğin niteliği ve bu değişkenler arasındaki ilişkilerdir. Etkilemede kullanılacak yöntemler, bu değişkenlere bağlı olarak değişebilir.

9 Kullanılabilecek bu yöntemleri şu şekilde sıralanabilir:
a. İş göreni yetiştirme b. Bilgilendirme c. Destekleme d. Öğüt verme e. Katılmayı sağlama f. Ödüllendirme g. Emir verme h. Planlama veya ekolojik kontrol ya da çevre düzenlemesi.

10 Okul yöneticileri; üç önemli sorunla karşı karşıyadırlar :
Sistemlerin etkili olduğunu nasıl gösterecekleri, Etkililiğin tanımı sürekli değiştikçe etkili olduklarını nasıl gösterecekleri, Etkiliği farklı tanımlayan birçok paydaşı nasıl memnun edecekleridir.

11 Örgütsel Etkililiğin Teorik Temelleri

12 Teori Adı Etkililik Ölçütü Etkililik Düzeyi Odaklaşma Bürokratik Yaklaşım Süreklilik Örgüt ve birey Yapı Bilimsel Yönetim Yaklaşımı Verimlilik Örgüt Çıktı Organik Sistem Uyum Sistem Girdi İnsan İlişkileri Katılım İş görenler Motivasyon Politik Örgüt Sorumluluk Grup ve birey Bağımlılık ve güç

13 Örgütsel Etkililik Modelleri

14 a. Amaç Modeli (Goal Model)
Bu yaklaşıma göre, örgütün amaçlarını gerçekleştirmesi etkililik için yeterlidir (Hendrix & McNichols, 1984) çünkü örgüt amaçlarını gerçekleştirmek için vardır (Gibson et al., 1994). Başka bir ifadeyle, amaçlar örgütün var oluş nedenidir. Bu nedenle, örgütün geleceğe dönük olarak gerçekleştirmeyi ön gördükleri eylem ve sonuçlar amaçlar ile ortaya konulmaktadır (Karslı, 2004).

15 Bir örgütün; teorik, işlevsel ve uygulama olmak üzere üç tür amacı bulunur :
Teorik Amaçlar: Resmi ve yazılı olan ve örgütün motivasyonunu ortaya koyan amaçlardır. Genellikle soyutturlar. İşlevsel Amaçlar: Günlük olarak gerçekleştirilmesi istenen amaçlar olup yol gösterici niteliktedir. Bu nedenle somut ve açıkça ifade edilmiş olmalıdır. Uygulama Amaçları: Özel olarak tanımlanmış amaçlardır ve değerlendirme süreçlerini yol gösterirler.

16 Amaç modeli aşağıdaki yönlerden eleştirilmiştir:
*Örgütler çeşitli amaçlara sahiptir ve bunlar birbirleriyle uyumlu değildir. *Örgütlerde daha çok yöneticilerin amaçları öne çıkar ve odaklaşma bu amaçlarda oluşur. *Amaçlar değişebilmektedir, oysa bu modelde amaçlar sabit olmayı gerektirmektedir. *Teorik amaçların işlevselliğinin analizi zordur, bazen yanlış değerlendirmelere neden olabilir. *Amaçlar davranışa dönük olmadığında etkililiğin tek ölçütü olarak görülemezler.

17 b. Sistem-Kaynak Modeli (System Resource Model)
Sistem- kaynak modeline ilişkin üç temel sayıtlı vardır (Hoy and Ferguson, 1985): Örgüt, çevresini kendi çıkarları doğrultusunda kullanan açık bir sistemdir. Sosyal sistem yaklaşımı; örgütsel, bireysel ve grup boyutlarıyla ve geri dönüt kanallarıyla örgütsel etkililiğin değerlendirilme esaslarını biçimlendirir. Bir örgüt henüz belli bir büyüklüğe ulaşmadan önce karşılaştığı talepler o kadar kompleks hale gelir ki, birkaç anlamlı örgütsel amaç tanımlamak o yüzden olanaksızlaşır. Çok etkili örgütlerde bürokratik beklentiler, informal gruplar, ve bireysel gereksinimler çevre üzerinde etki sağlamak için az etkili örgütlerden daha iyi bir biçimde birlikte çalışır ve tüm örgütler ihtiyaçları olan gerekli kaynaklara ulaşmaya, gereksiz gerginlikten kaçınmaya özel bir önem verirler. Etkili bir örgüt, geniş bir kontrol mekanizmasıyla kaynakları adil olarak dağıtır.

18 c. Birleşik Model (Integrated Model)
Bu modele göre örgütsel etkililik birden çok bileşenin bir arada değerlendirilmesiyle ortaya konulabilecek bir kavramdır. Birleşik model örgütsel etkililiğin dört boyutu üzerinde kurulmuştur. Bunlar; uyum, amacı gerçekleştirme, entegrasyon ve değer sisteminin kurulması ve sürdürülmesi olarak belirlenmiştir.

19 Uyum (adaptation) boyutu, sistemin çevresini kontrol etme ihtiyacı ile ilgilidir.
Amacı gerçekleştirme (goal attainment), örgütsel amaçların oluşturulması ve bunlara ulaşılması ile ilgili bir boyuttur. Entegrasyon (Integration) boyutu, sosyal dayanışmayı ifade eder ve sistemin öğeleri arasında dayanışma kurmayla ilgilenir. Değer sisteminin kurulması ve sürdürülmesi (latency) boyutu, örgütün güdülenme ve değerler örüntüsünü yaratmayı ve sürdürmeyi hedefler. Bu boyut, örgütün kendi değer sistemini kurmak, sürdürmek ve bunları motivasyon için birleştirmek esasına dayanır.

20 Örgütsel etkililiğin tüm yönleriyle anlaşılabilmesi için birleşik modelin dört özelliği daha içermesi gerekir. Bunlar; zaman boyutu, farklı örgütsel düzeyler, çoklu katılımcılar ve çoklu ölçütlerdir .

21 Zaman Boyutu: Zaman yönetim alanlarının çoğunda, özellikle eğitim yönetimi alanında ihmal edilmiş bir özelliktir. Oysa örgütlerin çoğunda başarı kısa dönem ile başlar, orta vadede devam eder ve uzun vadede gelişir. Farklı Örgütsel Düzeyler: Örgütsel etkililik ölçütü, örgütteki farklı düzeyler için farklı olması gerektiğini ortaya koyar. Bunlar; birey, çalışma grubu, okulun yapısı, okul alanı gibi düzeylerdir ve her bir düzey için farklı etkililik ölçütleri olmalıdır.

22 Çoklu Katılımcılar: Örgütsel etkililik ölçütleri daima ilgili bireylerin ve grupların değerlerini ve eğilimlerini yansıtır. Çeşitli katılımcıların veya ilgi guruplarının olduğu gibi sosyal örgütler için, etkililik ölçütleri belirgin olarak bir çok açıdan ortaya konur. Çoklu Ölçütler: Bu özellik, örgütsel etkililiğin çok boyutlu bir kavram olduğu varsayımından hareketle belirlenmiştir. Öğrenci başarısı veya edim gibi tek başına hiçbir ölçüt örgütsel etkililiğin doğasını açıklayamaz. Birleşik modelde girdi, süreç, dönüşüm, çıktı gibi açık sistemin her bir evresi için etkililik ölçütü geliştirilmelidir.

23 d. Ekolojik Model ( Ecological Model)
Katılanların doyumu modeli ( participation satisfaction model) olarak da bilinen bu model, literatürde popüler olmasına rağmen araştırmalarda ve uygulamada çok az kullanılmıştı (Hitt, 1988). Bu yaklaşımda örgütsel etkililik; örgütün yaşamını sürdürmesinde önemli destek sağlayan çevrenin, kritik katılımcıların veya grupların örgütten beklentilerinin karşılanma düzeyi olarak ele alınmaktadır (Cameron, 1980).

24 e. Yarışan Değerler Yaklaşımı (Competing-Values Approach)
Bu yaklaşımda, ulaşılması düşünülen amaçların niteliklerinde, bunlara ulaşmayı düşünen kişilere ve gruplara bağlı olarak farklılıklar olacağı, dolayısıyla örgütsel etkililiğin ilgili kişi ve gruplarca farklı algılanacağı ileri sürülmektedir (Aldemir, 1985).

25 MODEL ETKİLİLİK ÖLÇÜTÜ DEĞERLENDİRME ORTAMI Amaç Modeli Belirlenen amaçların gerçekleşme derecesi Açık, üzerinde anlaşılmış, vadesi belli, ölçülebilir amaçların olması Sistem-Kaynak Modeli Gerekli kıt ve değerli kaynakları elde edebilme Kaynak sağlama ve başarı arasında açık ilişki olması İçsel Süreçler Modeli Düzenli bir işleyiş ve örgüt içi gerilimin yokluğu veya azlığı Örgütsel süreçler ve başarı arasında açık bir ilişki olması Ekolojik Model Çevrenin, katılımcıların veya destek grupların isteklerini karşılama düzeyi ve derecesi Bu unsurların örgütü aşırı etkilemesi ve bunların isteklerine yanıt verme Yarışan Değerler Modeli Katılımcı tercihlerinin karşılanma oranı Ölçütler hakkında emin olmama, ölçütlerde değişmelerin olması Yasallık Modeli Yasal faaliyetler yürüterek yaşamını sürdürebilme gücü Yaşamı sürdürme veya yok olma durumu ile karşılaşma Hataları Giderme Modeli Başarıyı kısıtlayan hataların ve eksikliklerin olmaması Ölçütlerin belirsiz olması veya gelişim stratejisine gerek duyma Yüksel Ulaşımlı Model Aynı veya benzer örgütlerden çok daha iyi durumda olma Aynı veya benzer örgütlerle mukayese yapma zorunluluğu Tablo 2- Etkililik Yaklaşımları ve Uygulanma Koşulları

26 EĞİTİMDE ETKİLİLİĞİN GÖSTERGELERİ 1. Girdi Göstergeleri
Öğretmen özellikleri: Radikal eğitim reformu taraftarı olmayanlar bile (örneğin, programlanmış öğretim ve enteraktif radyo gibi alternatif öğrenme teknolojilerinin işbirliğiyle yetersiz öğretmenleri kullanma gibi) kaliteli öğretmenin önemini kabul etmektedirler. Kaliteli bir sistemin arkasında her zaman kaliteli öğretmen vardır.

27 Öğretmen kalitesinin en yaygın göstergelerini şekillendiren öğretmen özellikleri:
Ülkenin resmi eğitim durumu Öğretmen eğitim durumu Yaş / deneyim/cinsiyet İşi bırakma / Geri dönme Uzmanlaşma Konu uzmanlığı ve hizmet içi eğitim Sözel yeterlik Eğitime yönelik öğretmen tutumları

28 Tesisler (Facilities):
Tesis özellikleri, mekanın boyutları ve özel kullanım imkanlarının varlığı (dinlenme alanları, laboratuarlar, teknik birimler vb.) gibi iki konuya ayrılabilir. Bir okul girdisi, kalitenin bir göstergesi ve potansiyel etkililiğin bir belirtisi olarak en önemli fiziki özellikler, her okul başına düşen öğrenci, sınıf başına düşen öğrenci ve okulda her metre kareye düşen öğrenci gibi faktörlerce belirlenen mekanın kullanım ölçümleridir. Bir ülkede normal ortalama bir sınıfa düşün öğrenci sayısı bilindiğinde, bir sınıfın sahip olduğu öğrenci sayısı hakkında bir yorum yapılabilir. Okulun laboratuara, yönetici ofisine, kantin vb. gibi alışveriş merkezine, lavabolara, bir mutfağa vb. şeylere sahip olup olmadığı okulun etkililiği açısından önemli göstergelerdir.

29 Donanım (Equipment): En önemli donanım çeşitleri: fizik ve doğal bilimler için laboratuarlar, ağaç işleri, metal işleri, elektronik, uygulamalı mühendislik ve konulara ilişkin mesleki ve teknik donanımlar, öğretime destek olmak amacıyla kullanılan görsel-uzaysal donanımlar (radyo, tv, film projektör, kaset çalar, tepegöz, video, bilgisayar, kompakt disk).

30 Eğitimsel Materyaller: Öğretmenler, ders kitaplarını, programlanmış materyalleri takip ederek veya diğer öğretimsel destekleyicileri kullanarak (haritalar, diyagramlar, özel konu kitapçıkları, çalışma kağıtları) öğretim için sınıf organizasyonun bağlı bulunduğu prensiplerin değerlendirmesini ve yeni bilgileri kazanır.

31 Çok iyi tasarlanamamış bir materyalde bile, gizli bir mantık vardır ve geliştirilmiş metotlar bilinçli öğretmenler tarafından zamanla kazanılır. Öğretimsel materyal mevcudiyeti ve maliyeti, kalite ve etkililiğin yaygın olarak kullanılan göstergelerindendir.

32 Yönetici Kapasite: Yönetici yeterliğini göstermek için kullanılan en yaygın ölçü, yöneticinin eğitimsel düzeyidir. Aynı zamanda yaş, çalışma süresi veya yönetici olarak geçirdiği yıl sayısı da göz önüne alınır. Yöneticilerin kişisel yeterliklerinin yanı sıra, eğitimsel yöneticilik kapasitesi, örgütsel yapının uygunluğunu, hiyerarşik sisteme karşı bireysel ve grup tutumlarını, mevcut kişisel güdülerin düzeyi ve veri bulundurma ve kullanımını kapsar.

33 2. Süreç Göstergeleri Yönetici Davranış:
Süreç verisinin ilk çeşidi, yönetici denetimin şekline ve oranına göre toplanabilir. Okula gelen müfettiş ve danışmanların yaptıkları teftişin sıklığı, aralığı ve amacı bir örnek olabilir. Eğer teftişin amacı biliniyorsa, o zaman teftişin sıklığı, aralığı normal ürün ilişkisi içerisinde kolayca yorumlanabilir. Amaç bilinmeden, normal olmayan istatistiksel ilişkiler ortaya konabilir. Eğer teftişin amacı, yönetim veya öğretimsel problemlere çözüm bulmaksa, kısa vadede yönetim göstergesi ve okul başarısı arasında olumsuz ilişkiler bulunacaktır. Yönetici süreç göstergelerinden ikincisi de, okul yöneticilerinin öğretmenler ve öğrencilerle olan ilişkilerinin ölçümüdür.

34 Son yönetici davranış alanı ise, genellikle araştırmalar tarafından göz ardı edilen okul yönetimiyle veli ve toplum arasında olan etkileşimdir.

35 Velilerle olan bağlantının üç önemli görüşü vardır:
1- Velilerin, öğrencilerin eğitimsel aktivitelerine destek verme konusunda cesaretlendirilmeleri. 2- Eğitimsel sürece velilerin ve toplumun katılımının artırılması. 3- Okulun disiplin problemleri ve öğrencilerin düşük başarı sorunlarıyla ilgili olarak toplumla etkileşim içinde olunması.

36 Veli ve toplum katılımının artırılması üç türlü istenilen sonuca sahiptir:
Eğitim sürecinde eve ait kaynakların kullanımı. Öğretim ve öğretimsel destek rollerinde toplum üyelerinin katılımı. Okula finansal destek sağlamada velilerin ve toplumun yardımı.

37 3. Çıktı Göstergeleri Genellikle, artmış bir başarı, eğitimde etkililiğin olumlu bir göstergesi olarak düşünülür. Çünkü, istendik bir eğitim çıktısı, daha fazla mezun öğrenci sayısıdır. Eğitimi bırakma ve sınıf tekrarı, eğitimin kalitesini zayıflatır ve böylece bu faktörler olumsuz gösterge olarak kabul edilir. Sisteme giren öğrencilerden ne kadar fazlası sistemden başarılı olarak çıkarsa, bu durum etkililiğin göstergesidir.

38 Başarı Etkileri Başarı etkileri belki de çıktı ölçümlerinin en yaygın kullanılanıdır. Test sonuçları, ister kesin isterse ön test, son test olsun en fazla kullanılandır. Bir ölçüm aracı olarak test etmenin kabul edilebilir geçerliliği dört özelliğe bağlıdır: Test ya da başarı sınavları görünüşte objektif bir ölçümdür. Test sonuçları sayesinde öğrenciler ve gruplar arası karşılaştırmalar yapılır. Test etme eğitim sisteminin geleneksel bir yöntemidir ve öğrenci disiplinini ve çabasını artıracağı farz edilir. Standart testler, merkezi bir eğitimsel otoriteyi artırabilir. Bunların tersine, testlerin inanılırlığı, testlerin ölçmeyi amaçladığı özelliklere deyinmesiyle yani testin amacına hizmet etmesiyle ilişkili olan geçerlik ve güvenirlik temellerine dayanır.

39 Bir kişi veya grup için başarı ölçümü, altı temel alandaki etkililikte yorumlanabilir: - Başarının kesin düzeyi - Başarının ortalama veya dağılımı - Daha geniş grup ortalaması veya dağılımına ilişkin grup başarısı - Başarının mükemmellik (tam) düzeyi - Başarı kazanımı - Etkinin boyutu

40 Okul müdürünün özellikle öğretimsel konularda güçlü liderliği.
Edmonds (1979) tarafından popüler hale getirilen etkili okulların beş faktörü formülü çoğu eğitimci tarafından bilinmektedir. Bunlar: Okul müdürünün özellikle öğretimsel konularda güçlü liderliği. Öğretmenlerde öğrenci başarısına ilişkin yüksek beklentiler. Temel beceri ve vurgu. Düzenli bir ortam. Örgencilerin sık ve sistematik değerlendirilmesi.

41 Etkili okullar konusunda aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi, Scheerens & Bosker (1997) ve Purkey&Smith (1983) Edmonds (1979)’dan daha fazla sayıda faktör olduğunu öne sürmektedir.

42 Tablo 3: Etkili Okullar Formülündeki İki Faktör Setleri
Purkey&Smith (1983) Scheerens & Bosker (1997) Öğretimsel liderlik Eğitimsel liderlik Planlı ve amaçlı program Program kalitesi ve öğrenme olanakları Açık amaçlar ve yüksek beklentiler Başarı yönelimi Çalışma süresi Etkili öğrenme zamanı Akademik başarının tanınması Geri bildirim ve pekiştirme Düzenli iklim Sınıf iklimi Birlik duygusu Okul iklimi Anne baba desteği ve katılımı Anne baba katılımı Okul merkezli yönetim Bağımsız öğrenme Personel gelişimi Değerlendirme potansiyeli Personel istikrarı Görüş birliği ve uyum Mesleki işbirliği ve ortak planlama Yapılandırılmış öğretim Doğrudan destek (uymak) İntibak edici öğretim

43 HESAP VEREBİLİRLİK

44 Şeffaflık ve hesap verilebilirlik:
Kamu yönetimi alanında son yıllarda önem kazanan konulardan birisi de şeffaflık ve hesap verilebilirliktir. Gizlilik, bürokrasinin doğasında vardır. Oysa, demokratik kültürün gelişmesi ve kamu yönetiminde yeni gelişmeler, şeffaflığı ve kamu yönetiminin yönetilenlere hesap verebilmesini esas almaktadır. Şeffaflık, kişilerin kamu yönetimindeki bilgi ve belgelere ulaşması ile sınırlı bir kavram değildir. Sadece alınan kararların bilinmesi yeterli değildir. Bu kararların niçin alındığı, nasıl uygulandığı ve uygulamada kamu yararının gözetilip gözetilmediği gibi hususlarda da bilgiye ulaşmak mümkün olmalıdır. Hesap verilebilirlik kavramında ekonomiklik boyut ön plana çıkmaktadır. Dolayısıyla, sadece genel hatları ile hesap verilmesi değil, kaynakların kullanımındaki etkinlik, verimlilik, tutumluluk gibi hususlarda da kamu yönetimi hesap verebilir olmalıdır .

45 Yönetimin şeffaflığı aslında onun elinde bulundurduğu bilgi ve belgelere ulaşmakla sağlanabilir.
Aynı şekilde kamu yönetiminin hesap verebilmesi de halkın bilgilenmesi yoluyla gerçekleşir. Ayrıca yönetime katılmak için yönetimin işleyişini, karar süreçlerini veya karar mekanizmalarını bilmek gerekir. Bu bilgilere ise ancak bilgi edinme hakkı ile ulaşılabilir. Yerel halk, yaşadığı çevreye karşı duyarlı, soran ve takip eden, yönetim fonksiyonuna katılmaya istekli bir özelliğe sahip hale getirilmelidir.

46 Şeffaflık, hesap verilebilirlik ve katılımcılık sivil toplum örgütleri ve vatandaşların hakları olarak ele alınmaktadır. Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Aarhus Deklarasyonu; bilgiyi, bir vatandaşlık hakkı olarak ele almaktadır. Bu açıdan bakıldığında, bilgiye erişim kamu hesap verebilirliği için bir önkoşuldur .

47 Temelde hesap verebilirliğin işlemesi için altında yatan üç ilkeye dayandırılmalıdır:
Okullar daha yüksek performans standartlarıyla sorumlu tutulmalıdır. Nitelikli bir eğitim verebilmeleri için okullara kapasitelerini güçlendirmelerinde yardım sağlanmalıdır. Okullar özellikle öğrenci başarısı olmak üzere performans sonuçlarının nitelik ve niceliğini artırmalıdırlar.

48 (3) Profesyonel, (4) Politik, (5)Ahlaki ve (6) Belirleyici (marker).
Eğitimsel hesap verebilirliğin itici gücü ve arkasındaki teorinin anlaşılması kolaydır ama uygulaması oldukça teknik, yasal ve politiktir. Sonuçta, hesap verebilirliğin birçok türü ortaya çıkmıştır. Örneğin, Adams ve Kirst (1999) altı adet hesap verebilirlik modeli tanımlamaktadırlar: (1) Bürokratik, (2) Yasal, (3) Profesyonel, (4) Politik, (5)Ahlaki ve (6) Belirleyici (marker).

49 Hesap verebilirlik sistemlerinin testleri kullanarak standartların karşılanıp karşılanmadığını ve okul geliştirme girişimlerini belirlemesi oldukça önemli ölçüde tartışmalara yol açmaktadır. Prosedürler ve test programlarının yeterliği konularında fikir ayrılıkları çıkmaktadır. Paydaşlar aşağıdaki sorulara yanıt aramaya başladıklarında yoğun tartışmalar ortaya çıkmaktadır.

50 Kim test edilmeli (örneğin bütün öğrenciler, yansız bir örneklem grubu, özel eğitime ihtiyacı olan çocuklar,vb.) ? Hangi içerik değerlendirilmeli? Hangi tür ölçme araçları kullanılmalı? (örneğim standart ya da ölçüt bağımlı, portfolyolar, vb.) Sınavlar ne sıklıkta yapılmalı? Değerlendirmeler geçerli mi? Hangi düzey ya da kesme puanları standartların karşıladığını belirtir?

51 Hesap Verebilirlik ve Kuramsal Teori
Kuramsal teori okul örgütü ve çevre ilişkilerine enformasyon ve kaynak bağımlığı teorilerine göre daha farklı bir içerik ve bakış açısı getirmektedir. Okullar, kuramsallaşan kural, ideoloji, öğretimsel süreç ve çıktıları koordine ve kontrol etmede daha az enerji harcayarak uyuma devam etmektedir. Dönüşülen imaj, okulun kendini yansıtmasıdır.

52 Okul Etkililiği ve Hesap Verebilirliğin Geliştirilmesi
Ortaya çıkmakta olan hesap verebilirlik sistemleri Örgütleme, öğretim, okulların yönetiminde birçok eşzamanlı ve sistemsel değişimler yapılması çağrısını yapmaktadırlar. Ancak Elmore’un (2002) belirttiği gibi, eğitimciler okullarının dönüştürme süreçlerinde ne sistematik sürekli değişim yapmaya ne de başarıyı dar performans sonuçlarıyla ölçmeye hazırlıklılar. Böyle dönüşümleri yapmak bütün eğitimciler için zordur, ama bu değişimleri ve sonuçları düzensiz, güvenli olmayan çevrelerde yaşayan ailelerin çocuklarına hizmet veren okullarda yapmak özellikle sorunludur. Bu zorlukların üstesinden gelmek için, birçok girişimler başlatılmıştır. Bunlardan özellikle gelecek vadeden ikisi mesleki gelişim ve kapsamlı okul reformlarıdır.

53 Mesleki Gelişim Standart temelli reformların öğrenci başarısında gelişmeler kaydederek başarılı olması için, başlangıçtaki reformcular eğitimcilere birçok ve çeşitli mesleki gelişim olanaklarının gerekli olduğunun farkına vardılar (Fuhrman, 1994). Örneğin, öğretmen ve yöneticiler hesap verebilirlik sisteminin gereklerini anlamaları için içerik ve pedagoji bilgilerini derinleştirmeleri ve bu yeni öğretim yaklaşımlarını nasıl kullanılacağını öğrenmeleri gerekmekteydi. Bu zorluklarla başa çıkabilmek için, standart tek uygulama olarak önceden hazırlanmış bilgiye dayana hizmet içi eğitim programları yetersizdir (Hoy&Miskel, 2008).

54 Kapsamlı Okul Reformu Bu girişimler yaygın olarak birleştirilmiş amaçları, uyarlama ve kullanma için standart kuralları olan müstakil reform paketleri sunmaktadırlar. Ulusal Kapsamlı Okul Reformu merkezi ile Murphy ve Datnow’un (2003) görüşlerine göre bu girişimlerle tutarlı beş ilke bulunmaktadır: Öğretim ve öğretme, mesleki gelişim, okul örgütü ve yönetimi, kültürü alanlarda okulların farklı yönlerini sistematik olarak geliştirmek. Bütün öğrencilerin zor akademik konuları öğrenmeleri ve performans standartlarını karşılamalarını sağlamak. Akademik başarıya açık bir biçimde odaklanarak bütünsel bir değişim planı sağlamak. Eğitimci ve anne babalar arasında uzun dönemli işbirliği çabalarını desteklemek. Okulun bütün boyutlar arasındaki bağlantılarını güçlendirmek (girdi, işlem ve çıktılar).

55 TEMEL VARSAYIM, İLKELER ve SONUÇ
Etkili okullar konusunda sosyal bir sistem perspektifinin üç önemli boyutu vardır: Çevreden kaynak temin etmek (girdi), okulun iç işleyiş bileşenlerinin uyumu (dönüştürme/işleme) ve amaç gerçekleştirme (çıktı/performans). İç öğeleri arasındaki uyum sistemin çevreden gerekli kaynakları temin etmede sistemin yeteneğini güçlendirir, dönüştürme öğelerinin kapasitesini geliştirir ve amaçların etkili bir biçimde başarılmasını sağlar. Okul etkililiği, çok boyutlu, birçok paydalı ve birçok çevresel sınırlamaları olan dinamik bir kavramdır. Öğrencilerin evde öğrenmeleri çok önemlidir. Sosyo- ekonomik düzey farklılıkları öğrenci başarısı ile yakından ilişkilidir ama yıldan yıla başarı artışıyla sınırlı bir ilişkiye sahiptir.

56 Sosyo-ekonomik düzey okul liderinin kontrol edebileceği bir faktör değildir ama liderler okul içindeki dönüştürme sürecini doğrudan etkileyebilirler. Okul müdürlerinin liderliği, öğrenci başarısında doğrudan değil dolaylı bir etkiye sahiptir. Okul müdürünün öğrenci başarısı üzerindeki temel etkisi etkili dönüştürme süreçlerinin geliştirilmesi aracılığıyla gerçekleşir (öğretme ve öğrenme, yapı, bireysel motivasyon, kültür ve politika).

57 Eğitim sürecinde standartları, değerlendirmeleri, ödülleri ve yaptırımları düzenleyen eğitimsel hesap verebilirlik sistemleri tutarlılık ve okul çıktılarının nitelik ve niceliğinin geliştirilmesi için yön belirtir. Hesap verebilirlik sistemleri öğrencilerin, öğretmenlerin, yöneticilerin özellikle performans sonuçlarına ilişkin davranış ve tutumlarını değiştirmektedir. Kapsamlı okul reformu modelleri tutarlılık, bölünmeyi azaltma, eyalet hesap verebilirlik sistemine uyarlama ve akademik başarıya odaklanmayı sağladıkları zaman sistemseldirler.

58 BENİ DİNLEDİĞİNİZ TEŞEKKÜR EDERİM.
DOÇ.DR. OSMAN TİTREK