SÖZCÜKTE YAPI.

... konulu sunumlar: "SÖZCÜKTE YAPI."— Sunum transkripti:

1 SÖZCÜKTE YAPI

2 KÖK Sözcüğün anlamlı en küçük parçasına kök denir. Örnek: Türklük Güzellik Ağaçlar Türk:Kök Güzel:Kök Ağaç:Kök

3 Uyarı: Bir sözcüğün kökünü ararken sözcük ile kök arasında anlam ilişkisine dikkat etmeyiz.

4 Bal Balon

5 BAL ve BALON arasında bir bağlantı bulunmadığından BALON kelimesinin kökü BAL- olamaz. BALON kelimesi zaten kök halindedir.

6 Kale Kalem

7 KALE ve KALEM arasında bir bağlantı bulunmadığından KALEM kelimesinin kökü KALE- olamaz. KALEM kelimesi zaten kök halindedir.

8 İSİM KÖKLERİ Bir varlığı ya da sözcüğü karşılayan köklerdir. İsim köklere “–mek, -mak” mastar eklerini eklediğimizde anlamlı bir kelime elde edemeyiz. Örnek:Göz, dil, ev, söz, taş, el, su …

9 FİİL KÖKLERİ Bir işi, hareketi ya da oluşu ifade eden köklerdir. Fiil köklere “–mek, -mak” mastar eklerini eklediğimizde anlamlı bir kelime elde ederiz. Örnek: Uç, bil, ver, sev, unut, iç, düşün …

10 ORTAK KÖKLER Hem isim hem de eylem olarak kullanılabilen köklerdir.

11 Bir kutu mavi boya aldık. Çitleri boyadılar. isim kök fiil kök

12 SESTEŞ KÖKLER Okunuşları aynı anlamları farklı olan köklerdir.

13 Denizde yüzdüm. fiil kök Yüzünde çizgiler var Sınavdan yüz aldım. İsim kök isim kök

14 İsim Kökü Fiil Kökü İsim Kökü Fiil Kökü
Sözcük İsim Kökü Fiil Kökü sor sır kes güzel otur kelebek kazak Sözcük İsim Kökü Fiil Kökü ağla sıra yürü balık ağaç şiş bil

15 EKLER YAPIM EKLERİ ÇEKİM EKLERİ

16 YAPIM EKLERİ Sözcüklere eklenerek sözcüğün anlamını değiştiren ve yeni bir sözcük türeten eklere denir. İsimden isim yapan yapım eki İsimden fiil yapan yapım eki Fiilden isim yapan yapım eki Fiilden fiil yapan yapım eki

17 1.İsimden İsim Yapan Yapım Ekleri
+lik Kömür + lük İyi + lik +ci Araba + cı Yol + cu +cik Tepe + cik Zavallı + cık +li Bulut + lu Akıl + lı +siz Akıl + sız Dikkat + siz +ki Karşı + ki Sabah+ki +ce Türk + çe Dost + ça +deş Meslek + taş Arka + daş

18 2.İsimden Fiil Yapan Yapım Ekleri
Yine + le Sol + la +e Kan + a Yaş + a +l Kısa + l Doğru + l +er Yaş + ar Baş + ar +se Durak + sa Garip + se

19 3.Fiilden İsim Yapan Yapım Ekleri
-gi Sev-gi At-kı -gin Sal-gın Uy-gun -i Bat-ı Yaz-ı -(e)k Buna-k Kork-mak -mek Ye-mek Koş-mak -me Kaz-ma As-ma -iş Gül-üş Bak-ış -m Özle-m Geç-im -men Öğret-men Seç-men

20 4.Fiilden Fiil Yapan Yapım Ekleri
-li Diz-il Göm-ül -n Koru-n Öv-ün -ş Böl-üş Yaz-ış -t Kapa-t Yeşer-t -r Uç-ur Bat-ır -dir Gez-dir Bık-tır

21 GÖVDE Sözcüğün yapım eki almış haline gövde denir. Gövdeler isim veya eylem gövdesi olabilir.Bunu sözcüğün ek aldıktan sonraki durumuna bakarak belirleriz.

22 kitap kitaplık

23 Diş Dişçi

24 ÇEKİM EKLERİ Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmeyen, yeni sözcük türetmeyen, cümlede sözcükler arasında anlam ilişkisi kuran eklere denir.

25 İsimlere Gelen Çekim Ekleri
Çokluk ekleri Hal (durum) ekleri İlgi adıl eki (-ki) İyelik (tamlanan) ekleri Eşitlik eki

26 ÇOĞUL EKİ(-ler, -lar ) İsmin ifade ettiği varlığın sayısının birden çok olduğu anlamını verir. Örnek: kalemler çilekler defterler

27

28

29

30 Uyarı: -ler, -lar ekleri cümleye çoğul anlamı dışında da başka anlamlar katar.
Örneğin; Adam, ateşler içinde yanıyordu.(abartma) Akşamları kitap okurum. (zaman) Otuz yaşlarında vardı. (yaklaşık) Savcı beyler şimdi gelecekler. (saygı)

31 HAL (DURUM) EKLERİ Yalın hal : Belirtme hal eki : -i Yönelme hal eki : -e Bulunma hal eki : -de Ayrılma hal eki : -den

32 Hal (Durum) Ekleri Yalın durum kapı ev saat çanta -i (belirtme) hali
kapı-y-ı ev-i saat-i çanta-y-ı -e (yönelme) hali kapı-y-a ev-e saat-e çanta-y-a -de (bulunma) hali kapı-da ev-de saat-de çanta-da -den (ayrılma) hali kapı-dan ev-den saat-den çanta-dan

33 Bu halıyı yeni serdim. Ali cama taş atmış. Misafirler kapıda kaldı. Sorular kitaptan hazırlandı.

34 İYELİK(SAHİPLİK,AİTLİK) EKLERİ
Eklendiği sözcüğün kime ait olduğunu belirten eklerdir. İsim tamlamalarında ikinci kelimede (tamlananda) bulunurlar. Ev-im (benim) Ev-in (senin) Ev-imiz (bizim) Ev-iniz (sizin) Ev-leri (onların)

35 İLGİ EKİ (- ki) Benim kalemim bu seninki nerede? Senin kalemin Ayşe’nin sınavı iyi ,Mehmet’inki kötü geçmiş. Mehmet’in sınavı

36 EŞİTLİK EKİ (-ce/-çe) Eklendiği sözcüğe farklı anlamlar katar. Yerine hızlıca oturdu. (durum) Senden akıllıca davranışlar beklerdim.(gibi) Ailece tatile çıkıyoruz. (birliktelik) Sence bu işi kim yaptı. (göre) Çalışanlarca sevilen bir patrondu.(tarafından)

37 Fillere Gelen Çekim Ekleri Zaman ekleri Kişi (şahıs) ekleri

38 Zaman (Kip) Ekleri Zaman kavramı ifade eden çekim ekleridir. gör – dü (Eylemin bittiğini gösterir.) gör – müş (Eylemin bittiğini gösterir.) gör – ü – yor (Eylemin devam ettiğini gösterir.) gör – ecek (Eylemin gelecekte yapılacağını)

39 Kişi (Şahıs) Ekleri Eylemi yapanı belirten çekim ekleridir.Zaman eklerinden sonra gelir.

40 yüz – er- im (1.tekil kişi)
yüz – er – sin (2.tekil kişi) yüz – er (3.tekil kişi) yüz – er – iz (1.çoğul kişi) yüz – er – siniz (2.çoğul kişi) yüz – er – ler (3.çoğul kişi)

41 SÖZCÜKTE YAPI Basit Sözcük Birleşik Sözcük Türemiş Sözcük

42 BASİT SÖZCÜK Yapım eki almamış, kök halinde olan ya da sadece çekim eki almış sözcüklerdir. Örnek: Kalem Sabahlar Saatten Sevdim

43 TÜREMİŞ SÖZCÜK Yapım eki alan sözcüklerdir. Kelimenin anlamı değişmiştir. Türemiş sözcükler, yapım ekinin yanında çekim eki de alabilirler.

44

45 Balon - cu : Türemiş sözcük isim kök yapım eki

46

47 Çiçek - çi Türemiş sözcük isim yapım kök eki

48

49 sil - gi: Türemiş sözcük fil kök yapım eki

50

51 kalem - lik : Türemiş sözcük İsim yapım kök eki

52

53 Not:Bir sözcük birden fazla yapım eki alabilir.
göz – lük çü Türemiş sözcük isim yapım yapım kök eki eki

54 Aşağıdaki tabloda yer alan sözcükleri yapılarına göre inceleyiniz.
basit türemiş Buluşlar Sırada Okulum Sıralar Koşuyor Düşünmüş Gömlek Bilgin Koşucu

55 BİRLEŞİK SÖZCÜK İki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan sözcüklerdir. Örnek: bilgi+sayar: bilgisayar sivri+sinek: sivrisinek gece+kondu: gecekondu

56 Birleşik sözcükler şu yollarla oluşturulur:
a)Genellikle her iki sözcük birden anlamını yitirir. İmambayıldı aslanağzı keçiboynuzu

57 imam bayıldı

58 imambayıldı

59 aslan ağzı

60 aslanağzı

61 keçi boynuz

62 keçiboynuzu

63 b) Sözcüklerden biri anlamını yitirir, diğeri anlamını korur.
Dereotu Yerelması Anayasa

64 dere otu

65 dereotu

66 c) Ses kayması yoluyla oluşan birleşik sözcükler.
Cuma + ertesi = Cumartesi Ne + asıl = Nasıl Pazar + ertesi = Pazartesi Kahve + altı = kahvaltı Kayın + ana= kaynana

67 d)Sözcüklerin tür değiştirmesi yoluyla oluşan birleşik sözcükler.
dedi + kodu = dedikodu (fiil + fiil = isim olmuş)

68 e)İsim tamlaması yoluyla oluşan birleşik sözcükler.
Kuşpalazı Camgöbeği Aslanağzı.

69 f)Sıfat tamlaması yoluyla oluşan birleşik sözcükler.
Açıkgöz Acıgöl Eskişehir.

70 g)İki çekimli fiilin kaynaşması yoluyla oluşan birleşik sözcükler.
Çekyat Gelgit Uyurgezer.

71 Aşağıdaki sözcüklerin yapısını inceleyelim
Aşağıdaki sözcüklerin yapısını inceleyelim.Karşılarına basit, türemiş ya da birleşik olduğunu işaretleyelim. SÖZCÜK BASİT TÜREMİŞ BİRLEŞİK yurttaş bilgin kelebek camgöbeği sevinç taşlık ağaç patlak şekerci

72 SÖZCÜK BASİT TÜREMİŞ BİRLEŞİK sıcak kara yastık avcı akarsu tatlı nasıl döşeme dereyi geyikler kuşburnu