GERİATRİ REHABİLİTASYONU

... konulu sunumlar: "GERİATRİ REHABİLİTASYONU"— Sunum transkripti:

1 GERİATRİ REHABİLİTASYONU
SORUMLU : FZT ÖZLEM ÇINAR HAZIRLAYAN: STJ FZT DURDU SEÇİK

2 GERİATRİ NEDİR? Hayatın ilerleyen yıllarında kişinin sağlığının korunmasını,hastalıklarının önlenmesini,toplumdan soyutlanmadan yaşamlarını sürdürmelerini ve çok yönlü değerlendirmelerini içeren bilimsel uygulamaların bütünüdür. YAŞLI TIBBI veya YAŞLILIK BİLİMİ

3 YAŞLI KİMDİR? a-YAŞ Biyolojik Kronolojik b-YAŞLI
Ebersol ve Hess’in yaptığı sınıflandırmaya göre : 55—64 yaşlılık öncesi 65—74 genç yaşlı 75—84 orta yaşlı 85—94 yaşlı yaşlı 94—99 yaşlı yüzyıllık

4 YAŞLILIK NEDİR? Zaman faktörüne bağlı olarak kişinin değişen çevreye uyumu ile organizmanın iç ve dış etmenler arasında denge sağlama potansiyelinin azalmasıdır.

5 YAŞLANMA TEORİLERİ NELERDİR?
Genetik teori Edinsel hasar teorisi İmmünolojik teori

6 YAŞLANMANIN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Halsizlik Sosyal izolasyon Entellektüel durgunluk Fiziksel değişimler Seksüel olaylardan kaçınma Bu belirtileri etkileyen faktörler: Sosyo-kültürel faktörler Kişinin eğitim düzeyi Yaşam standartları

7 YAŞLILIĞIN BİYOLOJİK GELİŞİMİ
Bir hücre,doku, sistem yaşlandığında fonksiyonları aşamalı olarak düşer. Dejenerasyona uğrayan hücreler yenilenemez. Hücrelerin proliferasyonunda azalma gözlenir. Matrix proteinlerinin modifikasyonu ve degrade edilmiş matrix molekülleri ortamda birikir.

8 SİSTEMSEL DEĞİŞİKLİKLER
YAŞLANMAYLA GÖRÜLEN SİSTEMSEL DEĞİŞİKLİKLER

9 MUSKULOSKLETEAL SİSTEM DEĞİŞİKLİKLERİ
Doku elastisitesi azalır ve vizkositesi artar.Dokuların mekanik özellikleri değişir. Kas hücrelerinde ve kütlesinde azalma olur. Kas kuvveti azalır.Kasta motor ünite sayısı düşer,alanı büyür. Mevcut kaslarda tip1 lifler yoğundur.Tip2 lifler atrofiye uğrar zamanla yok olur.

10 Kas liflerinin latent kasılma ve gevşeme peryotları uzar.
Oksidatif kapasitenin azalmasına bağlı dayanıklılık azalır. Eklem yakınmaları olan hastalar GYA’da tam bağımsız değillerdir. Tendonlarda cross-link oluşumu ile daha zayıf ve rijit bir hal alır. Kemik dansitesi azalır,buna bağlı fraktür oluşumu kolaylaşır.

11 !Yumuşak doku patolojileri kemik patolojilerine göre daha iyi prognoz gösterir.
!!Eklem problemlerinde DÜZENLİ YÜK verme önemlidir. !!!Ufak bir travma bile rotatar manşon,biceps uzun başı,posterior tibial ligament veya aşil tendonunda hasara neden olabilir.

12 KARDİOVASKÜLER SİSTEM DEĞİŞİKLİKLERİ
Kardiovasküler uygunluk azalır. Yaşlı kalp atım sayısı = genç kalp atım sayısı Max.O2 tüketiminin azalması fiziksel efora karşı toleransı azaltır,iş yapma kapasitaesi düşer. Fibröz değişikliklere bağlı olarak kalp ağırlığı azalır. Diyastolik ve sistolik basınç artar,hipertansiyon gelişir.

13 Baroreseptörlerin duyarlılığı azalır
Baroreseptörlerin duyarlılığı azalır.Reflex taşikardi,semptomatik ortostatik hipotansiyon ve mikturisyon senkop semptomları gelişebilir. Sedanterlerde mitokondrial ATP üretimi ve enzim aktivitesi daha fazla azalır. Yaşlı bireylere egzersiz toleransını arttıran endurans eğitimi verilebilir.

14 SOLUNUM SİSTEMİ DEĞİŞİKLİKLERİ
Rezerv kapasiteleri düşer. Göğüs kafeslerindeki uyum güçlüğü nedeniyle dak.daki solunum sayısı azalır. İnterkostal kaslarda zayıflık olur. Pulmoner damarlarda kalınlaşma olur ve fibrozis görülür. Arteryal PO2 azalır,PCO2 değişmez. Mukosiliyal aktivite azaldığı için pnömatik infeksiyonların riski artar.

15

16 GASTROİNTESTİNAL SİSTEM DEĞİŞİKLİKLERİ
Özafagusun peristaltik hareketleri azalır,yutma reflexi zayıflar ve disfaji gelişebilir. Gastrik sekresyon miktarı azalır ve gastrik boşalma süresi uzar. Gitadaki su oranı azalır ve konspitasyon eğilimi artar.Lifli besin tüketimi önerilmelidir.

17 Safra ve pankreas sekresyonu ile besinlerin emilimi normaldir.
Karaciger ilaç metabolizması hariç normal işlev görür. İlaçların metabolizması zayıflar,etki edeceği organa ulaşması zorlaşır. Fekal etkilere,sfinkter tonusunun azalmasına ,kognitif yetmezliklere yada diareye bağlı fekal inkontinanas gelişir.

18 ÜROGENİTAL SİSTEM DEĞİŞİKLİKLERİ
Kadınlarda östrojen salınımı azalır . Erkeklerde testiküler androjen salınımı düşer.40 yas üztü erkeklerde hemen daima bening prostat hipertrofisi vardır. Yaslılarda mesane kapasitesi düşer. Üriner inkontinans gelişimi görülür.

19 Böbrek ağırlığı ,total nefron sayısı,renal perfüzyonve glomerular filtrasyon azalır.
İdrar konsantrasyonundaki bozulma nedeniyle az sıvı alanlarda ve ya ani sıvı kaybında hipernatremi görülebilir. Renin ,aldesteron salınımı düşer,hiper tansiyonu kontrol etmek zorlasabilir.

20 NÖROLOJİK SİSTEM DEĞİŞİKLİKLERİ
Nörofibril yoğunluğu ve senil plaklar artar. Serebral kan akımı azalır. Myelin kılıf incelir,iletim hızı yavaşlar ve reflexler kaybolur. Reaxiyon zamanı uzar.Etkileyn faktörler: atletik yapı fiziksel uyum kardiovasküler hast. Varlığı fiziksel kondüsyon eğitim prog.

21 Nöromüsküler değişiklikler denge ve yürüyüşü etkilediği için önemlidir
Nöromüsküler değişiklikler denge ve yürüyüşü etkilediği için önemlidir.Kaybedilen fonksiyonların yeniden kazanılması düşmelerin önlenmesini sağlar. Uyuma paterni değişir. Yakın hafıza zayıflar. Öğrenme etkilenmez. Vibrasyon algılaması,dokunma ve derin ağrı duyularında etkilenmeler olur.

22 HORMONAL DEĞİŞİKLİKLER
Kadınlarda menapaz sonrası östrojen ve prolaktin seviyeleri düşer.Troid metabolizması değişir. Erkeklerde TRF ve TSH miktarı azalır. Parathormon artar,bazal kalsitonin düşer. İnsulin salınımı değişmez,insuline periferik direnç artarve glikoz intoleransı gelişebilir. Glukagon salınımı normal.

23 İMMUNİTE SİST. DEĞİŞİKLİKLERİ
Kompleman düzeyi değişmez. IgA ve IgG artarken IgM azalır.Hastalıkların varlığında infeksiyon oluşma riski artar. KAN BİOKİMYASAL DEĞİŞİKLİKLER Kan hücre sayısında önemli değişiklik olmaz. Anemiler araştırılmalıdır.Anemi varlğında düşük egz. bile anjina nedeni olabilir. Serum albumin miktarı azalır.

24 DERİ-MUKOZA DEĞİŞİKLİKLERİ
Deri bası ve yaralardan çabuk etkilenir hal alır. Yara açılmasına karşı dikkatli olunmalıdır. Hipotermi veya hipertermi riski fazladır.

25 FİZİKSEL AKTİVİTENİN FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER ÜZERİNE ETKİSİ

26 Kas kuvveti denge,yürüme gelişir.
Yağ dokusu yağsız vücut kitlesi Kemik mineral yoğunluğu fraktür riski Elastisitenin azalması gecikir. Egzersize ısınma ile başlamak,yüklenmeyi dereceli artırmak ve yüzeyin düzgünlüğünü sağlamak bireylerin tendon ve ligament sorunlarını azaltır. Solunum kaslarını ve soluk alıpverme tekniklerini geliştirerek ağır aktivitelerde hızlı inspirasyon,derin expirasyon sağlanır.

27 Max. Kalp atım hızı (220-yaş) ve O2 nabzı(O2 tüketimi/kalp atım sayısı) yaşlanmayla düşüş gsterir.
Kalbin stroke volümü artar. Düşük şiddetli aerobik egz.lerin antihipersantif etkileri vardır.ancak hipotansif etkinin devamı için yaşam boyu egz. de devam edilmelidir. Eksentrik çalışmayla kişide daha büyük kalp atım sayısı,arteryal kan basıncı değerleri elde edilir. ASHK maksimalin %50 şiddetinde egz. Programı öneriyor.

28 60 yaşlarındaki gruba haftada 3 gün 1er saat ASHK’ya göre bisiklet egz
60 yaşlarındaki gruba haftada 3 gün 1er saat ASHK’ya göre bisiklet egz. Programı uygulanıyor.4 aylık dönem sonunda VO2 max.da %10-15lik artış sağlanıyor.

29 Egzersiz: anksiyete depresyon stres kişinin kendini daha iyi hissetmesini sağlar. Psikolojik etki mekanizmaları; Fiziksel kapasite gelişimi ile kendine güveni artar, Sosyal iletişimler ile kendini yalnız hissetme duygusunu azaltır, Kaslarını kontrol etme yeteneği ile gerginliği azaltır.

30 YAŞLI BİREYLERDE FİZİKSEL AKTİVİTEYE KATILMANIN GETİRECEĞİ RİSKLER
Yüksek sıcaklık Düşük sıcaklık Yüksek barometrik ortamlar EGZERSİZ MİKTARI!!!!

31 NE YAPMALIYIZ???? Kullanılan yüzeyin kayganlığını azaltmak için yere materyal sermek(halı vb.) Yüzeyde dengeyi bozacak olası engeli kaldırmak Eklem ağrısı olana vücut ağırlığını destekleyen egzersizler önermek (yüzme) Egzersize orta veya hafif şiddetli bir program ile baslamak Uygun malzeme kullanmak

32 FİZİKSEL AKTİVİTENİN KESİN KONTRAENDİKE OLDUĞU DURUMLAR
Acut infeksiyoz hastalıklar Stabil olmayan metabolik hastalıklar Ciddi lokomotor sistem hastalıkları İleri derecede anksiyete Yakında gecirilmiş veya her an geçirilebilecek olan miyocard infarktüsü Acut myocardit Kalp yetmezliği Aort stenozu Yakında gecirilmiş pulmoner embolizm

33 FİZİKSEL AKTİVİTE KAYNAKLI ORTAYA ÇIKABİLECEK YARALANMALAR İÇİN YATKINLIK FAKTÖRLERİ
Postural hipotansiyon anamnezi İşitme ve görme kayıpları Yavaslamış reaksiyon zamanı Stabil olmayın kalca ve diz eklemi Zayıflamış denge yeteneği Obezite İleri derecede kas güçsüzlüğü(sarcopenia) İnaktivite nedeni ile kısalmış tendonlar Egzersiz öncesi yetersiz ısınma Hızlı dönme hareketleri ve ileri derecede germe (streching)egzersizleri Çok hızlı bir şekilde ilerleyen antreman programı Yorgunluk

34 YAŞLILARDA MAJOR PROBLEMLER
KRONİK AĞRI Periferal,santral veya psişik nedenlerden kaynaklanır. Geriartrik hastaların%71-83’ünde GYA yı etkileyen bir ağrı saptanmıştır. FTR pasif ve aktif olarak 2ye ayrılır. Aktif tedavi her türlü egz. Programı,hastanın eğitimi, biyofeedback olabilir. Pasif tedavi elektroterapi,mekanoterapi,ve sıcak soğuk olabilir.

35 İNSTABİLİTE Yaşlı hastaların vücut kontrolü denge refleksleri, kas gücü ve adım uzunlukları azalır. Postüral stabilite,yürürken salınımın artması, deformitelere bağlı pozisyon hissinin azalması ve yürüme problemleri düşmeye yatkınlığı arttırır. Artmış düşme eğilimi kırık, yaralanma, fonksiyon kayıpları ve ölüme neden olabilen bir problemdir.

36 HİPOTANSİYON Kısa dönem yatak istirahati alan yaşlı hastaların çoğunda semptomatik ortostatik hipotansiyon görülür. Gözlerde kararma, baş dönmesi semptomları olan sistolik kan basıncının 20 mmhg veya daha fazla düşmesi ortostatik hipotansiyon olarak tanımlanır. İNKONTİNANS Kadınlarda pelvik kasların ve sfinkterin zayıflamasına bağlıdır. Erkeklerde bening hipertrofik prostat,detrüsor tonusun kaybolması sonucu gelişir.

37 EKLEM HİPOMOBİLİTESİ DEMANS İNFEKSİYON BESLENME UYKU BOZUKLUKLARI

38 GERİATRİDE EKİP ÇALIŞMASI
Geriatrist Fizyoterpist Hemşire Sosyal hizmet uzmanı İş uğraşı terapisti Diyetisyen Psikoterapist Farmakolog YAŞLI BİREY VE AİLESİ

39 Yaşlanma saatiniz geri kalsın.
Yaşlanma saatinizin geri kalması için yapmanız gereken çok basit EGZERSİZ YAPMAK.

40 MEDİKAL TEDAVİ İlaç tedavisi gerçekten gerekli mi? İlaç seçimi uygun mu? Doz uygun mu? İlacın yan etkileri yararlardan fazla mı?

41 FİZYOTERAPİ DEĞERLENDİRMESİ

42 HİKAYE Aile bireylerinden birinin de hastanın yanında olmasına dikkat edilmeli. Öykü alırken mutlaka semptomlar hastaya tarif edilerek anlatılmalı ve hastanın doğru olarak anladığından emin olunmalı. Mutlaka sigara ,alkol gibi alıskanlıkları sorgulanmalı ve kullandıkları ilaçlar öğrenilmeli.

43 Mutlaka fiziksel aktiviteleri ,beslenme alışkanlıkları öğrenilmeli ve vücut ağırlığı takip edilmeli ve gerekli durumlarda modifikasyonlar önerilmelidir. Görme, duyma,kognitif fonksiyonlarda bozukluk olup olmadığına bakılır.

44 FİZİK MUAYENE Vital bulguların değerlendirilmesi ile başlanır.
Aktif eklem hareketleri değerlendirilmeli. Pasif eklem hareketleride değerlendirilmeli,artrit ve ya deformite varlığı arastırılmalıdır. Kifoscolyoz gibi göğüs deformiteleri ve ya solunum sesleri Mesafe ayarlaması,sandalyede oturmada güçlük,merdiven çıkmada zorluk ,yürüyen ve değişen zeminde ayakları üzerinde durma,yokuş çıkmadaki güçlüğe bakılmalıdır.

45 Kardiomusküler muayenede kalp sesleri değerlendirilmeli,ek ses veya üfürüm varlığı araştırılmalı.
Öksürüğün şiddeti önemlidir. Yürüyüşteki kol gövde hareketleri değerlendirilmeli. Cilt muayenesi yapılmalıdır.Son günlerde ezik,morarma olup olmadığına ve basınç alanlarına bakılmalıdır.

46 Sırt ağrısı önemlidir.Mekanik bozukluklar tedavi edilebilir ama metastatik nedenlerle olan ağrıda tüm fizyoterapi yöntemlerinin kontraendike olduğu unutulmamalıdır. Hastanın dengesinin değerlendirilmesi yapılmalıdır.

47 Hastanın derin tendon refleksi değerlendirilmeli.
Asimetrinin saptanması inme,myelopati veya kök kompresyonunun bir göstergesi olabilir. Kas tonusu ve gücü değerlendirilmeli. Mental durumu değerlendirilirken tam bir nörolojik muayenesi yapılmalı. Vibrasyon duyusu değerlendirilmeli.

48 Tekerlekli sandelye değerlendirilir;hastanın ihtiyacına uygun ,konforlu,dekübütis önleyici,emniyetli ve maksimum bağımsızlık sağlayıcı,rahat taşınması ve sandalyenin yer kaplamaması için katlanabilir,hafif olmasına özen gösterilmelidir.

49 Hastaların Bağımsızlık Düzeylerini Belirlemek Amacıyla Çeşitli İndexler Geliştirilmiştir;
1. PULSES profili 2. BARTHEL indeksi 3. MODİFİYE BARTHEL indeksi 4. FIM(Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçümü) 5. Mini- Mental Durum Değerlendirme Cetveli(MMSE)[24 ün altında ise bir anormallik vardır]

50 İndekslerde Değerlendirilen
Kendine bakım Yeme El –yüz yıkama,traş Banyo Üst gövde giyinme Alt gövde giyinme Sfinkter kontrolü Mesane durumu Bağırsak durumu Mobilite Transfer: Yatak tekerlekli sandalye Tuvalet Küvet,duş Yer değiştirme(lokomosyon): Yürüme Merdiven

51 İletişim Anlama(işitsel/görsel)
İfade(sözel veya değil) Sosyal algılama Sosyal katılım Problem çözme Hafıza

52 FİZİK TEDAVİ Amaç: Hastalık ve sakatlıkların önlenmesi,fonksiyonel kapasitenin arttırılmasıdır. İnaktivitenin engellenmesi ve egzersiz ,yaslı rehabilitasyonun özünü teşkil etmektedir. Yapılan işin amacı ve önemi hastaya anlatılmalı ve hastanın onayı alınmalı.

53 Günlük egzersiz programı:
1)ısınma 2)kardiyorespiratuar çalışma 3)soğuma Isınmaya hafif koşu ile başlanır. Endurans çalışmaları,derin kas ısısında bir artış meydana getirmektedir. Soğuma periyodunda germe ve fleksibilite egzersizleri uygulanmalıdır.

54 Germe egzersizleri: yaslılarda bu germeler fleksibilitede bir gelişme oluşturması için 30-60sn yapılmalıdır. Üst gövdeye germe Alt gövdeye germe Sırt kaslarına germe Alt sırtı germe Gastrocinemiusu germe Fleksibilite egzersizleri: Dk da 3 tekrar ile ayak parmaklarına dokunma, Dk da 7 tekrar ile modifiye sit up Dk da 8 tekar ile alternatif bacak kaldırma Dk da 4 tekrar ile modifiye push up

55

56 POSTÜR EĞİTİMİ

57 Dorsal kifozun azalması için ;
sırt gerici kasların eğitimi, kifoza sürükleyici hareketlerden kaçınılması, oturma ,durma ve yürüme şeklinin düzenlenmesi, baston ve destek korselerinin verilmesi gerekir.

58 Postür bozukluğu günlük yasam aktivitelerini güçleştirir,dejeneratif değişiklikleri provake eder ve kronik ağrılı durumlara neden olur. Vücudun denge merkezinin ve yer çekimi çizgisinin yerini değiştirir. Hastaların günde 1-2 kez 0,5-1 saat süre ile yüzükoyun yatması görülen fleksiyon postürünü engelleyebilir.

59 Egzersizler; Derin nefes alıp veriniz Basınızı her bir yöne hareket ettiriniz Omzunuzu kaldırın ve silkin Omuzlarla geriye doğru daire çevirin Omuzlarınızı geriye götürünüz Kollarınızı yukarı uzatınız Kollarınızı geriye uzatınız Yanlara eğiliniz Kalçalarınızı sıkıştırınız Dizlerinizi büküp düzeltiniz Ayak bileklerinizi çekip –itiniz Ayak bileklerinizi çeviriniz Ayak parmaklarınızı bükünüz Gövdenizi öne eğip geriye götürünüz

60 DÜZGÜN BİR POSTÜR İÇİN Omuzlarınızı mümkün olduğu kadar geriye itiniz Oturduğunuzda mümkün olduğu kadar sırtınızı ve bacaklarınızı destekleyiniz Mümkün olan en iyi postürde ve gevsek pozisyonda uyumaya çalışınız İyi postürde durmaya çalışınız Uzun süre aynı pozisyonda oturmayınız Uzun süre aynı pozisyonda ayakta durmayınız

61 YÜRÜME EĞİTİMİ Yürüme analizi yapılmalı ,
Yürüyüş paterni ortaya konmalı, Varsa patolojik yürüyüş tedavi edilmeli. Yürümenin desteklenmesi ve dengenin sağlanması için gerekirse ;baston koltuk değneği yürüteç gibi ortezler kullanılmalı.

62 Bastonlar hafif ve dayanıklı malzemelerden üretilmeli.
Üç ve dört ayaklı bastonlar stabiliteyi arttırır. Baston sağlam elle tutulmalı ve karsı ayakla aynı anda hareket etmeli. Her iki eldede baston var ise iki nokta dönüşümlü ,üç nokta veya dört nokta yürüyüşlerden biri tercih edilmeli.

63 DENGE ,İNSTABİLİTE VE DÜŞMELERİN EĞİTİMİ
Yaslılarda düşmelerden korunma önemlidir. Dengesi bozuk kişi fonksiyonel yürüyemez!! Denge testleri yapılır,daha önceki düşme durumuna göre denge ağılık aktarma ve yürüme egzersizleri verilir. Bu hastalarda adım uzunluğu ,hızı ve basma şekli değişir.

64 Bilinç kaybı olmaksızın alt ekstremitelerin ani kuvvet kaybı nedeni ile ani düşmeler meydana gelebilir. Duyusal reedükasyonda buna yardımcı olur. Aerobik performansın artması ile hem hastanın bağımsızlık düzeyi hem de kendine güveni artar.

65

66 EV İÇİ DÜZENLEMELERİ Gereksiz aksesuarlar, kapı eşikleri kaldırılmalı
Sivri kenarlı,köşeli mobilyalar kaldırılmalı Masa ve sandalyeler hafif ve kullanışlı olmalı Telefon ve elektrik düğmelerine kolay ulaşmalı Ortamın aydınlatması,ısı ve nem oranı normal olmalı Tuvalet,banyo ve lavabolar kaygan olmamalı;gerekli ise sağlam barlar konmalı

67 İŞ UĞRAŞI TEDAVİSİ Yemek yeme, giyinme,temizlik,banyo gibi bazı günlük yasam aktivitelerinin hiçbir yardım görmeden yapabilmesi için gerekli teknikler yaslılara öğretilmelidir. Yaslılar yardımcı araç- gereç konusunda aydınlatılmalı ve kullanma eğitimi verilmelidir. Günlük yasam aktiviteleri yanı sıra el sanatları,resim,müzik gibi sanatsal faaliyetler,sportif aktiviteler ve iskambil oyunu gibi rekreasyonel faaliyetlerle ilgilenmeleri sağlanmalıdır. Ayrıca hastanın belirli ibadetlerini yerine getirmesi için ortam sağlanmalıdır.

68 SOSYAL DESTEK Sosyal faliyetler bir kişinin toplumda üstlendiği rollerin toplamı olarak değelendirilebilir. Sosyal problemlerin çözümünde hastaların desteğe ihtiyacı vardır.!! Sakatlık diğer insanlara bağımlılığı arttırır korku ve belirsizliği ortaya çıkarır. Hasta ölüm korkusu,tam bağımlılık ,aile içindeki rolünü kaybetme ve reddedilme korkusuyla pasif yada saldırgan olabilir.