MESLEK/MESLEKİ DEĞERLER MESLEK ETİKLERİ

... konulu sunumlar: "MESLEK/MESLEKİ DEĞERLER MESLEK ETİKLERİ"— Sunum transkripti:

1 MESLEK/MESLEKİ DEĞERLER MESLEK ETİKLERİ

2 MESLEK KAVRAMI “Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş olarak tanımlanmaktadır.” 2

3 Her meslek o mesleğin değerlerini, gelişimini, lisanslanmasını ve diğer insanlar açısından tanınmasını sağlayan kuruluşlara sahiptir. Dünyada tanımlanmış 42 bin çeşit meslek bulunmaktadır. Türkiye'de resmi olarak tanımı yapılmış civarında meslek vardır. Bunun önemli bir nedeni Türkiye’de uzmanlaşmaya gidilmeyerek pek çok mesleğin bir kişi tarafından yapılıyor olmasıdır. 3

4 Her meslek için ; tanım, görev alanları,
genel olarak kullandığı araç ve gereçler, mesleğin gerektirdiği özellikler, çalışma ortamı ve koşulları, çalışma alanı ve iş bulma olanakları, meslek eğitiminin verildiği yerler, meslek eğitimine giriş koşulları, eğitimin süresi ve içeriği, meslekte ilerleyebilme ve yeni meslekleri seçebilme olanakları, destekleyici meslek kuruluşları farklı özellikler gösterir. 4

5 Bir uğraşın, bir faaliyetin, bir meslek olarak kabul görmesi;
(Örneğin, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir olabilmek için SMMM belgesi almak, Doktorluk yapabilmek için tıp diploması almak gibi ) diploma, lisans, ruhsat, sertifika gibi bir belge ile uygulama standartlarının, mesleki değerlerinin ve etik kurallarının bulunmasını gerektirmektedir. 5

6 Belgelenme ve kuralların belirlenmesi ; Eğitim, Gelişim, Uyum disiplinin sağlanması, gibi üç temel şartın bütünleştirilmesi ile sağlanabilir. Bir işi meslek yapan üç önemli vazgeçilmez unsur vardır; Belge, Uygulama standartları ve etik kuralları, Mesleki örgütünün bulunması, bir işe mesleki değer kazandırmaktadır. 6

7 İŞ ETİĞİ İş etiği kavramı (business ethics), esasında çalışma etiğini (work ethics) ve meslek etiğini (professional ethics) de kapsamaktadır. İş etiği, iş dünyasındaki etik sorunları inceler, davranışlara rehberlik etmek üzere kurallar geliştirmeye çalışır (Ferrell ve Fraedrich, 1994 ) İş etiği, işletmelerin ürün ve hizmet üretme ve dağıtma aşamalarında gerek örgüt gerekse birey/çalışan düzeyinde davranışların etik boyutları ile ilgilenir ve bu davranışlara ilişkin yol gösteren kuralları kapsar. İş etiği bir bakıma uygulamalı etiktir ve zaman zaman işletme etiği, şirket etiği, firma etiği veya ticaret ahlakı olarak da adlandırılmıştır.

8 İŞ ETİĞİ İş etiği, işletmeciliğin işlevsel alanları itibariyle de bir sınıflandırmaya tabii tutulmuştur. Bu bağlamda, üretim etiği, pazarlama etiği, finans etiği, muhasebe etiği, yönetim etiğinden söz edilebilir, etik ve etik dışı eylemler bu çerçevede incelenebilir. Ürünün ve hizmetin güvenliği ve kalitesi, satış sonrası hizmet ve garanti koşulları, reklamların içeriği ve niteliği, yatırımcıların hakları ve menfaatleri, bilançoların niteliği ve gerçekliği, insan kaynakları yönetimi ve işletmelerin çevreye ilişkin politikaları işlevsel alanlardaki etik konularına birer örnektir.

9 ÇALIŞMA ETİĞİ Çalışma etiği bir toplumda işe ve çalışmaya ilişkin değerler ve tutumlardır. Çalışma etiği toplumun kültür ve değerlerinden etkilenir. Bu bakımdan bir toplumun işe yönelik tavrı bir başka toplumdan farklılıklar gösterebileceği gibi, toplumun çeşitli katmanları arasında da farklı yaklaşımlar söz konusu olabilmektedir. Bazı toplumlar ya da toplumsal kesimler işe ilişkin olumlu bir tutum sergilerken ve çalışmayı yaşamanın amacı gibi nitelerken, bazıları işi ve çalışmayı bu derece ön plana almamaktadır. Çalışma etiği disiplini, verimliliği, kaliteyi ve etkinliği önemser ve kişilerin çalışkan, tutumlu, dakik, disiplinli ve dürüst olmalarını öngörür. Çalışma etiğinin yüksek olduğu toplumlarda gelişmişlik düzeyi de genellikle yüksektir. Zira, çalışma etiğine sahip olmak bir kişilik özelliği olduğu kadar aynı zamanda kültürel bir olgudur ve her kültürel olgu gibi sosyalizasyon ve eğitim süreçleri ile aktarılabilir.

10 Çalışma etiğinin temelleri şu ifadeler ile özetlenebilir:
• Çalışma, yaşamın en merkezdeki uğraşıdır. • Çalışma, sosyal bir görevdir. • Çalışma, boş zamandan daha önemlidir. • Çalışma, zamanı düzene sokan bir eylemdir. • Çalışma, kişiyi dakik, tutumlu ve disiplinli yapar. • Kişi kimlik, saygı, psikolojik tatmini ve statüyü çalışma ile kazanır. • Çalışma, yaratıcılığın ve yeteneklerin geliştirilmesine imkan verir.

11 Bir doktorun işine zamanında gelmesi çalışma etiği, yanında çalışanlara adil davranması iş etiği, hastalarına gereken ihtimamı göstermesi ise meslek etiği örnekleridir.

12 MESLEK ETİĞİ Meslek etiği de iş etiği ve çalışma etiği ile ilintilidir ve belirli ölçüde örtüşmektedir. “Profesyonel” ve “profesyonellik” sözcükleri bir işin maharetli ve gereklerine uygun bir biçimde yürütüldüğünü ifade eder. Meslek etiklerinin bugün peşinde oldukları ya da aradıkları şey, normlardır —ama özel türden normlar. Bu normların da, söz konusu mesleği icra edenlerin hepsinin ve her yerde kararlarını ve eylemlerini belirlemeleri beklenir. Meslek etiklerinin aradıkları normlar, kişilerin, sahip oldukları dünya görüşlerinden, kültürlerinden, ideolojilerinden, dinlerinden bağımsız olarak uygulanmaları beklenen normlardır.

13 Tıp, hukuk, mühendislik, akademisyenlik, gazetecilik, askerlik, mali müşavirlik gibi tüm mesleklerin kendilerine özgü etik kuralları vardır. Peki bu meslekler farklı bir iş etiği mi oluşturmaktadırlar? Bu sorunun yanıtı “hayır”dır. Zira değerler ve ilkeler kaynağını genel etikten alır, standartlar ve kurallar ise ilgili mesleğe özgü olarak oluşturulur. Diğer bir deyişle doğruluk, dürüstlük ilkeleri tüm meslekler için geçerlidir, ancak bunun yanında bir doktorun, hakimin, avukatın, öğretmenin, medya mensubunun mesleğini icra ederken izlemesi ve uyması gereken kurallar, standartlar ve yöntemler vardır. Meslek etiğindeki farklılıklar buradadır(Durkheim,1949).

14 Günümüzde kamu hizmeti etiği, bilişim etiği, medya etiği, bilim - teknoloji etiği ya da siyasette etik, kamu yönetiminde etik, yargıda etik, sporda etik, eğitimde etik, denizcilikte etik ve hatta jandarmada etik gibi çeşitli etik alanları oluşmuştur. Bu alanların etik konularına ilişkin birer örnek aşağıda verilmiştir: • Siyasette Etik: Siyasetçilerin gerçekleştiremeyecekleri vaatlerde bulunmamaları • Kamu Yönetiminde Etik: Vatandaşlara eşit muamele yapılması ve hizmette bulunulması • Yargıda Etik: Yargı organlarının kararlarında devlet-birey dengesinin gözetilmesi ve süreçlerin daha hızlı çalışması • Eğitimde Etik: Öğretmenlerin öğrencilerine özel ders vermemeleri • Bilim Etiği: Araştırma bulgularının saptırılmaması • Medya Etiği: Haber ile yorum ayrımının yapılması • Sporda Etik: Doping ve şike yapılmaması v.b.

15 Mesleklerin oluşum, gelişim ve değişim sürecinde, pratiğe dayalı, mesleğin düzen içinde yürümesini sağlayan ilkeler yaratılmaktadır. Bu sistematik içinde mesleğin etiği değil mesleğin ilkelerinden söz etmek daha doğru olacaktır. Mensuplarının karşılaştığı etik sorunların farkında olan birçok meslek, kendi meslek etiğinden söz etmeye başladı. Her meslek gerçekleştirdiği etkinliğin sonuna “etik” sözcüğünü koyarak, meslekler kadar etikler olduğu izlenimini vermesi, etik bilgideki ortaklığın gözden kaçırılmasına yol açmaktadır.

16 Ama etikler arttıkça “etik” belirginliğini yitirdi; etik olanla olmayan, etikle yapılabilecek olanlarla yapılamayacak olanlar birbirine karıştı. Etikten onun karşılayamayacağı şeyler beklenmeye başlandı.Beklentiler yerine gelmeyince de etikte göreceliğe ve çoğulculuğa kapı açıldı. Harun Tepe meslek etikleri sayısının hızla arttığını, aslında bu çalışmaların etik olarak adlandırılmalarının pek de uygun olmadığını, bunların meslek ilkeleri olduğunu belirttikten sonra şu görüşe yer veriyor: “Kişi-Kişi ilişkisinde ya da kişinin bir insan durumuyla ilişkisinde yaşanan etik sorunların, meslekten mesleğe tümüyle değişmesinin söz konusu olamayacağı, bu sorunların –ama tek tek yaşanan durumların değil!– bir çok durumda benzerlik taşıyacağı, taşıdığı da açıktır” (2000)

17 İ.Kuçuradi ise meslek etiği konusunda şunları söylüyor;
“Bir meslek etikleri patlaması yaşıyoruz. Ama burada da bir tehlike görüyorum: çok defa değer yargılarına karşı başka değer yargılarıyla karşı çıkılıyor. Bu da çıkmaz bir yol. Değer yargılarıyla uğraşacaksak, bunu başka değer yargılarıyla değil, felsefi değer bilgisiyle yapmak uygun olur… Asıl sorun, etiğin hala normlardan ibaret sayılmasıdır. Yerli yersiz, bazen de gereksiz meslek etikleri geliştirme modası bunun bir göstergesi. Ne var ki, insanları normlara göre davranmaya zorlayabilirsiniz –hukuk bunun peşinde ve bir noktaya kadar işe yarıyor– ama değerleri koruyarak veya içinde bulunduğu durumlarda değerlere en az zarar vererek eylemde bulunmaya zorlayamazsınız. Her kişi bu konuda tek başınadır. Yapılabilecek olan, belirli bir eğitimle bazı değer bilgilerinin temeli üzerinde kişilerin kendi kendileriyle hesaplaşmasına yardımcı olmaktır. Bunları yapmakla, dünyanın cennete dönüşeceğini düşündüğümü sanmayın. Bu bitmeyecek bir çabadır, ama muhakkak gösterilmesi ve sürekli olarak gösterilmesi gereken bir çaba”(1996)

18 Günümüzde meslek etiğine olan ilginin giderek artmasının nedeni kimi mesleklerde karşılaşılan etik sorunların artması ya da artan sorunların farkına varılmasıdır (Tepe,2000,s.1). Aynı meslekten bireylerin birbirleri ile ilişkilerinde belli davranış kalıplarına uymaları meslek etiğinin gereğidir.( Aydın ,1993).

19 MESLEK ETİĞİ Meslek Etiği: Meslek etiği ,özellikle doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilir. Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri dünyanın neresinde olursa olsun,aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli olmasıdır (Kuçuradi,1988).

20 MESLEK ETİĞİ Mesleki etiğinin en ayırt edici özelliği,mesleği yerine getirirken işlenen kusurların,meslek çevresi dışında çok fazla tepki görmemesi, kamu vicdanının bu tür kusurlara ilgisiz kalmasıdır. Kamu vicdanının bu kusurlara ilgisiz kalmasının nedeni ise bu ilkelerin toplumun bütün organları arasında ortak olmamasıdır.

21 MESLEK ETİĞİ Mesleki etik ,grup onu koruduğu sürece yürürlükte kalabilen ve bireylere emreden,onları şu ya da bu şekilde davranmaya zorlayan , kişisel eğilimlerine bir sınır çizen ve daha ileri gitmelerine engel olan kurallardan oluşmuştur (Durkheim,1949).

22 Küreselleşen dünyada, hızla artan sermayenin, malların ve hizmetlerin uluslararası dolaşımı, kâr amaçlı rekabete sınır tanımaz bir güç kazandırmıştır. Günümüzde içinde bulunduğumuz rekabet koşullarında şirketler veya bireyler rakiplerinden bir adım öne geçmek, piyasa baskılarından kurtulmak için yoğun çaba göstermektedirler. Bu baskılardan kurtulmanın bir yolu da "kestirmeden", "köşe dönmeci", gayri ahlaki, etik dışı çözümlerden faydalanmaktır.

23 Öte yandan gelişmekte olan ülkelerde, gelir dağılımları bozulmakta, ortak kamu yararı hiçe sayılmakta, vergi vermeden ekonomik faaliyette bulunulmakta, kamu kaynaklarının israfı, rüşvet ve adam kayırmacılık bir sistem olarak benimsenir hale gelmektedir.

24 Bu noktada, özellikle, meslek etiğine ve sosyal sorumluluk kavramına geniş yer ayıran Batı üniversiteleri ile örgütlü işçi, işveren ve meslek birliklerinin; bu alandaki araştırma ve incelemeleri, aydınlatıcı ve yol gösterici olmaktadır. Uluslararası akademik çevrelerde yapılan yayınlar; bütün dünyayı etkileyen bu soruna ilişkin kaygıların haklılığını onaylamaktadır.

25 Meslek etiğine sahip olmayan meslek mensupları, topluma yarardan çok zarar verirler. Çünkü meslek etiğine gereken önemi vermeyen meslek mensupları sadece kendi menfaatlerini ön planda tutarlar. Toplumdaki diğer insanları hiç düşünmezler. İnsan haklarına verilen önemin artması etik standartların uygulanabilirliğini de arttırmıştır. Mesleki gruplar ne kadar sağlam ve örgütlü olurlarsa,mesleki etik de o kadar gelişir ve saygınlık kazanır.

26 Meslek etiği veya mesleki davranış ilkelerinden beklenen sonuçları sıralarsak;
* Üyelerin topluma, hizmet sunduğu kişilere, mesleğe, meslektaşlarına karşı dürüst ve adil davranması, *Neyin ahlaki, neyin doğru olduğuna karar vermede kolaylık sağlamak, *Üyelerin yanlış davranışlarını önlemek, *Üyelerin, toplumda yaygınlaşan yolsuzluklardan uzak durmalarını sağlamak *Meslek yaşamını ilkelere bağlı kalarak sürdüren üyeleri desteklemek, *Bu uygulamaların yaratacağı olumlu sonuçların giderek toplumda ahlakın egemen kılınmasına katkı koyması.

27 Belli bir mesleği icra ederken, kendisinden yararlanılacak ya da kullanılacak olan ortak ölçütler vardır. Mesleki eylemleri gelecek boyutunda ayrıntılı olarak düşünenler, birbirine yakın-benzer çözümlemeler yapmaktadırlar, hatta yapmak zorundadırlar; böylece, meslek alanı yeni bir ölçüt/ölçütler geliştirmenin ortamı olmaktadır. Mühendislik mesleğine baktığımızda, “Mühendis nasıl bir öznedir?”; “mühendisin meslek bilgileri ile etik bağlamdaki bilgileri (kendisine, benimsediği değerlere, insan/kişi olarak yönelimlerine ilişkin bilgileri) nasıl bilgilerdir?”, “bu bilgilerini mühendis nasıl edinmiştir?”, “mühendisin genellikle insan, varlık ve bilgi anlayışı nedir?” türünden sorularla; “mühendisin meslek bilgilerini kullanırken salt bunlara bağlı olarak davranmasıyla, kişi olarak davranması, etik değerlerin belirleyiciliği altında davranması arasında belli bir fark var mıdır?” sorusunu yanıtlamak çok önemlidir.

28 Mühendis, mesleğini uygulama alanına soktuğu andan itibaren, kendisi de içinde olmak üzere her insanın çevresiyle, sanal ya da gerçek dünyasıyla olan ilişkilerini olağan ya da olağanüstü her durumda belirleyen, düzenleyen, dönüştüren kişi oluvermektedir. Mühendis yaratıcısı ve uygulayıcısı olduğu teknik aracılığıyla insanın içinde yer aldığı ortamı değiştirir, farklılaştırır. Mühendis farklı kılma işlemini bir yandan gereksinimler doğrultusunda yapar; ancak bir yandan da mühendis, yine tekniğin yaratıcısı ve uygulayıcısı olarak yeni gereksinimlerin oluşmasında da katkılı olur. Doğal gereksinimler ve yeni yaşam biçimleri doğrultusunda yaratılan gereksinimler, mühendise sürekli olarak sorumluluklar yükler. Öyleyse mühendis aklını, yaratma etkinliğini insanı ve insanın çevresiyle olan ilişkisini ölçü alarak kullanmak durumundadır; bu, aklın toplumsal ve kamusal kullanımından başka bir şey değildir. Bu bağlamda da çok yönlü düşünmek, insana saygıyı öne çıkarmak, insanın doğal ve kültürel çevreyle olan ilişkilerinde gelecek boyutunu sürekli bir biçimde gündeminde saklı tutmak, hesaba katmak ve önemli yönleri oluşturmaktadır.