Yrd. Doç Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

... konulu sunumlar: "Yrd. Doç Dr. Betül DEMİRDÖĞEN"— Sunum transkripti:

1 Yrd. Doç Dr. Betül DEMİRDÖĞEN
İŞLETİM SİSTEMİ Yrd. Doç Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

2 İŞLETİM SİSTEMİ Bu dersin sonunda;
İşletim sisteminin ne olduğunu tanımlayabilecek, İşletim sisteminin temel görevlerini listeleyebilecek, İşletim sistemi türlerini ifade edebilecek, İşletim sistemi temel bileşenlerini (masaüstü, programlar, pencereler, menüler) listeleyebilecek, Program, klasör ve dosya kavramları arasındaki farkları tanımlayabilecek, İşletim sistemini kullanmaya yönelik verilen temel görevleri uygulayabileceksiniz. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

3 İŞLETİM SİSTEMİ İşletim sistemi olmayan bir bilgisayar, kullanıcı olarak bizlerin hiç bir işine yaramayacaktır. Çünkü bilgisayarda yapmak istediğimiz işleri (yazı yazmak, internette gezinmek vb.) donanıma tercüme eden bileşen işletim sistemidir. Diğer bir deyişle, işletim sistemi bilgisayarın trafik polisidir de diyebiliriz. Bilgisayarın içindeki donanım araçları ve kullanıcı ile olan ilişkiyi kontrol eden yazılım işletim sistemidir. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

4 İŞLETİM SİSTEMİ İşletim sistemlerinin temel olarak iki amacı vardır,
Bilgisayarın kullanıcılar tarafından kolay kullanılmasını, Donanım kaynaklarının verimli bir şekilde kullanılmasını sağlamaktır. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

5 İŞLETİM SİSTEMİ Dr. Betül DEMİRDÖĞEN
Görüldüğü gibi, işletim sistemi kullanıcı ile bilgisayar arasında bir köprü görevi gören ve donan›ma en yak›n sistem yaz›l›m›d›r. Donan›mla çift yönlü iletişim kuran işletim sistemi, donan›mdan veri almakta ve donan›ma veri göndermektedir. Kullan›c› donan›m› kullan›r, ancak işletim sistemi bilgisayarla donan›m aras›ndaki ilişkiyi kurar. Ayr›ca, işletim sistemi bilgisayarda kulland›¤›m›z programlar için de bir platform görevi görmektedir. Yani, bilgisayarda çal›şan programlar ile donan›m aras›ndaki iletişimi de işletim sistemi sa¤lamaktad›r. Bir program sabit diskteki bir dosyaya nas›l ulaşaca¤›na ya da bir program için bellekte ne kadar yer ayr›laca¤›n› bilemez. Tüm bunlar› ayarlayan işletim sistemidir. En son olarak, biz kullan›c›lar uygulamalar sayesinde işletim sistemi ile bilgi al›şverişi yapar›z. ‹steklerimizi uygulamalar sayesinde işletim sistemine iletiriz ve bu iletişimi bize işletim sisteminin arayüzü sa¤lar. ‹şletim sisteminin kullan›c› arayüzünü de bir uygulama olarak düşünebiliriz. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

6 İŞLETİM SİSTEMİ Bilgisayar kullanırken biz kullanıcılar, işletim sisteminin kullanıcı arayüzü ile etkileşim halindeyiz. İşletim sistemi bilgisayarın sorunsuz çalışması için gerekli işlemleri yaparken bizler arka planda olup bitenle ilgilenmeyiz. Bilgisayara yaptırmak istediğimiz işlemleri fare, klavye gibi çevre birimlerinin yardımıyla işletim sistemine, işletim sistemi de bu isteğimizi uygun bir dille donanıma aktarır. Örneğin, yazdırmak istediğimiz bir yazıyı, yazıcıya işletim sistemi vasıtasıyla gönderebiliriz. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

7 İŞLETİM SİSTEMİ İşletim sistemi arka planda birçok işle meşguldür.
bellek kontrolü ve yönetimi, üzerine kurulu uygulamaların/programların (kelime işlemci, hesap makinası) yönetimi, dosyaların (müzik, resim dosyaları) depolanması, çevre birimlerinin (yazıcı, hoparlör, mikrofon) yönetimi, ağ ve güvenlik ayarları, sistem kaynaklarının etkili bir şekilde kullanılması ve görevlerin zamanlanması Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

8 İŞLETİM SİSTEMİ Beş görevi bulunmaktadır Grafik arayüz kontrolü
İşlem yönetimi Bellek Yönetimi Giriş-çıkış birimleri yönetimi Dosya yönetimi Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

9 İŞLETİM SİSTEMİ- Grafik ara yüz kontrolü
Kullanıcılarla işletim sistemi arasındaki etkileşim çok eski bilgisayar sistemlerinde yazılı komutlar ile gerçekleştirilirdi. Günümüz işletim sistemleri, kısa sürede, daha az adımda işlemlerin yapılmasına olanak sağlayan, grafik tabanlı kullanıcı ara yüzleri kullanmaktadırlar. Günümüzde işletim sistemine komutları fare aracılığıyla ya da ekrana dokunarak hatta dokunmadan, sesli veya vücut hareketleriyle bile verebilmekteyiz. Her işletim sistemi bir kullanıcı ara yüzüne sahiptir ve bu ara yüzler çeşitlilik göstermektedir. Grafik tabanlı işletim sistemlerinde komutlar fare ve klavye gibi çevre birimlerini kullanarak verilmektedir. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

10 İŞLETİM SİSTEMİ- İşlem Yönetimi
İşletim sistemi var olan işlemlerin belirli bir sıra ve düzende yapılmasını sağlar. Bir işlemi, çalıştırmakta olduğumuz bir program olarak düşünebiliriz. İşletim sistemi bir nevi programların adil bir şekilde çalışmasını sağlar. İşletim sistemini kullanırken birden fazla işlem yaparız, örneğin internette gezinirken müzik dinler ya da arkadaşlarımızla mesajlaşırız. Tüm bu işlemlerin problemsiz ve paralel bir şekilde yürümesi var olan kaynakların etkili bir şekilde paylaştırılması ile mümkün olacaktır. İşte bu yönetim, işletim sisteminin sorumluluğundadır. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

11 İŞLETİM SİSTEMİ- Bellek Yönetimi
Tüm programların çalışmaları için bellekte belirli bir alanın kendilerine ayrılması gerekir. Bir işlem bittiği zaman, bu işlemin bellekte kapladığı alan boşaltılıp, diğer işlemlerin çalışabilmesi için bu alan gereklidir. Bunun için, bellekte hangi alanın dolu olduğu, hangi alanın boş olduğu ve işlemlere bellek tahsis etmek ya da tahsis edilen alanların tekrar boşaltılması gibi birçok görev, yine işletim sistemi vasıtasıyla yürütülür. İşletim sistemi ayrıca gerektiğinde ana bellek yerine ikincil belleğin kullanılmasını da sağlar. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

12 İŞLETİM SİSTEMİ- Giriş-Çıkış Birimleri Yönetimi
Bilgisayar ile çevre birimleri (yazıcı, tarayıcı fare vb.) arasındaki veri alışverişini de işletim sistemi düzenler. Ayrıca çevre birimlerinin çalışabilmesi için gerekli, sürücü denilen dosyaları bünyesinde barındırır ya da bu dosyalar sonradan kullanıcılar tarafından yüklenir. Günümüz işletim sistemleri farklı türdeki yazıcılar, web kameraları ve daha bir çok özel donanım için binlerce çeşit sürücü dosyasını bünyesinde barındırmaktadır. Bu sayede bilgisayara takılan donanımların bilgisayar tarafından kolay bir şekilde tanınması sağlanmış olur. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

13 İŞLETİM SİSTEMİ- Dosya Yönetimi
İşletim sisteminin önemli görevlerinden birisi de dosya yönetimidir. Dosyalara erişimden, kaydına, silinmesine ve taşınmasına kadar dosya yönetimi ile ilgili bir çok görevden işletim sistemi sorumludur. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

14 İŞLETİM SİSTEMİ İşletim sistemleri sadece bilgisayarlar için gerekli bir yazılım değildir, aynı zamanda programlanabilir birçok elektronik cihaz da işletim sistemine sahiptir. Örneğin, cep telefonları, modemler, hatta bazı fırınlar, buzdolapları bile işletim sistemine sahiptir. Diğer taraftan, evimizde kullanmış olduğumuz saç kurutma makinası, vantilatör gibi cihazlarda işletim sistemi olmasına gerek yoktur çünkü bu cihazlarda yapılacak işler nispeten basit ve belirlidir. Bu nedenle işletim sistemine gerek duymazlar, Bilgisayar gibi bir çok uygulamayı aynı anda çalıştıran, karışık hesaplamalar yapan elektronik aletlerde tüm bu karmaşık işlerin organizasyonunu yapacak bir yapıya ihtiyaç vardır. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

15 İŞLETİM SİSTEMİ Çok sayıdaki işletim sistemlerinden en yaygın olanları; DOS: Disk işletim sistemi olarak da bilinir. Diğer programların kullanımına izin verir ve kullanıcının bilgisayar üzerinde tam denetime sahip olmasına olanak sağlar. Grafiksel bir arabirim sunmaz. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

16 İŞLETİM SİSTEMİ Çok sayıdaki işletim sistemlerinden en yaygın olanları; GNU / Linux: Linus adlı Finlandiyalı bir bilgisayar mühendisinin Internet’te yaptığı duyuru sonucunda tüm dünyadan kullanıcıların desteği ile oluşturulmuş açık kodlu ve sürekli gelişen bağımsız bir yazılımdır. Mac OS: Apple tarafından Macintosh bilgisayarları için tasarlanmış ve geliştirilmiş bir işletim sistemidir. Pencere sistemini ilk kullanan grafik ara yüzlü bir yazılımdır. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

17 İŞLETİM SİSTEMİ Windows: Microsoft firmasının geliştirdiği kullanıcı arayüzlü ve kullanımı oldukça basit bir yazılımdır. Windows tabanlı kullanılan uygulama yazılımlarının ve donanımlarının fazla olması, onu dünyada en çok kullanılan işletim yazılımı haline getirmiştir. Günümüzde yeni satılan bir çok bilgisayarla birlikte gelen en güncel işletim sitemidir. Microsoft Windows işletim sistemini sürekli olarak geliştirmekte ve bir öncekinden farklı işletim sistemleri piyasaya sürmektedir. Örn. Windows 3.1, Windows 95, Windows 98, Windows 2000, Windows Milenium, Windows XP, Windows Vista, Windows 7, Windows 8, Windows 8.1 Bu işletim sistemlerinden birini kullanabilen diğerine kolayca adapte olabilmektedir. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

18 İŞLETİM SİSTEMİ Unix: 1969 yılından itibaren geliştirilmiş, çok kullanıcılı, çok görevli yapıyı destekleyen bir işletim sistemidir. Çok kullanıcılı bilgisayar sistemlerinde özellikle küçük ve orta boy bilgisayarlarda en yaygın kullanılan işletim sistemidir. Her türlü ortamda esnekliği ve sağlamlığı test edilmiş sistemlerdir. Sunucu sistemlerinde standart hale gelmişlerdir özellikle bankacılık ve havayolu şirketlerinde. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

19 Yazılım (İşletim sistemi 3/4)
Android: Android, Google, Open Handset Alliance ve özgür yazılım topluluğu tarafından geliştirilen, Linux tabanlı, mobil cihaz ve cep telefonları için geliştirilmekte olan, açık kaynak kodlu bir mobil işletim sistemidir. 27 Şubat 2012, Google günlük 850,000 Android akılı telefon veya tabletin aktifleştirildiğini açıklamıştır. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

20 Yazılım (İşletim sistemi 4/4)
Pardüs: Tübitak bünyesinde yürütülen bir işletim sistemi geliştirme projesidir. Açık kaynak kodlu dağıtılan bir özgür yazılımdır. Chromium: Linux tabanlıdır ve Google geliştirmektedir. Kelime işlemek, videolara, fotoğraşara bakmak gibi tarayıcıda kullanılabilen internet uygulamalarına bağlıdır. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

21 Masüstü Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

22 Pencereler Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

23 HIZLI BAŞLAT MENÜSÜ Hızlı başlat menüsü genellikle kullanıcıların kontrol ettiği, çok kullandıkları programların sembollerinin bulunduğu alanı temsil eder. Kurulu olan programlardan birisinin başlat menüsündeki sembolü, hızlı başlat kısmına sürüklenerek bırakılabilir. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

24 BİLDİRİM ALANI Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

25 İŞLETİM SİSTEMİ GEZGİNİ
işletim sistemi gezgini klasörlere ait pencerelerdeki menüler ve araçlardan oluşmaktadır. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

26 Klasörler Arası Gezinme
Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

27 Pencere Açıp-Kapatma, Büyültme-Küçültme
Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

28 KLASÖR OLUŞTURMA Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

29 KLASÖR ÖZELLİKLERİ Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

30 YENİ DOSYA OLUŞTURMA Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

31 DOSYA İŞLEMLERİ DOSYA AÇMA DOSYA KAPAMA DOSYA SİLME DOSYA TAŞIMA
Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

32 BAŞLAT MENÜSÜ Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

33 DENETİM MASASI Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

34 Masa Üstü Simgeler / Geri Dönüşüm
Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

35 Masa Üstü Simgeler / Bilgisayarım / Özellikler
Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

36 Masa Üstü Simgeler / Bilgisayarım / Özellikler / Otomatik Güncelleştirme …
Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

37 Belgelerim Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

38 Dosya Adları Dosya adı simge Dosya uzantısı
Dosya İşletim sistemi tarafından tanınmıyorsa simgesi bu şekilde oluyor. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

39 İşletim Sisteminin Tanımadığı Dosyalar
Windows tanıdığı (üzerinde kurulu olan uygulamaların kullandığı) dosyaları o programlarla açar. Bir dosyayı birden fazla program açabiliyorsa (örn. mp3 dosyaları), dosya işletim sisteminde hangi program ayarlanmış ise o program tarafından açılır. Dosyayı açacak program kullanıcı tarafından da seçilebilir. Eğer bir dosya işletim sistemi tarafından tanımlanmamışsa, işletim sistemi kendisi internet’e bağlanarak o dosyayı açmaya çalışır veya kullanıcıya sorar. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

40 Dosyaları açacak programı işletim sistemine bildirmek
Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

41 Dosya isimlendirirken dikkat edilecek hususlar
Dosya uzantısını hiçbir zaman silmeyin. Dosya uzantısını silerseniz dosyanızı işletim sistemi tanıyamaz ve uygun programla açamaz. Dosya adlarında özel karakterler kullanamazsınız. Kullanmaya çalışsanız bile işletim sisteminiz izin vermez. Dosya adlarında Türkçe karakter kullanmamaya çalışın. Normalde bir sorun yoktur. Ama bazı sistemlerde sorun çıkabilir. Dosya adlarının mümkün olduğunca anlaşılır ve kısa olmasına dikkat edin. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

42 Dosya Sıkıştırma Dokümanlarınızın dosyalarınızın daha az yer kaplamasını sağlarlar. Klasör yapılarını gönderebilmenizi sağlar. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

43 Dosya Sıkıştırma Daha fazla bilgi için
Windows işletim sistemlerinde dosya uzantısı olarak genelde .zip (Winzip programı uzantısı) veya .rar (Winrar programı uzantısı) kullanılır. İçerisinde .exe (çalıştırılabilir programlar) ve veritabanı dosyaları taşıdıkları için e-posta güvenlik çemberlerinden daha kolay geçebilirler. Byte’lardaki soldaki kullanılmayan bitleri (0) ları kullanmayarak daha az yer kaplarlar. .exe, mp3, video, resim gibi bazı dosyalar neredeyse hiç sıkışmazlar. Daha fazla bilgi için Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

44 Sistem Araçları Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

45 Sistem Araçları / Disk Temizleme
Disk alanını boşaltarak bilgisayarınızın performansını arttırabilirsiniz. Disk Temizleme aracı, sabit diskinizde alan boşaltmanıza yardımcı olur. Bu yardımcı program, güvenle silebileceğiniz dosyaları belirler ve belirlenen dosyaların hepsini veya bir kısmını silmenize olanak sağlar. Disk Temizleme işlevini kullanarak: • Geçici Internet dosyalarını temizleyin • Karşıdan yüklenen program dosyalarını silin • Geri dönüşüm kutusunu boşaltın • Windows geçici dosyalarını temizleyin • Kullanmadığınız isteğe bağlı Windows bileşenlerini kaldırın • Artık kullanmadığınız yüklenmiş programları kaldırın İpucu: Tarayıcı ileride daha hızlı erişim sağlamak için ziyaret ettiğiniz tüm sayfaları önbelleğe attığından, geçici Internet dosyaları en fazla alan kaplayan dosyalardır. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

46 Sistem Araçları / Sistem Geri Yükleme
Sistem Geri Yükleme aracı, önemli sistem dosyalarının ve bazı program dosyalarının “anlık görüntüsünü” alır ve bu bilgileri geri yükleme noktaları olarak depolar. Bu geri yükleme noktalarını kullanarak Windowsu önceki bir durumuna getirebilirsiniz. Sistem Geri Yüklemenin Faydaları: Sistem geri yükleme sayesinde işletim sistemi yüklediğiniz program veya daha başka yaptığınız işlemler sonucunda windows düzgün çalışamaz hale geldiğinde ve çalışması nerdeyse durduğunda windowsu tekrar geri yüklemeyi aldığınız sorunsuz hale geri getirir. Bu sayede sisteminize tekrar işletim sistemi kurmak için format atmaktan kurtulmuş olursunuz. Sistem geri yükleme noktası belirledikten sonra yanlışlıkla sildiğiniz sistem dosyaları için artık üzülmeyeceksiniz. Çünkü sistem geri yükleme noktası belirledikten sonra sistem dosyalarınızı yanlışlıkla sildiyseniz Sistem Geri yükleme yaptıktan sonra silinen sistem dosyalarınızın silinmediğini göreceksiniz. Yani artık gerekli sistem dosyalarının kaybına son vermiş oluyorsunuz. Dr. Betül DEMİRDÖĞEN

47 Mac OS MASAÜSTÜ Dr. Betül DEMİRDÖĞEN