Maliyet Bilgilerinin Finansal Tablolara ve Analizlere Etkisi

... konulu sunumlar: "Maliyet Bilgilerinin Finansal Tablolara ve Analizlere Etkisi"— Sunum transkripti:

1 Maliyet Bilgilerinin Finansal Tablolara ve Analizlere Etkisi
GÖNÜL YÜCE

2 Maliyet Bilgileri ve Finansal Bilgi Sistemi Hakkında Genel Kavramlar
İşletme içerisinde oluşan tüm faaliyetlerin akışı bilgi sistemi ile sağlanmaktadır. Bilginin elde edilmesi muhasebe bilgilerinin sağlanması ve analiz edilmesiyle gerçekleşmektedir. İşletmelerin amaçlarına ulaşmada ihtiyaç duydukları araç ve yöntemler ise finansal bilgi sisteminin yapısını oluşturmaktadır.

3 Maliyet Bilgilerinin Önemi
İşletmeler için karar vermeye yönelik olarak elde edilen bilgi son derece önemlidir.İşletmenin ve ilgili dış çevrenin, işletme faaliyetlerini değerlendirmek için gereksindiği bilgileri sunmayı amaçlayan maliyet bilgi sisteminin sağladığı bilgiler beş ana alanda etkin değerleme (ölçümleme) yapılmasını sağlar. Bu alanları şöyle sıralayabiliriz; Mamul ve hizmet maliyetlerini hesaplamak, Gider kontrolü, Yönetici etkinliğinin ölçümlenmesi, Planlama, Özel kararların alınması,

4 Maliyet bilgilerinin Finansal Bilgi Sisteminde İşlevleri
İşletmeler yıl içerisinde yönetimin istediği zamanlarda ve her hesap dönemi sonlarında finansal tablolar aracılığıyla muhasebe bilgilerini raporlarlar. Bilanço ve gelir tablosu şeklinde bilgi kullanıcılarına sunulacak olan muhasebe bilgileri işletmelerin varlıklara, borçlara, sermayeye, kar ve zarara ilişkin ürettikleri bilgileridir (Çömlekçi, 1990: 12).

5 Maliyet Bilgilerinin Türleri
Maliyet türlerinin belirlenmesinde ve gider çeşitlerinin saptanmasında örgütlenme yapısının göz önünde bulundurulması gerekmektedir. İşletmenin işlevsel bölümleri ve sorumluluk alanları aynı zamanda maliyet bilgilerinin kullanım alanlarıdır. Maliyet sistemi, maliyet bilgilerinin gruplandırılması, kontrol edilmesi ve belirli faaliyetlerle ilişkilendirilmesi işlemlerini içermektedir. Bu bağlamda maliyet sistemleri üretilen mamullere; hangi giderler, ne zaman ve nasıl yükleneceği sorularını birlikte yanıtlamalıdır.

6 Üretim maliyetleri Üretim işletmelerinde maliyet bilgileri finansal muhasebenin kalbi gibidir. Üretim maliyetleri izlenmeden mamullerin maliyeti bulunamaz. Mamullerin maliyeti bilinmeksizin satılan mamullerin maliyetleri ve dönem sonu stokları belirlenemez. Aksi halde SMM, bilanço ve gelir tablosu sağlıklı olarak hazırlanamaz. Yani maliyet muhasebesi görevini yapmaz ise, finansal muhasebenin dış dünyaya sunduğu finansal tablolar temelsiz kalır. Aşağıdaki iki yevmiye kaydı örneğinde, sözünü ettiğimiz ilişki daha da açıklık kazanır

7 ---------------------------- / -------------------------
İlk Madde ve Malz Kasa / Bu kayıttan peşin ytl hammadde veya malzeme alındığı anlaşılmaktadır.

8 Satın aldığımız ilk madde ve malzemelerin 30
Satın aldığımız ilk madde ve malzemelerin ytl kısmı mamulün esas yapısını oluşturan bir hammadde olarak kullanılmış ise şu kaydı yapabiliriz: / Direkt İlk Madde ve Malz İlk Madde ve Malz / Görüldüğü gibi burada hammadde cinsinden liralık bir üretim maliyeti yapıldığından, maliyet muhasebesi alanına girmiş oluruz.

9 Üretim Dışı Maliyetler
İşletmenin varolabilmesi için yapılan, fakat mamul ve hizmet üretiminde etkili olmayan olağandışı ve benzeri değer (kaynak)kullanımlarıdır . Üretim dışı maliyetleri; araştırma geliştirme, pazarlama, satış, dağıtım, genel yönetim ve finansman giderleri olarak sınıflandırabiliriz. İlgili faaliyet dönemi sona erince bütün üretim dışı maliyetlerin işletmeye sağladığı fayda tamamen tüketilmiş kabul edilir ve dönem sonunda doğrudan gelir tablosuna veya başka hesaplardan geçerek Dönem Karı veya Zararı hesabına nakledilir. Bu anlamda üretim maliyetlerinin satıldığı noktada tüketilmiş olduğu için dönem sona ermeden dönem karı veya zararı hesabına kaydedilir.

10 Kapsamlarına Göre Maliyetler
Kapsamlarına göre maliyet türler, genel olarak maliyetlere sabit giderlerin ne ölçüde dahil edileceği ile ilgili tercihi ortaya koyar. Maliyetleri kapsamlarına göre sınıflandırmada işletme yönetimi kullandığı yönteme göre bazı maliyetleri mamul maliyeti olarak kabul ederken bazı maliyetleri de dönem gideri olarak kabul ederek gelir tablosu hesaplarına aktarır.

11 Tam Maliyetleme Tam maliyetleme yöntemi, üretimle ilgili giderlerin tamamını mamul maliyetine dahil eden bir yöntemdir. Üretim faaliyeti dışında kalan tüm giderler ise (araştırma geliştirme, pazarlama, genel yönetim) mamul maliyetine aktarılmayıp doğrudan doğruya dönem gideri olarak kabul edilir ve gelir tablosu hesaplarına aktarılır. Tam maliyetleme yöntemini bir örnekle açıklamaya çalışacak olursak; Farzedelim ki bir hasır çantanın direkt ilk madde maliyeti 5 ytl’dir. Buna göre üç aylık bir döneme ait üretilen hasır çanta sayısı, direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri ve birim maliyetleri şöyledir:

12 Haziran → 8.000 ytl / 2.000 çanta = 4 ytl/çanta
Üretim Miktarı Direkt İlk Madde Gideri Birim Maliyetler Haziran → çanta 2.000 x 5ytl = ytl / = 5 ytl Temmuz→ çanta 2.500 x 5ytl = ytl / = 5 ytl Ağustos→ çanta 3.200 x 5ytl = ytl / = 5 ytl Görüldüğü gibi her üç ayda da birim maliyet 5 ytl’dir ve birim (çanta) başına sabittir. Eğer bu işletmenin kullandığı atölye kiralık ve aylık kira bedeli sabit bir maliyet olarak ytl ise birim çanta başına sabit maliyet şöyle olacaktır: Haziran → ytl / çanta = 4 ytl/çanta Temmuz → ytl / çanta = 3,20 ytl/çanta Ağustos → ytl / çanta = 2,50 ytl/çanta Buradan sabit maliyetlerin birim başına değişken oldukları görülmektedir.

13 Tam maliyetlemeye göre hasır çantanın aylar itibariyle birim maliyetleri ve toplam üretim maliyetleri şöyle olacaktır: Değişken Sabit Toplam Toplam Üretim Maliyeti Haziran 5 ytl 4 ytl 9 ytl 2.000 x 9 ytl = ytl Temmuz 3.20 ytl 8.20 ytl 2.500 x 8,20 ytl = ytl Ağustos 2.50 ytl 7.50 ytl 3.200 x 7,50 ytl = ytl

14 Tam maliyetlemeye Göre Gelir Tablosu
Farkedelim ki işletmemiz her ay 12 ytl birim fiyatta çanta satmış bulunmaktadır. Bu bilgilere ve tam maliyetlemeye göre aylar itibariyle işletmenin kârı ve zararı ne olur? Tam maliyetlemeye Göre Gelir Tablosu Haziran Temmuz Ağustos Satış Hasılatı Dönem Başı Stok(+) Dönemin Ür.Mlyt Toplam Ür.Mlyt Dönem Sonu Stok(-) (-)4.100* (-)12.929** SMM (-) Kâr Dönem Sonu Stok *500 çanta X 8.20=4.100 ** / 3.700=7,60 X çanta= YTL

15 Yukarıda görüldüğü gibi maliyet girdileri enflasyondan arındırıldığı ve her ay satışlar ve satış hasılatı aynı olduğu halde aylar itibariyle kârlar eşit değildir. Çünkü, tam maliyetlemede dönem kârları o dönem satılan miktarla beraber üretilen miktardan da etkilenir. Nitekim rakamlı örneğimizde üretim ve stok artışına paralel olarak (satış aynı kalsa da) kârlar artma eğilimindedir.

16 Değişken maliyetleme Bu yöntemde tüm sabit nitelikteki giderler, bir maliyet unsuru olarak değil, bir dönem gideri olarak kabul edilir. Böylelikle sabit giderler yarı mamul veya mamul stoklarının maliyetleri içinde yer almayıp, doğrudan ilgili dönemin hasılatından indirilir. İşletmenin başlıca amacı, elde edeceği satış hasılatı ile değişken maliyetler arasındaki farkın mümkün olduğu kadar fazla olmasını sağlamaktır. Toplam satış hasılatından toplam değişken maliyetlerin indirilmesiyle toplam katkı payı elde edilir. Değişken maliyetleme ile gelir tablosu düzenlenirken katkı payı kullanılır.

17 Değişken Maliyetlemeye Göre Gelir Tablosu
Haziran Temmuz Ağustos Satış Hasılatı Dönem Başı Stok(+) Dönemin Ür.Mlyt Toplam Ür.Mlyt Dönem Sonu Stok(-) SMM (-) Katkı Payı Sabit Ür.Mlyt. (-) Kâr

18 Değişken maliyetlemede kâr (veya zarar) sadece satışlara bağlıdır
Değişken maliyetlemede kâr (veya zarar) sadece satışlara bağlıdır. Nitekim her ay birim satıldığına göre elde edilen kar aynıdır (6.000 ytl). Kâr, bu maliyetleme yönteminde tam maliyetlemenin aksine üretim miktarından etkilenmez. Ancak değişken maliyetleme, finansal muhasebe amacıyla gelir tablosu ve bilançoyu hazırlarken genel kabul gören bir maliyetleme yöntemi değildir. Geleneksel üretim ortamlarında üretim maliyetlerinin önemli bir kısmı değişken olduğundan ve sabit maliyetlerinde değiştirilmeleri mümkün olmadığından yönetsel kararlar için değişken maliyetlemenin amaçlara en uygun yöntem olduğu kabul edilir. Otomasyona geçildiğinde ise, sabit giderlerin önemli ölçüde artış göstermesi durumda değiştirmesi değişken maliyetlemenin kullanılmasının doğru kararlar alınmasına yardımcı olma yerine, yöneticileri yanlış yönlendireceğinin ifade edilmektedir.

19 Üretim Miktarı = Satış Miktarı olması durumu;
Bu durumda, dönem başı mamul mal stoku miktarı dönem sonu mamul stokuna eşit olur. Tam maliyet yöntemi kullanılırsa, sabit maliyetler, satılan mal maliyeti içinde yer alır ve gelirlerden düşülür. Eğer değişken maliyet yöntemi kullanılırsa, sabit maliyetler “dönem giderleri” içinde yer alır ve gelirden düşülür. Örnek; Bir endüstri işletmesinin 1992 faaliyet dönemine ilişkin öngörüleri aşağıdaki gibidir; Üretim miktarı: birim DB Stok Miktarı: -0- Dönemin Üretim Giderleri; - Değişken ( TL/br X ) : TL Sabit: TL. İlgili faaliyet döneminde üretilen mamullerin tümünün satılacağı öngörülmektedir. Satış fiyatı: TL/br’dir. Bu verilere göre işletme karı her iki yönteme göre ayrı ayrı hesaplanacak olursa;

20 Tam Maliyetleme Değişken Maliyetleme
Net Satışlar ( TLX br)……………… Satılan Malın Malyt. (-) *Değişken…… *Sabit…..…… Faaliyet Karı...………… Net Satışlar ( TLX br) …………………….… Satışlara Yüklenen Değişken Gider………………...(-) Katkı Payı ………… Sabit Giderler ...…(-) Faaliyet Karı……

21 Üretim Miktarı > Satış Miktarı olması durumu;
Böyle bir durumda “net stok değişimi” olumlu yöndedir. Diğer bir ifadeyle, dönem sonu stok miktarı dönem başı stok miktarından fazla olarak gerçekleşmiştir. Bu durumda değişken maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamı, tam maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamından daha düşük çıkacaktır. Çünkü; - Tam maliyet yöntemine göre, sabit üretim giderleri mamullere tümüyle yüklendiklerinden satılmayan mamul stoklarının bünyesinde aktifleştirilmiş olmaktadır. - Buna karşın değişken maliyet yönteminde, sabit giderler mamullerin bünyesine girmediğinden tümüyle satış hasılatından düşülmektedir. Böylelikle de bu yönteme göre hesaplanan kar, tam maliyet yöntemine göre hesaplanacak kardan düşük çıkmaktadır. Örnek; Yukarıdaki örnekte tüm veriler aynı iken, satışların br. olması halinde hesaplanacak kar rakamları şu şekilde olur;

22 Tam Maliyetleme Değişken Maliyetleme
Net Satışlar ( TL/br X br.)………………………… Satılan Mamul Malyt…………(-) Dönemin üretim Giderleri..…… *Değişken………… *Sabit……………… Dönemin Stok Maliyeti…….…… ( / )2.000 Faaliyet Karı……………….……… Net Satışlar ( TL/br X br)……………………… Satışlara Yük. Değişken Gid (-) Değişken Üretim Gideri………… Dönemsonu Stok Maliyeti…… ( /10.000)2.000 Katkı Payı………..……………… Sabit Giderler……………….....(-) Faaliyet Karı………………….…

23 Üretim Miktarı < Satış Miktarı olması durumu;
Bu takdirde, değişken maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamı tam maliyet yöntemine göre hesaplanacak kar rakamından daha yüksek çıkar. Çünkü; -Tam maliyet yöntemine göre, ilgili dönemin satış hasılatından o dönemde üretilen mamul maliyetleri içinde yer alan sabit giderlerin yanısıra, bir önceki dönemde dönemsonu stoklarının bünyesinde yeralmış bulunan sabit giderler de düşülmekte, -Değişken maliyet yönteminde ise ilgili döneme ait sabit üretim giderleri satış hasılatından düşülmektedir. Bu yöntemde, bir önceki dönemden devretmiş bulunan mamul stokları değişken üretim giderlerini kapsamaktadır. Örnek; Dönembaşı stok br ve satışlar da br.dir. dönem başı stok maliyet ise şöyledir; Değişken(50.000Tl/brx2.000)= Sabit =

24 Tam Maliyetleme Değişken Maliyetleme
Net Satışlar ( TL/br. x br………………… Satılan Mamul Maliyeti (-) Önceki Dön.Üretim Gid.… … Dönemin Üretim Giderleri…… Dönemin Stok Maliyeti………...( ) ( /10.000)1.000 Faaliyet Karı…………………… Net Satışlar ( TL/br. x br.)……………… Satışlara Yüklenen Değ. Gid. (-) Dönemsonu Stok Maliyeti… DeğişkenÜretimGideri…..… Toplam……………………… Dönemsonu Stok Maliyeti… ..( ) ( /10.000)1.000 Katkı Payı…………………… Sabit Giderler……………..(-) Faaliyet Karı…………………

25 Normal Maliyetleme Bu maliyetleme yönteminde, değişken maliyet unsurları (Direkt ilk madde ve işçilik, değişken G.Ü.G.) yanında kullanılan kapasite oranında sabit G.Ü.G.’de maliyete dahil edilir. normal maliyetler, düşük kapasitede işletmenin tam maliyetinin, sabit maliyetler nedeniyle, yüksek çıkmasını önleyerek hatalı fiyatlama yapılmasını önlemektedir. Örneğin; dönemde ton üretim yapılmıştır. Döneme ait fiili üretim maliyetleri ise şöyledir;

26 DİMM= TL, DİG= TL, GÜG= TL, Değişken GÜG= , Sabit GÜG= Döneme ait faaliyet giderleri ise aşağıdaki biçimde gerçekleşmiştir. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri= TL Genel Yönetim Giderleri= TL Dönem başı mamul stoku bulunmayan işletmede ton mamul 40 TL birim fiyatıyla satılmıştır. Yıllık normal (veya beklenen ortalama) kapasite düzeyinin ton olduğunu varsayarak, normal maliyetlemeye göre üretim maliyetlerine dahil edilecek sabit genel üretim maliyetleri şöyle olacaktır: Kapasite Kullanım Oranı: 8.000/10.000=0.8 Sabit GÜG kullanımı: 0.8 X =64.000 Üretim maliyetine yüklenecek toplam GÜG= Değişken GÜG= , Sabit GÜG= Normal maliyetlemede kapasite sapmalarının tamamı sonuç hesaplarına aktarılmaktadır. Bu maliyet bilgilerine göre işletmenin SMM ve gelir tablosu aşağıdaki gibi olmalıdır; (Burada beklenen kapasitenin üzerinde bir üretim miktarı gerçekleştiği için birim başına sabit genel üretim giderleri düşürmüş ve olumlu bir sapma olmuştur)

27 SMM Gelir Tablosu A.DİMM 100.000 B.DİG 60.000 C.GÜG 84.000
TOPLAM D.Yarı Mamul Kullanımı (Değişimi) (+/-) 1.Dönem Başı Stok (+) 2.Dönem Sonu Stok (-) ÜRETİLEN MAMUL MALİYETİ E. Mamul Stoklarında Değişim (+/-) ( ) 1.Dönem Başı Stok (+) 2.Dönem Sonu Stok (-) ( )* S.M.M *5000 X ( / 8.000) A.BRÜT SATIŞLAR 1.Yurtiçi Satışlar 2. Yurtdışı Satışlar 3.Diğer Gelirler B.SATIŞ İNDİRİMLERİ C.NET SATIŞLAR D.SATIŞLARIN MALİYETİ ( ) 1.Satılan Mamuller Maliyeti Üretim Maliyeti Çalışmayan Kısım Maliyeti BRÜT SATIŞ KÂRI E.FAALİYET GİDERLERİ (18.000) 1.Araştırma ve Geliştirme Gid 2.Pazarlama-Satış ve Dağ. Gid 3.Genel Yönetim Giderleri FAALİYET ZARARI

28 Maliyet Bilgilerinin Finansal Tablolara ve Analizlere Etkisi
Finansal tablolar yönetim ve işletme dışındaki kişiler için başlıca bilgi kaynağıdır. Finansal tabloların amacı, işletmenin finansal yapısı, karlılığını ve gelecek perspektifini değerlendirmede karar vericilere yardımcı olmaktır. Bu şekilde işletmenin finansal durumu hakkında bilgi yaratılmış olur. Ancak finansal tablolarda sunulan bilgilerin karar vericiler veya bilgi kullanıcıları için tutarlı olabilmesi, bilgilerin kullanım amacına uygun olarak analiz edilmesi ve kullanıcının anlayabileceği şekilde raporlanması gerekmektedir. Dönem içerisinde tutulan yevmiye kayıtları sonucu bilânço ve kâr-zarar işlemlerinin geliştirilmiş tablosu olan gelir tablosu elde edilir. Şimdi sırayla bu finansal tabloları ve bunlara ait analizleri inceleyelim. Finansal tabloların amaçları dikkate alındığında bilanço ve gelir tablosunun en temel finansal tablo olduğu söylenebilir.

29 Bilânço Bilanço, işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ve bu varlıkların kaynağını oluşturan sermaye ve borçların unsurlarını türleri ve tutarları ile gösteren bir finansal tablodur. Bilançolarda kasa ile başlayan ve pazarlanabilir hisse senedi ve tahviller ve alacaklarla devam eden sıralamada alacaklardan sonra tartışılması gereken önemli hesap grubu stoklardır. Bir ticari işletmede mal hesabı olarak gösterilen bu grup, bir üretim işletmesinde hammadde, malzeme, işletme malzemesi, yarı mamul ve mamul şeklinde gösterilmektedir. Bir işletmenin hammadde stokları üretimin devam edebilmesi için zorunlu, ancak pazar koşullarına özellikle tedarik durumuna bağlı olarak hacmi değişebilecek bir kalemdir. Buna karşılık yarı mamuller, genel olarak, üretim teknolojisinin bir sonucu olarak, teknolojideki değişikliğe bağlı olarak değişecektir. Mamullere gelince, bunların hacmi de pazar ve üretim koşullarına bağlı olarak değişebilecektir. Bilançoda finansal tabloları etkileyen diğer bir kalemde amortismanlardır. Üretimle doğrudan ilgili olan amortisman giderleri finansal tablolardan SMM’yi arttırırken doğrudan sonuç hesaplarına aktarılan üretim dışı amortismanların SMM üzerinde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Sonuç hesaplarına aktarılan diğer amortisman giderleri ise dönem sonunda net kar veya zararın hesaplandığı gelir tablosunda karşımıza çıkmaktadır.

30 Gelir Tablosu İşletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği dönem net karını veya dönem net zararını gösteren tablodur. Gelir tablosu yardımıyla, işletmenin belli bir dönemdeki gelir kaynaklarını ve söz konusu geliri elde etmek için yapılan giderleri ayrıntılı olarak görmek mümkündür (Ceylan, 2001: 36). Bu anlamda üretilen veya satılan mamulün maliyetindeki değişikliğin dönemin net karına olan etkisini gelir tablosundan görmek mümkündür.

31 Satışların Maliyeti Tablosu
Satışların maliyeti tablosu, gelir tablosunun en önemli grubunu oluşturan “Satışların Maliyeti”nin detayını gösteren tablodur. İşletmenin dönem içindeki stok hareketleri, üretim maliyetin, satılan mamul maliyetini, satılan hizmet maliyetini gösteren tablodur. Satışların maliyeti tablosu ile satışların maliyetini bilmek; fiyat belirlemede, stokların değerlendirilmesinde, diğer işletmelerle rekabette, işletmenin gelir tablosu üzerinden net karının bulunmasında ve karlılık oranlarından net kar marjının bulunmasına kadar etkili bir tablodur.

32 Nakit Akım Tablosu Nakit Akım Tablosu, belirli bir dönemde işletmenin nakit kaynaklarını ve bunları kullandığı alanları gösteren bir tablodur. Bu tablo düzenlenirken, nakit girişi sağlamayan veya nakit çıkışı gerektirmeyen işlemler dikkate alınmalıdır. Bazı hesaplamaların muhasebede çıkış şekli ve bu tablolara yansıması açıklayalım:

33 İşlemin Mali Tablolara Etkisi
1- Dönem içinde 572 liralık ticari alacak şüpheli hale gelmiş ve tamamı için karşılık ayrılmıştır. Söz konusu tutar Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar içindedir (654 Karşılık Giderleri) / / 128 Şüpheli Tic. Alc Karşılık Gid 121 Alacak Sen Şüp.Tic.Al. Karş. 572 / / İşlemin Mali Tablolara Etkisi Bilanço Etkisi: Karşılık ayrılması nedeniyle net ticari alacaklar toplamı 572 birim azalır. Gelir Tablosuna Etkisi: Karşılık Giderleri nedeniyle Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar grubu 572 birim artar. Nakit Akım Tablosuna Etkisi: Karşılık Giderleri Nakit çıkısı gerektirmediğinden Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlarla ilgili nakit çıkışları hesaplanırken 572 birimlik tutar (654 Karşılık Giderleri) negatif olarak dikkate alınır.

34 2-Dönem içinde toplam 64. 530 TL amortisman ayrıldığı ve bunun 40
2-Dönem içinde toplam TL amortisman ayrıldığı ve bunun lirasının satışların maliyetine; lirasının Genel Yönetim Giderlerine (Faaliyet Giderleri) atıldığı kabul edilmiştir. / 730 GÜG 770 Genel Yön. Gid 257 Birk. Amort / İşlemin Mali Tablolara Etkisi Bilanço Etkisi: Bu işlem Birikmiş Amortismanlarda artış yaratmıştır. Gelir Tablosu Etkisi: Bu işlem faaliyet giderlerini arttırmıştır. Genel Üretim Giderlerine kaydedilen tutar üretim maliyetine yansıyacak ve mamul maliyeti olarak satılan mamulün maliyetine dönüşerek gelir tablosunda satışların maliyeti içinde yer alacaktır. Nakit Akım Tablosu Etkisi: birimlik amortisman yer aldığı bölüm bakımından satışların maliyeti veya faaliyet giderlerinde dikkate alınacaktır. Buna göre nakit çıkışı gerektirmediğinden birimlik tutar Maliyetlerden Kaynaklanan Nakit Çıkışları bulunurken negatif olarak dikkate alınır. Diğer taraftan birimlik tutar da aynı nedenle Faaliyet Giderlerinden dolayı nakit çıkışları bulunurken negatif olarak dikkate alınır.

35 Finansal Analizlerde Kullanılan Teknikler
Finansal tablolar analizi, bir işletmenin finansal durumunu ve finansal yönden gelişmesinin yeterli olup olmadığını belirlemek için, finansal tablolarda yer alan kalemlerdeki değişikliklerin, kalemler arasındaki ilişkilerin ve bu ilişkilerin incelenmesinden ve gerektiğinde aynı sanayi kolundaki diğer işletmelerle karşılaştırmalar yapılmasından ibarettir. Çeşitli göstergeler, ölçüler, karşılaştırmalar, işletmenin finansal durumunun, karlılığının, verimliliğinin değerlendirilmesinde yardımcı olmaktadır.

36 Karşılaştırmalı Gelir Tablosu Analizi
Karşılaştırmalı gelir tablosunun düzenlenme amacı, bunların yorumlanarak, işletmenin faaliyet düzeyi, gelir kaynakları ile maliyet ve gider dağılımların hakkında bilgi sahibi olmaktır. Karşılaştırmalı gelir tablolarının nasıl yorumlanacağı konusunda örnek oluşturmak amacı ile aşağıda “bir işletmenin Y1 ve Y2 yıllarına ait gelir tabloları karşılaştırmalı olarak verilmiştir.

37 KARŞILAŞTIRMALI GELİR TABLOLARI
DEĞİŞİM Y1 Y2 TUTAR % Brüt Satışlar 78 Satış İndirimleri (-) 180 Net Satışlar 76 Satışların Maliyeti (-) 80 Brüt Satış Karı 57 Faaliyet Giderleri (-) 81 Faaliyet Karı 38 Diğer Faal. Olağan Gelir ve Karlar 40.000 90.000 50.000 125 Diğer F.Olağan Gider ve Zararlar (-) 25.000 42.000 17.000 68 Finansman Giderleri (-) 80.000 143 Olağan Kar 32 Olağan Dışı Gelir ve Karlar 5.000 21.000 16.000 320 Olağan Dışı Gider ve Zararlar (-) 15.000 28.000 13.000 87 Dönem Karı 33 D.karı vergi ve diğ.Y.S Yük.Karş. (-) Dönem Net Karı

38 Satışların maliyetindeki artış net satışlara göre biraz daha yüksek; bunun sonucu olarak satış karının net satışlara oranla daha düşük gerçekleşmesi ise bir başarısızlığa işaret edebilir ve incelenmesi gerekir. Söz konusu üretim maliyetlerinin artış nedenleri incelenmeli ve sorumlu yönetim tarafından gerekli düzeltici adımlar atılmalıdır. Faaliyet giderlerindeki artış oranı da net satışlara göre biraz daha yüksek oranda gerçekleşmiştir. Bunun da nedenleri, araştırma ve geliştirme; pazarlama veya genel yönetim fonksiyonları da incelenmelidir. Olağan kar bölümündeki gelir ve giderler oldukça yüksek oranda artış gerçekleşmiştir. Nispi büyüklükleri dikkate alındığında özellikle finansman giderlerindeki artış karlılık oranının düşmesinde etkili olmaktır. Olağandışı gelir ve giderlerle ilgili bölüm tutarları da kar üzerinden nispi olarak büyük bir etkiye sahip değildir. Ayrıca buradaki gelir ve giderler yönetimin kontrolü dışında olabilir. Sonuç olarak işletmenin dönem karında sağladığı % 33’lük artışın başarısı konusunda karar verebilmek için, satış artışında olduğu gibi, enflasyon oranı, benzer işletme sonuçları ve işletme bütçe hedeflerini dikkate almak gerekir.

39 Oran Analizi Finansal tablolarda yer alan iki kalem arasındaki ilişkinin basit matematik ifadesine oran (ration) denilmektedir. Bunlardan faaliyet oranları, işletmelerin sahip oldukları varlıkları ne derece etkin kullandıklarını gösteren oranlardır. Bu oranlar varlıkların her bir lirasının yarattığı geliri ölçer. Örneğin, satışlar/stoklar=3 ise, 1 liralık stok karşılığı 3 liralık satış yapılmış demektir.

40 Stok Devir Hızı (SDH): Stoklarla satışlar arasındaki ilişkiyi gösteren bir orandır. Bu oran, işletmenin üretip stokta tuttuğu malların ne hızla satıldığını gösterir. SDH=SMM/Ortalama Stoklar (DB+DS)/2 SDH, stokların bir yıl içinde kaç kez satışlara dönüştüğünü gösterir. Genel olarak, yüksek stok devir hızı, işletmenin stok yönetiminin iyi olduğunu gösterir. Stok devir hızının yüksek olması, genellikle işletmenin daha fazla kar elde etmesine olanak verdiği gibi, daha az sermayenin stoklara yatırılmış olduğunu ifade eder. Devir hızı düşük ise, depolama ve muhafaza gideri artar, sigorta gideri yükselir, stoklardaki malların fiyatları düşünce işletme zarar eder, finansman giderleri artar, tüketicinin tercihleri değişince mal satılamaz, devir hızının düşüklüğü, mal alış veya üretilen malın satışının ayarlanamaması, yılsonu stok değerinin yüksek gösterilmesi, fiyatlar yükselecek mantığıyla stoklara yatırım yapılmasından kaynaklanabilir. 

41 Örnek; X ve Y işletmelerinin stok devir hızındaki farklılığı aşağıdaki maliyetler üzerinde görelim:
GİDERLER X İşletmesi (ytl) Y İşletmesi (ytl) DİMM 10.000 DİG 20.000 GÜG DB.Y.Mamul Stok 5.000 4.000 D.S.Y.Mamul Stok 1.000 500 DB.Mamul Stok 3.000 D.S.Mamul Stok 2.000 S.M.M 55.000 53.000

42 Görüldüğü gibi X işletmesinin SMM 55. 000 iken ortalama stokları 5
Görüldüğü gibi X işletmesinin SMM iken ortalama stokları 5.500, Y işletmesinin ise SMM’si iken ortalama stokları 3.000’dir. X işletmesi→ SDH = /5.500=10 Y işletmesi→ SDH = /3.000=17.7 Örneğimizde de görüldüğü gibi dönemin tüm üretim giderleri sabit iken stokların maliyetlerini azalttığımızda satışların maliyetinin de azaldığı görülmüştür. SMM’deki ytl’lik azalış SDH’da %77 oranında artışa neden olmuştur. Bu farkın etkisi gelir tablosunda SMM’den etkilenen brüt satış karına kadar uzanmaktadır. Bu durumda, Y işletmesinin brüt satış karı X işletmesine göre daha yüksektir.

43 Kârlılık Oranı: Karlılık oranları işletmenin ne ölçüde etkin yönetildiği konusunda nihai bilgiler sağlar. Gelir tablosunun kar bölümlerinden yararlanmak suretiyle satışlar üzerinden çeşitli karlılık oranları hesaplanabilir. Bir işletmenin gelir tablosunda kârı az görülebilir. Ancak, kâr oranı, aynı sanayideki benzer işletmelere göre yüksekse, işletmenin kârını yeterli olarak değerlendirmek gerekir.

44 1.Brüt Satış Kâr Oranı: İşletmenin satış karlılığını gösterir. Bu oranın yükselme eğilimi içinde olması toplam satışların içinde satılan malın maliyetinin payının azaldığını gösterir. Oranın yükselmesi işletmenin lehine yorumlanır. Oran ile ilgili bir standart önermek mümkün değildir. Oranın geçmiş yılların oranları ile rakip işletmelerin oranları ve sektör ortalamaları ile karşılaştırılması gerekir. Brüt kâr oranı = Brüt kâr/ Net Satışlar Örneğin; bir işletmenin SMM’si ytl iken net satışlarının ytl olduğunu farzedelim. Bu işletmenin brüt kâr marjı kaçtır? Brüt kâr = Net Satışlar-SMM ise Brüt kâr = =15.000 Brüt Kar Marjı=15.000/25.000=0.6 İkinci durumda SMM’nin 5.000’e düştüğünü kabul edersek Brüt kar marjının /25.000=0.8’e yükselir. Sonuç olarak, SMM azaldıkça brüt kar ve karlılık artmaktadır.

45 2.Net Kâr Oranı Bu oran net satışların ve yapılan giderlerin etkinliğinin ölçülmesini sağlamaktadır. İşletmenin her 1 YTL’lik satıştan elde ettiği net karı gösterir. Net kâr marjı = Net kâr/ Net Satışlar Brüt kar marjı ile net kar marjının birlikte düşünülmesi, işletme faaliyetleri konusunda fikir yürütmeye yardımcı olur. Örneğin, bir işletmede uzun yıllar boyunca brüt kar marjı değişmiyorsa, buna karşın aynı dönemde net kar marjı düşmüşse, bunun nedeni ya yüksek maliyetler veya yüksek vergi oranıdır. Örneğin; İşletmenin ilgili dönemde net satışları ytl, SMM’si ytl, faaliyet giderleri ytl, vergileri ytl, finansman giderleri ytl’dir. Bu işletmenin net kâr marjı nedir? Net kâr= = ytl Net kâr marjı=60.000/ =0,3

46 Net kârı azaltıcı giderlerin toplamını 100
Net kârı azaltıcı giderlerin toplamını ytl’e çektiğimizde, aynı satış tutarı üzerinden net kârımızın ytl olduğunu bulduk. Bu durumda Net kâr marjı= / =0,5’e yükselmiştir. Kârlılığı dolaylı yollardan etkileyen unsurlar ise SMM ile başlayan gelir tablosundaki kalemlerle birlikte SMM’yi etkileyen unsurlar ise dönemin üretim maliyeti ve stok maliyetleridir. Bu anlamda SMM’deki üretilen mamulün maliyetinden ve stoklarının maliyetinden başlayıp gelir tablosundaki sonuç hesapları olarak takip edilen faaliyet giderleri de net karı dolayısıyla işletmenin karlılığını etkileyebilmektedir.

47 3.Faaliyet Kârı Oranı İş hacmi kârlılığı olarak da ifade edilen faaliyet kâr oranı; şirketin olağan üstü gelir ve giderleri hariç olmak üzere faaliyetlerden elde ettiği kârının net satışlara oranıdır. Bir işletmenin faaliyetine devam edebilmesi yönetim giderleri satış-dağıtım ve pazarlama giderleri ile araştırma ve geliştirme giderlerinden oluşan faaliyet giderlerine katlanmayı da gerektirir. Bu bakımdan bir işletmenin ana faaliyet konusunda karlılığı (işletme karlılığı) bu faaliyet giderlerinin brüt satış karından düşülmesiyle bulunacaktır. Faaliyet kâr oranı = Faaliyet kârı/ Net Satışlar Faaliyet kârı, işletmenin brüt satış kârı ile faaliyet giderleri arasındaki olumlu farktır. Faaliyet kârını oluşturan brüt satış kârı ise net satışlar ile SMM arasındaki olumlu farktır. Bu durumda işletmenin faaliyet kârlılığı gelir tablosundaki net satışlar, SMM ve ilgili dönemin faaliyet giderleri ile doğrudan ilişkilidir.Faaliyet kârlılığının finansal tablolarla olan bu ilişkisi aşağıdaki örnekte daha iyi ifade edilmiştir;

48 Örneğin; X işletmesinin →Net satışları = 100.000 ytl
SMM = ytl Faaliyet Gideri = ytl Brüt satış kârı = = Faaliyet kârı = = Faaliyet kâr oranı = / = 0,5 Tüm veriler sabit kalırken SMM’yi ytl’e yükselttiğimizde sonuç şöyle değişecektir: Brüt satış kârı = Faaliyet Gideri= (30.000) Faaliyet kârı = Faaliyet kâr oranı = / = 0,2’e düşecektir. Faaliyet giderleri ve brüt satış karını etkileyen dönemin giderleri ve üretilen mamulün maliyeti yani SMM ne kadar yüksek olursa faaliyet kârlılığı da o oranda azalacaktır.

49 SONUÇ: Günümüz işletmelerinin piyasada kalabilmeleri koşulu ile kaliteli ürünleri daha düşük maliyetle elde edebilmeleri için etkin bir gider kontrolünün kaynağı olduğu da bilinmektedir. Bu anlamda giderlerin planlanması, izlenmesi ve kontrolü fonksiyonları maliyet bilgileriyle gerçekleşmektedir. Görüldüğü gibi, işletme faaliyetlerinin analiz edilmesinde, performans değerlendirilmelerinin yapılmasında, maliyet kontrolünün sağlanmasında, maliyetlerin düşürülmesinde, üretim etkinliğinin arttırılmasında ve yoğun rekabet ortamlarında işletme yönetiminin belli noktalara dikkatlerin çekilmesinde maliyet bilgileri son derece önemlidir.

50 MAKALE CARİ MALİYET ESASINA GÖRE HAZIRLANMIŞ FİNANSAL TABLOLAR VE ADİ HİSSE SENEDİ YATIRIM KARARLARI Edward V. McIntyre

51 Geçmiş yıllarda tarihi maliyet esasına göre düzenlenmiş finansal tablolar kullanıcıların ihtiyacına en uygun bilgiyi sağlamadaki başarısızlığı sebebiyle eleştirilere maruz kalmıştır. Bu makale alternatif muhasebe modelinin adi hisse senetlerine yatırım yapan bir grup kullanıcıya faydasını test etmek üzere tasarlanmış bir deneyi raporlamaktadır. Test edilen model geçerli cari maliyet modelidir. Bu deneyde cari maliyet esasına göre hazırlanmış mali tabloların yararlılığı iki soru ile ölçülmüştür: 1-Denekler(yatırımcılara vekil rolünü oynayan) tarafından cari maliyet bilgisi kullanılarak verilmiş kararlar yalnızca tarihi maliyet bilgisi kullanan deneklerden farklı mıdır? 2-Eğer farklıysa cari maliyet esasına göre hazırlanmış mali tablolar kullanılarak verilmiş kararlar daha mı iyidir?

52 Deney Yöntemi Deneklere (adı saklanan) işletmelerin finansal tabloları verilmiş ve onlardan bir, iki ya da üç yıllık bir elde tutma süresi tayin etmeleri istenmiş daha sonra bu süre içinde yatırımcıya en fazla getiri oranını doğuracağını hissettikleri işletmeyi seçmeleri istenmiştir. Bir sanayi dalından dört şirket seçilmiş hem cari maliyet esasına göre hazırlanmış mali tablolar hem de tarihi maliyet esasına göre hazırlamış mali tablolar her şirket için üç yıllık bir süreyle hazırlanmıştır. Her deneğe şirketlerin üç sınıf finansal bilgileri dağıtılmıştır. Deneklere dağıtılan toplam mali bilgi her şirket için aşağıdaki bilgileri içermektedir: (1) mali tablolar (bilançolar, gelirleri) (2) Tüm şirketlerin hisselerinin piyasa değeri ve (4)sıkça kullanılan mali oranlar.

53 Şirketler Deneyde kullanılan dört firma lastik ve kauçuk sanayiinden seçilmiştir. Bu sanayi kolunun seçilme nedenler şöyledir: (1) Bu sanayideki şirketler cari maliyet esasını kullanabilecek üretim sürecine sahiptir. (2)Sabit kıymetleri ve mal stokları genel fiyat endeksine göre düzeltilebilecek şekilde mevcuttur. (3) Bu sanayide deney için yeterli sayıda şirket vardır. Bu sanayiden her bir işletmeyi seçerken kullanılan birincil kriterler şöyledir: (1) İşletmeler sabit kıymetleri bakımından (kıymetten düşme yüzdesi olarak) farklı yaş gruplarındadır. (2) Seçilen şirketler elde tutma süresinde devralma, birleşme yada maddi dava gibi HS fiyatlarını etkileyecek dış etmenlerden etkilenmemektedir.(3)Şirketlerden sağlanan getiri oranları arasında büyük farklılıklar vardır.

54 Aşağıdaki dört şirket bu koşulları makul şekilde sağladıkları için seçilmişlerdir.
1.Mohawk Kauçuk Şirketi→Alfa Kauçuk Şirketi 2.Armstrong Kauçuk Şirketi → Beta Kauçuk Şirketi 3.Copper Lastik ve Kauçuk Şirketi → Gama Lastik ve Kauçuk Şirketi 4.Mansfield Lastik ve Kauçuk Şirketi → Delta Lastik ve Kauçuk Şirketi

55 Maliyet bilgi göre seçen denek sayısı
Alfa ve Delta bir çift şirket, Beta ve Gama ise ikinci çift olarak seçilmiştir. Deney tasarımı Tablo 1’de şematik olarak gösterilmektedir. Tablo 1: Deneysel Plan Eşleştirilmiş Şirketler Denek Sınıfı Maliyet bilgi göre seçen denek sayısı Tarihi Maliyetleme Cari Maliyetleme Karma Toplam Alfa co. Delta co. Lisans Öğrencisi 6 5 17 Y.Lisans Öğrenci Yönetici 1 2 3 Beta co. Gama co. 16 7 20 27 26 22 75

56 Elde Tutma Süresi 1 Nisan 1966 ortak tarihi bütün denekler için elde tutma süresinin başlangıcıdır. Bütün şirketler için finansal tablolar 1963, 1964, 1965 için hazırlanmıştır. Bir iki ya da üç yıllık elde tutma süreleri mümkün olduğu için yatırım kararları 1 Nisan 1967, 1968 ve 1969’deki (ya da ona en yakın iş tarihi) piyasa değerine göre ölçülmüştür. r’yi hesaplamak için kullanılan formül aşağıda gösterilmektedir. r = 1/n [ (∆M+D) / M ]

57 Ağırlıklı Ortalamaları
. Tablo 2: Elde Tutma Sürelerine Göre Yıllık Getiri Oranları Şirketler Elde Tutma Süresi Ağırlıklı Ortalamaları 1 yıl 2 yıl 3 yıl Alfa 10.6 % 31.3 % 29.9 % 23.9 % Beta - 4.7 8.0 6.9 3.4 Gama 9.8 33.9 24.6 22.8 Delta 2.7 39.0 33.3 25.0 Tablo 3: Oranlara Göre Verilmiş Doğru Yatırım Kararları Şirket Çifti Elde Tutma Süresi 1 yıl 2 yıl 3 yıl Farksız 1.Çift (alfa, delta) Alfa Delta 2. Çift (beta, gama) Gama

58 Denekler Gönüllü denekler; 33 kişi muhasebe bölümü lisans öğrencisi, 37 kişi Kuzey Caroline Üniversitesi işletme bölümü yüksek lisans öğrencileri ve 5 kişi üst düzey şirket yöneticisidir. Deneklerden bir tek yatırım kararı vermeleri istenmiştir. Öğrenci deneklere kararlarını makul analizlerle destelemek için 3.00$ ödenmiştir.

59 Test Edilen Hipotezler
Toplam 4 hipotez kurulmuştur. İlk 2 hipotez deneklerin kararlarındaki farklılıkları ölçerken son 2 hipotez ise kararlarının iyiliğini ölçmektedir. Hipotez 1: Kullanılan bilgi grubu seçilen şirketlere göre farklımıdır ? Hipotez 2: Herbir şirketin HS’nin yatırım tarihindeki değeri alınan bilgi sınıfına göre farklımıdır? Hipotez 3: Bilgi sınıfına göre yatırım kararları arasında farklılık varmıdır? Hipotez 4: Deneklerin yatırım kararlarına duydukları güven bilgi çeşidine göre farklı mıdır?

60 Deney Sonuçları Tablo 4: Yatırım için Seçilen Şirketler 1. hipotezinde, her şirket çifti ve her bilgi grubu için Fisher kesin olasılık testi kullanılmış. Örneğin; testlerden biri, 1.çift cari maliyet bilgisini kullanan deneklerle aynı çiftteki tarihi maliyet bilgisini kullanan denekler karşılaştırılmış. 6 sonuç elde edilmiş ve Ho hipotezi kabul edilmiştir yani kullanılan bilgi grubunun seçilen şirketler arasında anlamlı bir farklılık yoktur. . Bilgi Türü 1.çift 2.çift Toplam Alfa Delta Beta Gama Cari Maliyet 10 4 3 9 26 Tarihi Maliyet 5 27 Karma 1 8 22 29 12 75

61 2.hipotezde her şirketin hisselerine yatırım tarihinde verilen değerin alınan bilgi sınıfına göre değişmediğini ölçülmüştür. Bu hipotezde her şirket için 2 yönlü varyans analizi kullanılmıştır. (alınan bilgi çeşidi ve denek sınıfı).Analiz sonucunda, faktörler arasında farklılık olmadığı tespit edilmiştir. 3.Hipotezde de Fisher kesin olasılık testiyle %10 farklılık düzeyinde deneklerin yatırım kararlarında farklılık yoktur.

62 Tablo 5: Varyans Analizi Sonuçları (Denekler tarafından belirlenen ortalama hisse değeri)
Şirketler Faktor Bilginin Tipi Denek Sınıfı Kombinasyonu Serbestlik Derecesi F oranı Alfa 2,26 0.23 1,26 1.61 2.26 0.76 Beta 2,30 0.81 1,30 0.03 2.30 0.07 Gama 0.17 2.81 0.32 Delta 2,28 0.10 1,28 1.89 2.28 0.73 Not: P(F>2.88)=0.10, d.f=1,30 P(F>2.49)=0.10, d.f=2,30

63 Tablo 6: Bilgi türlerine göre deneklerin en iyi kararları
Tarihi Maliyet Cari Maliyet Karma Toplam Doğru Seçim 14 12 38 Yanlış Seçim 13 10 37 27 26 22 75 x2 = ile 2 serbestlik derecesi Not: P(x2>0.446)=0.80, d.f=2

64 4.hipotez için cari maliyet esasına göre hazırlanan finansal tablolar kullanarak kararlar veren deneklerin seçimlerinde tarihi maliyet esasına göre hazırlanmış finansal tabloları kullanan deneklere göre daha fazla güven göstereceği ile ilgili 4 yönlü varyans analizi kullanılmış. Sonuçta hiçbir faktör veya faktör grubunda farklılık görülmemiştir.

65 Tablo 7: Varyans Analizi Sonuçları ( Güvenirlik Skorları)
Faktör Serbestlik Derecesi F Oran A 1,46 0.23 BD 2,46 0.55 B .49 CD 1.18 C 2.01 ABC .45 D .60 ABD .33 AB 1.31 ACD .01 AC 2.00 BCD .23 AD .83 ABCD .63 BC 1.80 Not: P(F>2.79)=0.10, d.f=1,60 P(F>2.39)=0.10, d.f=2,60 A=Öğrenci sınıfı B=Bilgi türü C=Doğru/yanlış seçim D=Şirket çifti

66 Sonuçlar Testler cari maliyet esasına göre hazırlanmış finansal tablolar kullanmanın avantajlarını göstermekte başarısız olmuştur. Bu sonuçları yorumlarken sapmaya sebep olacak 3 sorun vardır: 1.Deneklerin Bu kararları verebilmelerindeki uygunluğu. 2.Cari maliyetlerde genel fiyat düzeyleri ayarlamalarının doğruluğu 3.Deneklerin kararlarının doğruluğunu belirlemede kullandıkları piyasa değeri Çünkü birçok faktör şirketlerin hisselerinin piyasa değerlerini etkileyebilir. Bu deneyde bazı faktörler hisselerin değerlerini olumsuz yönde etkilemiştir. Çünkü; Bilerek seçilen 4 şirketin kullanılması, her şirketin aynı sanayi kolundan olması, ve sanayiyi etkileyen çevresel etmenlerin sabit kalması olumsuz sapmalardır.

67 Bir başka sorunda maliyet bilgisinin hisse fiyatlarına nezaman yansıtıldığıdır.
Bu çalışmada kullanılan istatistiksel testlerin hiçbirinde cari ve tarihi maliyet bilgisini kullanan deneklerin kararlarında belirgin farklılık ortaya çıkmamıştır.

68 TEŞEKKÜRLER.