Bilgi Yönetimi Prof.Dr.Cevat CELEP Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü celep@kocaeli.edu.tr www.cevatcelep.com.

... konulu sunumlar: "Bilgi Yönetimi Prof.Dr.Cevat CELEP Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü celep@kocaeli.edu.tr www.cevatcelep.com."— Sunum transkripti:

1 Bilgi Yönetimi Prof.Dr.Cevat CELEP Kocaeli Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü

2 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Bilgideki hızlı gelişme, aynı zamanda çok kısa süre önce üretilmiş bir bilginin eskimesi, işlevsiz hale gelmesi, bilginin zamanında ve etkili kullanımını Özellikle gelişmekte olan ülkelerin etkisizleşen bir bilgiyi kullanması, onları, gelişen ya da sömürülen ülke olma konumundan çıkartmayacaktır. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

3 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Ülkelerin Kalkınması Üretme kültürü yeterince gelişmemiş toplumların, bilgi çağında gelişmiş ülkeleri yakalaması bir hayli zor gibi görülmektedir. Yalnızca var olanla yetinen, sorunlarını daha önceden kullanılmış olan çözüm yöntemlerini kullanma Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

4 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

5 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Siyasal, toplumsal, ekonomik ve teknolojik gelişim sürecini sağlıklı bir biçimde yaşayan toplumlar dengeli ve gelişmişlik açısından en üst düzeyde olan toplumlardır. Karşıtı durumda hegomonyacılık söz konusu Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

6 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Küreselleşme adı altında geri kalmış yada gelişmekte olan ülkelerin kültürü gecekondu ülke kültürü diyebileceğimiz bir kültüre dönüşebilmektedir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

7 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Bilgi Toplumu 1.Dalga:Erken Makineleşme Dönemi ( ) 2. Dalga: Buhar Gücü/Demiryolları Dönemi ( ) 3. Dalga: Sanayi Dönemi ( ) 4. Dalga: Kitle Üretimi Dönemi ( ). 5. Dalga: Bilgi Yönetimi Dönemi (1980- ve sonrası) Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

8 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
1980'lerde mikro elektronik alanındaki gelişmelerle yükselmeye başlamış, biyo-teknoloji, yeni malzemeler ve uzay araştırmaları ile öne çıkmıştır. Toplumsal gelişmenin ilk dönüm noktası tarım İkincisi ise sanayi devrimidir. (bir anında olup bitmiş iki ayrı olay olarak değil) İlk değişiklik dalgasından önce insanların çoğu küçük göçebe topluluklar halinde yaşamakta ve avlanma, meyve toplama, hayvancılık gibi etkinliklerle geçinmekteydiler. On bin yıl kadar önce, tarım devrimi başlamış ve yavaş yavaş tüm yeryüzüne yayılarak köyleri oluşturmuş Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

9 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Sanayileşme: 17.yüzyılın sonlarından itibaren ise, birinci dalga hızını henüz kaybetmemişken Avrupa'da ikinci büyük değişiklikler dalgasına yol açan Sanayi Devrimi başlamıştır. Kapitalist Ötesi Toplum: İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki yıllarda sanayileşme dalgası en üst noktasına vardığında, tam olarak ne olduğu anlaşılamayan, ancak her şeyi etkisi altına alan bir Üçüncü Dalga başlamıştır. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

10 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Boyutlar İkinci Dalga ( ) Bilgi Toplumu (1980’den günümüze Üretim Unsurları Toprak,emek, sermaye Özellikle bilgi (veri, imaj, kültür, ideoloji, değer) Varlıklar Maddi varlıklara dayalı Maddi olmayan varlıklara dayalı Üretim ve Ürün Yapısı Seri üretim, kitle üretimi Esnek teknoloji, ürün esnekliği sonucunda birey selleşme Emek Yapısı Fiziksel (kol gücü) emeği ile tekrarlanan, mekanik emek, tam zamanlı çalışma, fabrikada çalışma Bilgi işçiliği ile yaratıcı emek, yarı zamanlı çalışma, evden çalışma Yenilik Seyrek Sürekli Ölçek Büyük ölçek (Ölçek ekonomisi) Küçük ölçek, uygun ölçek Örgüt Dikey, bürokratik, sert, uzun vadeli Değişim mühendisliği: etkinlik odaklı, ağ örgütler, esnek, anti bürokratik Altyapı Önem nakliyede. Otobanlar, yollar, köprüler, liman tesisleri Önem iletişimde. Ağlara dayalı elektronik sistemler Hız Zaman paradır kuralı ile sıralı ve adım adım mühendislik Eşanlamlı mühendislik ile gerçek zamana yaklaşım Sosyopolitik yapıyla ekonomik Yapının İlişkileri Evdışı iş, büyük ve güçlü devlet, dev kentler, aşın kentleşme, ekonomik çatışmaların önemliliği, çoğunluk egemenliği, yapay demokrasi, dolaylı demokrasi Ev içi iş, küçük ve etkin devlet, kent dışına çıkma ve yayılma, sosyopolitik düzenlemelerin önemliliği azınlığın önemsenmesi, koalisyonlar, doğrudan demokrasi Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

11 BİLGİ YÖNETİMİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
BY, kuram ve uygulamada var olan birçok parçanın en azından, yarar sağlayıcı bir biçimde bütünleştirilmesiyle henüz yeni ortaya çıkan bir paradigma mı? Bilgi, bilimsel bir veri veya toplumsal bir yapılandırma üzerine mi, Yoksa; Her ikisinin karışımının üzerine mi kurulmuştur? Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

12 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
BY Katkısı ? Örgüt içindeki bilgi yönetimi ilkelerinin uyarlanması mevcut iş başarısının çoğalmasına ve işgörenlerin bağımsızlığına mı? Yoksa, Mevcut yapı ve statükoya bağlı daha ileri bir statüko oluşturmak için işgörenlerin zihinsel ve bedensel olarak daha fazla enerji harcamalarına mı Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

13 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
BY Öncesi Dönem 1980’ler ve 1990’lar boyunca yeni iş geliştirme felsefe, yaklaşım ve yöntemleri düzenli olarak geliştirildi. Bu yaklaşıma ilişkin örnekler örgütsel öğrenme, öğrenen örgüt, toplam kalite yönetimi, iş süreç mühendisliği (McAdam, 1999). Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

14 BY ile Eşleştirilen Kavramlar
Ekonomi, bilgili sermaye, mühendislik yaklaşımları, (esnek üretim sistemleri), bilgisayar ve bilgi medyasına ilişkin yönler, örgüt çalışmaları (antropoloji, sosyoloji vs. tarafından bilgilendirilen), epistemoloji (öğrenme, yer edilmiş bilinç ve bilişsel psikoloji), insan kaynakları sorunları ve yapay zeka (McAdam, 1999). Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

15 Zihinsel sermaye (Intellectual capital),
müşteriler ve paydaşların ilişkileri, yenileşme çabaları, örgüt altyapısı ve örgüt üyelerinin bilgi ve yetenekleri (Sena ve Shani, 1999). Örgütün gelecekte kazanacaklarına ilişkin düşünme, konuşma ve bunlara ilişkin bir şeyler yapma dilidir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

16 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Bir kâğıda not edilmiş bir adres, evrak dosyalarının altında kalmış bir not, işe giderken yolda arkadaşlarla yaşanan bir beyin fırtınası, bunların her biri zihinsel malzemedir, sermaye değil. Zihinsel sermaye ortak bir beyin gücüdür; bilgi, enformasyon, zihni mülkiyet ve deneyimin bir bileşimidir Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

17 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Zihinsel Sermaye İnsan sermayesi; Bireylerin müşterilere çözümler sunması için gerekli yeteneklerdir. Yapısal sermaye; örgütün pazar gereklerini karşılamasını sağlayan örgütsel yeteneklerdir. Müşteri sermayesi; bir örgütün iş yaptığı insanlarla olan ilişkilerinin değeridir. Örneğin; marka hakkı Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

18 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Akıl veya Zekâ: Özgün olarak bilinen bir ortamda bilginin uygulanmasıdır. İçgüdü: Özgün olmayan bir ortamda bilinmeyen durumlar için kazanılmış ve gözükmeyen zekânın kendi kendine olan uygulamasıdır. 1. Ortak Hafıza:Eğer bir örgüt yavaş veya hiç değişmeyen bir çevre içerisinde var oluyorsa, aynı stratejiler aynı durumlar için kullanılır. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

19 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
3.Ortak İçgüdü (Corporate Instinct): Bilgi yönetimi, bir parça geçmişteki bilgileri ve bir parçada geleceğin rasyonel analizlerini şu an için karar vermeyi sağlar. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

20 Bilgi Kavramının Tarihsel Gelişimi
Bilginin temel olarak Batı ve Japon kültürleri olmak üzere iki ayrı kültürde şekillenmektedir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

21 Batı Felsefesinde Bilgi Kuramı
Batı felsefesi tarihine bakıldığında özne-nesne ayrılığına dayanan iki temel görüş olduğunu görülmektedir. Bunlardan birisi bilginin akıl yürütme yoluyla elde edilebileceğini savunan ussalcılık, diğeri bilginin deneylerle elde edilebileceğini savunan ampirisizmdir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

22 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Ussal düşüncenin temelleri Plato (Eflatun): mutlak bilgi bu dünyada olamaz, ancak idea evrenindedir. Bu dünya ise idea evreninin bir yansımasıdır (Veysel’in Güzellik). Plato'nun öğrencisi Aristoteles ise düşünce fiziki nesneden ayrılamaz. Aristoteles, her şeyden önce bilginin doğruluğunu sağlayan kuralları aramakla işe başlamış ve düşüncenin, içeriğinden bağımsız onlara uymak zorunda olduğu bu kuralları mantık adı altında toplamıştır. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

23 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Descartes, açık seçik bir gerçeklikten hareket edilirse gerçeğe ulaşılabileceğini söylemiştir. "Her şeyden şüphe edebilirim, ama şüphe ettiğimden şüphe edemem. Şüphe etmek düşünmekten başka birey olmadığına göre, düşünce apaçık gerçekliktir. Düşündüğüme göre ben de varım.". Descartes ayrıca nesneler hakkındaki gerçek düşünceye duygular yoluyla değil akıl yoluyla ulaşılabileceğini söylemiştir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

24 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Her iki yaklaşımı birleştiren Immanuel Kant'a göre bilginin temeli deneydir, ancak ampiristler gibi deneyleri bilginin tek kaynağı olarak görmemiştir. Bilginin, ussallığın mantıksal düşüncesi ve ampirizmin duygusal deneylerinin bir arada olmasıyla oluşacağını söylemiştir. Kant, insan beyninin edilgen bir beyaz kağıt olmadığını duyusal deneylerin zaman ve mekanda yapılmasını düzenleyen ve bunları anlamak için kavramlar geliştiren etkin bir beyaz kağıt olduğunu söylemiştir. Bu nedenle ampirisizmden çok ussallığa yakın olduğu söylenebilir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

25 Japon Felsefesinde Bilgi Kuramı
Japon düşüncesinde insan ve doğa yek vücutluğu, beden yek vücutluğu ve ben ve öteki yek vücutluğu olmak üzere üç temel öğeye dayanmaktadır. İnsan doğa yek vücutluğu şu özellikleri içermektedir: 1- Doğaya saygı duyma, 2- Değişimin güzelliği, 3- Hassas sezgiler Kokinvvakashu aracılığıyla iletilmesi, 4- Yedo(Tokyo)'ya özgü 18. ve 19. yy. yaşam biçimi ve kent sanatı gösterilebilir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

26 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Bireylerin eylemlerinin temelini oluşturan yada Bir örgüt yada bireyi daha etkili ve farklı bir eylem için yeterli hale getiren, Enformasyonu bir kişi yada bir nesneye aktaran şeydir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

27 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Birey kendisini etkileyen varlık, nesne, olgu, olay hakkında ne ölçüde bilgiye sahipse, o oranda kendini güvenceye alabilir. Bir toplumdaki bireylerin sahip oldukları bilgi düzeyi arttıkça, o toplumun kendi kendini kontrolü de o oranda artabilmektedir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

28 Bilginin Sınıflandırılması
Bulunma (Birey,Örgüt) Sahiplik (Genel Özel) İçerik: (Bildirilen-kavram betimleme, İşlemsel, Nedensel Uygulama: Kuramsal, Uygulamalı Açıklık: Açık Bilgi, Örtülü(Örtük) Bilgi ÖB, paylaşılması, formüle edilmesi, açıklanması zor ÖB, usta bir zanaatkarın işini yılların deneyim birikiminden elde ettiği (Püf) ÖB bireyde olup, duygu, deneyim ve mantık yürütme biçiminde gizli Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

29 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
ÖB, yakalamak, kodlamak, benimsemek ve dağıtmak zordur ÖB, kendiliğinden kişinin beyninde kökleşmiş mantık modelleri, bakış açıları ve inançları içerir: ÖB, satılamaz: ÖB otomatikleşmiş bilgidir çoğu zaman eleştiri süzgecinden geçmemiştir: Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

30 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Veri, Enformasyon Veri (Data) ham gerçeklerdir (raw facts). Bazen çok az miktarda olan veri yararlıdır. Enformasyon; Veri sadece sınıflandırıldığı özetlendiği, aktarıldığında ya da düzeltildiğinde, değer kazanır ve belirli bir çerçevede enformasyona dönüşür Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

31 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Veri Enformasyon Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

32 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Murray “bilgi etkili bir eylem için yeterliliklere dönüşen enformasyondur. Etkisel olarak bilgi eylemin kendisidir.” . Den Hertug ve Huizenga (1997) “özel bir işlevin yerine getirildiği enformasyon ve kurallar topluluğu” Kişisel deneyimler, yetenek ve yeterliliklere dayanan enformasyonun kişisel yorumudur (Bollinger ve Smith, 2001). Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

33 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Bilgiye bir anlam yüklenmediğinde, o zaman o enformasyon ya da veri niteliği taşır. Enformasyonun yaşam bulup bilgi haline gelmesi sadece anlam aracılığı ile olur (Bhatt, 2000a). Bu nedenle, enformasyon ve bilgi arasındaki ayrım kullanıcının bakış açısına dayanır. Bilgi, ele alındığı ve yorumlandığı yapı ile ilintilidir. Çünkü “anlamlar” belirli bir paradigmaya dayanarak yorumlanır (Marakas, 1999: 264). Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

34 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
bilgi hiyerarşisi (Bixler, 2000: 26); Veri (Data): Konu, gerçek, kod (code), imge, ses, Enformasyon (information): organize edilmiş, yapısal hale getirilmiş, yorumlanmış, özetlenmiş veri, Bilgi (knowledge): durum (case), kural (rule), süreç, model, Uzmanlık (expertise): Hızlı ve doğru öneri, açıklama, sonucu doğrulama (justification of result) ve mantığa bürüme (reasoning), Yeterlilik (capability): Örgütlenmiş uzmanlık, bilgi dağarcığı, entegre edilmiş edim destek sistemi, merkezi yeterlilik (Beckman, 1999: 1-5). Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

35 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Fiziksel açısından Enformasyon Bilgi Somuttur, Doküman halinde bulunur, Tam bir yazılı kaynak niteliği taşır, Konulara ilişkin yazılı belgeler, Belirli biçimlerde kayıt edilmiş şekillerde bulunur, Kağıt üzerinde olan şey, Elde edilebilir ve satın alınabilir, Dijital formlarda tamamlanmış halde bulunabilir Sizin için içsel olan belirli bir biçimde davranma kapasitesi ve eğilimi, Kişinin kendi içinde özümlediği ve sentez haline getirdiği enformasyon, İçsel hale getirilmiş enformasyon, Bireyin bilincinde varlığını sürdürür, Deneyim ve uzmanlığa dayanan ve kişinin aklında bulunan işlenmiş enformasyon. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

36 İçerik: – bir araya getirilmiş veri olarak
İyi örgütlenmiş veri niteliğini taşır, Verinin insanlar tarafından dönüşüme uğratılmış şekli, Verinin büyük bir alanda toplanmış hali, İşlenmiş veri, Mantıksal, belirli bir düzene sokulmuş, çoğunlukla yapısal hale getirilmiş, yeniden kullanılabilir bir durumda bulunabilir, Ustaca kullanılan ayrı veri parçacıkları. İşbirliği, enformasyonun toplanmış biçimi, Belirli gereksinimler için genişletilmiş ve yeniden düzenlenmiş bir nitelikte bulunur, Enformasyonun yorumlanmasını ve enformasyon kaynaklarının bilincinde olup bunlardan deneyim elde etmeyi ima eder. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

37 Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları
Önemlilik – gerçekler Özel bir uygulama olmaksızın elde edilen gerçekle ilgili olan enformasyon, Sunulan gerçekler ve rakamlar, Gerçekler, rakamlar ve olaylar, Örgütün dışından elde edilen – örneğin dergilerdeki makaleler gibi – bilgi kaynağı, Değer düzeyinde farklılık ve çeşitlilik gösterme, Büyük ölçüde daha derin bir düzeyde değer eklenmiş enformasyon, Bilgiye sahip olan kişi açısından kritik anlamda bir analiz ve uzmanlık ima eder, Farklı kaynaklardan elde edilen enformasyonun sentezi ve probleme uyarlanması, Gerçek enformasyon – belirli bir felsefi görüşün uygulamaya sokulması ile elde edilir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

38 Kullanım – bilgilendirme
Bilgilendirici nitelikte bir durum, İlgili olarak algılanan veri, Anlam yüklenen veri, Otorite kaynakları. Gerçeklerin nasıl algılandığı, kullanıldığı ve öğütüldüğü, Enformasyonu belirli / farklı durumlara uygulama kabiliyeti, Çeşitli nitelikteki enformasyonun ve kaynakların uygulamaya sokulması ve ki böylelikle örgütün gerekliliklerine göre değişim gösterebilecek belli amaçlar için kaynaklar sağlama. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

39 Ortak İçgüdü (Corporate Instinct):
Yaşamayı sağlayan yeterli enerjiyle, zeka ve hızın birleştiği bir yaklaşımdır. Ortak içgüdü değişimin çok hızlı olduğu enformasyon teknolojileri alanında etkilidir ( web sitesi, Koulopoulos Thomas M., 1997). Ortak içgüdü geçici bir şey değildir. O bir sağduyudur. Eğer ortak içgüdü bir örgütün uygulamalarını tasarlamada radikal ise bu örgüt henüz bir krizle karşılaşmamıştır. Sağlıklı kalmak, sağlıklı hale gelmekten daha kolaydır. Fakat ne yazık ki çoğu örgütler insanlar gibi, hasta olmadan sağlıklarına yatırım yapmazlar (İnel, 2001). Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

40 Bilgi Ekonomisinin Özellikleri
Bilgi-temelli bir ekonomidir. Dijital bir ekonomidir. Sanal bir ekonomidir. Moleküler bir ekonomidir. Bir ağ ekonomisidir. Aracısız bir ekonomidir. Yenilik-yoğun bir ekonomidir. Bir hız ekonomisidir. Küresel bir ekonomidir. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları

41 Bilgi Toplumunun Özellikleri
1. Ekonomik Yapıdaki Dönüşüm Yayıncılık, İletişim, Elektronik, Bilişim 2. Yükselen Yeni Sınıflar: 3. Bilginin Artan Rolü: 4 . Bilişim Teknolojisi. Celep, Cevat. (2009) Bilgi Yönetimi Ders Notları