Ölçme Tekniği Anabilim Dalı

... konulu sunumlar: "Ölçme Tekniği Anabilim Dalı"— Sunum transkripti:

1 Ölçme Tekniği Anabilim Dalı
Yapısal Alet Bilgisi Yrd.Doç.Dr.Engin GÜLAL Ölçme Tekniği Anabilim Dalı Öğretim Yılı Güz Yarıyılı

2 YAPISAL ALET BİLGİSİ 1. Jeodezik Ölçü Aletlerinin Kısımları Düzeçler
Dürbünler Sehpalar 2. Doğrultu Ölçme Aletleri (Teodolitler) Teodolitler’in Sınıflandırılması Teodolitler'in Yapısı Teodolit Eksenleri Doğrultu Ölçme Dairesi Doğrultu Ölçme Düzeneği Teodolitler'in Kontrolü

3 YAPISAL ALET BİLGİSİ 3. Uzunluk Ölçme Aletleri Şerit metreler
İnvar teller Elektronik Uzunluk Ölçerler 4. Yükseklik Farkı Ölçme Aletleri Nivolar Hortum Teraziler 5. Yön Belirleme Aletleri Jiroskoplar 6. Konum Belirleme Aletleri GPS ve GLONASS Alıcıları

4 Jeodezil Ölçü Aletlerinin Kısımları
Düzeçler Ölçü Dürbünleri Sehbalar

5 Düzeçler Düzeçler: Jeodezik ölçü aletlerinin eksenlerini çekül doğrultusunda veya çekül doğrultusuna dik olmasını sağlayan düzeneklerdir. Küresel Düzeç (Kaba düzeçleme) Silindirik Düzeç (Hassas düzeçleme) Küresel düzeç: İç yüzü küresel olarak tıraşlanmış dairesel bir cam tüp olup, içi bir kabarcık kalacak şekilde sıvı ile doldurulmuştur. Küresel düzeç sehpa ayaklarını yukarı-aşağı hareketi ile ayarlanır.

6 Düzeçler Silindirik düzeç: İki ucu kapalı üst iç yüzeyi boyuna kesitte bir daire yayı meydana getiren silindir borudur. Düzecin üst yüzünde 2mm aralıklı taksimatlı bölümler bulunur, bu taksimatlı bölümlere pars adı verilir. 1 2 3 1 ve 2 aynı yönde döndürülür (Her ikisi de içe veya dışa) Sadece 3 döndürülür

7 Düzeçler Silindirik düzeç’in duyarlığı: Düzeç kabarcığının bir bölüm kadar yer değiştirmesi için gereken eğim değişikliğine düzeç duyarlığı denilir. s  a1 a2 Jeodezik aletlerde kullanılan küresel düzeç duyarlığı 3’-5’ dır. Basit silindirik düzeçlerde 20’’- 30’’, hassas silindirik düzeçlerde 5’’-10’’ dir. Örnek: n=20 s=18.80m l1=1.397m l2=1.361m olarak ölçülen aletin düzeç duyarlığı ne kadardır?

8 Dürbünler Ölçü Dürbünleri
İlk olarak 1611 yılında KEPLER tarafından yapılan dürbün objektif ve oküler olmak üzere iki yakınsak mercekten meydana gelmektedir. Objektif Oküler Objektiflerde odak uzaklığı dışındaki bir cismin görüntüsü ters ve küçüktür. Cisim mercekten uzaklaştıkça görüntü odak noktasına yaklaşır.

9 Dürbünler Dürbünlerde oküler olarak büyüteç görevi yapan yakınsak mercek kullanılır. Dürbün boyu= fobjektif + foküler Yakın mesafelerde cismin görüntüsü okülerin odağına düşmemektedir. Eski aletlerde bu problem oküleri dışa doğru çekmek suretiyle çözülüyordu. Modern aletlerde ise objektif ile oküler arasına kalın kenarlı bir mercek konularak görüntünün okülerin odağına düşmesi sağlanmıştır. Objektif Kalın kenarlı mercek Oküler

10 Dürbünler Gözlem Çizgileri
Ölçü aletlerini istenen hedefe yönlendirmek için dürbünün içerisine gözlem çizgileri adı verilen bir kıl ağı yerleştirilmiştir. Kıl ağının okülerden bakıldığında net görülebilmesi için okülerin odak noktasında bulunması gerekir. Gözlem Çizgileri Dürbün Büyütmesi Bir cisim çıplak göz ile w1 dürbünle w2 açısı altında görünüyorsa dürbün büyütmesi Dürbün büyütmesi: Jeodezik ölçü aletlerinde dürbün büyütmesi arasındadır.

11 Dürbünler Dürbün sabit konumda iken dürbünden görülebilen alan görüş alanı olarak tanımlanabilir. Görüş Alanı a k s Dürbün Aydınlığı Bir cisimden çıplak gözle bakıldığında göze gelen ışık miktarı H ve dürbünle bakıldığında göze gelen ışık miktarı H’ ise dürbün aydınlığı d: Objektif merceği yarıçapı p: Gözbebeği yarıçapı c: Dürbünün ışık geçirgenliği

12 Sehpalar Sehpa, aletin bağlanacağı sehpa başlığı,
başlığa bağlı üç ayaktan meydana gelir. Sehpa başlığı Sehpa ayakları hassas ölçülerde kullanılan tek parçalı ayaklar ve taşımayı kolaylaştıran sürgülü ayaklı olarak iki şekildedir. Sürgü ayaklı sehpa Madeni çarık

13 Doğrultu Ölçme Aletleri
Teodolitlerin Sınıflandırılması Teodolitlerin Yapısı Teodolit Eksenleri Bölüm Dairesi Doğrultu Ölçme Düzeneği Teodolitlerin Kontrolü

14 Teodolitler'in Sınıflandırılması
Teodolit:Yatay doğrultu ve düşey açıların ölçülmesinde kullanılır. Teodolitler'in Sınıflandırılması: T0 T1 T2 T3 T4 Takeometre Saniye teodoliti 0.1mgon’a kadar açı ölçer 0.01mgon’a kadar açı ölçer Astronomik ölçü işlerinde kullanılır

15 Teodolitler'in Yapısı Üst yapı Alt yapı Dürbün Düşey açı dairesi
Muylu ekseni Gövde Silindirik düzeç Yatay açı dairesi Düşey eksen yuvası Üç ayak Düşey eksen

16 Teodolit Eksenleri Düşey eksen Gözlem ekseni Muylu ekseni
Düşey Eksen (Asal eksen) Düşey eksen, teodolitin gövdesini taşır ve gövdenin dönme ekseni ile yatay açı dairesinin merkezini birleştirir. Düşey eksen farklı teodolitler de çeşitli şekillerdedir. Eski teodolitler de konik eksen kullanılmaktaydı. Üst yapı alt yapı ile konik bir yatak ile birleştiriliyordu. Yeni teodolitler de ise daha pratik olan ve seri üretime daha uygun olan silindirik eksenler kullanılmaktadır. Eksenler genellikle sertleştirilmiş çelikten yapılmaktadır. Düşey eksen Muylu ekseni Gözlem ekseni

17 Teodolit Eksenleri Muylu Ekseni
Muylu ekseni düşey açı dairesini taşıyan ve dürbünün düşey doğrultuda aşağıya-yukarıya hareket etmesini sağlayan eksendir. Muylu ekseni dürbünün tam ortasından geçmektedir ve dürbünün muylu ekseni etrafında takla atmasını sağlayacak şekilde yerleştirilir. Aletlerde muylu ekseni düşey eksene ve dürbünün gözlem eksenine dik olarak yerleştirilir. Gözlem Ekseni (Kolimasyon ekseni) Objektifin merkezi ile kıl ağının merkezini birleştiren doğrudur.

18 Bölüm Daireleri Yatay doğrultu bölüm dairesi
Doğrultu bölüm daireleri camdan basit teodolitler de metalden imal edilirler. Bölümlendirmede açı birimi grad olup saatin dönme doğrultusundadır. Bölüm dairesinin yarıçapı ne kadar büyükse daha az bölümleme hatası meydana gelir. Bölüm daireleri 60mm ile 100mm arasında olup genellikle 0.5 gon aralıklı bölümlendirilirler. Hassas doğrultu ölçümleri bölümler arası enterpole edilerek okuma mikroskopları yardımı ile gerçekleştirilir.

19 Bölüm Daireleri Düşey doğrultu bölüm dairesi
Düşey bölüm dairesi muylu eksenine diktir ve muylu ekseni bölüm dairesinin merkezinden geçer. Düşey bölüm dairesinde yatay bölüm dairesi gibi yapılır fakat yarıçapı yatay bölüm dairesinden daha küçüktür.

20 Doğrultu Ölçme Düzeneği
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

21 Doğrultu Ölçme Düzeneği
Okuma Mikroskopları: Bölüm dairesindeki okumaları basitleştirmek, hızlandırmak için yapılmışlardır. Teodolitler de 4 çeşit okuma mikroskobu bulunmaktadır. Çizgili mikroskop Skalalı mikroskop Optik mikrometreli çizgili mikroskop Çakıştırmalı mikroskop Çizgili Mikroskop: Okuma markası olarak bir okuma çizgisi vardır. Çizgili mikros- koplarda bölüm aralıkları 10cgon aralıklı olarak bölümlendirilmiştir. Çizgi aralığının 1/10’u tahmin edilerek okuma yapılır.

22 Doğrultu Ölçme Düzeneği
Skalalı Mikroskop: Bölüm dairesi resmi mikroskop düzlemine yansıtılır.Sıfırdan itibaren numaralandırılan skala bölüm dairesinin tersine doğru büyümektedir. Okuma çizgisinin skalayı kestiği yer yönlendirilen doğrultu değerini verir. Bölüm dairesinin bölümlendirme aralığı 1gon skalanın bölümlendirmesi 10 mgon dur. Optik Mikrometreli Çizgili Mikroskop: Daha hassas doğrultu ölçmelerinde okuma çizgilerinin aralığı bir optik mikrometre ile bölüm dairesinden geçen çizgi ölçülür. Optik mikrometre bir çift çizgi taşır ve bir vida yardımıyla hareket eder.

23 Doğrultu Ölçme Düzeneği
Çakıştırmalı Mikroskop: Çakıştırmalı mikroskoplarda bölüm dairesinin birbirinden 200g farklı yerlerinin bir arada görüntülenmektedir. Aralarında 200g fark olan ters görüntü çizgileri mikrometre tamburası ile üst üste çakıştırılarak doğrultu okuması yapılır. Normal bölüm yeri : 265g+a1 Ters bölüm yeri : 65g+a2 Ortalama : 265g+(a1+a2)/2

24 Elektronik Teodolit Analog 1,2,3,4 Dijital 1,0,1,0 Optik okuma düzeni
Sensör Mikro işlemci Mikro İşlemci Klavye Yatay doğrultu sensörü Düşey açı Eğim Program Veri kaydı Seri port Ekran

25 Elektronik Doğrultu Ölçme
A/D Dönüşümü Kod Tarama Yöntemi Sayma Yöntemi Sabit Yöntem Dinamik Yöntem Sayaç

26 Teodolitler'in Kontrolü
Aletsel hatalar, matematiksel tasarımın üretim sırasında tam olarak gerçekleşmemesi veya aletlerin ayarlarının bozulmasından meydana gelmektedir. Bu hatalar; Özel ölçme yöntemleri geliştirerek, Hata sebeplerini belirlemek için ek ölçüler yaparak, Hataları önceden belirleyip düzeltmeler getirilerek indirgenebilir veya etkileri ortadan kaldırılabilir.

27 Eksen Hataları Teodolit Eksenleri Eksen Şartları
Düşey eksen (VV)  Muylu ekeni (HH) Düşey eksen (VV)  Düzeç ekseni (LL) Muylu eseni (HH)  Gözlem ekseni (ZZ) Teodolit Eksenleri

28 Gözlem Ekseni Hatası Gözlem ekseninin muylu eksenine dik değilse alette gözlem ekseni hatası var demektir. Gözlem Ekseni Hatasının Saptanması: Alet kurulur ve düzeçlenir, En az 100m ileride alet yatayında net olarak görülebilen noktaya gözlem yapılır ve 1 yatay açı okunur, Dürbün takla attırılarak aynı noktaya 2 yatay açısı okunur, 1= 2 200g ise alette hata yoktur, 1 2 200g ise alette c kadar bir gözlem ekseni hatası vardır.

29 Gözlem Ekseni Hatası Gözlem Ekseni Hatasının Düzeltilmesi:
Dürbün I. Duruma getirilir ve yatay açı 1 +c değerine ayarlanır dürbünden hedef aşağıdaki şekilde görünür, Yatay açı vidalarından birisi gevşetilip diğeri sıkıştırılarak düşey çizgi hedefe çakıştırılır, Dürbün ile asılı bir çekülün ip izlenerek gözlem çizgilerinde bir dönme olup olmadığı kontrol edilir. Dönme yarsa gözlem çizgilerini tutan vidalar gevşetilerek gözlem çizgileri düzeltilir. Pratikte yapılan ölçümlerde açılar her iki dürbün durumunda ölçülerek gözlem ekseni hatası pratik olarak elimine edilir. Gözlem Ekseni Hatası

30 Muylu Ekseni Hatası Muylu ekseninin düşey eksene dik olmamasına muylu ekseni hatası denilir. Muylu Ekseni Hatasının Saptanması: Gözlem ekseni hatası giderildikten sonra bir binanın duvarına alet yatayında yatay bir cetvel asılır, P noktasına gözlem yapılır ve dürbün aşağıya çevrilerek düşey gözlem çizgisinin cetveli kestiği değer a1 okunur, Dürbün takla attırılarak aynı işlem tekrarlanarak cetvelden a2 değeri okunur, a1 a2

31 Muylu Ekseni Hatası a1 = a2 ise muylu ekseni hatası yoktur, farklı ise
kadar muylu ekseni hatası var demektir, Modern aletlerde muylu yatağı kapalı olduğu için bu hata ancak mekanik bir ayarlama ile giderilir. Muylu Ekseni Hatası

32 Düzeç ekseninin düşey eksene dik olmamasına düşey eksen hatası denilir
Düzeç ekseninin düşey eksene dik olmamasına düşey eksen hatası denilir. Bu hata aletsel bir hata değildir; sadece teodolitin iyi kurulup düzeçlenmemesinden ileri gelmektedir. Bu hatadan kaçınmak için aletin düzeçlenmesine özen gösterilmeli ve ölçü esnasında belli aralıklarla düzeçlerin doğru olup olmadığı kontrol edilmelidir. Ayrıca ölçü esnasında aletin düzecini bozacak çarpma, titreşim gibi dış etkilere dikkat edilmelidir. Düşey Eksen Hatası

33 Gözlem Ekseninin Dışmerkezliği
Bir teodolitte gözlem ekseni ile düşey eksen birbirini kesmiyorsa buna gözlem ekseni dışmerkezliği denilir. Gözlem ekseni düşey eksene ne kadar uzak ise alet döndürüldüğünde gözlem ekseni, merkezi bölüm dairesinin merkezi L olmak üzere e yarıçaplı bir daireye teğet kalır. Gözlem Ekseninin Dışmerkezliği Bir noktaya her iki dürbün durumunda gözlem yapıldığında bu hata eşit değerli ve ters işaretli doğrultu sapmaları olarak değerlendirilir. Her iki dürbün durumunda yapılan gözlemlerin ortalaması alınırsa bu hatanın etkisinden arınmış olur.

34 Doğrultu Dairesinin Dışmerkezliği
Düşey eksenin bölümlendirilmiş doğrultu dairesinin tam merkezinden geçmemesinden meydana gelir. Düşey eksen doğrultu dairesinin merkezi L yerine A gibi bir noktasından geçiyorsa dışmerkezlik var demektir. Doğrultu Dairesinin Dışmerkezliği

35 Doğrultu dairesinin bölümlendirilmesinde imalattan meydana gelen hatalar olabilir. Eğer bölüm dairesinin bir diliminde böyle bir bölümlendirme hatası varsa ve açıda bu dilim içinde ölçülmüş ise elde edilen ölçü bu hata ile yüklü olur. Bunun için ölçülerde bir açı birçok kez ve doğrultu dairesinin farklı dilimlerinde ölçülmelidir. Silsile yöntemi adı verilen bu şekilde doğrultu ölçümünde silsile başlangıç değerleri n silsile sayısını göstermek üzere şeklinde belirlenir. Örneği 4 silsile yapılan bir doğrultu ölçümünde silsile başlangıç değerleri 0g 50g 100g ve 150g olmalıdır. Gösterge Hatası

36 Skalalı mikroskoplarda skala boyunun bölüm dairesinin en küçük bölüm genişliğine eşit olması gerekir. Run hatasını belirlemek için dürbün döndürülmek suretiyle skalanın sıfır çizgisi bir bölüm çizgisi ile çakıştırılır. Skala son çizgisi bölüm dairesinin ardışık çizgisi ile çakışmıyorsa run hatası var demektir ve miktarı skala dan ölçülerek belirlenir. Run Hatası

37 Uzunluk Ölçme Aletleri
Çelikşeritmetreler İnvar teller Elektronik Uzunluk Ölçerler

38 Uzunluk Ölçme Yöntemleri

39 Çelik şerit metre Şerit metreler; 13 mm x 0.2 mm kesitinde,
Çelik veya invar’dan imal edilmiş, 20m, 30m, 50m, 100m boylarında, Tamamı santimetre bölümlü, ilk desimetreleri mili metrik bölümlenmiştir.

40 Çelik şerit metre Alet Hataları
Alet hataları şerit metrenin boyunun verilen değerden herhangi bir sebeple farklı olmasından ileri gelir. Komparator Şerit boyu hatası Birim uzunluğa gelen düzeltme Ölçülen bir S uzunluğuna gelen düzeltme L1 L2

41 Çelik şerit metre Sıcaklık Hatası
Şerit metreler yapıldıkları maddenin cinsine göre ısı ile genleşirler. Bu genleşme şerit metrelerde uzunluk değişimine neden olur. Bu nedenle fabrikalarca verilen ve metrenin üzerinde yazan ayar sıcaklığından farkı bir sıcaklıkta ölçü yapılması durumunda sıcaklık farkı nedeniyle oluşan uzunluk değişimi düzeltme olarak getirilmelidir. Bu düzeltme özellikle hassas uzunluk ölümünde göz önünde bulundurulmalıdır. Şerit metreye getirilecek düzeltme Birim uzunluğa gelen düzeltme Ölçülen bir S uzunluğuna gelen düzeltme = t= Ölçü sıcaklığı

42 Teller Yardımıyla Hassas Uzunluk Ölçümü
Tel uzunluğu : 24 m Tel kalınlığı : 1.65 mm Çekme kuvveti : 10 kg Eğim : 3 gon Doğruluk : 0.03 mm/Bant uzunluğu

43 Teller Yardımıyla Hassas Uzunlu Ölçümü
Distometer ISETH Kern Teller Yardımıyla Hassas Uzunlu Ölçümü 1. Ölçü bronzları 2. İnvar tel 3. Distometer ISETH Uzunluk ölçü saati Çekme kuvveti ölçü saati İnvar tel uzunluğu 1m - 50 m Eğim kısıtlaması yok Doğruluk 0.02mm/20m. 1 2 3

44 Elektro-optik Uzunluk Ölçümü
Uzunluk ölçümünde taşıyıcı dalga olarak mikrodalgayı ve ışığı kullanan aletler geliştirilmiştir.Mikrodalga ile çalışan aletler uzun mesafelerde S>20 km için kullanılmaktadır. Mikrodalgalar ışığa göre meteorolojik koşullardan daha çok etkilendiklerinden mikrodalga ile çalışan aletlerle ulaşılabilen uzunluk ölçme doğruluğu ışık dalgaları ile çalışan aletlere göre daha düşüktür. Uygulamada taşıyıcı dalga olarak ışığın kullanıldığı elektro-optik uzunluk ölçerler daha yaygındır.

45 Elektro-optik Uzunluk Ölçümü
Elektro-optik uzunluk ölçümünde göndericiden yollanan elektromanyetik dalga yansıtıcıdan yansır ve alıcıya ulaşır. İki nokta arasındaki mesafe ya sinyalin gidiş dönüş zamanından (impuls yöntemi) ya da alınan sinyalin faz farkından (faz karşılaştırma yöntemi) yararlanılarak belirlenir.

46 Enterferometrik uzunluk ölçümü
Elektro-optik uzunluk ölçümünde elekromanyetik spektrumun 0.5 μm ile 1.0 μm’lik kısmı yani görünen ışık ile kızılötesi ışık kullanılır. Bu spektrumdaki dalgalar doğrudan uzunluk ölçümünde sadece enterferometrik yöntem ile kullanılır. Enterferometrik yöntem çok hassas olmasına karşın kısa mesafelerin ölçümünde kullanılır. Bu spektrumdaki dalgaları uzun mesafelerin ölçümünde kullanabilmek için modüle edilmeleri gerekmektedir.

47 Elektronik Uzunluk Ölçümü
EUÖ Yansıtıcı D Detaylı Bilgi Elektronik Ölçmeler Gönderici İmpuls Yöntemi Alıcı Zaman Ölçer İmpuls Mesafe D c=Sinyal hızı t=Zaman Faz Karşılaştırma Yöntemi Faz Ölçer N=Tam dalga boyu sayısı =Artık dalga boyu

48 Elektronik Uzunluk Ölçümü
EUÖ’lerin Sınıflandırılması 2-5 km, yakın mesafe uzunluk ölçerler 15 km, uzak mesafe uzunluk ölçerler Elektronik Uzunluk Ölçümünde Doğruluk mm x10-6 D Poligon, Kutupsal alım Aplikasyon Sıfır Noktası Hatası Ölçek Hatası mm x10-6 D Hassas Ölçümlerde Mühendislik Ölçmelerinde Örnek: Doğruluğu 1mm+3ppm olan bir uzunluk ölçer ile ölçülen 1 km uzunluğun doğruluğu ne kadardır ? 1mm+3x1.10-6=4mm Elektronik Uzunluk Ölçümü

49 Yükseklik Farkı Ölçme Aletleri
Nivolar Hortum Teraziler

50 Yükseklik Sistemleri Detaylı Bilgi Yükseklik Ölçmeleri
Fiziksel Yeryüzü Jeoid Elipsoit Ortometrik Yükseklik: Çekül doğrultusu boyunca jeoid’den fiziksel yeryüzüne olan mesafedir. Elipsoidal Yükseklik: Elipsoit ile fiziksel yeryüzü arasındaki en kısa mesafedir. Detaylı Bilgi Yükseklik Ölçmeleri

51 Geometrik Nivelman Mira Nivo A B gA iB h hAB = gA -iB hAB H B=HA+
Örnek: HA= m gA=2743 iB=1382 h=1361 HB= m

52 Geometrik Nivelman Nivoların Sınıflandırılması
Düşük duyarlıklı nivolar 6mm İnşaatlarda en-boy kesit Yüksek duyarlıklı nivolar 2mm derece nivelman ağları mühendislik yapıları Hassas nivolar mm Ve 2. derece nivelman ağları deformasyon ölçüleri

53 Kompensatörlü (Otomatik) Nivolar
Otomatik nivolar da gözlem eksenini otomatik olarak yatay duruma getiren tertibatlar bulunmaktadır. Nivo küresel düzeç yardımıyla düzeçlendikten sonra gözlem eksenin yataylığı kompensatör yardımı ile gerçekleşmektedir. Küresel düzeç alet tipine bağlı olarak 8’-15’ arasında bir yataylama sağladıktan sonra kompensatör sistemi otomatik olarak devreye girer. Nivo küresel düzeç yardımı ile düzeçlendikten sonra cisimden gelen ışın yatayla bir  açısı yapıyorsa kompensatörün görevi ışını  açısı kadar kırarak yatay düzleme getirmektir.

54 Kompensatörlü (Otomatik) Nivolar

55 Mikrometreli Nivolar Yüksel duyarlık gerektiren ölçü işerinde otomatik nivoların duyarlılığı yetmemektedir. Bunun için üzerinde silindirik düzecinde bulunduğu mikrometreli nivolar kullanılmaktadır. Bu nivolarda objektifin önünde bir paralel yüzlü bir cam plaka bulunmaktadır. Bu plakanın hareketi ile gözlem noktasından gelen ışınlar 1cm kendisine paralel kaydırılmaktadır. Bu kaydırma işlemi mikrometre vidası yardımıyla yapılmaktadır. Bu vidanın dönme miktarı cam bir skala üzerine iletilmekte ve skala üzerinde milimetre ile milimetrenin onda biri doğrudan skala üzerinden ölçülmekte, milimetrenin yüzde biride tahmin edilmektedir.

56 Nivolar’ın Kontrolü Nivolar da Eksen Şartları:
Düşey eksen (VV)  Gözlem ekseni (NN) Düşey eksen (VV)  Düzeç ekseni (DD) Gözlem ekseni (NN)  Düzeç ekseni (DD) D V N Nivolar’ın Arazide Kontrolü Kukkamäki Yöntemi: s 2s 1 2 c 2c 4c g i

57 Nivolar’ın Kontrolü Nivolar’ın Laboratuvarda Kontrolü
Nivoların laboratuvarda kontrolü için gözlem ekseni bir düzeç yardımı ile hassas olarak çekül doğrultusuna getirilmiş kolimatörler kullanılır. Kontrol edilecek nivo kolimatör ile dürbünleri birbirini görecek şekilde kolimatörün karşısına konur ve düzeçlenir. Nivo sonsuza ayarlanır ve gözlem çizgilerinin kolimatör gözlem çizgileri ile çakıştırılır. Kolimatördeki skaladan nivo’nun optik eksenindeki açısal sapmalar belirlenebilir.

58 Sayısal Nivolar Mira kodu Fotodiyod Resim Değerlendirme 20
%30 açık olmalı Nivo ile mira arası100 m ise bar kodlu miranın 3.5 m’lik kısmı okunur.

59 Lazerli Nivolar Kullanım Alanları: Yüzey nivelmanı İnşaat aplikasyonu
İnşaatlarda geometrik kalite kontrolü İnşaat makinelerinin yönlendirilmesi Lazer nivosu kurulup düzeçlendikten sonra kendi başına çalışabilen bir alettir. Lazer nivosu ile yeni nokta yüksekliklerinin belirlenmesi için bir yüzey oluşturulur. Lazer nivosu ile hem yatay hem de düşey bir yüzey oluşturulabilir. Noktaların yatay yüzeyden olan mesafeleri bir mira yardımıyla belirlenebilir. Lazer süzmesinin mirayı kestiği yer ya gözle ya da otomatik olarak bir detektör tarafından kaydedilir.

60 Lazerli Nivolar Lazer süzmesinin yayılma mesafesi 300-500m
Doğruluk 5-10mm/100m

61 Hidrostatik Nivelman Prensip: Bileşik kaplar Hortum (Hava)
h=lA-lB 10 20 30 A B lA lB h Hortum (Su) Hortum (Hava) Ölçü Düzeneği: Su hortumu Hava hortumu Taksimatlı cam silindir Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: Hortum içinde hava kabarcığı olmamalıdır. Su hortumunda oluşabilecek yoğunluk değişimine dikkat edilmelidir. Hava basıncı değişimini engellemek için düzenek boş bir hortum ile birbirine bağlanmalıdır. Ölçü esnasında taksimatlı silindir içindeki su yüzeyi durgun olmalıdır Sistematik hatalardan kaçınmak için silindirler yer değiştirilerek ölçü yinelenir.

62 Hidrostatik Nivelman Avantaj:
Ölçü noktalarının direk birbirini görmesi gerekmez. Dezavantaj: Ölçü noktaları arasındaki yükseklik farkı büyük olduğunda bu yöntem kullanılamaz. Kullanım Alanları: İnşaatlarda beton çalışmalarında Mühendislik yapılarında yükseklik ölçmelerinde Uzun mesafelere yükseklik taşınmasında (Anakara-Adalar arası) Doğruluk: Basit hidrostatik nivelman :1mm-1cm Hassas hidrostatik nivelman :0.5mm-0.01mm Hidrostatik Nivelman

63 Yön Belirleme Aletleri
Jiroskoplar

64 Jisroskop Jjiroskop coğrafi kuzey doğrultusunu belirleyen alettir. Jiroskop 20’li yılların başlangıcında madencilikte pusulalı jiroskop ve meridyen göstergesi olarak kullanılmıştır. Jiroskop son 20 yıldan itibaren ölçme tekniğinde kullanılmaya başlamıştır. Özellikle uzun ve açık poligon geçgilerinin yönlendirilmesinde ve mühendislik ölçmelerinde doğrultu bilgileri için kullanılmaktadır. İlk üretilen jiroskoplarda teodolit ve jiroskop aynı yapı içindeydi ve jiroteodolit olarak adlandırılmıştı. Bunun pahalı olması nedeniyle doğrudan veya bir adaptör ile teodolite monte edilebilenjiroskoplar üretilmeye başlamıştır. Jiroskop ince fakat kuvvetli elastik metal bir bant ile asılı ve havada serbestçe titreşen bir topaç’dan oluşur.

65 Jisroskop Jiroteodolit Goyromat 2000

66 Konum Belirleme Aletleri
GPS GLONASS

67 Globol Position Sistem (GPS)
Uzay Birimi : Yerden 2000 km yüksekte, 6 dairesel yörüngede, 12 saatlik periyotlarla dönen, 24 uydudan oluşmaktadır. Detaylı Bilgi GPS Ölçmeleri ABD Savunma Bakanlığı tarafından 1973 yılında askeri amaçlar için geliştirilmiştir.

68 Globol Position Sistem (GPS)
Kontrol Birimi: İzleme istasyonları:: GPS uydularını izlemek üzere kurulmuş olan 5 yer istasyonundan oluşur. Topladığı verileri ana kontrol istasyonuna iletir. Ana Kontrol İstasyonu: Uydu yörüngelerini ve saat düzeltme değerlerini hesaplayarak yer antenlerine iletir. Yer Antenleri: Ana kontrol istasyonundan gelen bilgileri 8 saatte bir uydulara yükler. Şekil

69 Global Position Sistem (GPS)
Kullanıcı Birimi: Anten ve değerlendirme biriminden oluşur. GPS yardımıyla Konum Belirleme: s2 s1 s3 s4 i r1,i r2,i r3,i r4,i ri,j2=(xj-xi)2+(yj-yi)2+(zj-zi)2+cki Doğruluk: Mutlak konum doğruluğu: 3-5m Göreli konum doğruluğu: 5mm+1ppm

70 GLONASS GLONASS Rusya tarafından geliştirilen bir sistemdir.
Sistem tasarımı 1970, GLONASS’dan önce 1979 da 4 uydu destekli ilk sistem kuruldu, COSMOS adlı ilk GLONASS uydusu 1982 yılında fırlatılmıştır, 1992 yılında sivil kullanıma açılmış ve Rus Uzay Kuvvetleri Bilimsel Bilgi Merkezi tarafından bilgileri sivil kullanıcılar için yayınlamaktadır, GLONASS uydu sistemi Ocak 1996 da tamamlanmıştır. Sistem GPS’e benzer birimlerden oluşmaktadır

71 GLONASS Yer Kontrol Birimi:
Rusya Federasyonu sınırları içerisinde konuşlandırılmış 8 adet Yer Kontrol İstasyonundan oluşmaktadır. Sistem Kontrol Merkezi Yer İzleme İstasyonları Faz Kontrol Sistemi Lazer Kontrol İstasyonları Uzay Birimi: Sistem km yükseklikteki 65o eğimli 3 dairesel yörüngede dönen 24 uydu’dan oluşmaktadır.