Asteraceae (Compositeae) Cynara scolymus L.

... konulu sunumlar: "Asteraceae (Compositeae) Cynara scolymus L."— Sunum transkripti:

1 Asteraceae (Compositeae) Cynara scolymus L.
ENGİNAR Asteraceae (Compositeae) Cynara scolymus L.

2 GİRİŞ Tipik bir Akdeniz bitkisidir. Erken ilkbaharda çıkar.
Taze olarak ve konserveye işlenerek tüketilmektedir Enginar ‘Ciarin’ içerir. Bu madde, karaciğer, safrakesesi, böbrek ve bağırsakların düzenli çalışmasını sağlar. Enginar, Romatizma, Üre, Kolesterol, ve damar sertliğine de iyi gelmektedir. Enginar oldukça geç kültüre alınmış ve ekiliş alanları oldukça sınırlı olan bir sebzedir. Ülkemiz iklim ve diğer özellikler açısından enginar üretimine son derce elverişlidir

3

4 BESİN DEĞERİ ( 100 g enginarda)
Su % 88-90 Karbonhidrat 7-8 g Protein 2,5-3,0 g Yağ 0,2-0,3 g Vitamin A 280 IU Vitamin B1 0.15 mg Vitamin B2 0,05 mg Vitamin B6 0.7 mg Vitamin C 10 mg Ca, Fe, Mn, P Zengin bir içeriğe sahiptir.

5 Anavatanı Batı ve doğu Akdeniz ülkeleri ile güney Avrupa ve Kuzey Afrika ülkeleri anavatanı olarak bilinmektedir.

6 Dünya ve bazı ülkelerin enginar üretimi Enginar üretim (ton) 2004
1,327,811 Arjantin 88,000 Çin 52,000 Mısır 65,000 Fransa 56,485 Yunanistan 35,000 İtalya 489,349 Fas 53,770 İspanya 299,800 Türkiye 28,000  ABD 37,420 Akdeniz ülkelerinin dünya üretimindeki payı %77 Ülkemizde Marmara>Ege> Akdeniz bölgesinde üretim yapılmaktadır Alıcı ülkeler: Almanya, İngiltere, Belçika, Lüksenburg gibi iklimi uygun olmayan ülkeler. Satıcı ülkeler: İtalya, İspanya, Fransa, Kıbrıs Rum kesimi

7 Kökeni ve sitematikteki yeri
Enginarın atası devedikeni olarak bilinen Cynara condunculus’tur. Cynara cinsi içinde enginardan başka üç yabani tür vardır. Cynara cordunculus: Akdeniz’in kıyı bölgeleri ve Latin Amerika’da yaygındır. Cynara syriaca Boiss : Suriye, Lübnan, Türkiye ve İsrail’de yaygındır. Cynara sibthorpiana Boiss ve Heldr: Yunanistan ve Ege adalarında yaygındır. Cynara scolymus L., Cynara cordunculus’un değişimi sonucu meydana gelmiştir.

8 Cynara cordunculus

9 Botanik Özellikleri Enginar toprak üstü tek yıllık, toprak altı çok yıllık olan bir türdür. Enginar tohumla yada dip sürgünleri ile çoğaltılmaktadır. Enginar 8-10 yıl kalabilir, 5-6 yılda plantasyon yenilenmelidir. Kökler: Dip sürgünleri toprak yüzeyine çıkarken yanlara doğru ipliksi kökler oluşturur. Bu kökler dikimden sonra ölürler. Dikimden sonra dip kısımdan adet kalın ve güçlü kökler gelişmeye başlar. Sürgünün altına rastlayan birkaç kök depo maddelerini biriktirerek kalınlaşır. Bu kökler üzerinde fazla dallanma yoktur. Etli kök alttan dallananır. Etli köklerin üzerinde dip sürgünlerini oluşturacak meme denilen uyur gözler oluşur. Yanlarda kalanların üzerinde ise yan kılcal kökler vardır. Hasat döneminde 70 cm derine ve 90 cm genişliğe ulaşmış bir kök sistemi oluşur. İyi toprak koşullarında kökler 120 cm kadar inebilir.

10 Gövde Enginarda toprak üstü ve toprak altı olmak üzere iki gövde vardır. Toprak altı gövde çok yıllık, toprak üstü ise tek yıllıktır. Toprak üstünde belli yaprak sayısından sonra yaprakların ortasından uzar ve çiçek sapını oluşturur. Toprak altında ise gövde 3 kısımdan oluşur. En alt kısım derindedir ve buradan etli kökler oluşur. Üzerinde 8-15 aksiller tomurcuklar vardır. Orta gövde üzerinde ipliksi kökler ve aksiller tomurcuk bulunur. Gövdenin en üst kısmı toprağın üzerindedir ve adet yaprak taşır. Bu yapraklar baş oluşumuna kadar görev yapar. Dinlenme döneminde ve ilk gelişme döneminde büyüme noktası aktif değildir. Sıcaklığın uygun hale gelmesi ile büyüme noktası çiçek taslağı haline dönüşür ve çiçek sapını oluşturmak üzere uzamaya başlar. Gövde dallanır ve yan başlar da oluşabilir. Yazlık gövde üzerinde yukarıya doğru küçülen yapraklar bulunur. Üzeri tüylü, boyuna oluklu ve içi boştur. Yazlık gövde 1-2 m kadar uzayabilir. Çeşide bağlı olarak antosiyanin oluşabilir.

11 Büyüme noktası Üst gövde Uyur gözler (Aksiller gözler) Orta gövde Gövdenin alt kısmı İpliksi Kökler Eli kökler

12 Dip sürgünler Kılcal kökler Etlenmiş kazık kökler

13 Yapraklar Yapraklar çok büyüktür. Yaprak boyu 1.2 m kadar olabilmektedir. Yaprak şekli uzun ve ovaldir. Yaprak ayası bütün, hafif parçalı veya parçalı olabilmektedir. Bazen aynı bitki üzerinde bütün ve parçalı yaprak aynı anda bulunabilmektedir. Yaprakların üzeri düz, gri ve yeşil alt yüzeyleri ise beyaz ince tüylerle kaplıdır. Çok güçlü yeşil aksam oluşturmaktadır (2,5-4,5 ton /da). Bütün Hafif parçalı Parçalı

14 BAŞ: Enginarın tüketilen kısmı olan çiçek tablası ve braktelerden oluşan yapıya baş denilmektedir. Her bitkide 1 ana 2-3 yan baş oluşur. Büyüme ucu farklılaşır ve uzamaya başlar ve ucunda çiçek tablası ile son bulur. Büyüklük ve şekil çeşitlere ve bakım şartlarına göre değişir. Başlar; Uzun, Uzun oval, Omuzlu oval ve yuvarlak olabilir. Başların çapı 3-15 cm, baş yüksekliği 3-6 cm ve baş ağırlığı g arasında değişmektedir. Başı oluşturan braktelerin sayısı, şekli ve büyüklüğü de çeşide göre değişmektedir. Braktelerin ucu sivridir. Bazılarında ise diken halini almıştır. Braktelerin dizilişi de sıkı yada gevşek olabilmektedir. Dıştaki brakteler koyu yeşil içte kalanlar ise açık yeşil olmaktadır. Bazı çeşitlerde brakteler menekşe-mor renkli de olabilmektedir.

15

16

17

18

19 Oval Uzun Uzun Oval Basık Silindirik Yuvarlak

20 BAYRAMPAŞA SAKIZ

21 Çiçek Enginar toplu çiçekli sebze türlerindendir. Bir çiçek durumunda adet çiçek bulunabilir. Çiçekler erselik yapıdadır. Çiçekler mor-erguvani renktedir. Çiçeklenme dışarıdan başlar içe doğru ilerler. Enginarda protoandy vardır. Yabancı tozlanma görülür ve böceklerle tozlanır. Çiçeklenme 4-5 günde tamamlanır. Braktelerin içinde en dışta 1-2 iki sıra mor-erguvani renkte taç yapraklar bulur. Orta da ise çiçekler bulunur. Çiçekler tüylerle çevrilidir ve tüylerin ucunda tohumlar bulunur. Döllenmeden gün sonra tohumlar olgunlaşır.

22

23

24 Tohum Tohumlar büyüktür gramda 15-24 tohum bulunur.
Renk; siyah, gri, mor veya alacalı çizgilidir. Çimlenme yeteneğini 4-6 yıl korur Tohum kabukları kalın ve serttir. Opt. Çimlenme sıcaklığı oC Uygun koşullarda günde çimlenir Tohumla üretim son dönemlerde önem kazanmaya başlamıştır. Islah edilen çeşitler ve kurulmuş plantasyonlar vardır.

25 EKOLOJİK İSTEKLERİ Toprak İstekleri:
Enginar çok seçici olmamakla birlikte OM zengin, orta bünyeli, iyi havalanan ve iyi drene olmuş derin toprakları sever. Kumlu topraklar erkenci üretim için kullanılabilir ancak kalite ve verim düşer. Toprakta en az %2 OM bulunmasını ister. Güneye eğimli araziler erkencilik için kullanılabilir.

26 İklim İstekleri İklim İstekleri:
Kış aylarının ılık geçtiği yerlerde üretimi yoğunlaşmıştır. Opt gelişme sıcaklığı: oC, 20 oC’nin üzerinde gelişme yavaşlar, 25 oC’den yüksek sıcaklıklarda gelişme durur ve başlar kartlaşır. Ortalama sıcaklık 7 oC’nin altında yetiştiricilik güçleşir. Sıcaklığın 0 oC düzeyinde birkaç saat kalması braktelerin epidermisine zarar verir ve kararmasına yol açar. -4 oC’nin altında baş ve başı taşıyan gövde zarar görür. Düşük sıcaklık erkenciliği de etkiler -4 oC’nin altında yapraklar da zarar görür -7 oC’nin altında bütün toprak üstü organlar zarar görür. -10 oC’nin altında toprak altı gövde de zararlanır.

27 YETİŞTİRME TEKNİĞİ Çeşit Seçimi: Çeşit seçiminde yetiştiriciliğin amacı ve yetiştiriciliğin yapılacağı ekoloji önemlidir. Taze tüketim: Erkenci ve orta büyüklükte baş oluşturan Konserve: Geçci büyük yada küçük başlı çeşitler. 7-8 tabla/ 1kg ambalaj; tabla /1kg ambalaj Sakız çeşidi: Erkenci, orta büyüklükte baş oluşturur. Sıkı ve uzunca başları vardır. Ege ve Akdeniz bölgelerinde yetiştirilmektedir. Taze tüketime uygundur. Bayrampaşa: Geçci, büyük başlı, yuvarlak şekilli ve geniş tablaları vardır. Konserveye uygun, Marmara bölgesinde yaygındır.

28 Çoğaltma Yöntemleri Dip sürgünleri ile (En yaygın kullanılan)
Memeler ile Doku kültürü ile (Son zamanlarda yapılıyor) Tohumla (Fide ile) (Hibrit çeşitler ile yapılıyor) Dip sürgünleri ile üretim: Çevre koşulları uygun olunca toprak altı gövdesi üzerindeki tomurcuklar sürerek dip sürgünlerini oluşturur. Dip sürgünleri sonbahar ve ilk baharda alınabilir. İlk bahar sürgünleri daha güçlüdür. Dip sürgünlerinin fazla gelişmesine izin verilmez cm boyunda ve 1,5-2,5 cm çapında olunca, dip kısımlarında biraz gövde parçası ve birkaç adventif kök olacak şekilde sökülürler. Her ocaktan 6-10 adet sürgün alınabilir. Sürgünler yeterli köke sahip değil ise ılık yastıklarda kum içinde köklendirmeye alınabilirler. Fideler buraya dikimden önce su kaybını önlemek amacı ile budanırlar. Köklenme oranı %65-70 ‘dir.

29

30 Tohumla çoğaltma

31 Memeler ile Çoğaltma İki yolla yapılır: Toprak altı gövdesi tamamen sökülerek veya sadece memeler alınarak Toprak altı gövdesi durgun dönemde sökülür, 5-8 cm çapında, cm uzunluğunda üzerinde birkaç meme bulunduracak şekilde parçalanır, yastıklarda sürdürülerek köklendirilir ve fide olarak kullanılır. Yaşlı bitkiler sökülmeden yan tarafı açılarak gövdenin alt kısmındaki memeler kesilerek alınır ve bu memeler kum, ÇG, toprak ve perlit karışımıyla doldurulmuş kasa veya yastıklarda dikilir, sürdürülerek köklendirilir. Gövdenin alt tarafındaki memeler tercih edilir.

32 Enginarlık tesisi Dikim yerlerinin Hazırlanması:
Arazi tespitinden sonra toprak derin bir şekilde (50-80 cm) sürülür, varsa pulluk tabanı kırılır. Sürümle birlikte 4-5 ton/da olacak şekilde ÇG karıştırılır. 1-2 gün havalanan toprak yüzeysel bir işleme ile toprak ufalanır. 1x1 m olacak şekilde ocak yerleri işaretlenir ve dikim yapılır. Mekanizasyon uygulamaları yapılacak ise sıra arası daha geniş tutularak sıra üzeri daraltılabilir. Dikim: Ilık bölgelerde Ekim-Kasım, soğuk geçen bölgelerde Mart-Nisan aylarında dikim yapılır. Dikimden önce fidelerin su kaybını önlemek için budama yapılır. İşaretlenen yerlere büyüme noktası toprak üstünde kalacak şekilde dikim yapılır ve can suyu verilir. Dikim tamamlandıktan sonra salma sulama ile cm ıslatacak şekilde sulanır. Dikimde köklü fide kullanılıyorsa her ocağa 1, köksüz sürgünler veya memeler kullanılıyorsa 2-3 sürgün yada meme dikilmelidir. Dikimden sonra kontrol edilir ve birden fazla bitki olanlar 1’e indirilir.

33 Kültürel İşlemler Çapalama: Sulama:
Plantasyonun tesisinden sonra sıra arsı ve sıra üzerindeki yabancı otların temizlenmesi ve toprağı havalandırmak için yapılır. Mevsime bağlı olarak 2-3 kez yapılır. Bitkiler araları kapattıktan sonra yapılmaz. Uyandırma suyundan sonra çıkan yabancı otlarla mücadele edilmelidir. Küçük işletmelerde elle veya el aletleri ile yapılan bu işlem, büyük işletmelerde makine ile yapılmaktadır. Yabancı ot herbisitler ile de yapılabilir. Sulama: Enginar gelişme ve büyüme döneminde fazla su isteyen bir sebzedir. Yetiştirildiği bölgelerde Ağustos ayında verilen uyandırma suyu ve yağmurlar başlayıncaya kadar olan dönemde düzenli ve yeterli miktarda sulanmalıdır. Kıs mevsiminde yağış yetersiz gelirse ek sulama yapılmalıdır. Hasat döneminde yetersiz su kalitenin ve verimin düşmesine neden olur. Genelde karık usulü sulama yapılır. Yağmurlama ve damla sulama da kullanılabilir. Ağır bünyeli topraklarda aşırı sulamadan kaçınılmalıdır. Topraktaki fazla su çürümelere sebep olur

34

35 GÜBRELEME Plantasyondan önce ve plantasyondan sonra olmak üzere ikiye ayrılır. Tesis etmenden önce: 4-5 ton/da ÇG, kg N/da; kg P/da ve kg K/da temel gübreleme yapılmalıdır. Bitki gelişim döneminde: Toprak analizlerine bağlı olarak; 15 kg N/da; 10 kg P/da; 15 kg K/da verilmelidir. P ve K’lu gübreler uyandırma suyundan sonra bir defada verilirken, N’lu gübreler uyandırmadan sonra, baş oluşum ve hasattan önce olmak üzere üç aşamada verilir. Gübreler karıklara verilebileceği gibi ocaklara da verilebilir. Ayrıca her yıl ocak başına 3-4 kg ÇG ocak temizliği anında verilmesi iyi olur

36 Ocak Temizliği Yaz Temizliği
Enginarda ocak temizliği genelde sonbaharda yapılır. Uyandırma suyundan sonra oluşan çok sayıdaki dip sürgünlerinin temizlenmesi ve seyreltilmesi için yapılır. Ocaklar açılarak toprak altı gövdesine ulaşılır ve gelişen dip sürgünlerinden iyi gelişmiş 2-3 tanesi bırakılır. Diğerleri kesilerek atılır. Ocağa biraz ÇG verilerek kapatılır ve boğaz doldurması yapılır. Bazen ilkbaharda da yapılır. İlk baharda açılan ocaklarda zayıf gelişen sürgünler temizlenir. Mümkünse yine ahır gübresi verilerek ocak kapatılır. Yaz Temizliği İlk baharda sıcaklık 25 oC’nin üzerine çıkması ile başlar kartlaşır ve Pazar değerini kaybeder. Bu dönemden sonra su kesilir ve kurumaya bırakılır. Bitkiler kururlar. Kuruyan bitkiler bitkinin toprak altı kısmına zarar verilmeden kesilir ve tarladan uzaklaştırılır.

37 Erkenci üretim amacı ile GA3 uygulaması
Erkencilik amacı ile GA3 uygulaması yapılabilir. (Ege ve Akdeniz bölgesi için önemlidir, kışı soğuk geçen yerlerde de soğuklardan önce hasat edebilmek açısından önem arzeder) Uygulama dozu: mg/l , bitki başına 5 mg GA3 düşecek şekilde pülverize edilmelidir. Uygulama zamanı: Hasat tarihinden 6-8 hafta öncedir Geç yapılan uygulamaların etkisi görülmemektedir.

38 Hasat Boylar Çaplar Çok büyük 13 cm Büyük 13-11 cm Orta 11-9 cm Küçük
Hasat başlar fazla büyümeden ve karlaşmadan yapılmalıdır. Hasat başlar ulaşabilecekleri en son büyüklüğe ulaşmadan, brakte pulları açılmadan önce yapılmalıdır. Hasat zamanı Ege ve Akdeniz bölgesinde sakız çeşidinde ocak-şubat ayları, Marmara bölgesinde Bayrampaşa çeşidinde nisan-mayıs aylarıdır. Hasat gecikirse tabla ve brakteler liflenir, tadda acılaşmalar olur. Boylar Çaplar Çok büyük 13 cm Büyük 13-11 cm Orta 11-9 cm Küçük 9-7,5 cm Çok küçük 7,5-6 cm Hasat edilen başlar sapları 5-10 cm den kesilerek tahta, plastik veya karton kutularda pazara sunulur. Bütünlüğü bozulmuş, sararmış, solmuş olanlar pazara sunulmamalıdır.

39

40 Muhafaza Hasat edilen enginarlar uygun yerlerde bekletilmezlerse tazeliklerini kaybederler. Hasat edilen enginarlar serin ve nemli yerlerde bekletilmelidirler. Enginarlar hasattan sonra kesinlikle yıkanmamalıdır En uygun muhafaza şartları: 0oC’de % nemde 3-4 hafta saklanabilir. Muhafaza sıcaklığı -1 oC’nin altına inmemelidir. Tarımsal savaşım: Kök çürüklüğü: Rhizoctania solani, Pythium tracheiphillium, Erwinia caratovora Solgunluk: Verticillium dahliae Botrytis: Bortrytis cinerea Külleme: Levaillula taurica Yaprak bitleri ve enginar kelebeği zararlılardır. Virüsler: Enginar mozaik virüsü ve kıvırcık bodurluk virüsü

41 VERİM Enginarda verim baş adedi olarak ifade edilir. Enginarda her bitkiden bir ana ve 2-3 adet yan baş alınır. Her ocakta 2 bitki bulunduğu düşünülürse adet baş hasat edilebilir. Tohum üretimi Tohum üretimi için başlar kesilmeden bırakılır ve başlar iyice kuruyunca hasat edilir ve tohumlar çıkartılır. Erkek organlar dişi organlardan önce olgunlaşır. Yabancı tozlanma durumunda bireysel yada mesafe izolasyonu yapılmalıdır. Bir baştan 3-4 g, 1 dekardan 7-8 kg tohum alınabilir.