Psikofizyolojik Bozukluklar ve sağlık psikolojisi

... konulu sunumlar: "Psikofizyolojik Bozukluklar ve sağlık psikolojisi"— Sunum transkripti:

1 Psikofizyolojik Bozukluklar ve sağlık psikolojisi
PSL 305 Psikopatoloji-II

2 Astım, ülser, yüksek tansiyon, gastrit..
Psikofizyolojik bozukluklar ruhsal bozukluklar mıdır? Psikolojik faktörlerle oluşan gerçek fiziksel belirtiler Hastalığın başlangıcında, gidişatında ve sonlanışında STRES etkileri Somatizasyon bzk.ları??? (Hipokondria, konversiyon bzk., vs.)

3 Stres & Sağlık Hans Selye (1936)  Genel Adaptasyon Sendromu (GAS)***
***Uzun süreli devam eden fiziksel strese uyumu açıklar. Stresin tepkiye göre tanımlanması: duygusal olumsuz tepki, performans bozulması, hormonel değişimler, deri iletkenliğindeki değişimler vs.. Ancak kesin bir ölçütü yok! 1. Aşama (ALARM) 2. Aşama (DİRENÇ) 3. Aşama (TÜKENME) Stres, Otonom Sinir Sistemini Aktive Eder. Hastalık Oluşur ya da Organizma Strese Uyum Sağlar. Organizma Ölür ya da Geri Döndürülemez Hasara Uğrar.

4 Stresör? Elektrik şoku? Sıkıntı? Kontrol edilemez durumlar?
Büyük & Küçük Akut & Kronik Olumlu & Olumsuz Olaylar (Evlenme, Tatil, Mezuniyet, Alışveriş?) *** Aynı Yaşantı Herkeste Aynı Tepkilere mi Neden Oluyor? -Bireysel Farklılıklar -Sosyal Desteğin Önemi Elektrik şoku? Sıkıntı? Kontrol edilemez durumlar? Günlük zorluklar? Felaketler? …..?

5 Lazarus (1966): Nesnel bir şekilde hangi olayların stresör olduğunu belirlemek zordur.
Stresin Bilişsel Yanı Olayları nasıl algılıyoruz/değerlendiriyoruz? Durum insanın kaynaklarını aşıyorsa, stres başlar. Önemli bir sınav Stresli Stresli Değil Başa Çıkma Becerisi*** *Problem Odaklı *Duygu Odaklı

6 Stresi Ölçmek.. Stres miktarı- Hastalık İlişkisi çalışmaları
Sosyal Uyumu Derecelendirme Ölçeği Günlük Yaşantıların Değerlendirilmesi Ölçeği Başa Çıkma Ölçeği Örn: Göğüs Kanseri  Kabul etme & espri ile yaklaşma  düşük stres Strese nasıl İnkar &kendini bırakma (kaçınma)  yüksek stres tepki veriyoruz?

7 Stres-Hastalık & Düzenleyici Değişkenler
Aynı yaşantılar, farklı kişileri farklı etkiler.. STRES HASTALIK Başa çıkma becerileri Sosyal destek (Yapısal & işlevsel)

8 …Sosyal Destek… Yapısal destek ve ölümlülük oranları…
Yetersiz yapısal & işlevsel destek  yüksek hastalık geliştirme olasılığı.. damar tıkanıklığı (Seeman &Syme, 1987) romatizma (Goodenow ve ark., 1990). Sağlıkla ilgili davranışları arttırma… Biyolojik süreçler üzerinde doğrudan etki…

9 Stres-Hastalık İlişkisi Kuramları
1- Stres, neden aynı duruma maruz kalan kişilerin sadece bazısında hastalığa neden olmakta? 2- Stres niçin psikolojik bir bozukluk yerine bedensel bir hastalığa yol açmakta? 3- Hangi hastalığın ortaya çıkacağını ne belirlemekte? 4- Stres mi hastalığa neden oluyor; stresin yarattığı bazı olumsuz durumlar mı? (Sigara, alkol, uykusuzluk, beslenmede düzensizlik vb.) 5- Özbildirim tarzı ölçekler? STRES-HASTALIK İLİŞKİSİ SÖZ KONUSUDUR; ANCAK DOĞRUDAN İLİŞKİLER KURMAK MÜMKÜN DEĞİLDİR.

10 1- Biyolojik Kuram Somatik Zayıflık Kuramı: Organ sisteminde zayıflığın olup olmaması Kalıtımsal etkenler Doğuştan zayıf solunum sistemi & Astıma yatkınlık Özgül Reaksiyon Kuramı: Bireyler strese kendilerine özgü şekilde tepki verirler. En tepkili beden sistemi daha sonraki psikofizyolojik bozukluklar için olası bir odak teşkil eder. Strese artmış kan basıncı ile tepki verme & esansiyel yüksek tansiyon geliştirmeye yatkınlık

11 STRES*  Sınavlar, Depresyon, Evlilik & Boşanma, İş Kaybı, Felaketler…
*Otonom Sinir Sistemi *Hormon Düzeyleri *Beyin Faaliyetleri *Bulaşıcı Hastalıklar *Bağışıklık Sistemi (Remotoid Artirid)

12  Virüs bulaşma riskinin artması
IgA’daki antibody sayısının kişinin duygu durumuna göre değişmesi (Stone ve ark., 1987) Negatif duygu durum antibody Pozitif duygudurum antibody Negatif Yaşam Olayları (Stres)  Olumsuz Duygudurum  IgA antibody’lerinin sentezinin baskılanması  Virüs bulaşma riskinin artması Solunum enfeksiyonları  Stres, enfekte olma riskini arttırıyor..

13 2- Psikolojik Kuramlar Psikanalitik Kuramlar
Çatışmalar ve çatışmalara eşlik eden olumsuz duygusal durumlar Franz Alexander(1950): ‘Psikofizyolojik bozukluklar, her bozukluğa özgü bilinçdışı duygusal durumların ürünleridirler’ Gözlemsel çalışmalardan elde edilen bulgulara dayanır Örnek: Açığa çıkmamış hostil dürtüler  esansiyel yüksek tansiyon

14 2- Psikolojik Kuramlar Bilişsel ve Davranışsal Faktörler
Fiziksel tehdit dışındaki stresörler? Sempatik Sinir Sistemi Aktivasyonu – uzun süreli uyarılma ve alarm durumunda kalma Kaçmak veya Savaşmak fiziksel tehdit kadar kolay değil! Stresle nasıl başa çıkıyoruz? Kişilik özellikleri  A tipi & B tipi Kişilik Cinsiyet

15 Kardiyovasküler Bozukluklar
Kalp ve damar sistemi hastalıkları Yüksek tansiyon ve koroner kalp hastalığı Yüksek ölüm oranları Risk faktörlerinin bilinmesinin önemi Erken ölümlerin önüne geçme

16 Esansiyel Yüksek Tansiyon
Yüksek kan basıncı (yüksek tansiyon). Çoğunlukla fark edilemez - ‘sessiz katil’ Sistolik & Diastolik kan basıncı (Normal kan basıncı 120’ye 80) Kan basıncını düzenleyen sistemlerdeki bozukluklardan kaynaklanır. Psikolojik stresten etkilenen Sempatik Sinir Sistemi, hormonlar, tuz-su metabolizması gibi yapıların rol oynadığı karmaşık bir fizyolojik mekanizma..

17 Kan basıncını etkileyen/yükselten etmenlerden biri STRES!
İş kaybı ile ilgili çalışmalar (Kasl ve Cobb, 1970). Öfkelenme ve öfke ifadesi Stresli iş ortamları İnsanlarla yapılan araştırmalardaki etik meseleler

18 Yatkınlık Faktörleri Tuza duyarlılık (varsa ve çok tuz tüketimi olursa yüksek tansiyon) Sosyal izolasyona duyarlılık Çok çabuk kızmak/öfkelenmek (öfkelenmek mi yoksa öfkelenip ifade edememek mi neden oluyor? Cinsiyet farkları?) Kardiyovasküler reaktivite (kan basıncının ve atımının strese tepki olarak artması. En güçlü yordayıcılardan biri. Yatkınlık ….

19 Koroner Kalp Hastalığı
Anjina Pektoris: Belirtileri zaman zaman gelen, genellikle göğsün arka kısımlarında hissedilen, sol omuz ve kola yayılan ağrılar. Miyokard Enfarktüs-ME (Kalp Krizi): Oksijen azlığı daha ciddi boyutlarda yaşandığında ortaya çıkan, yüksek düzeyde ölümcül durumlar. Kalıntı veya kan pıhtısıyla koroner damar aniden tıkanır.

20 Stres ve ME Öfke nöbetleri Evlilik çatışması Maddi endişeler Depresyon
İş Zorluğu

21 KKH’ye Yatkınlık Faktörleri
Aşırı şişmanlık Sınırlı beden hareketleri Yağlı yiyecek tüketimi Sigara içmek

22 A tipi-B tipi Kişilik ve KKH
Koroner-Bağlantılı Davranış Başarı için yoğun rekabetçi güdüler Abartılı zaman baskısı ve acele etme Saldırgan ve düşmanca davranışlar içine girme Aşırı iş düşkünlüğü, işi en iyi yapma güdüsü, aynı anda birden çok sorumluluk alma Sabırsız ve saldırgan tutum Çabuk düşünme, konuşma, diz sallama Çevredeki güzellikleri fark edememe Bitirilen projeler, makaleler, maddi birikim… Sakin Rekabetçi olmayan güdüler Düşük saldırganlık Daha az baskılanmış hissetme A tipi kişiliğe sahip bireyler, B tipi kişiliğe sahip olanlara göre 2 kat daha fazla KKH’ye, İkinci bir kalp krizi geçirme olasılıkları ise 5 kat daha fazla.. Diğer karıştırıcı değişkenler kontrol edildiğinde bile.

23 Astım Hava geçişleri ve bronşlardaki daralmaya bağlı olarak nefes alıp vermede güçlük ve hırıltılı nefes alma. Akciğerde bağışıklık sistemine bağlı iltihaplanma – mukus ve ödem salgısının artması Hastalık ne kadar erken başlarsa, o kadar uzun süreli olmaktadır. Hava yolları sürekli tıkalı değildir, astım nöbetleri şeklinde seyreder (değişen şiddetlerde) Göğüste sıkışıklık, öksürme, hırıltılı nefes ve balgam, nefes alıp vermede güçlük, boğuluyormuş hissi.. Panik atak?

24 Astımın Etiyolojisi 1- Alerjik 2- Enfeksiyon 3- Psikolojik faktörler.. ***Polen, küf, kürk, toz, sigara dumanı, hava kirliliği alerjenler astım nöbetini başlatabilir. ***Engellenme, kızgınlık, depresyon, heyecan gibi psikolojik faktörler de astımı başlatabilir. Astımı çok nedenli bir hastalık olarak değerlendirmek önemli. Astım; her zaman psikofizyolojik bir bozukluk olarak görülmeyebilir (psikolojik faktörlerin vakaların bir kısmında hiç görülmemesine bağlı olarak). Yaş ilerledikçe psikolojik faktörlerin önemi artmakta.

25 Yatkınlık-Stres Açıklaması?
Astım hastalığı alerji ya da enfeksiyon ile başlayabilir; ancak psikolojik stres nöbetleri tetikliyor olabilir. Astım öncesi üst solunum yolu enfeksiyonu Yüksek duygusallık önemli bir risk faktörü Uyumsuz, öfkeli ve çaresizlik hissetme Çatışmalı ebeveyn-çocuk ilişkisi + Kalıtım Ya da ebeveynin astım hastası çocuğunun bazı davranışlarını farkında olmadan ödüllendirmesi Psikolojik faktörler nedensel mi? Sürdürücü mü? Nedenler biyolojik olsa da nöbetleri artıran ve sürdüren faktörler psikolojik (%69) Yatkınlık-Stres Açıklaması?

26 Psikofizyolojik Bozukluklarda Tedavi
Doktorla Konsültasyon gereği İlaç Tedavisi? Psikolojik strese verilen duygusal tepkileri çalışmak? Kaygı ve öfkenin çalışılması Psikanalitik Yönelim: Hastaların korkularının çocuksu kaynaklarıyla yüzleşmesi Ego Analistleri: Dışa vurulmamış öfkeyi açığa çıkarmak

27 BDT: Kaygının kaynağına yönelik; sistematik duyarsızlaştırma, kendini ortaya koyma eğitimi, akılcı-duygusal terapi… Astım tedavisinde gevşeme egzersizleri Davranış şekillendirme eğitimleri Belirtilere duyarlı olma konusunda eğitim Biyolojik geribildirim (kalp atımı, kan basıncı, beyin dalgaları, cilt ısısı…)  böylece kalp atım hızını düzenleyebilme..

28 Yüksek Tansiyonun Tedavisi
Düşük kolestrollü yiyecekleri sevmek  Stres ve Genel Hoşnutsuzluk hali Psikososyal diyet müdahaleleri Gevşeme Egzersizleri Uyarılmayı, öfkelenmeyi azaltmada bilişsel müdahaleler…

29 A Tipi Davranışı Değiştirmek
Tekrarlayıcı Koroner Rahatsızlıkları Önleme Projesi (1982) Daha yavaş konuşma Diğer insanları daha dikkatli dinleme Talepleri azaltma Meydan okuma algılarını, başarı odağını yumuşatma ***A tipi davranış değiştirilebilir ***A tipi davranış değiştirilirse ikinci bir kalp krizi geçirme riski %50 azalmakta.

30 Stres Yönetimi Tansiyon, başağrısı, kanser, yüksek tansiyon, kronik ağrı gibi alanlarda sıklıkla kullanılır 1- Uyarılmanın Azaltılması: Kas gevşeme egzersizleri konusunda eğitim verme + biyolojik geribildirim. Öğrenilen bu beceri, yoğun stresörler karşısında uygulanabilir. Bağışık sisteminin iyileşmesinde etkili bulunan çalışmalar söz konusu. 2- Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Bireyin inanç sistemini seçeneklendirmek; düşüncelerimizin duygu ve davranışlarımızı nasıl etkilediğini gösterebilrmek. Belirsizliğin azaltılması ve kontrol konusunda yardımcı olmak.

31 3- Davranışsal Beceri Eğitimi: Zaman yönetiminin, gerekli becerilerin öğretilmesi. Çevresel stresler üzerinde kontrol sağlayarak self-efficacy (öz yeterlik) duygusunu arttırmak. 4- Çevresel Değişim Yaklaşımı: Bireylerin sosyal destek ağını geliştirmek ve arttırmak. Ya çevrenin kendisi sorunsa?

32 ‘Soma’ ve ‘psyche’ arasındaki karmaşa
‘Bedensel ve ruhsal süreçler birbirinden ayrılamaz’ Stressiz yaşam mümkün mü? Baş etmeyi öğrenmek  Stresi yönetebilmek 