VI. Yerel Yönetimler Mali Yönetimi Forumu

... konulu sunumlar: "VI. Yerel Yönetimler Mali Yönetimi Forumu"— Sunum transkripti:

1 VI. Yerel Yönetimler Mali Yönetimi Forumu
Hayrettin GÜNGÖR Türkiye Belediyeler Birliği Genel Sekreteri

2 Özerklik/Anayasal Dayanak
2. MAHALLİ İDARELER Madde 127 – (1) … (2) Mahalli idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. … Merkezi idare, mahalli idareler üzerinde, mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahiptir.

3 Özerklik Şartı Madde 3 Özerk Yerel Yönetim Kavramı
1- Özerk yerel yönetim kavramı yerel makamların, kanunlarla belirlenen sınırlar çerçevesinde, kamu işlerinin önemli bir bölümünü kendi sorumlulukları altında ve yerel nüfusun çıkarları doğrultusunda düzenleme ve yönetme hakkı ve imkanı anlamını taşır. 2- Bu hak, doğrudan, eşit ve genel oya dayanan gizli seçim sistemine göre serbestçe seçilmiş üyelerden oluşan ve kendilerine karşı sorumlu yürütme organlarına sahip olabilen meclisler veya kurul toplantıları tarafından kullanılacaktır. Bu hüküm, mevzuatın olanak verdiği durumlarda, vatandaşlardan oluşan meclislere, referandumlara veya vatandaşların doğrudan katılımına olanak veren öteki yöntemlere başvurulabilmesini hiçbir şekilde etkilemeyecektir.

4 Yasal Dayanağı/5393 S.K Tanımlar Madde 3- Bu Kanunun uygulanmasında; Belediye: Belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisini, … İfade eder. Not: Aynı hüküm 5216 ve 5302 sayılı Kanunlarda da yer almaktadır.

5 Anayasa, Özerklik Şartı ve Kanuna Göre
Yerel yönetimler özerk kuruluşlardır. Özerklikler idari ve mali alandadır. Özerklikleri yasanın öngördüğü sınırlar içerisindedir. Yerel yönetimlerin siyasi/demokratik özerklikleri yoktur. Yerel yönetimler bağımsız kurumlar değildir. Merkezi idare yerel yönetimler üzerinde ancak yasanın öngördüğü sınırlar içerisinde idari vesayet yetkisine sahiptir. Görev ve yetkiler ancak yasa ile düzenlenebilir.

6 İdari ve Mali Özerklik İdari özerklik: İdari özerklik yerel yönetimlerinin kanunda belirtilen esas ve usuller çerçevesinde oluşturulan organlarının, merkezi yönetimin müdahalesi ve izni olmaksızın ve de ondan bağımsız olarak kesin kararlar alabilmesidir. Mali özerlik: Kendilerine ait yeterli mal varlığı ve gelirlere sahip olma, müstakil bütçe hazırlayabilme yasanın öngördüğü sınırlar içersinde karar organlarının kararıyla harcama yapabilme kabiliyetidir.

7 Mali Özerkliğin Şartları ve Korunması
Müstakil bütçe hazırlayabilme, Görevleriyle orantılı gelir kaynaklarına sahip olma, Toplam gelirlerinin içerisinde öz gelirlerinin artırılması, Düzenli mali kaynağa sahip olması, Verimli ve gelir artışlarına karşı duyarlı gelir kaynaklarına sahip olması, Kanunun öngördüğü sınırlar içersisinde vergi, resim ve harç koyabilme, Sermaye piyasalarından borçlanabilmesi, Mali bakımdan zayıf olan yerel yönetimlere mali eşitleme getirilmesi, Yeni görev verildiğinde mali kaynağının da birlikte verilmesi, Yerel yönetimleri etkileyen düzenlemelerde uygun biçimde görüşlerinin alınması,

8 Yeterli Mali Kaynak Bu idarelere, görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır. (ANY. Md.127) Ulusal ekonomik politika çerçevesinde, yerel makamlara kendi yetkileri dahilinde serbestçe kullanabilecekleri yeterli mali kaynaklar sağlanacaktır. (Ö.Ş. Md. 9/1) Yerel makamların mali kaynakları anayasa ve kanunla belirlenen sorumluluklarla orantılı olacaktır. (Ö.Ş. Md. 9/2)

9 Genel Bütçe Payı / Öz Gelirleri
Belediye ve İl Özel İdareleri Pay Dağılımı (2012) Pay türü Belediyeler İl Özel İdar. Genel bütçe payı Özgelir Toplam

10 Toplam Kamu Harcamaları
2012 Toplam Kamu Gelirleri Merkezi yönetim bütçe geliri 85% Belediyeler 12% İl özel idareleri 3% Toplam 100%

11 GBVB Payı Oranı/Miktarı (2012)
Mahalli idare GBVG Oranı Tutar Kişi Başı Pay Büyükşehirler Payı 6,35% TL 491 TL Büyükşehir Bel. GBVG Payı (%2,5x%30) 0,75% 59 TL Büyükşehir Belediye Payı (İVGP x %5) 3,85% TL 295 TL B. İlçe Payı (%2,5 x %60) 1,50% TL 119 TL Bağlı İdare (İSKİ) Payı (%2,5 x %10) 0,25% TL 19 TL Diğer Belediye Payları 2,85% TL 265 TL Denkleştirme Ödeneği 0,10% TL 22 TL Toplam Belediye Payı 9,30% TL 394 TL İl Özel İdaresi Payı 1,15% TL 41 TL Toplam Mahalli İdare Payı 10,45% TL 372 TL Not: 1- TUİK tarafından 2012 Ocak ayında açıklanan nüfus esas alınmıştır. 2- Genel Bütçe Vergi Gelirlerinde ( ,13 TL) Maliye Bakanlığı 2012 yılı verileri esas alınmıştır. 3- GBVG=Genel bütçe vergi gelirleri payı. 4- İVGP=İlde toplanan vergi gelirleri payı. 5-Hesaplamaya esas alınan veriler Aralık 2011-Aralık 2012 dönemini kapsamakta ve kesinti yapılmayan tutarları içermektedir.

12 Mali Eşitleme/Denkleştirme
Mali bakımdan daha zayıf olan yerel makamların korunması, potansiyel mali kaynakların ve karşılanması gereken mali yükün eşitsiz dağılımının etkilerini ortadan kaldırmaya yönelik mali eşitleme yöntemlerinin veya buna eş önlemlerin alınmasını gerektirir. Bu yöntemler ve önlemler yerel makamların kendi sorumluluk alanlarında kullanabilecekleri takdir hakkını azaltmayacaktır. (Ö.Ş. Md. 9/5)

13 Mevcut Eşitleme/Denkleştirme (5779 S.K)
Gelişmişlik Endeksi Büyükşehir ve B. Şehir ilçe belediyelerinde uygulanmamaktadır. Diğer belediyelerin pay dağıtımında uygulanmaktadır. Sadece ilçelerin gelişmişliği esas alınmaktadır. Tahsis edilen GBVG payının %20 gelişmişlik endeksine göre dağıtılmaktadır. Dağıtımında adaletsizlikler vardır. Denkleştirme Ödeneği Sadece nüfusu ’den az olan belediyelere verilmektedir. Maliye Bakanlığı bütçesinin binde biri (%0,001) kadardır.

14 Mevcut 16 Büyükşehir Kişi Başı Payları
Sıra Büyükşehirler Büyükşehir Payı İlçe Payı İSKİ Payı Toplam Kişi Başı Pay İVGP İVGP+GVBG (2,5x%60) (2,5*%10) 1 KOCAELİ 496 TL 553 TL 115 TL 19 TL 687 TL 2 İZMİR 424 TL 481 TL 615 TL 3 İSTANBUL 357 TL 414 TL 548 TL 4 ANKARA 304 TL 362 TL 495 TL 5 MERSİN 295 TL 352 TL 486 TL 6 BURSA 190 TL 247 TL 381 TL 7 ANTALYA 184 TL 242 TL 375 TL 8 SAMSUN 181 TL 238 TL 372 TL 9 ESKİŞEHİR 152 TL 209 TL 343 TL 10 KAYSERİ 144 TL 201 TL 335 TL 11 KONYA 142 TL 199 TL 333 TL 12 ERZURUM 131 TL 188 TL 322 TL 13 ADANA 130 TL 14 SAKARYA 121 TL 179 TL 312 TL 15 DİYARBAKIR 117 TL 175 TL 309 TL 16 GAZİANTEP 114 TL 171 TL 305 TL ORTALAMA İVGP: İl vergi gelirleri payı, GBVG: Genel bütçe vergi gelirleri payı

15 Mevcut BŞB Kişi Başı Payları ve Ortalaması
GBVG’den en az pay alan G. Antep ile en çok pay alan Kocaeli arasında %225 fark bulunmaktadır. 16 büyükşehir belediyesinin 11’i genel ortalamanın altında GBVG payı almaktadır.

16 BŞB Kişi Başı Payları ve Ortalaması (2014)
Ort.446 TL

17 2014 Sonrası GBVB Payı Oranı/Miktarı (2014)
2012 verilerine göre hesaplanmıştır. Mahalli idare GBVG Oranı Tutarı Kişi Başı Pay Büyükşehir Bel. GBVG Payı (%4,5x%30) 1,35% TL 63 TL Büyükşehir Belediye İVGP Payı (%6,00) 5,33% TL 248 TL Büyükşehir Belediye Toplamı 6,68% TL 311 TL B. İlçe Payı (%4,5x%60) 2,70% TL 126 TL Bağlı İdare (İSKİ) (%4,5x%10) 0,45% TL 21 TL Büyükşehirler Toplamı 9,83% TL 457 TL Diğer Belediye Payları 1,50% TL 310 TL Denkleştirme 0,10% TL 77 TL Toplam Belediye Payı 11,38% TL 435 TL İl Özel İdaresi Payı 0,50% TL 76 TL Toplam Mahalli İdare Payı 11,93% TL 423 TL Not: TUİK Nüfus verileri ve Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden alınan pay için Maliye Bakanlığı 2012 verileri esas alınmıştır. 2. Genel Bütçe Vergi Gelirlerinde ( TL) Maliye Bakanlığı 2012 yılı verileri esas alınmıştır. 3. GBVG=Genel bütçe vergi gelirleri payı. 4. İVGP=İlde toplanan vergi gelirleri payı. 5. Hesaplamaya esas alınan veriler Aralık 2011-Aralık 2012 dönemini kapsamakta ve kesinti yapılmayan tutarları içermektedir.

18 Mevcut 16 BŞB Nüfus ve Pay Karşılaştırması
Mevcut Büyükşehirler Belediye Nüfusu Genel bütçe payları (TL) 2012 2014 Artış oranı 1 Adana 30% 13% 2 Ankara 7% 4% 3 Antalya 95% 33% 4 Bursa 36% 11% 5 Diyarbakır 78% 6 Erzurum 102% 84% 7 Eskişehir 20% 23% 8 Gaziantep 25% 9 İstanbul 1% -2% 10 İzmir 18% 11 Kayseri 27% 19% 12 Kocaeli 13 Konya 85% 32% 14 Mersin 92% 24% 15 Sakarya 53% 16 Samsun 129% 39% Toplam-Ort.

19 Yeni 14 BŞB Nüfus ve Pay Karşılaştırması
Yeni Büyükşehirler Belediye nüfusu GBV payı -Öz.da.dahil- (TL) (2012) 2014 Artış oranı  2012 1 AYDIN 33% 82% 2 BALIKESİR 38% 105% 3 DENİZLİ 18% 69% 4 HATAY 27% 84% 5 K.MARAŞ 28% 70% 6 MALATYA 20% 66% 7 MANİSA 26% 76% 8 MARDİN 43% 9 MUĞLA 42% 138% 10 ORDU 62% 11 ŞANLIURFA 61% 12 TEKİRDAĞ 12% 103% 13 TRABZON 29% 14 VAN 72% 128% TOPLAM/ORT. 34% 83%

20 GBVGP BŞB ve İlçe Paylaşımı
Kocaeli BŞB Kişi Başı Pay : 672 Büyükşehir : 525 İlçe :126 SUKİ : 21 Gaziantep BŞB Kişi Başı Pay : 314 Büyükşehir : 167

21 İlçe Belediye Payı Analizi
Büyükşehir ve İlçe Paylarının Dağılım Oranı İlçe Belediye Payı Analizi Kocaeli’nde toplam payın % 18’ini ilçe belediyeleri alırken, Gaziantep’te ise % 40’ını ilçe belediyeleri almaktadır. Oysa bütün büyükşehir ve ilçe belediyeleri arasındaki görev paylaşımı S.K’na göre yapılmış olup, aynıdır.

22 Vergi, Harç ve Ücret Koyabilme
Yerel makamların mali kaynaklarının en azından bir bölümü oranlarını kendilerinin kanunun koyduğu sınırlar dahilinde belirleyebilecekleri yerel vergi ve harçlardan sağlanacaktır. (Ö.Ş. Md. 9/3) Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır. (ANY. Md. 73/3) Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir. (ANY. Md. 73/4)

23 2464 S.K. Anayasa İptal Eğlence Vergisi, Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı, İşgal Harcı, İlan ve Reklam Vergisi, 2464 sayılı Kanun’un 96’ncı maddesine göre yukarıdaki vergi ve harçların alt ve üst sınırı Bakanlar Kurulunca belirlenmekteydi. Bu sınırlar içersinde belediye meclisleri vergi ve harçların oranını belirliyordu. Anayasa Mahkemesi bunu anayasaya aykırı bularak tarihinde iptal etti.

24 TBB Anayasa Önerisi (7) Yerel yönetimlere, görevleriyle orantılı gelir kaynakları sağlanır. Bu idarelere kaynağı temin edilmeden yeni görevler verilemez. Devlet yardımlarının dağıtımında, yerel yönetimlerin özellikleri dikkate alınarak destekleyici ve denkleştirici tedbirler alınır. Yerel yönetimlerin vergi, harç ve diğer gelirleri kanunun öngördüğü usul ve esaslar veya sınırlar içerisinde meclisleri tarafından belirlenir.

25 Yeni Görev ve Kaynak Verilmesi
2014 BÜTÇE KANUNU TASARISI Mahalli idarelere ilişkin işlemler MADDE 10 – (1) Maliye Bakanlığı bütçesinin; … (4) 6360 sayılı Kanun uyarınca tüzel kişiliği kaldırılan il özel idarelerinin bulunduğu illerdeki büyükşehir belediyeleri 2013 yılında söz konusu il özel idarelerince öz kaynakları ile gerçekleştirilen eğitim ve sağlık amaçlı yatırım tutarlarının dörtte üçünden az olmamak üzere, her derecedeki Devlet okullarının inşaat, bakım ve onarımları ile sağlık yatırım projelerinin gerçekleştirilmesi için yatırım harcaması yaparlar. …

26 Yeni Görev ve Kaynak Verilmesi
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı MADDE sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye aşağıdaki madde eklenmiştir. "Sosyal hizmet kuruluşlarının devri EK MADDE 1- (1) Bakanlığın taşra teşkilatında yer alan sosyal hizmet kuruluşları Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek esaslar çerçevesinde il özel idareleri, belediyeler ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarına devredilebilir."

27 Görüş Alma ve Danışma Yerel makamları doğrudan ilgilendiren tüm konulara ilişkin planlama ve karar alma süreçleri içinde, kendileriyle olanaklar ölçüsünde zamanında ve uygun biçimde danışılacaktır. (Ö.Ş. Md. 4/6) Yeniden dağıtılan kaynakların yerel makamlara tahsisinin nasıl yapılacağı konusunda, kendilerine uygun bir biçimde danışılacaktır. (Ö.Ş. Md. 9/6) TBB belediyeler adına görüş bildirebilir. (5355 S.K. Md. 20)

28 Danışma/Görüş Alma Çevre ve Şehircilik Bakanlığı plan ve ruhsat yetkisini aldı danışılmadı. 2009 Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi Maliye Bakanlığı uhdesine alındı danışılmadı. 5393 sayılı Kanunun 16’ncı maddesiyle getirilen KDV muafiyeti 4/6/2008 tarihli ve 5766 sayılı kanunla alındı danışılmadı. 5272 sayılı Kanun’un Geçici 1’inci maddesiyle Hazine arazileri belediyelere devredildi, 5272 sayılı Kanunun Geçici 1’inci maddesiyle geri alındı danışılmadı. …

29 Mevzuat Hazırlıklarında Usul ve Esas
Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Görüş alma MADDE 6 - (1) Başbakanlığa sunulmadan önce, taslaklar hakkında ilgili bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri alınır. Bu çerçevede ilgili bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarının yanı sıra; (2) Taslaklar hakkında konuyla ilgili mahallî idareler, üniversiteler, sendikalar, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarının görüşlerinden de faydalanılır.

30 Mali Özerkliğin Geliştirilmesi Önerileri
GBVG paylarının dağıtımında daha fazla kriter olmalıdır. BŞB ve ilçe paylaşımı gözden geçirilmelidir. Eşitleme ve denkleştirme sistemi büyükşehir ve büyükşehir ilçe belediyeleri içinde uygulanmalıdır. 6360 sayılı Yasa ile yüz ölçüm büyükşehir belediyeleri ve büyükşehir ilçe belediyelerinde pay dağıtımında bir kriter olmasına karşın, su ve kanalizasyon idarelerinde bir kriter olarak değerlendirilmemiştir. Öz gelirlerini artıracak düzenlemeler yapılmalıdır. Öz gelirler verimli ve gelir artısına karsı duyarlı olmalıdır. Belediyeleri hizmetlerini etkileyen faaliyet ve işlerden belediyeler vergi, harç ve ücret almalıdır. Örneğin; MTV belediyeler almalıdır. Toplam kamu harcamaları içinde belediyelerin harcaması en az %25’e çıkarılmalıdır. Belediyelerle ilgili yasal düzenlemeler Torba/Çuval veya Bütçe Kanunu ile yapılmamalıdır. Yapılan düzenlemelerle ilgili belediyelerin görüşü alınmalıdır. Yasal sınırlar içerisinde belediyeler vergi, resim ve harç koyabilmeli ve alabilmelidir.

31 teşekkürler

32 Elektrik Tüketim Vergisi
VERİLEN ALINAN 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu 2. Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisi: Madde 34.- Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde elektrik ve havagazı tüketimi, Elektrik ve Havagazı Tüketim Vergisine tabidir. 2009 Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Kısmen ve tamamen uygulanmayacak hükümler Madde /1/2009 tarihinden sonra verilmesi gereken elektrik ve havagazı tüketim vergisi beyannameleri… ilgili vergi dairelerine verilir.

33 KDV Mahsubu VERİLEN ALINAN 5393 sayılı Belediye Kanunu
Belediyeye tanınan muafiyet Madde 16.- Belediyenin kamu hizmetine ayrılan veya kamunun yararlanmasına açık, gelir getirmeyen taşınmazları ile bunların inşa ve kullanımları her türlü vergi, resim, harç, katılma ve katkı paylarından muaftır. 4/6/2008 tarihli ve 5766 sayılı Kanunun 13 üncü maddesiyle; Bu maddede yer alan "inşa ve kullanımları" ibaresinden sonra gelmek üzere; "katma değer vergisi ile özel tüketim vergisi hariç" ibaresi eklenmiş ve belediyelerin kamu hizmetine ayrılan veya kamunun yararlanmasına açık, gelir getirmeyen taşınmazları ile bunların inşa ve kullanımları KDV istisnası dışına çıkarılmıştır.

34 Hazine Arazilerinin Devri
VERİLEN ALINAN 5272 sayılı Belediye Kanunu Geçici Madde 1.- Özel mevzuat hükümlerine göre devri mümkün olmayan, kamu hizmetlerinde kullanılan veya Maliye Bakanlığınca üzerinde sınırlı aynî hak tesis edilmiş olanlar dışında kalan Hazineye ait taşınmazlardan, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte 1/5000 ölçekli nazım imar plânı içinde kalanlar; belediye ve mücavir alan sınırları içinde belediyeye, büyükşehir belediye teşkilâtı kurulan yerlerde beşbin metrekarenin üzerinde olanlar büyükşehir belediyesine bedelsiz devredilir. Bu şekilde devredilen taşınmazlarla ilgili olarak yapılacak imar uygulaması sonucunda kamu hizmeti alanı olarak ayrılan yerler, bedelsiz ve müstakil parsel olarak Hazine adına resen tescil edilir. Bu hususta tapu kütüğüne şerh konulur. Bunların satılması, kiralanması veya gelir getirecek başka bir şekilde değerlendirilmesi halinde elde edilecek gelirin yarısı Hazineye aktarılır. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin esas ve usuller İçişleri ve Maliye bakanlıklarınca müştereken belirlenir. 5281 sayılı Vergi Kanunlarının Yeni Türk Lirasına Uyumu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ( ) Yürürlükten kaldırılan hükümler Madde 44.- 7) tarihli ve 5272 sayılı Kanunun Geçici 1’inci maddesi, Yürürlükten kaldırılmıştır.