ODTÜ-MATPUM DANIŞMANI

... konulu sunumlar: "ODTÜ-MATPUM DANIŞMANI"— Sunum transkripti:

1 ODTÜ-MATPUM DANIŞMANI
ENERJİ VERİMLİLİĞİ ve kentsel dönüşüm (!)… Arif Künar VEN ESCO GENEL MÜDÜRÜ, ODTÜ-MATPUM DANIŞMANI ODTÜ MEZUNLAR DERNEĞİ-26 OCAK 2013

2 «ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE KENTSEL DÖNÜŞÜM(!)» …
“Güzel ve yalnız ülkemiz”; sorunlar, traji-komik durumlar, heba edilmiş kaynaklar (insan, çevre) kaçırılmış fırsatlarla doludur. Olması gerekenlerin, olması gerektiği gibi olmadığı, iyi örneklerin, uygulamaların değil de, kötü ve yanlış uygulamaların önce başladığı-başlatıldığı bir coğrafyadır. Kuşkusuz bu konularda onlarca örnek verilebilir. Sunumda; yalnızca ikisinden bahsetmeye çalışacağız. İlki, yaşamımızın en önemli ve en fazla zamanını geçirdiğimiz evlerimizin, işyerlerimizin, okullarımızın, hastanelerimizin, sitelerimizin, toplu konutlarımızın, şehirlerimizin; en enerji verimsiz, iç ortam kalitesinin, konfor düzeylerinin, çevre, hijyen ve insan biyolojisi-fizyolojisi-psikolojisi kriterlerine göre en yetersiz-sağlıksız olarak yapılmış ve hala yapılıyor olmasıdır. Diğeri de, ülkemizi ve aslında gezegenimizi, çevremizi, ekosistemimizi, gelecek nesilleri, tüm canlıları yok eden, edecek olan “iklim değişikliği ve karbon salımını” artırmaya dönük, kentsel dönüşümle (!) doğrudan bağlantılı; enerji üretimi-tüketimi sorunudur. Bu iki hayati-temel konuda da, ülkemiz; maalesef dünyanın-olması gerekenin tam tersine davranmaktadır. Bunların birçok nedeni olabilir (konjonktörel, ekonomik, siyasi, kişisel, çıkar, hırs, ego, bilgisizlik, aymazlık, farkındasızlık, art niyet, manupilasyon, dışa bağımlılık, dar görüşlülük, yeniliklere kapalı olma vb.). Ancak, bu nedenlerin hiçbiri ve-veya toplamı, geri dönüşü olamayacak ekolojik bir yok oluşa hızla gidişimizi veya kısmen de olsa, bu sonuca yardımcı oluşumuzu açıklamaz, açıklayamaz ve etik olarak; insanlık vicdanı, ortak akıl ve sağduyu ile doğayla, varoluşumuzla bağdaşamaz.

3 KENT Mİ, ŞEHİR Mİ? Artık her adımımızın, yapılan her fiziki etkinliğin-değişikliğin (en küçük üretim-tüketim ve uygulamaların bile), köklü veya kısmi kentsel yenilemenin-dönüştürmenin (!)-yapılaşmanın; makro-mikro iklim değişikliğine yol açtığını, havayı, suyu, toprağı, ekolojiyi, biyolojimizi, hayat kalitemizi doğrudan bozduğunu biliyoruz. Karar vericiler, mevzuat yapıcılar, denetleyiciler, uygulayıcılar, uygulatıcılar, kullanıcılar, tüketiciler; hepimiz aslında az ya da çok biliyoruz, farkındayız. En önemlisi de, özellikle “güzel ve yalnız ülkemizin” aslında sahip olduğu, ancak artık tamamen unuttuğumuz, kaybettiğimiz hasletlerimiz olan; Anadolu topraklarının binlerce yıllık kadim ve bilge geleneği, göreneği, sade-minimalist yapılar, güneş-Anadolu mimarlığı ve meydanlı, birbirinin ışığını, rüzgarını, manzarasını kesmeyen «şehir» uygulamaları, hemşehrilik-komşuluk-sosyal dayanışma, islam-osmanlı medeniyeti, tüketim-israf-çevre-insan duyarlılığı, bir arada-ortak yaşama kültürü vb. konulardan çokça dem vuran ve bunlardan beslendiğini belirten bir hükümetin ve iktidarın, bu konularda; daha da hassas ve dikkatli olması, yalnızca “söylemde” kalmaması gerekir. «Şehir»den dem vurulup, «müteaahhit» mantığı ile ranta teslim edilecek «kent»ler yapılmamalıdır. Bütün bu hasletler-değerler ayrıca hepimiz için, insanlık ve gezegenimiz için; hem yeniden bir vizyon ve misyon oluşturabilir, hem de zaten kaçınılmaz bir zorunluluktur.

4 YENİ VİZYON VE MİSYON NEDİR?
Vizyon; sade, yeterli, doğayla uyumlu, sürdürülebilir, yeşil bir ekonomi ile sınırlı büyümek, üretimi-tüketimi-iklim değişikliğini-karbon salımını azaltmak, gelecek nesillere yaşanabilir bir gezegen bırakmaktır. Misyon; enerji etkin, sürdürülebilir, sağlıklı pasif-sıfır emisyonlu-sıfır enerjili binalar geliştirmek, uygulamak ve bunlardan oluşan, planlı, yeşil ekonomi kriterlerine göre tasarlanmış kalkınma modelleri üzerine kurulmuş, uygulanmış “yeşil” şehirler kurmak, kentsel dönüşümü(!) de, bu kriterlere göre yapmaktır. AB, ABD başta olmak üzere; 2020 den sonra tamamen; “sıfıra yakın enerjili bina, enerji+ bina”, “sıfır karbon emisyonlu bina”, “pasif bina” yapmak üzere karar almış ve uygulamalara başlamıştır. “Pasif Bina” standartları oluşmuş; 15 kWsaat / m2-yıl ısıtma enerjisi, toplam 120 kWsaat / m2-yıl ise soğutma, havalandırma, beyaz eşya vb. enerji kullanım sınırı belirlenmiştir. Erzurum iklim kuşağına benzer bir iklimde yer alan Almanya’daki 100 m2 lik “pasif bina”da yaşayan 4 kişilik bir ailenin, yıllık ısıtma gideri yalnızca; 38 Euro’dur. 100 m2 lik bir binada yaşayan 4 kişilik Erzurum’lu bir ailenin ısıtma enerji tüketimi kWsaat /m2-yıl, yani Almanya’daki eşdeğer bir binaya göre; kat fazladır.

5 FIRSAT: PASİF BİNALAR…
Genel olarak ülkemizde enerjinin; yaklaşık %40’ı binalarda tüketilmektedir. Enerjimizin; %73’ü ithaldir ve giderek artmaktadır. Cari açığımızın da; %67.5’lik kısmı, enerji ithalinden kaynaklanmaktadır. Asgari ücretli bir ailenin maaşının; %30-35’i enerjiye (doğalgaz, yakıt, elektrik, su, ortak alan giderleri vb.) gitmektedir. Bütün bu rakamlar ve ortaya çıkan matematik; binalarda enerjinin maksimum verimli kullanılması zorunluluğunu zaten göstermektedir. Bir yandan da giderek sıkışan ve patlayacak olan mevcut haliyle sürdürülemez konut, toplu-konut, lüks-konut, site, yaşam merkezleri vb.nin stokunun artması (pahalı, lüks, insan ölçeğine göre gereksiz büyük, fazla enerji tüketimi, işletme giderleri, yönetim, güvenlik sorunları olan, izole, yapay, zorlama, sağlıksız, sanal konsep projelerle; şehire, doğaya, çevreye, yaşlılara, engellilere ve çocuklara uygun olmayan tasarımlara sahip kimliksiz-kişiliksiz birbirine benzer binalar-bloklar-kentler yığını vb.), inşaat sektörünü zaten tıkamıştır. Yeni bir açılıma, fırsata ve dönüşüme ihtiyaç vardır. Pasif-0 enerjili-sürdürülebilir bina projelerini hazırlayacak, uygulayacak mimar ve mühendislerin, şirketlerin artması, yalıtım sistemleri-malzemeleri, kendinden yalıtım-duvar teknolojileri, sızdırmaz pencere, özel cam, toprağın altından ısıtma ve soğutma sistemleri, özel havalandırma ve mekanik sistemler, bunların otomasyonu-testleri vb. konularda oluşacak yan sanayiler, ar-ge’ler; hem çok ciddi bir istihdam hem de çok canlı «yeşil» ekonomik bir hareket sağlayacaktır. Bu birikim, ayrıca inşaat sektörünün; tüm Ortadoğu ve Türki Cumhuriyetlerdeki başarılarını artıracak, yeni pazarlar yaratacaktır.

6 FIRSAT: PASİF BİNALAR…
Çevre ve Şehircilik Bakanı Sayın Erdoğan Bayraktar; “20 yılda, konut yapımı ve dönüşümünü” hedeflediklerini ve bunun da başlatıldığını beyan etmiştir. Dünya bu kadar konut hedefi ve hamlesi olan TEK ülke olarak, bu konutlar artık tamamen; enerji verimli-etkin, sürdürülebilir, yüksek performanslı, pasif binalar olmalıdır. Bu, hepimiz için; çok önemli yeni bir fırsattır. Yıllar sonra tekrar gündeme gelmemelidir. Yapılacak tüm konut, toplu konut ve yeni yerleşimler-şehirler; bölgesel ve-veya merkezi kojen-trijen, ısı pompaları, biyogaz, jeotermal, mini HES, pv ve güneş kollektörleri vb. tek olarak veya hibrid sistemlerin kullanıldığı “bölgesel enerji üretim ve dağıtım sistemleri” ile oluşturulmalıdır. Güneş ışınımı olarak, neredeyse Türkiye’nin yarısı kapasitesi olan Almanya ( dan fazla çatı-teşvik uygulaması vb.); 28 Mayıs 2012 günü, elektriğinin yarısını güneşten üreterek, tarihe geçti. Birçok AB ülkesi, tüm şehrin ısıtma ve soğutmasını; kojen-trijen, jeotermal, güneş, rüzgar ve mevcut enerji santrallarının atık ısıları ile bölgesel-dağıtık olarak sağlamaktadır. Sayın ÇŞ Bakanı, TOKİ Başkanı iken ODTÜ-MATPUM’a; toplukonut projelerinin daha çevreci, yeşil, ekonomik, akıllı, geleneksel mimariyle-şehir yapısıyla ilişkilendirilmiş, yaşlı-engelli-çocukları gözeten standartlarını oluşturmak üzere «Toplu Konut Alanlarında Kentsel Çevresel Standartlar İçin Bir Değerler Sistemi» çalışması yaptırmış ve İstanbul Kayabaşı Toplu Konutları’nın bir grubu için “Yeşil Toplu Konut Projesi Yarışması” birincisi projeyi uygulamaya soktu. «Yeşil Şehir» Projesini geçenlerde dillendirdi.

7 «YIKMAK-DÖNÜŞTÜRMEK» YERİNE, «YENİLEŞTİRME-İYİLEŞTİRME» YAKLAŞIMI…
«Dünyadaki kentsel dönüşüm örneklerine baktığımız zaman, genellikle yıkıp-yapmak şeklinde olmuyor projeler; bu yüzden «kentsel dönüşüm-urban transformation" kavramı kullanılmıyor. Bu kavram yerine "urban regeneration", "urban renewal", "gentrification", "restoratation", "rehabilitation" gibi kavramlar kullanılıyor dünyada. Özellikle son yıllarda yıkıp yapmak değil de, korumacılık anlayışıyla yaklaşılıyor kentsel dönüşüm projelerine. Alandaki yenilenmeler sağlanırken de; "resilience" ve «sustainibility" kavramlarıyla da beraber enerji ve çevre gibi konular önemseniyor, dönüşüm bu kavramların getirilerini kapsayacak şekilde yapılmaya çalışılıyor». Kaynak: Büşra Durmaz-ODTÜ, henüz yayınlanmamış «Kentsel Dönüşüm» master tezi…

8 Proje Başlangıç yılı Kaç Yıl Sürdü Alan Etkilediği Nüfus Yapılan Bina
1 Brisbane, Avusturalya (Urban Renewal) 1991 20 80.000 2 Elephant& Castle, İngiltere (Urban Regeneration) 1999 15 68.7ha 6100 3 Paddington, İngiltere, (Regeneration Project) 1990 18 900 4 Newcastle Upon Tyne, İngiltere, Grangier Town Projesi(koruma eksenli dönüşüm 1997 6 36 ha 572 yeni yapı, 121 yapı restore, 51 iyileştirme 5 Newcastle Upon Tyne İngiltere, Going for growth stratejisi( emlak eksenli dönüşüm deneyimi) 20000(yapılacak) Hiroşima – Danbara, Japonya (Urban Redevelopment Project) 1983 12 74 ha 20.000 739 7 Pruitt-Igoe in St Louis, Misouri, USA (Urban Regeneration) 1950 23ha yaklaşık 2000 33 8 Cabrini-Green, Chicago, USA (Urban Renewal) 1995 13 9 Bologna ,İtalya (Preservation of the historical center) 1998 14 10ha yeşil alanlar, yeraltı otoparkı, bazı belediye birimleri, sinema, üniversitenin görsel sanatlar bölümü ve iletişim bilimleri bölümü, sosyal ve kültürel merkez, modern sanat galerisi. 10 The Old Cairo Rehabilitation Project: Mugamma’ al Dalyan, Mısır 350(renovation) 11 Amsterdam Doğu Liman Bölgesi, Hollanda 8000 Potsdam Meydanı, Berlin, Almanya (Urban Renewal) 1994 Solidere (Beyrut tarihi kent merkezi geliştirme projesi), Lübnan(Urban Regeneration) , 191ha 300 La Défense, Paris ( Urban Renewal) 2007 564ha 25000(inhabitans)45000 students Frank G. Mar Konut Projesi, Oakland, ABD 350 120 16 Prince Salman Charity Housing Project,Riyad, Arabistan 661 17 Hai El Salaam, Mısır (Development Projects) 1975 13ha El Raval, Barselona, Katalunya, İspanya (Urban Regeneration) 1985 400 rehabilite 1700 19 Kop van Zuid, Roterdam, Hollanda(Urban Regeneration) 1987 23 125ha 7.200 6500 Lyon, Fransa (Urban Renewal) 2003 41ha 660

9 Proje Başlangıç yılı Kaç Yıl Sürdü Alan Etkilediği Nüfus Yapılan Bina
Yıkılan Bina 1 Ayazma-Tepeüstü, Küçükçekmece, İstanbul 2004 8 144.6 ha 10.675 55 1625 2 Fener-Balat, Fatih, İstanbul (Rehabilitasyon) 2003 5 279 ha 18415 119 yapıda restorasyon 3 Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi, Çankaya, Ankara 1989 su an sürmekte.. 290ha 250 4573 1844 4 Portakal Çiçeği Vadisi, Çankaya, Ankara 1984 16 11ha 180 67 Odunpazarı, Karapınar, Eskişehir 2009 48 ha 768 1536 750 6 Eski Otogar Kentsel Dönüşüm Alanı, Konya 2000 87093 469 7 Şentepe, Yenimahalle, Ankara 2006 425ha 5500 35000 14000 Tarlabaşı, Beyoğlu, İstanbul 2005 2 ha 278 9 Süleymaniye, Fatih, İstanbul 13ha 620 388 320 10 Sulukule, Fatih,İstanbul 9ha 640

10 ENERJİ VERİMLİLİĞİNDE FIRSATLAR…
ENERJİ VERİMLİLİĞİ = TEMİZ ENERJİ KAYNAĞI ENERJİ VERİMLİLİĞİ = yeni ENERJİ KAYNAĞI ENERJİ VERİMLİLİĞİ = EN UCUZ ENERJİ KAYNAĞI ENERJİ VERİMLİLİĞİ = EN ÇABUK ENERJİ KAYNAĞI Enerji ithalatına ödenen paranın % 10’u ile (5 Milyar $) sanayide ve binalarda yapılacak iyileştirmeler ile birkaç yıl içinde; Her yıl en az 10 milyar dolarlık bir tasarruf sağlanabilir, (cari açık, enerji ithalatı) Çok ciddi bir yan sanayi ve ar-ge yatırımı gerçekleşebilir, Yetkili EVD firmaları, ESCO ve EY’leri ve Türk mühendislik, müteahhitlik firmaları gelişir, İstihdam artışı sağlanır, Ülke çapında zincirleme bir yeşil “ekonomik kalkınma-iyileşme-gelişme-büyüme-sürdürülebilirlik” sağlanır. Enerji arz güvenliği, finansal kriz, dışa bağımlılık, iklim değişikliği, yeni enerji yatırımı, uluslararası rekabet vb. sorunların çözüme katkı sağlar.

11 BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ POTANSİYELİ…
2000 yılında yapılan konut stoğu envanterinde Türkiye’deki bina stoğu 7.8 milyon adet olarak belirlenmişti (TUİK). Her yıl yaklaşık yeni bina ilave oluyor. 2012 itibariyle konut stoğunun; 20 milyona, bina stoğunun ise; 10 milyona yaklaştığı tahmin ediliyor. Türkiye’de m2 üzerinde iyileştirilmesi gereken ve yüksek tasarruf potansiyeline sahip bina stoğunun (kamu ve özel) 7.500’ün üzerinde olduğu tahmin ediliyor. ETKB yapılan etüt çalışmalarında bina sektöründe; % 30 oranında enerji tasarruf potansiyeli tespit edildi. Aslında; % 50 tasarruf potansiyeli var. Türkiye’de toplam binalar, endüstriden daha fazla enerji tüketiyor.

12 ARTIK BİNALAR DAHA ÇOK ENERJİ TÜKETİYOR…

13 İLK ALIM MALİYETİ DEĞİL, ÖMÜR BOYU MALİYET ESASLI YAKLAŞIM…

14 BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ; YASAL DÜZENLEMELER…

15 BİNA ENERJİ KİMLİK BELGESİ…

16 BİNALARDA YAPILMASI GEREKENLER…
Yeni Binalarda Enerji Verimliliği Tanım; 01 Ocak 2011 den sonra yapılmış 50 m2 den büyük, depo-şantiye olmayan tüm binalar. Yeni Binalarda Enerji Performans Yönetmeliği; İskan öncesi EKB alınması gerekmektedir m2 üzerinde veya 250 TEP enerji kullanımı olan binalarda Enerji Yöneticisi bulundurma zorunluluğu. Her yıl Mart sonunda, tüketim bildirme zorunluluğu Yeni Binalarda Enerji Kimlik Belgesi; Enerji Kimlik Belgesi Sertifikası almış bağımsız kişi ve proje-mühendislik ofislerinde yetkili kişiler. Mevcut Binalarda Enerji Verimliliği Tanım; 01 Ocak 2011 den önce yapılmış 50 m2den büyük, depo-şantiye olmayan tüm binalar. Mevzuat; 2017 yılına kadar, EKB alınması gerekmektedir m2 üzerinde veya 250 TEP enerji kullanımı olan binalarda Enerji Yöneticisi bulundurma zorunluluğu. Her yıl Mart sonunda, tüketim bildirme zorunluluğu. Mevcut Binalarda Enerji Kimlik Belgesi; YEGM tarafından yetkilendirilmiş ve ŞÇB dan yetkilendirilmiş EVD firmaları tarafından verilebilir.

17 BÜTÜNCÜL ÇÖZÜMLER… Kamu ve özel sektör olarak, tüm ilgili-ilişkili kurum-kuruluşlarla birlikte «Enerji Verimliliği Merkezi (EVEM)» kurulmalı, uygun sektör ve kaynakların önceliklendirilmesi ve koordinasyonu sağlanmalı, pilot uygulamalar yapılmalı, ceza ve teşvikler çalıştırılmalı, mevzuat ve yasal kısıtlamaların önü açılmalı (KİK ihale, proje finansmanı, sigorta vb.), Mevcut binalarda EV uygulamalarının başlatılması, değerlendirilmesi için; etüt-ölçme-doğrulama, sözleşme standartları hazırlanmalı, ESCO ve EPC-EPS, finansal mekanizma-model başlatılmalı, Kentsel dönüşüm (!); «0’a yakın enerjili, 0 emisyonlu, pasif, yeşil binalar»dan oluşmalı ve «yenilenebilir enerjili sürdürülebilir, yeşil şehirler» yapılmalıdır. Mümkünse korunabilir, sağlam, tarihi yapılar yıkılmak yerine, yenilenmeli-iyileştirilmelidir. Yıkıp, yeniden yaparak; 2. kere enerji, maddi kaynak harcanmamalıdır.

18 ENERJİ PERFORMANS SÖZLEŞMESİ (EPS-EPC)
MEVCUT BİNALAR İÇİN BÜTÜNCÜL BİR YAKLAŞIM: EPS-EPC… ENERJİ PERFORMANS SÖZLEŞMESİ (EPS-EPC) Herhangi bir binada (sanayi, ticari, özel) enerji verimliliğinin arttırılması ve dolayısı ile para-enerji-kaynak-çevre tasarrufu sağlanması için etkili ve pratik bir sözleşmedir. Kısaca proje maliyetinin, müşterinin ekstra para harcamadan, elde edilecek tasarruf ve verimlilik ile finanse edilmesi prensibine dayanır. Öncelikle «Müşteri» başta olmak üzere, «Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi (EVD)», «Enerji Servis Şirketi (ESCO)», mühendislik, proje, uygulama, ürün firmaları, ülke ve çevre-dünya kazanır, kaybedeni yoktur. EPS-EPC sözleşmesi kapsamında yatırımlar 4 farklı yöntem ile finanse edilebilir; -Müşteri-bina sahibi finansmanı, -ESCO finansmanı, -Üçüncü taraf finansmanı (TURSEFF, DÜNYA BANKASI, YERLİ BANKALAR vb). -Kamu finansmanı (hazine, döner sermaye, cari bütçe, enerji-tadilat-bakım-işletme ödenekleri vb.)

19 Enerji-Bina Yönetim Sistemleri, otomasyon, scada,
ENERJİ PERFORMANS SÖZLEŞMESİ’NE (EPS-EPC) UYGUN ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJE TÜRLERİ… Enerji-Bina Yönetim Sistemleri, otomasyon, scada, Yol-park, sokak, iç ve dış aydınlatmalar, Buhar, basınçlı hava dağıtım sistemi, Yüksek verimli HVAC sistemleri, Binanın dış kabuğundaki iyileştirmeler (yalıtım, pencere, gölgeleme), Kazan/ısı geri kazanımı/yenileme/kontrol, Kojen-trijen, ısı pompası, yenilenebilir enerjiler, Su ve atık su tesislerinin pompa, fan ve motor iyileştirmeleri, 5 kW ve üzeri motorlar için değişken hız sürücüleri (VFD), Asansör, kompresör, Mekanik sistem ve tesisat yalıtımı, Termal depo ve soğuk depo uygulamaları, Talep tarafı yönetimi, Uygun tarifeli enerji satış anlaşması, Yeşil tesis, sertifikalı tesis (LEED, BREEAM, PASİF BİNA, ISO Enerji Yönetim Sistemi vb.)

20 TÜRKİYE’DE İLK LEED PLATİN SERTİFİKALI ESER YEŞİL BİNA…

21 YENİ VE ESKİ YAPILAR; «PASİF BİNA» STANDARTINA GÖRE YAPILMALIDIR...

22 SON SÖZ: YÜZÜMÜZÜ GÜNEŞE DÖNELİM…

23 SorularInIz? TEŞEKKÜRLER…
Arif Künar Cep: