STRES VE STRESLE BAŞA ÇIKMA

... konulu sunumlar: "STRES VE STRESLE BAŞA ÇIKMA"— Sunum transkripti:

1 STRES VE STRESLE BAŞA ÇIKMA

2 Sunum Planı Stres tanımı ve tarihçesi Stresin çeşitleri
Stresin aşamaları Stresin belirtileri Stresin kaynakları Stresin sonuçları Stresle başa çıkma yolları

3 Bireyin, fizik ve sosyal çevreden gelen uyumsuz koşullar nedeniyle, bedensel ve psikolojik sınırlarının ötesinde harcadığı gayrete stres denir.

4 İlk kez 17. yüzyılda, elastiki nesne ve ona uygulanan dış güç arasındaki ilişkiyi açıklamak üzere fizikçi Robert Hooke tarafından kullanıldığını görüyoruz. Thomas Young isimli bir başka fizikçiye göre stres, maddenin kendi içinde olan bir güç ya da dirençtir. Madde, kendi üzerine uygulanan dış güce kendi direnci oranında bir tepki gösterir. Daha sonra biyolog Walter Canon, stres kavramını canlı organizmalar bağlamında açıklamıştır. Canon’a göre stres, canlının doğal içsel dengesinin dışsal çevresel uyaranlarca bozulması sonucunda oluşur. Canon bu süreci homeostasis ve “savaş kaç tepkisi” kavramlarıyla açıklamaktadır.

5 Stresin Çeşitleri

6 Fiziki Çevreden Kaynaklanan Stres
Strese yol açan en önemli fiziki çevre koşulları gürültü, kalabalık, hava koşulları, ortamın aşırı sıcak ya da soğuk oluşu, radyasyon ve tozdur. Örneğin gürültü ve sağlıklı olmayan ofis malzemeleri strese yol açan dış etkilerden sadece ikisidir. Sigara dumanı dolu bir ofis baş ağrısına neden olabilir; aşırı sıcak ya da soğuk enerji düzeyinizi ve ruh halinizi etkileyebilir.

7 İşyeri Kaynaklı Stres İş hayatındaki aşırı sorumluluklar, aşırı iş yükü, ücretle ilgili sıkıntılar, çalışma koşulları, işyerinin fiziksel çevresinden kaynaklanan koşullar, çalışma arkadaşları arasındaki anlaşmazlıklar ve bunun gibi sorunlar işyeri kaynaklı stres çeşitlerindendir.

8 Psiko-Sosyal Özelliklerden Kaynaklanan Stres
Psiko-sosyal özelliklerden kaynaklanan stres çeşitleri üç grupta incelenebilir. Günlük stresler; gün içerisinde yaşadığımız ve bizi sıkıntıya sevk eden streslerdir. Gelişimsel stresler; bireyin gelişimsel basamaklarını düzgün tamamlayamaması ile ilgilidir. Hayat krizleri niteliğindeki stresler; ise hayat akışını değiştiren streslerdir.

9 Olumlu ve Olumsuz Stresler
Bireylerin iyi ve kötü stresten bahsettikleri görülür. İyi stres bedenin kendini savunması ve güçlüklerin üstesinden gelmesidir. Uyum sağlama, başa çıkmayı öğrenme ve hatta zorluklara karşı daha dirençli olma gibi özellikler iyi stresin yararlı yönleridir. Daha iyi performans sergiler ve mutlu oluruz. Olumsuz stres, çok az ya da çok fazla gerilim altında olduğumuz durumlarda ortaya çıkar.

10 Terfi etmek, ün kazanmak, evlenmek gibi bireylerin ulaşmak istedikleri amaçlarla ilgili olaylar olumlu stres; Ölüm, işsiz kalmak, mesleğinde aşama kazanamamak gibi engellenmeler ve kayıplarla ilişkili olaylar da olumsuz stres kategorisinde toplanabilir. Olumlu stresler bireyi güdüleyici ve teşvik edici bir rol oynarken diğerleri ruhsal ve bedensel açıdan zararlı sonuçlara yol açar.

11 Kısa Süreli ve Uzun Süreli Stres
Kısa süreli stres, bireyin belirli bir stres kaynağına yönelip onunla şöyle ya da böyle başa çıkmaya çalıştıktan sonra gevşeyebildiği, gündelik işlerine devam edebildiği türden bir strestir. Uzun süreli streste, bireye stres öncesi düzeyinin çok üstünde işlev görmeye zorlayan bir seri başa çıkılamamış stres kaynağı yansıtılmaktadır. Uzun süreli stresi sürekli yaşayanlar, fiziksel hastalık ya da sinir bozukluğu sonucu zorunlu olarak sakinleşemedikleri sürece, bu kronik stres örüntüsü kolay kolay kırılamaz.

12 Stresin Aşamaları Stresin üç dönemli bir süreç olduğunu ileri sürülmektedir; Alarm evresi Direnç evresi Tükenme evresi

13 1) Alarm Evresi Bu dönem şokun kabul edilme dönemidir.
Bu zamanda vücut savunmaları karşı bir şok durumu olarak ortaya çıkar. Yani ortaya çıkan şok durumuna karşı vücudun savunmaları karşıt şok olarak devreye girer.

14 Alarm aşaması; periferal sempatik-adrenal medulla sistem ve hipotalamik hipofiz-adrenakortikol sistemin aktivasyonunu içerir. Bu aşama “savaş ya da kaç” tepkisinin oluştuğu aşamadır.

15 Stres ortaya çıktığı zaman bunu beyin kabuğu bölgeleri algılar ve hipotalamusa gönderir.
Hipotalamus stresi algıladıktan sonra adreno kortikortop adı verilen hormonu salgılar. Bu hormon en önemli stres hormonudur. Ayrıca adreanl korteksten kortizol adı verilen hormon da salgılanır. Tüm bunlar beynin hipotalamik hipofiz adrenalin salınım aktivitesini etkiler.

16 Vücut tehlikeyi tanır ve “ya savaş ya kaç” durumuna doğru harekete geçer.
Stresle mücadele edebilmek için; Kan basıncı artar, Kalp atışı ve soluk alıp verme hızlanır, Kaslar gerilir, Daha iyi görmek için göz bebekleri küçülür, Stoktaki glikojen şeklindeki şeker glukoza dönüşür, Adrenalin ve noradrenalin salgısı artar, Kaslara oksijen taşımak üzere alyuvarlar organizmaya dağılır, Sindirim enerjiyi kaslar kullansın diye yavaşlar, Saçlar ve vücut kılları dikilir

17 Birey istenmeyen koşuldan ya kaçacak ya da mücadele edecektir.
Stres faktörü ortadan kalkarsa gevşeme, uyku, sindirim gibi durumlarla vücudun yavaşlaması görülür. Stres durumu devam ederse direnme aşamasına geçilir.

18 2)Direnç Evresi Bu aşama iki tepki barındırır.
Birinci tepkide, vücut strese karşı direnir. İkinci tepkide ise, vücut stresin etkilerine uyum sağlar. Bu aşama alarm aşamasının karşı aşaması olarak bilinir. Yani organizmanın alarm tepkisi sırasındaki belirtileri ortadan kalkar. Direnç aşaması serbest bırakılan hormonların yol açtığı ve çevresel stres altındaki homeostatik bakımı yansıtan lokal doku adaptasyon tepkilerini içeren bir aşamadır. Vücudun direnci normalin üzerine çıkar. Yüz yüze olduğu bu stres verici duruma karşı direncini yükseltmiştir. Bu durumdan kaçmak ya da ona uyum sağlamak zorunda olduğundan başka stres vericilere direnci düşer.

19 Eğer direnç dönemi başarı ile aşılırsa beden normal koşullarına döner, başarısız olunursa beden kuvvetten düşer, çöker. Organizmanın direnme aşamasında geçirdiği belirgin özellikler, Sürrenal korteksin hacminde büyüme ve hareketinde artış, Timüs ve diğer lenflerle ilgili organlarda küçülme Birinci evreye ait belirgin özelliklerin çoğunda bir yön değiştirme olarak ortaya çıkmaktadır.

20 3) Tükenme Aşaması Eğer stres vücut üzerindeki etkilerini sürdürürse, vücudun kazanmış olduğu adaptasyon süreci kaybolur ve savunması azalır. Bazen bu aşamada görülen semptomlar alarm aşamasındaki reaksiyonlara benzer. Stres aşırı derecede sürerse, vücut teslim olur, hastalıklar ortaya çıkar, yaşam süresi kısalır ve hatta organizmanın ölümü bile gerçekleşebilir.

21 Tükenme aşamasının sonlarında birey, davranışsal bozukluklar yanında bedensel rahatsızlıklar ve bozukluklar da gösterecektir. Bunun için stres ortamından uzaklaştırılarak tıbbi ve psikolojik tedaviye ihtiyacı olacaktır. Tükenme aşamasında, parasempatik sinir sistemi etkindir. Birey tükenmiştir ve stres kaynağı hala mevcuttur. Bu aşamada uzun süreli stres kaynakları ile mücadele edilemez ve birey başka stres kaynaklarının etkilerine de açık hale gelir.

22 Tükenme aşamasının belirtileri;
Kronik baş ağrıları ve yorgunluk duygusu, Uyuyamama ve uyanma zorluğu, Aşırı yeme, Kas ağrıları, Göğüs ağrıları, Kabus görme, Hazımsızlık, Aşırı alkol tüketimi, Bitkinlik, Baş dönmesi, Bulantı, Yüksek kan basıncı, Sinirli hareketler, Paniğe kapılma, Olaylar karşısında aşırı duyarlılık ve Kalp çarpıntısı gibi belirtilerdir.

23 Stresin Belirtileri Stres belirtileri; fiziksel, davranışsal ve psikolojik olmak üzere üç grupta incelenmektedir.

24 1)Fiziksel Belirtiler Çarpıntı Tansiyon yükselmesi Sindirim bozukluğu
Terleme Nefes darlığı Baş ağrısı Yorgunluk Mide bulantısı Boyunda, ensede, belde, sırtta ağrı, gerginlik, kasılma Eklem ağrıları

25 2)Davranışsal Belirtiler
Uykusuzluk Uyuma isteği İştahsızlık Yeme alışkanlığında artış Sigara Alkol kullanma

26 3)Piskolojik Belirtiler
Gerginlik Geçimsizlik İşbirliğinden kaçınma Sürekli endişe Yetersizlik duygusu Yersiz telaş

27 Stresin Kaynakları Stres çevreden ya da kişinin kendisinden kaynaklanabilir. Dış koşullar ve zorluklar strese yol açarken, bizim davranışlarımız ve tepkilerimiz de strese yol açmaktadır.

28 1) Çevresel Stres Kaynakları
Bazı etmenler niteliği ve niceliği nedeniyle organizma için zararlı etken olarak kabul edilir. Belirli ölçüde organizma için uyarıcı olan bir etken, ölçülerin dışına çıkıldığında zararlı olur. Örneğin; Isı ve nem oranı yükseldikçe, bedensel güç azalır. Hareketler zorlaşır, çaba, ilgi ve istek kaybolur.

29 Çevresel stres kaynaklarına önemli yaşam olayları ve günlük sıkıntılar da girer.
Örneğin; bir aile bireyinin ölümü ya da ciddi hastalığı gibi, büyük bir değişim ya da uyumu gerektiren olaylar.

30 Çevresel stresin en büyük kaynakları, sıradan, günlük sıkıntılardır.
Örneğin; aşırı iş yükü ya da ekonomik kaygılar oda arkadaşıyla sorunlar başarısızlıklar

31 2) Bireysel Stres Kaynakları
Bireysel stres kaynakları, zihinsel faaliyetlerimizle (düşüncelerimiz ve kendi kendimize söylediklerimiz) ya da davranışlarımızla (alışkanlıklarımız ya da beceri eksikliklerimiz) ilişkili olabilir.

32 DAVRANIŞLARIM VE DÜNYA,..........
KENDİ KENDİMİZE DAVRANIŞLARIM VE DÜNYA, (şu ya da bu şekilde) ‘‘OLMAK ZORUNDA" ya da ‘‘OLMALI"

33 Dediğimizde strese davetiye çıkarıyoruz demektir.
Çünkü ne kendi davranışlarımızın ne de dünyanın her zaman bizim istediğimiz şekilde olması mümkün değildir.

34 Her zaman mükemmel davranmalı ve
İnsanda stres yaratan üç genel inanç vardır: Herkes beni sevmeli. Her zaman mükemmel davranmalı ve hiç hata yapmamalıyım. Dünya adaletli olmalı.

35 3) Toplumsal Stres Kaynakları
Birey, amaçlarına ulaşmak, başarılı olmak, saygınlık kazanmak için çalışır. Başkalarıyla yarışır. Onları geçmek, önde bulunmak, üstün olmak için çabalar. Bu çabaların şiddeti artar, süresi uzarsa, kaygı, sıkıntı artar. Böylece toplumsal kaynaklı güdüler, toplumsal kaynaklı zararlı etkene dönüşür.

36

37

38

39 Stresle Başa Çıkma Yolları
Stresle başa çıkma, stres veren durum karşısında, bireyin kaynaklarını aşan, özgül, içsel ve dışsal taleplerin üstesinden gelmek için sürekli değişen bilişsel ve davranışsal çabalardır.

40 2 tür stresle başa çıkma yolu vardır;
1) Bedensel Yollar 2) Zihinsel Yollar 3) Davranışsal Yollar

41 Bedenle İlgili Yollar Bedenle ilgili teknikler stresin beden üzerindeki olumsuz etkilerini yok etmeyi amaçlar.

42 1)Aşamalı gevşeme teknikleri
Yapılması gereken örneğin sağ yumruğunuzu sıkın bir süre böyle tutun sonra yumruğunuzu gevşetin. Bunu sırasıyla tüm vücut bölgeleri için uygulayın. Bunu başardığınız taktirde kaslarınızdaki gerginliği hissedebilir ve buna göre gevşeme tekniğini kullanarak stresinizle baş edebilirsiniz.

43 2) Nefes egzersizleri Bu yöntemleri 1’den 8’e sayma egzersizi
1’den 4’e sayma egzersizi olarak ikiye ayırabiliriz.

44 1’den 8’e sayma egzersizi:
Bu egzersiz için önce soluk verilir, sonra derin bir soluk alınarak aynı zamanda gözler kapatılarak, gözlerimizin önünde bir sayısı içsel söylenerek canlandırılmaya çalışılır. Nefes 3 saniye tutulur sonra yavaş yavaş bütünüyle verilirken iki sayısı canlandırılır. Sırasıyla üçte nefes alınır 3 saniye tutulur, dört denilerek verilir. Beş alınır, altı verilir, yedi alınır, sekiz verilir.

45 1’den 4’e sayma egzersizi:
Derin ve tam bir nefes alınır. Alınan nefes tamamıyla verilir. Tekrar nefes alırken birden dörde kadar sayılır. Nefes tutulur ve birden dörde kadar sayılır. Nefes ağır ağır verilerek, ciğerler tamamıyla boşaltılırken yavaş yavaş birden sekize kadar sayılır.

46 3)Fiziksel egzersiz ve spor
Bu etkinlikler stresle başa çıkmamızı kolaylaştırıcı alt yapıyı hazırlayarak vücudumuzun bu türden tehlikelere olan direncini de arttırır. yüzmek bisiklete binmek koşmak yapılabilecek sporlar içinde en kolaylarındandır.

47 4) Sağlıklı beslenme Kafein, alkol, sigara, şeker, tuz ve yağ gibi maddelerden mümkün olabildiğince uzak durulmalı sebze ağırlıklı ve karbonhidrat, mineral ve vitamin bakımından dengeli bir beslenme alışkanlığını edinilmelidir.

48 5) Uyku Geç saatte yatma, uykuya dalmada güçlük çekme ya da uyku esnasında sık sık uyanma gibi şikayetler uyku kalitesini bozmakta ve stres düzeyini arttırmaktadır. Genelde uyku sorunu yaşayan bireylere gevşeme egzersizi önerilir.

49 Zihinsel Yollar Problem çözme becerileri,
Bilişsel yeniden yapılandırma, Zaman yönetimi ve İletişim becerileri

50 1) Problem çözme becerileri
Herhangi bir problemi çözerken beş basamaktan geçilir. Bunlar; problemi saptama, seçenekleri gözden geçirme, bir çözümü seçme, eyleme geçme ve sonuçları değerlendirmedir.

51 Bazı problemler kolayca isimlendirilebilirler.
Ancak strese neden olan birçok problemi tanımlamak o kadar kolay olmayabilir. Durum ne kadar belirsiz olursa, stresli olma olasılığı o kadar çoktur. Belirsizlik, stresli durum üzerindeki kontrolümüzü azaltır, bizi çözüm yolları aramadan önce etkiler ve daha çok strese sokar. Bu yüzden problemin ne olduğunun iyice açıklığa kavusturulması stresimizin çoğunu hafifletir

52 Bir çözüm yolu seçme aşamasında, listelenen seçeneklerden bir ya da birkaçı üzerinde karar kılma görevi yerine getirilmelidir. Daha sonra belirlenen seçenek eyleme dökülür. Eyleme dökülen seçenek ya da seçenekler daha sonra değerlendirilir. Bireyi amacına ulaştırıp ulaştırmadığı irdelenmelidir.

53 Problem çözme becerilerinin yeteri kadar iyi bilinmemesi birtakım sorunlara yol açmaktadır.
Özellikle depresyon, kaygı, umutsuzluk gibi olumsuz duygularla birebir ilişkilidir. Hatta etkin olarak problem çözme becerilerinin bilinmemesi bireyleri intihara kadar götürmektedir.

54 2) Bilişsel yeniden yapılandırma
Bilişsel yeniden yapılandırma tekniği, en genel anlamıyla, olay ya da uyarıcı hakkına yapılan değerlendirmelerin değiştirilmesine hizmet etmektedir. Strese yol açan olay değil, olayın birey tarafından oluşturulan yorumlarıdır.

55 Bilişsel yeniden yapılandırma tekniği ile, düşünceler arasında seçim yapabilme farkındalığı kazanma, bir düşüncenin yerine alternatif bir başka düşünce koyabilme, olumlu ve işlevsel düşünce tarzını ortaya koyabilme ve böylelikle stres yoğunluğunun azaltılması hedeflenmektedir.

56 3) Zaman yönetimi Zaman yönetimi kavramı zamanın etkin kullanımı anlamına gelmektedir. Zaman yönetimi, stres yaşantısını azaltmada etkilidir, çünkü zaman çoğu birey için önemli düzeyde strese yol açmaktadır

57 Etkili bir zaman yönetiminin en önemli unsurları önceliklerin belirlenmesi ve yapılacak işlerle ilgili planlar yapılmasıdır. Önceliklerin belirlenmesi ve planlamadan sonra uygulama kısmı vardır Sonuçta planlanan işler uygulamaya konulmadığı zaman hiçbir anlamı kalmaz. Bu yüzden uygulama önemlidir.

58 4) İletişim becerileri İletişim, insan, hayvan, bitki, makine gibi sistemler arasında her türlü yolla gerçekleşen karşılıklı bilgi alışverisidir. İletisim dört temel amaca yönelik olarak gerçeklesir. Bunlar; varolmak, haberleşmek, paylaşmak ve gelişmektir.

59 Bireylerarası iletişimin uygun ve etkili olması, stres yaşantısı açısından kritik role sahiptir.
Uygun olmayan iletişim sonucunda, kişilerarası ilişkiler sık rastlanan stres kaynakları haline gelecektir. Etkili iletişim becerilerinin edinilmesi, bireyi kişilerarası ilişkilerden kaynaklanan stres yaşantısından kurtaracaktır. Stresin en temel kaynaklarından biri, bireyin kendini ifade edememesidir. Bireyin, söylemek istediklerini çevresindekilere aktaramaması, duygularını ve düşüncelerini söyleyememesi, büyük bir stres kaynağıdır.

60 3) Davranışsal Yollar Öfke kontrolü Sosyal destek sistemleri Yoga
Masaj Mizah kullanma Sosyal ve kültürel etkinliklere katılma

61 Stresle Gelişen Hastalıklar
Stres hormonlarının sürekli yüksek olarak salgılanması, organizmanın sürekli savaşıyor olması tükenmeye ve hastalığa yol açar Şeker, hipertansiyon, enfarktüs, ülser, barsak hastalıkları Bağışıklık sistemi ile ilgili hastalıklar: enfeksiyonlar, kanser, otoimmun hastalıklar Öğrenme zayıflığı-hipokampus baskısı Depresyon, anksiyete

62 Olgu: N.E. 46 y., kadın 23 yıldır Evli, 2 oğlu var
32 yıldır İzmir’de yaşıyor Almanca Öğretmeni, 19 yıldır Poliklinikten kendi isteğiyle başvuruyor

63 Yakınmalar: Kasılmalar, kasılıp kalmalar, ayaklarında tutmama, bayılma benzeri nöbetler, nöbet sonrası zaman zaman ağlamalar Son zamanlarda bu nöbetlerin sıklığında artış olması, bu nedenle okula çalışmaya gidememe, bayılacağı ve nöbet geleceği endişesi Yorgunluk, bitkinlik hissi Okula gitme isteğinde azalma, öğretmenlikten soğuma

64 Ruhsal Değerlendirme:
Yaşında gösteren, kendine bakımı yerinde kadın hasta Diğer hastalarla uyumlu ilişkiler kuruyor, onlara yardımcı olmaya çabalıyor, sınır ilişkisini koruyor Konuşma hızı normal, Konuşma miktarı hafif artmış Duygulanım: anksiyete, üzüntü Bilinç: açık, Yönelim: tam Dikkat/konsantrasyon: Olağan Bellek/ Zeka: Normal Soyut düşünme/Yargılama/ Gerçeği değerlendirme: Korunmuş Uyku/iştah/ Libido: Normal Düşünce akışı: düzenli Düşünce içeriği: Bayılma, kasılma nöbetlerine yönelik kaygılar, tekrarlayacağı endişesi,yetersizlik düşünceleri

65 Özgeçmiş: Yükseklik korkusu + Klostrofobi + Agorafobi + Çocukluk döneminde iki kez minör kafa travması (PNESs; psikojenik nonepileptik nöbetleri olanlarda geçmişte daha fazla minör kafa travması öyküsü saptanmış) Soygeçmiş: Baba: DM, HT Anne: HT

66 Premorbid özellikler:
Eskiden bu yana tiyatro, halk oyunları, müzikle ilgili sosyal çalışmalar için görev alma ve bizzat katılım Öğrencileriyle yakından ilgilenen, onları sosyal faaliyetlere kanalize eden, sevilen, çalışkan, özverili bir öğretmen Günlük tutuyor. 12 yıldır İzmir Alman Kültür Merkezi’nde kitap yazma, eğitim komisyonunda çalışıyor.

67 Yaşam Çizelgesi: Ağustos 2005 Ekim 2005 Kasım 2005 Aralık 2004
Ocak 2006 1960 1974 1982 1986 1965 1980 Panik ataklar, bayılmalar Kasılma, bayılma nöbetleri, giderek sıklaşma *Beklenti anksiyetesi İlk oğlu doğuyor Cinsel taciz girişimi Yeni liseye alışma süreci Yoğun çalışma temposu Eşinin serebral enfarkt geçirmesi Yakın arkadaş kaybı İzmir depremleri Kayınbabanın vefatı küçük oğlu doğuyor Şimdiki eşi ile evlilik Denizli doğumlu aile İzmir’e taşınıyor Almanca öğretmenliğine başlıyor Psikiyatri Kliniğine yatış Görücü usulüyle nişanlanma Ortanca kardeş Ilımlı Depresyon

68 Psikososyal kronik stres faktörleri:
Abisi ve ablası ile iletişim sorunları Okulda bazı arkadaşlarıyla anlaşamamalar, onları ikiyüzlü bulmalar, olumsuz geribildirimler Oğullarının ardarda üniversiteyi okumak için Ankara’ya gitmeleri ve maddi gereksinimlerde artış Eşinden hemen emekli olmamasına ve böylece daha çok para gidisi sağlamasına yönelik baskıları. Kaynana ile yıllardan bu yana çatışmalar

69 Nöbetlerin Özelliği: Konversiyon nöbetleri:
5 dk kadar süren konvülziyon benzeri nöbetler; eller ve bacaklarda kasılmalar, tremorlar ve sonrasında 5-10 dk kadar süren paralizi hali Panik atakları: Başlangıç döneminde olmuş, ayda 1-2 kez olan çarpıntı, nefes alamama hissi, ölecekmiş korkusu, huzursuzluk hissi ile giden dk.da sonlanan ataklar

70 Laboratuvar: EEG: N Beyin MR: N TFT: N B12 vit/folik asit: N
Hemogram/Biyokimya: N EKG: N Nörolojik muayene: Olağan