Sunuyu indir
Sunum yükleniyor. Lütfen bekleyiniz
YayınlayanBeyhan Ucar Değiştirilmiş 9 yıl önce
1
DEDE KORKUT HİKAYELERİ DERSE HAN OĞLU BOĞAÇ HAN DESTANI
Hazırlayan: perihan kesgin
2
Asıl adı “Kitab-ı Dede Korkut alâ Lisan-ı Taife-i Oğuzan” (Oğuzların diliyle Dede Korkut kitabı)
3
Kitap,12 destanî hikaye ile baş tarafında bulunan ve Korkut Ata’nın efsanevi kişiliğine ilişkin bir önsözden meydana gelir.
4
Bugüne kadar iki yazma nüshası ele geçirilmiştir.
Birincisi Dresten Kral Kitaplığı’nda bulunmuş olan 12 hikayeden ibaret tam nüshadır. İkincisi Vatikan Kitaplığı’nda bulunan 6 hikayelik eksik nüshadır.
5
Vatikan nüshasının ilk sayfası
6
Dresten Nüshasının ilk sayfası
7
Dede Korkut kitabının mukaddime bölümünde, ondan şöyle bahsedilir.
Rasul aleyhisselam zamanına yakın Bayat boyundan Korkut Ata derler bir er ortaya çıktı. Oğuz’un o kişi tam bilicisiydi. Ne derse olurdu. Gaibten türlü heber söylerdi. Hak Taala O’nun gönlüne ilham ederdi.
8
Korkut Ata Oğuz kavminin müşkülünü hallederdi.
Her ne iş olsa Korkut Ata’ya danışmayınca yapmazlardı. Her ne ki buyursa kabul ederlerdi. Sözünü tutup tamam ederlerdi.
9
Oğuz boylarının başı derde girdiğinde veya sevinçli bir durumu olduğunda "Oğuz Bilicisi" Dede Korkut'a danışılır; o ne derse o yapılırdı. Çocuklara ad konulacağı zaman Dede Korkut çağrılırdı. Dede Korkut her hikayenin sonunda boy boylar, soy soylar; kahramanlara dua eder ve bazen onlara nam verirdi. Dede Korkut’un birkaç hikayede, müşkül işleri halletmek için ortaya çıktığı da olurdu.
10
Ozanların Piri" veya "Ozanların Başı" olarak da bilinen Dede Korkut’un, Hz. Muhammed´in hayır duasını aldığı ve Oğuzlar’a İslâm dinini öğrettiği de bu rivayetlerle günümüze kadar ulaşmıştır.
11
Oğuzların Kayı veya Bayat boylarından geldiği, hem geçmişten hem de gelecekten haber veren, "kerem sahibi bir evliya" olduğu rivayet edilmektedir.
12
Rivayetlere göre onun ölümü bile evliyalığını, bilge kişiliğini göstermektedir: Çeşitli Türk boylarının kanaatine göre o, rüyasında mezarının hazırlandığını görmüş ve gittiği her yerde öleceği ona rüyasında bildirilmiştir. Seyhun Irmağı'nın Aral Gölü'ne döküldüğü yerin yakınlarında, ırmağın üzerine hırkasını sererek orada ruhunu Allah'a teslim etmiştir. Bugün pek çok yerde onun mezarının olduğu söylenmektedir.
15
Prof. Dr. M. Fuat KÖPRÜLÜ, Dede Korkut için;
‘Terazinin bir Kefesine Türk Edebiyatının tümünü, diğer kefesine de Dede Korkut’ u koysanız yine de Dede Korkut ağır basar.’ demektedir.
16
Hikayelerinin Yayıldığı Alan
Esere göre olaylar Kafkasya, Kuzeydoğu Anadolu, (Kars, Pasinler, Bayburt, Trabzon) bölgesinde geçer. Oğuzların oturdukları yerler Oğuz ili adı ile gösterilir. Kâfir illeri ise Gürcü, Abaza, Trabzon Rum ülkeleridir. Oğuzlar göçebe oldukları için sınırları açık olarak belirli değildir. IX ve XI. Yüzyıllar arasında Oğuzların Sir-Deryanın kuzeyindeki komşuları olan Peçenek ve Kıpçaklarla ilişkileri ve savaşlarının da yer aldığı hikayeler de vardır.
17
Eserde Oğuz hükümdarı Bayındır Handır
Eserde Oğuz hükümdarı Bayındır Handır. Fakat Bayındır Han pek sahneye çıkmaz. Bayındır Han’dan sonra Kazan Bey gelir. Destanların en mühim kahramanı olan Kazan Han bütün Oğuzların ortak beyler beyi, bir çeşit umumi valisidir. Ondan sonra Oğuz ülkesi İç Oğuz ve Dış Oğuz (Üç Ok, Boz Ok) olmak üzere ikiye ayrılır. Kazan aynı zamanda İç Oğuzun beyler beyidir. Dış Oğuzun beyler beyi Kaza’nın dayısı Aruz’dur. Onların idaresindede eski 24 Oğuz boyu idaresine göre çeşitli beylikler ve boylar bulunur.
18
Hikayelerdeki Zaman Hikayelerin meydana getirilmesi ile yazıya geçirilmesi zamanları birbirinden ayrıdır. Eski çağlarda yaşanmış, halkın ve ozanların ortak çabalarıyla gelişmiş sözlü edebiyat halinde yaşayarak XV ve XVI. Yüzyıllar arasında yazıya geçirilmiştir. Kitabı, eski Oğuz destanî geleneğini çok iyi bilen, zevki ve sanat kabiliyeti yüksek bir ozanın düzenleyip yazmış olması ihtimali yüksektir.
19
Kitaptaki Hikaye Adları Konular bakımından hikayeleri
1.Dirse Han Oğlu Boğaç Han’ın Destanı 2.Salur Kazan’ın Evinin Yağmalanması Destanı 3.Kam Büre Oğlu Bamsı Beyrek Destanı 4.Kazan Bey Oğlu Uruz Bey’in Destanı 5.Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Destanı 6.Kanlı Koca Oğlu Kan Turalı’nın Destanı 7.Kazıklı Koca Oğlu Yiğenek’in Destanı 8. Tepegözü Öldüren Basat’ın Destanı 9. Begil Oğlu Emren’in Destanı 10.Uşun Koca Oğlu Segreg’in Destanı 11.Salur Kazan Oğlu Uruz’un Destanı 12.Dış Oğuz’un İç Oğuz’a Savaşı 4 gruba ayırabiliriz. 1. Oğuzların kâfirlerle savaşlarını anlatanlar: 2,4,7,9,10,11 2. Oğuzların kendi aralarında yaptıkları savaşları anlatanlar: 1, 12 3. Aşk maceralarını ele alan hikayeler: 3,6 4. Mitolojik unsurları taşıyan hikayeler: 5,8
20
Hikâyelerdeki örnek şahsiyetler olan Bayındır Han, Kazan Han, Bamsı Beyrek, Boğaç Han, Selcen Hatun, Seğrek ve diğerleri toplumda olması gereken ideal insan karakterlerini temsil ederler. Bu insanlar, milleti ve vatanı için ölümü göze alan ve tüm zorlukların üstesinden gelebilen kahramanlardır.
21
Kahramanların çoğu gençtir ve mutlaka bir yiğitlik gösterdikten sonra nam verilir. Pek çoğumuz biliriz, Dirse Han’ın oğlu, bir boğayı öldürünce Dede Korkut o gencin adını "Boğaç" koyar ve onu şan, şeref, mal ve rütbe ile ödüllendirir.
22
Buğaç Han boğa ile güreştikten sonra "Dedem Korkut gelsün, bu oğlana ad kosun... babasına varsun, babasından oğlana biglik itesün, taht ali-virsün didiler"diye okuyoruz.
23
Dede Korkut hikâyelerindeki tüm kahramanların aile, toplum ve insan sevgisini ön planda tutması, millet olarak ahlâk ve yaşam anlayışımızı göstermesi bakımından önemlidir.
25
Bir gün Kam Gan oğlu Han Bayındır yerinden kalkmıştı
Bir gün Kam Gan oğlu Han Bayındır yerinden kalkmıştı. Şami otağını yer yüzüne diktirmişti Alaca gölgeliği gök yüzüne yükselmişti. Bin yerde ipek halıcığı döşenmişti. Hanlar hanı Bayındır yılda bir kerre ziyafet verip Oğuz beylerini misafir ederdi. Gene ziyafet tertip edip attan aygır, deveden erkek deve, koyundan koç kestirmişti. Bir yere ak otağ, bir yere kızıl otağ, bir yere kara otağ kurdurmuştu. . Kimin ki oğlu kızı yok, kara otağa kondurun, kara keçe altına döşeyin, kara koyun yahnisinden önüne getirin, yerse yesin, yemezse kalksın gitsin demiştir. Oğlu olanı ak otağa, kızı olanı kızıl otağa kondurun, oğlu kızı olmayana Allah Taala beddua etmiştir, biz de beddua ederiz, belli bilsin demiş idi.
27
Oğuz beyleri bir bir gelip toplanmağa başladı
Oğuz beyleri bir bir gelip toplanmağa başladı. Meğer Dirse Han derlerdi bir beyin oğlu kızı yok idi. Dirse Han kalkarak yerinden doğrulup, kırk yiğidini beraberine alıp Bayındır Han'ın sohbetine geliyordu. Bayındır Han'ın yiğitleri Dirse Han'ı karşıladılar. Getirip kara otağa kondurdular. Kara keçe, altına döşediler. Kara koyun yahnisinden önüne getirdiler. Bayındır Han'dan buyruk böyledir hanım, dediler. Dirse Han der: Bayındır Han benim ne eksikliğimi gördü, kılıcımdan mı gördü. soframdan mı gördü, benden aşağı kimseleri ak otağa, kızıl otağa kondurdu, benim suçum ne oldu ki kara otağa kondurdu dedi. Dirse Han yerinden kalktı, der: Kalkarak yiğitlerim yerinizden doğrulun, bu garaip bana ya bendendir ya hatundandır dedi. Dirse Han evine geldi. Çağırıp hatununa söyler, görelim ne söyler: Beri gel başımın bahtı evimin tahtı Evden çıkıp yürüyünce servi boylum Topuğunda sarmaşınca kara saçlım Kurulu yaya benzer çatma kaşlım Çift badem sığmayan dar ağızlım Kavunum yemişim düvleğim Görüyor musun neler oldu
28
Senden midir, benden midir, Tanrı Taala bize bir topaç gibi oğul vermez nedendir, dedi, söyledi:
Han kızı yerimden kalkayım mı Yakan ile boğazından tutayım mı Kaba ökçemin altına atayım mı Kara çelik öz kılıcımı elime alayım mı Öz gövdenden başını keseyim mi Can tatlılığını sana bildireyim mi Alca kanını yer yüzüne dökeyim mi Han kızı sebebi nedir söyle bana Müthiş gazap ederim şimdi sana
29
Der: Hey Dirse Han, bana gazap etme, incinip acı sözler söyleme, yerinden kalk, alaca çadırını yer yüzüne diktir, attan aygır, deveden erkek deve, koyundan koç keş, İç Oğuz'un Dış Oğuz'un beylerini basma topla, aç görsen doyur, çıklak görsen donat, borçluyu borcundan kurlar, tepe gibi et yığ, göl gibi kımız sağdır, büyük ziyafet ver, dilek dile, olur ki bir ağzı dualının hayır duası ile Tanrı bize bir topaç gibi çocuk verir, dedi.
31
Dirse Han dişi ehlinin sözü ile büyük bir ziyafet verdi, dilek diledi
Dirse Han dişi ehlinin sözü ile büyük bir ziyafet verdi, dilek diledi. Attan aygır, deveden erkek deve, koyundan koç kestirdi. İç Oğuz, Dış Oğuz beylerini basma topladı. Aç görse doyurdu. Çıplak görse donattı. Borçluyu borcundan kurtardı. Tepe gibi et yığdı, göl gibi kımız sağdırdı. El kaldırdılar, dilek dilediler. Bir ağzı dualının hayır duası ile Allah Taala bir çocuk verdi. At ayağı çabuk, ozan dili çevik olur. Her kemikli gelişir, kaburgalı büyür. Oğlan on beş yasma girdi. Oğlanın babası Bayındır Han'ın ordusuna karıştı. Meğer hanım. Bayındır Han'ın bir boğası var idi, bir de erkek devesi var idi. O boğa sert tasa boynuz vursa un gibi öğütürdü. Bir yazın bir güzün boğa ile erkek deveyi savaştırırlardı. Meğer sultanım, gene yazın boğayı saraydan çıkardılar. Üç kişi sağ yanından, üç kişi sol yanından demir zincir île boğayı tutmuşlardı. Gelip meydanın ortasında koyu verdiler. Meğer sultanım, Dirse Han'ın oğlancığı üç de kabile çocuğu meydanda aşık oynuyorlardı. Boğayı koyu verdiler; oğlancıklara koç dediler. O üç oğlan kaçtı. Dirse Han'ın oğlancığı kaçmadı. ok meydanın ortasında baktı durdu. Boğa da oğlana sürdü
33
Diledi ki oğlanı helak kılsın
Diledi ki oğlanı helak kılsın. Oğlan yumruğu ile boğanın alnına kıyasıya tutup vurdu. Boğa geri geri gitti. Boğa oğlana sürdü tekrar geldi. Oğlan yine boğanın alnına yumruğu île sert vurdu. Oğlan boğanın alnından yumruğunu giderdi, yolundan sövüldü. Boğa ayak üstünde duramadı, düştü tepesinin üstüne yikıldı Oğlan bıçağına el attı. boğanın basını kesti. Oğuz beyleri gelip oğlanın basma toplandılar, aferin dediler. Dedem Korkut gelsin, bu oğlana ad koysun, beraberine alıp babasına varsın, babasından oğlana beylik istesin, taht alı versin dediler.
35
Dede Korkut oğlanın babasına söylemiş, görelim hanım ne söylemiş: Der: Hey Dirse Han beylik ver bu oğlana Taht ver erdemlidir Boynu uzun büyük cins at ver bu oğlana Biner olsun hünerlidir Ağıllardan on bin koyun ver bu oğlana Etlik olsun hünerlidir Develerden kızıl deve ver bu oğlana Yük taşıyıcı olsun hünerlidir Altın başlı otağ ver bu oğlana Gölge olsun erdemlidir Omuzu kuşlu cübbe elbise ver bu oğlana. Giyer olsun hünerlidir.
37
Bayındır Han'ın ak meydanında bu oğlan cenk etmiştir, bir boğa öldürmüş senin oğlun, adı Boğaç olsun, adını ben verdim yaşını Allah versin dedi. Dirse Han oğlana beylik verdi, taht verdi. Oğlan tahta çıktı, babasının kırk yiğidini anmaz oldu. O kırk yiğit haset eylediler, birbirine söylediler : Gelin oğlanı babasına çekiştirelim. olur ki öldürür, gene bizim izzetimiz hürmetimiz onun babasının yanında hoş olur, ziyade olur dediler. Vardı bu kırk yiğidin yirmisi bir yana. yirmisi de bir yana oldu.
39
Görüyor musun Dirse Han neler oldu, murada maksuda ermesin, senin oğlun kötü çıktı hayırsız çıktı, kırk yiğidini yanına aldı, kudretli Oğuz'un üstüne yürüyüş etti, nerede güzel ortaya çıktı ise çekip aldı, ak sakallı ihtiyarın ağzına sövdü, ak bürçekli kadının sütunu çekti,akan duru sulardan haber geçer, çapraz yatan Ala Dağ'dan haber aşar, hanlar hanı Bayındır'a haber varır, Dirse Han'ın oğlu böyle görülmemiş şey yapmış derler, gezdiğinden öldüğün daha iyi olur. Bayındır Han seni çağırır, sana müthiş gazap eyler, böyle oğul senin nene gerek, böyle oğul olmaktan olmamak daha iyidir, öldürsene dediler. ‘ Varın getirin öldüreyim.‘ dedi.
41
Böyle deyince hanım, o namertlerin yirmisi daha çıka geldi ve bir dedikodu onlar da getirdiler. Der: Kalkarak Dirse Han senin oğlun yerinden doğruldu, göğsü güzel koca dağa ava çıktı, sen var iken av avladı kuş kuşladı, anasının yanma alıp geldi, al şarabın keskininden aldı içti. anası ile sohbet eyledi, babasına kast eyledi, senin oğlun kötü çıktı hayırsız çıktı, çapraz yatan Ala Dağ'dan haber geçer, hanlar hanı Bayındır'a haber varır, Dirse Han'ın oğlu böyle görülmemişşey yapmış derler, seni çağırtırlar, Bayındır Han'ın katında sana gazap olur, böyle oğul nene gerek, öldürsene dediler. Dirse Han der: Varın getirin öldüreyim, böyle oğul bana gerekmez, dedi. Dirse Han'ın hizmetkarları der: Biz senin oğlunu nasıl getirelim, senin oğlun bizim sözümüzü dinlemez, bizim sözümüzle gelmez, kalkıp yerinden doğrul, yiğitlerini okşa beraberine al, oğluna uğra, yanına alıp ava çık, kuş uçurup av avlayıp oğlunu oklayıp öldürmeğe bak, eğer böyle öldürmezsen bir türlü daha öldüremezsin, belli bil dediler.
43
Serin serin tan yelleri estiğinde Sakallı boza çalan çayır kuşu öttüğünde Büyük cins atlar sahibim görüp homurdandığında Sakalı uzun müezzin ezan okuduğunda Aklı karalı seçilen çağda Kudretli Oğuzun gelininin kızının bezendiği çağda Göğsü güzel koca dağlara gün vurunca Bey yiğitlerin kahramanların birbirine koyulduğu çağda sabahın ilk aydınlığında Dirse Han yerinden kalktı. Oğlancığını yanına alıpkırk yiğidi beraberine aldı, ava çıktı.
45
Av avladılar, kuş kuşladılar
Av avladılar, kuş kuşladılar. O kırk namerdin bir kaçı oğlanın yanına geldi, der: Baban dedi geyikleri kovalasın getirsin benim önümde tepelesin, oğlumun at koşturuşunu, kılıç çalışını, ok atışını göreyim, sevineyim, kıvanayım, güveneyim dedi, dediler. Oğlandır ne bilsin, geyiği kovalıyordu, getiriyordu. babasının önünde vuruyordu. Babam at koşturuşuma baksın kıvansın, ok atışıma baksın güvensin, kılıç çalışıma baksın sevinsin diyordu.
46
O kırk namertler derler: Dirse Han, görüyor musun oğlanı, kırda bayırda geyiği kovalıyor senin önüne getiriyor, geyiğe atarken ok ile seni vurup öldürecek, oğlun seni öldürmeden sen oğlunu öldürmeğe bak dediler. Oğlan geyiği kovalarken babasının önünden gelip gidiyordu. Dirse Han Korkut sinirli sert yayını eline aldı. Üzengiye kalkıp kuvvetle çekti, doğrultup attı, oğlanı iki küreğinin arasından vurup çaktı, yıktı. Ok isabet etti, alca kanı fışkırdı koynu doldu, büyük cins atının boynunu kucakladı yere düştü. Dirse Han istedi ki oğlancığının üstüne gürleyip düştü. O kırk namert bırakmadı. Atının dizginim döndürdü, yurduna gelir oldu.
49
Dirse Han'ın hatunu oğlancığınım ilk avıdır diye attan aygır, deveden erkek deve, koyundan koç kestirdi. Oğuz beylerine ziyafet vereyim dedi. Toparlanıp yerinden kalktı, kırk ince kızı beraberine aldı, Dirse Han'a karşı vardı. Başını kaldırdı Dirse Han'ın yüzüne baktı. Sağ ile soluna göz gezdirdi, oğlancığını görmedi. Kara bağrı sarsıldı, bütün yüreği oynadı, kara süzme gözleri kan yaş doldu. Çağırıp Dirse Han'a söyler, görelim hanım ne söyler:
50
Beri gel basımın bahtı evimin tahtı Han babamın güveyisi Kadın anamın sevgisi Babamın anamın verdiği Göz açıp da gördüğüm Gönül verip sevdiğim A Dirse Han Kalkarak yerinden doğruldun Yelesi kara cins atına sıçrayıp bindin Göğsü güzel koca dağa ava çıktın İki vardın bir geliyorsun yavrum hani Karanlık gecede bulduğun oğul hani Çıksın benim görür gözüm a Dirse Han yaman seğriyor Keşlisin oğlanın emdiği süt damarım yaman sızlıyor San yılan sokmadan akça temin kalkıp şişiyor Yalnızca oğul görünmüyor bağrım yanıyor Kuru kuru çaylara su saldım Kara elbiseli dervişlere adaklar verdim Aç görsem doyurdum çıplak görsem donattım Tepe gibi et yığdım göl gibi kımız sağdırdım Dilek ile bir oğul zorla buldum
51
Yalnız oğul haberini a Dirse Han söyle bana Karşı yatan Ala Dağdan bir oğul uçurdunsa söyle bana Taşkın akan koşan sudan bir oğul akıttınsa söyle bana Aslan ile kaplana bir oğul yedirdinse söyle bana Kara giyimli azgın dinli kafirlere bir oğul aldırdınsa söyle bana Han babamın katına ben varayım Ağır hazine bol asker alayım Azgın dinli kafire ben varayım Paralanıp cins atımdan inmeyince Yenim ile alca kanımı silmeyince Kol but olup yer üstüne düşmeyince Yalnız oğul yollarından dönmeyeyim Yalnız oğul haberini a Dirse Han söyle bana Kara başım kurban olsun bugün sana dedi. feryat figan eyledi ağladı. Böyle deyince Dirse Han hatununa cevap vermedi, o kırk namert karşı geldi, der: Oğlun sağdır esendir, avdadır, bugün yarın nerde ise gelir, korkma kaygılanma, bey sarhoştur cevap veremez dediler.
52
Dirse Han'ın hatunu çekildi geri döndü
Dirse Han'ın hatunu çekildi geri döndü. Dayanamadı, kırk ince kızı beraberine aldı. büyük cins ata binip oğlancığım aramağa gitti. Kışta yazda karı buzu erimeyen Kazılı Dağına geldi çıktı. Alçaktan yüce yerlere koşturup çıktı. Baktı gördü bir derenin içine karga kuzgun iner çıkar, konar kalkar. Büyük cins atını ökçeledi, o tarata yürüdü.
54
Meğer sultanım, oğlan orada yıkılmıştı
Meğer sultanım, oğlan orada yıkılmıştı. Karga kuzgun kan görüp oğlanın üstüne konmak isterdi. Oğlanın iki köpekceğîzi var idi. kargayı kuzgunu kovalardı, kondurmazdı. Oğlan orada yıkılınca boz atlı Hızır oğlana hazır oldu. üç defa yarasını eli île sıvazladı, sana bu yaradan korkma oğlan ölüm yoktur, dağ çiçeği ananın sütü ile senin yarana merhemdir dedi, kayboldu.
55
Kara süzme gözlerim uyku bürümüş aç artık On iki kemikçiğin harap olmuş topla artık Tanrının verdiği tatlı canın seyranda imiş yakala artık Öz gövdende canın var ise oğul haber bana Kara başım kurban olsun oğul sana Akar senin suların Kazılık Dağı Akar iken akmaz olsun Biter senin otların Kazılık Dağı Biter iken bitmez olsun Koşar senin geyiklerin Kazılık Dağı Koşar iken koşmaz olsun taş keşlisin Ne bileyim oğul arslandan mı oldu Yoksa kaplandan mı oldu ne bileyim oğul Bu kazalar sana nereden geldi O gövdende canın var ise oğul haber bana Kara başım kurban olsun oğul sana Ağız diden bir kaç kelime haber bana
56
Böyle diyince oğlanın kulağına ses geldi
Böyle diyince oğlanın kulağına ses geldi. Başını kaldırdı, ansızın gözünü açtı anasının yüzüne baktı. Söylemiş, görelim hanım ne söylemiş: Beri gel ak sütunu emdiğim kadınım ana Ak bürçekli izzetli canım ana Akanlardan sularına beddua etme Kazılık Dağının günahı yoktur Bitenlerden otlarına. beddua etme Kazılık Dağının suçu yoktur Koşan geyiklerine beddua etme Kazlık Dağının günahı yoktur Arslan ile kaplanma beddua etme Kazılık Dağının suçu yoktur Beddua edersen babama et Bu suç bu günah babamdandır
57
Oğlan yine der: Ana ağlama, bana bu yaradan ölüm yoktur korkma, boz atlı Hızır bana geldi, üç kerre yaramı sıvazladı, bu yaradan sana Ölüm yoktur, dağ çiçeği, ananın sütü sana merhemdir dedi. Böyle diyince kırk ince kız yayıldılar, dağ çiçeği topladılar. Oğlanın anası memesin! bir sıktı sütü gelmedi. iki sıktı sütü gelmedi, üçüncüde kendisini zorladı, iyice doldu, sıktı süt ile kan karışık geldi. Dağ çiçeği ile sütü oğlanın yaraşmasürdüler. Oğlanı ata bindirdiler, alarak yurduna gittiler.
59
Hanım, oğlanın kırk günde yarası iyileşti, sapa sağlam oldu
Hanım, oğlanın kırk günde yarası iyileşti, sapa sağlam oldu. Oğlan ata biner kılıç kuşanır oldu, av avlar kuş kuşlar oldu. Dirse Han'ın haberi yok, oğlancığını öldü biliyor. O kırk namertler bunu duydular, ne eyleyelim diye konuştular. Dirse Han eğer oğlancığını görürse, bırakmaz bizi hep öldürür dediler. Gelin Dirse Han'ı tutalım, ok ellerini ardınabağlayalım, kıl sicim ok boynuna takalım, alıp kafir ellerine yönelelim diyerek. Dirse Han'ı tuttular. Ak ellerini ardına bağladılar, kıl sicim boynuna taktılar, ok etinden kan çıkıncaya kadar dövdüler. Dirse Han yayan, bunlar atlı yürüdüler, alıp kanlı kafir ellerine yöneldiler. Dirse Han esir oldu gider. Dirse Han'ın esir olduğundan Oğuz beylerinin haberi yok. Dirse Han'ın hatunu bunu duymuş. Oğlancığına karşı varıp söylemiş, görelim hanım ne söylemiş: o kırk namertler babanın arkadaşları baban; tuttular, ak ellerini ardına bağladılar, kıl sicim ek boynuna taktılar, kendileri atlı babanı yayan yürüttüler, alıp kanlı kafir ellerine yöneldiler, hanım oğul kalkarak yerinden doğrul, kırk yiğidim beraberine al, babanı o kırk namertten kurtar. yürü oğul. baban sona kıydı ise sen babana kıyma, dedi.
61
Boğaç Bey yerinden kalktı, kora çelik öz kılıcını beline kuşandı, ok kirişli sert yayını eline aldı, altın mızrağını koluna aldı, büyük cins atını tutturdu sıçrayıp bindi, kırk yiğidini beraberine aldı, babasının ardınca koşturup gitti. O namertler de bir yerde konmuşlardı, al şarabın keskininden içiyorlardı. Boğaç Han sürüp yetişti. Dediler: Gelin varalım şu yiğidi tutup getirelim, ikisini bir arada kafire yetiştirelim dediler. Dirse Han der: Kırk yoldaşım aman Tanrının birliğine oktur güman benim elimi çözün, kolca kopuzumu elime verin, o yiğidi döndüreyim, ister beni öldürün ister diriltin, bırakı verin dedi. Elini çözdüler, kolca kopuzunu eline verdiler. Dirse Han oğlancığı olduğunu bilmedi, karşı geldi. Söyle, görelim hanım ne söyler :
63
Der: Boynu uzun büyük cins atlar gider ise benim gider Senin de içinde bineğin var ise söyle bana Savaşmadan vuruşmadan alı vereyim dön geri Ağıllardan on bin koyun gider ise benim gider Senin de içinde etliğin var ise söyle bana Savaşmadan vuruşmadan alı vereyim dön geri Develerden kızıl deve gider ise benim gider Senin de içinde yük taşıyıcın var ise söyle bana Savaşmadan vuruşmadan alı vereyim dön geri Altın başlı otağlar gider ise benim gider Senin de içinde odan var ise yiğit söyle bana Savaşmadan vuruşmadan alı vereyim dön geri Ak yüzlü ela gözlü gelinler gider ise benim gider Senin de içinde nişanlın var ise yiğit söyle bana Savaşmadan vuruşmadan alı vereyim dön geri Ak sakallı ihtiyarlar gider ise benim gider Senin de içinde ak sakallı baban var ise yiğit söyle bana Savaşmadan vuruşmadan kurtarayım dön geri Benim için geldin ise oğlancığımı öldürmüşüm Yiğit sana günahı yok dön geri
66
Boynu uzun büyük cins atlar senin gider Benim de içinde bineğim var Bırakmam yok kırk namerde Develerde kızıl deve senin gider Benim de içinde yük taşıyıcım var Bırakmam yok kırk namerde Ağıllarda on bin koyun senin gider Benim de içinde etliğim var Bırakmam yok kırk namerde Ak yüzlü ela gözlü gelin senin gider ise Benim de içinde nişanlım var Bırakmam yok kırk namerde Altın başlı otağlar senin gider ise Benim de içinde odam var Bırakmam yok kırk namerde Ak sakallı ihtiyarlar senin gider ise Benim de içinde bir aklı şaşmış şuuru yitmiş ihtiyar babam var Bırakmam yok kırk namerde
67
Kırk yiğidine tülbent salladı, el eyledi
Kırk yiğidine tülbent salladı, el eyledi. Kırk yiğit büyük cins atım oynattı, oğlanın etrafına toplandı. Oğlan kırk yiğidini beraberine aldı, at tepti, cenk ve savaş etti. Kiminin boynunu vurdu, kimini esir eyledi. Babasını kurtardı, çekildi geri döndü. Dirse Han burada oğlancığının sağ olduğunu bildi. Hanlar hanı Bayındır oğlana beylik verdi, taht verdi, dedem Korkut destan söyledi deyiş dedi, bu Oğuznameyi düzdü koştu, böyle dedi:
68
Onlar da bu dünyaya geldi geçti Kervan gibi kondu göçtü Onları da ecel aldı yer gizledi Fani dünya yine kaldı Gelimli gidimli dünya Son ucu ölümlü dünya Kara ölüm geldiğinde geçit versin. Sağlıkla, akılla devletini Hak artırsın. O övdüğüm yüce Tanrı dost olarak medet eriştirsin.
69
Dua edeyim hanım: Yerli kara dağların yıkılmasın. Gölgeli büyük ağacın kesilmesin Taşkın akan güzel suyun kurumasın. Kanatlanın uçları kırılmasın. Koşar iken ak boz atın sendelemesin. Vuruşunca kara çelik öz kılıcın çentilmesin. Dürtüşürken alaca mızrağın utanmasın. Ak bürçekli ananın yeri cennet olsun. Aksakallı babanın yeri cennet olsun. Hakkın yandırdığı çırağın yana dursun. Kadir Tanrı seni namerde muhtaç eylemesin hanım hey!...
70
Türklerde renk sembolizmin temelinde kozmolojik düşünce durmaktadır
Türklerde renk sembolizmin temelinde kozmolojik düşünce durmaktadır. Bu sistemde dünya dört ana yöne bölünerek, her yönün kendi rengi, hayvanı, yıldızı, unsuru (su, ateş, ağaç, maden) vardır. Türk yön tasavvurunda kuzey siyah, güney kızıl, batı ak, doğu ise mavi renkle simgelenmektedir. Bir de merkez belirlenmiştir ki, onun da rengi sarı, unsuru ise topraktır.
71
Bu dünya şeması Türklerde hep varlığını korumuş ve renklerin anlamları bu şemayla bağlantılı olarak ayarlanmıştır. Çok çarpıcı bir örnek Türkiye’ni çevreleyen denizler ve göllerin adlarında saklanmaktadır. Anadolu’nun kuzeyinde Kara Deniz, batısında Ak Deniz, güneyinde Kızıl Deniz, doğusunda ise Gökçe (Sevan) gölünü görebiliriz.
72
Siyah Renk Karanlık, kuzey, boşluk, tahribat, büyü, kötülük, karmaşa, yeraltı dünya, ölüm, yas gibi anlamları içermektedir. Kuzey dışındaki tüm anlamları olumsuz olan kara renk, şeytan ve benzeri yaratıklarla da ilintilidir.
73
Bu renk kendi içinde olumlu ve olumsuz manaları barındırarak, aşırıya kaçtığı zaman zoru, baskıyı, şiddeti, savaşı ifade eder. Kırmızı rengin, onu üzerinde bulundurduğu kişiye, güç, enerji, kendine güven, insanlara hüküm edebilmek, onları yöneltmek ve yönlendirmek gibi özellikleri kazandırmasına inanılmaktaydı. Padişah ve sultanlar hep kırmızı taşlı yüzük takar, kırmızı taht veya koltukta oturmayı tercih ederlerdi. Türk halılarında kırmızı rengin ana renk olması, bu rengin ısıtma, koruma, kollama gibi görevleri üstlenmesinden ireli gelmektedir. Ateşin, güneşin, kudretin, kuvvetin, hükümdarlığın rengidir, hâkimiyet gücünün ifadesidir. Aynı zamanda Türklerde geleneksel olarak gelin, evlilik, düğün ile bağlantı arz etmektedir. Kozmolojideki yönü güneydir.
74
Türk mitolojisinde en sık karşılaştığımız renktir
Türk mitolojisinde en sık karşılaştığımız renktir. Kozmolojideki yönü batıdır. Bazen Gök Tanrı’nın rengi olan mavinin yerine geçerer, onun manasını benimser. Bu renk temizlik, arılık, ululuk, saflık anlamları ifade eder. ”Ak alın”, “‘ak elbise”, “‘ak meydan’” değişlerinde ak renk temizliği, arınmışlığı, dürüstlüğü simgeler. Aynı zamanda devletin adalet ve gücünü, devlet görevlilerinin rütbesinin de simgesi olmuştur. Hun ordusunda üst düzey subaylar beyaz giyerlerdi. Beyazın soyluluk ile bağlantısını Türk dilinde var olan “‘ak soylu’” ifadesinde karşımıza çıkar. Kutadgu Bilig’de sıradan kişiler siyah, beyler ise beyazla nitelendirilmektedirler. Siyah kul rengidir, beyin rengi ise beyazdır.
75
İyi ve Kötü. Elçin Mamedov Grafik çalışma. Azerbaycan, 1985
76
Türklerde dünya şemasında sarı renk merkezin veya yerin rengidir
Türklerde dünya şemasında sarı renk merkezin veya yerin rengidir. Sarı renk bazen altın sarısı olarak ya da sadece altın olarak geçmektedir. Bu renk güneşin simgesi olarak akıl, zihin, idrak, sezgi, iman gibi kavramları içerir.
77
Türklerde Göğü, Gök Tanrını ifade eden kelime olarak kullanılmıştı
Türklerde Göğü, Gök Tanrını ifade eden kelime olarak kullanılmıştı. Aynı zamanda doğu yönün simgesidir. Türklerde gök renk Göklerle bağlantılı olarak manevi yükselişin, dâhili temizliğin, idrakin, Tanrıya doğru yücelen ruhların rengidir. Dede Korkut’ta gök sakallı ifadesi ermişliğe, ululuğa işaret etmektedir. Destanda geçen “” Anam benim için mavi giyip kara sarınsın”cümlesindeki ana fikir, maddi dünyadan el yüzmek, yüzünü Göklere çevirmek, dünya zevklerini unutmak, olmalı. Burada aynı zamanda soyluluğa bir işaret geçmektedir.
78
yeşil Yeşil doğanın rengidir, ot, ağaç ve orman rengi. Doğada mavi ve yeşil renkler hep birlikteler, gök ve yer gibi. İslam öncesi dönemlerde Türklerde bu iki renk arasındaki fark çok belirgin değil, sık sık yer değişmeler olmuştur. Örneğin Uygur metinlerinde doğanın rengi bazen mavi, bazen ise yeşil geçmektedir.(Çoruhlu,2002,s.192) Yeşil, aynı zamanda Dünya Ağacı ve Hayat Ağacı ile bağlantılı olarak zikir edilmektedir. Onun daha çok yer unsuru ile yakınlığı, mavi ile arasındaki esas farkı oluşturmaktadır. İslamiyet sonraki dönemlerde bu renk Müslümanlığın simgesine dönüştü. Erenler, din adamları bu renkte sarıklar kullandılar, yeşil İslam’ın bayrağı mertebesine yücelmiştir. doğanın rengidir, ot, ağaç ve orman rengi. Doğada mavi ve yeşil renkler hep birlikteler, gök ve yer gibi. İslam öncesi dönemlerde Türklerde bu iki renk arasındaki fark çok belirgin değil, sık sık yer değişmeler olmuştur. Örneğin Uygur metinlerinde doğanın rengi bazen mavi, bazen ise yeşil geçmektedir.(Çoruhlu,2002,s.192) Yeşil, aynı zamanda Dünya Ağacı ve Hayat Ağacı ile bağlantılı olarak zikir edilmektedir. Onun daha çok yer unsuru ile yakınlığı, mavi ile arasındaki esas farkı oluşturmaktadır. İslamiyet sonraki dönemlerde bu renk Müslümanlığın simgesine dönüştü. Erenler, din adamları bu renkte sarıklar kullandılar, yeşil İslam’ın bayrağı mertebesine yücelmiştir.
79
Dirse Han’ın oğlu Boğaç Han. Elçin Mamedov Bakı. 1980
80
KIRKLAR:Bu motif, kahramanlar etrafındaki gücü temsil eder
KIRKLAR:Bu motif, kahramanlar etrafındaki gücü temsil eder.Kırk sayısı bazı eşya ve davranışları sınırlar.Oğuz Kağan�ın kırk günde yürümesi, konuşması gibi.Kırk sayısı görünmez aleminden gelen koruyucu, güç verici kutsiyete erişmiş şahısları da simgeler.
81
KIRK YİĞİT: Dirse Han’ın otoritesini temsil eder
KIRK YİĞİT: Dirse Han’ın otoritesini temsil eder. Otorite meraklısı ve tehlikelidirler. Kırk haramiler de aynı şekilde kötüdür. Kürşat ve kırk yiğidi de tarihimizde vardır. KIRK İNCE KIZ: Han Hatun’un otoritesini temsil eder. Vefasız ve düşük karakterli değillerdir. Masallarda 40 güzel kız sık sık karşımıza çıkar.
82
At : Destanlarda önemli bir konuma sahiptir
At : Destanlarda önemli bir konuma sahiptir. Bunun temelinde göçebe kültürün yarattığı zorlayıcı koşullar vardır. Ata bir tür dinsel totem özelliği kazandıran şamanist inançtır. At, kahramanın başarıya ulaşmasında en etkin güçtür.Sahibini korur, ona yol gösterir, tehlikelere karşı uyarır.
83
AK SAKALI İHTİYAR: Destanlarda hakanların akıl danışıp öğüt diledikleri gün görmüş yaşlılar vardır.Derin tecrübeli bu kimseler, geç hakanlara yol ve iz gösterirler.Bu, Türklerin alimlere mukaddes insan gözüyle bakıp ilme değer verdiklerini gösterir. Boğaç Han da Hızır olarak geçer.
84
Anne arketipi – Dirse Han’ın Hatunu
Zeki ve güçlüdür. Aşırı duygusal değildir. Tek başına ziyafet vermesi, Dirse Han’a akıllıca öğütler vermesi, analık içgüdüsü sayesinde oğlunu kurtarması bunları gösterir.
85
Boğaç Han – Kahraman Arketipi
Kahraman yurdundan yola çıkar ve uzak bir ülkeye varır.Yol boyunca başından birçok macera geçer ve sonunda bir ödül alarak ülkesine döner. Kahramanımız av için annesinin yanından ayrılır. Yolda kırk yiğit nedeniyle babasının hışmına uğrar. Sabreder ve bekler. Hızır ve annesi sayesinde iyileşir. Yurduna döner. Babasının zor durumunda ona yardım eder.
86
Bir, Üç, Dört, Beş, Yedi, Dokuz, On iki, Kırk vb
Bir, Üç, Dört, Beş, Yedi, Dokuz, On iki, Kırk vb. sayıların dini bakımdan çeşitli anlamlan bulunmaktadır. Kutsal özellik taşıyan bu sayıların anlamları çeşitli yazılarca nesir biçiminde işlenirken, âşıklar tarafından da şiirlerde sık sık dile getirilmiştir. Bir Sayısı İslâm dininde bir sayısı Allah’ı ifade eder. Allah birdir ve tektir. Dede Korkut’ta… yerde geçen bir sayısı âşıklarımızın dilinde ve telinde: Tanrının birliğine yoktur güman…. Gibi
87
Geleneksel kültürümüzde ve âşıkların dilinde en çok işlenen sayılardan biridir. H.Avni, Şaman dininin esaslarına göre âlem üç bölümden meydana gelmiştir, deyip bunları: a) Yeryüzü (orta dünya) b) Yer altındaki karanlık dünya (aşağıdaki dünya) c) Gökteki nur âlemi (yukarıdaki dünya) biçiminde açıklamaktadır(1)
88
Dede Korkut hikâyelerinden de üç sayısının 43 defa aldığı görülmektedir. Bunlardan bazıları şöyledir. • Bamsı Beyrek hikâyesinde Bey yiğit, düşmandan esir bezirgan ve malları kurtarınca karşılık olarak üç şey beğenir. • Dede Korkut’un yakarışı ile Deli Kaçar’ın eli yukarıda kalınca, bacısını vermeye razı olur ve üç kere ağızından ikrar eyler.
89
• Çoban sapan ile yere bir taş atınca o yerde üç yıl ot bitmez.
• Dirse Han Oğlu Boğaç han hikâyesinde Dirse Han’ın oğlu Boğaç, üç kabile çocuğu ile aşık oylar, üzerine gelen boğadan üç oğlan kaçar Boğaç kaçamaz. • Bayındır han Begil’i üç gün av eti ile besler.
90
"Kırk" Sayısı Doğumdan sonra kırk gün içinde bulunan anne ve bebeğe "kırk" denir. Kırk çıkması, anne ve bebek için önemli bir olay olarak kabul edilir. İnanışa göre, çocuk ayaklarını basmazsa ve gelişmezse buna "kırk bastı" denir.
91
Kırklı çocuğun elbise ve bezlerinin suyunun dışarı atılmayacağına inanılır.
Oğuz Kağan ve Satuk Buğra Han Destanlarında, kırk sayısına sıkça rastlanır. Oğuz, kırk günde yürür. Boğaç Han’ın yarası 40 günde iyileşir.
92
Dede Korkud'ta da kırk yiğit, kırk namert, kırk er, kırk otağ, kırk gün kırk gece gibi ifadelerle yüz yerde karşımıza çıkmaktadır. Kırk yiğit motifinde olduğu gibi, kırk kız motifi de bütün Türk destan ve masallarında çok geçer. Bey ve beyin oğlunun kırk yiğidi bulunduğu gibi hanımların da kırk kızı bulunur. Anadolu'da yer isimlerinde de Kırkağaç, Kırklareli, Kırkpınar, Kırktepe, Kırkkuyu, Kırkkavak gibi rastlanmaktadır.
93
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER
Benzer bir sunumlar
© 2024 SlidePlayer.biz.tr Inc.
All rights reserved.