BİÇİMBİLİM Bugün biçimbilim adı altında yapılan araştırmaların, sözcüklerin kökenlerinin saptanması,ek ve kök olarak belirlenmeleri, dilbilgisinin en.

... konulu sunumlar: "BİÇİMBİLİM Bugün biçimbilim adı altında yapılan araştırmaların, sözcüklerin kökenlerinin saptanması,ek ve kök olarak belirlenmeleri, dilbilgisinin en."— Sunum transkripti:

1 BİÇİMBİLİM Bugün biçimbilim adı altında yapılan araştırmaların, sözcüklerin kökenlerinin saptanması,ek ve kök olarak belirlenmeleri, dilbilgisinin en çok işlenen konuları köken bilgisinin içerisindedir

2 Dildeki öğelerin ve temel anlam taşıyan bütün ekleri çıkarıldıktan sonra arta kalan bölümüne kök denir. Türkçeden örnek verecek olursak iç-,ye- gibi eylem köklerini;az, yol gibi ad köklerini gösterebiliriz

3 Türemiş kök ise yalın görünümde olan ancak daha küçük birimlere indirgenebilen alış-,yapış- gibi öğelerdir Gövde bir sözcüğe getirilen ekler çıkarıldıktan sonra kalan bölüm olarak tanımlanabilir. Ekler bulundukları yere göre önek, içek ve sonek olarak adlandırılırlar.

4 Sözcüğün başına ön sesten önce gelen eklere önek adı verilir ve sözcük türetmede kullanılır.Türkçede bu ek bulunmaz. İçek doğrudan sözcük kök ya da gövdesine eklenen eklerdir.Türkçede bulunmayan, daha çok bükümlü dillere özgü olan bu ek kimi zaman birleşik sözcük oluşturulurken iki sözcüğün arasında bulunur.

5 Sonek adını alan eklerin en güzel örneklerini bağlantılı dillerde ve bu dillerin en özgünü olan Türkçede buluruz (al-dır-t-a-maz-lar-mış) Kimi zaman çekimde kimi zaman sözcük türetmede kullanılan bu öğeler dünya dillerinde önek ve içekten daha sıktır.

6 SÖZCÜK TÜRLERİ Sözcük türlerini Türkçedeki örneklerini temel alarak 8 bölümde toplayabiliriz: 1)Ad 2)Önad 3)Belirteç(zarf) 4)Adıl(zamir) 5)İlgeç 6)Bağlaç 7)Ünlem 8)Eylem(fiil)

7 Sözcük türleri içinden ad, önad ve adıl ad soylu öğeler olarak benimsenir. Dilbilimde sözcük türlerini doğrudan doğruya ilgilendiren dilbilgisel kavramları kısaca şöyle sıralayabiliriz: cinsiyet, sayı, kişi, durum, zaman, kip, görünüş

8 AD Ad, doğadaki canlı ve cansız varlıkları, düşünce, duygu, olay ve durumları adlandıran öğelerdir. Adlar gösterdikleri nesnelerin tek bir kişi, belli bir varlık ya da düşünce oluşuna göre özel ad ve aynı türden varlıkların tümünü anlatan tür adı olmak üzere ikiye ayrılır.

9 Özel adların her dilde genel olarak tür adlarından gelme olduğu, kökeninin tür adına dayandığı görülmektedir. Türkçedeki kaya, güneş, tunç…gibi. Adlar değişik açılardan çeşitli kümelere türlere ayrılmıştır. Adlar gösterdikleri kavramlar açısından :

10 1)Gösterdikleri, belirttikleri nesnelere göre somut ad ya da soyut ad 2)İş ve eylem adı : çevirmek, ayırma gibi 3)Araç adı: keser, elek, açacak gibi 4)İşi yapan kimseler için kullanılan adlar: kunduracı, konuşmacı,yazar 5)Topluluk adı :sürü,bölük gibi 6)Küçültmeli ad: yavrucuk çocukcağız gibi

11 CİNSİYET KAVRAMI VE ADLARDA CİNSİYET
Türkçede adların cinsiyeti yoktur. Kimi dillerde ise canlı-cansız, somut-soyut bütün nesneleri karşılayan sözcüklerin cinsiyeti söz konusudur

12 BELİRTME ÖĞESİ Türkçede ve Altay dillerinde belirtme öğesi yoktur. Eğer belli bir kişi ya da nesne anlatılmak isteniyorsa -çocuk dışarıdadır- örneğinde olduğu gibi doğrudan doğruya öznenin söylenmesi yeterlidir. Herhangi bir çocuk söz konusuysa-bir çocuk- denir.

13 Tamlama kurulurken –in ekiyle oluşturulan öğeler ( çocuğun giysisi gibi )belirli bir tamlamadır; dolaylı olarak belli bir kişiyi, belli bir kavramı yansıtır.

14 AD DURUMU Bugünkü Türkiye Türkçesinde bildiğimiz altı durumun dışında başka dillerde daha durumun bulundu bilinmektedir. Ad durum çeşitlerini şöyle sıralayabiliriz: a-Yalın durum : Türkçe sözcükler için adın sonek almamış durumdur.Bükümlü dillerde ise adın büküme uğramamış biçimine denir.Türkçe ev ,düşünce, gibi

15 b-Belirtme durumu :Adın gösterdiği şeyin belli bir nesne, bilinen bir varlık olduğunu açıklar.(ev-i satmışlar) c-Yönelme durumu : Adla gösterilen nesneye, varlığa bir yönelme gösterir ;ancak bu durum her dilde, Türkçede olduğu gibi belli bir biçim değişikliğiyle dile getirilmeyebilir

16 d-Kalma durumu : Adla gösterilen nesnenin içinde olma, üzerinde bulunma anlatır. (Kitapta ,tatilde)
e-Çıkma durumu:Temel görevi adla gösterilen nesneden çıkma, ayrılma belirtmekle birlikte(otobüsten indim) ,başka anlamların dile getirilmesine de yarar. Örneğin bir nesnenin yapıldığı, ilişkili olduğu maddeyi belirtir(taştan heykel, bezden bebek)

17 f-Tamlayan durumu: Bu durum adın bir başka kavramla ilişkisini,bağlantısını anlatır.Türkçede bu durumu dile getiren –in soneki belirtili tamlama kurarak dolaylı adın gösterdiği nesneyi belli etmeye yarar.(Kadının terzisi) g-Eşitlik durumu: Bir eşitlik, bir benzerlik ya da karşılaştırma söz konusudur

18 ça/-çe/ca/ce ekiyle oluşturulur
ça/-çe/ca/ce ekiyle oluşturulur.Akıllıca davranmış, kibarca konuşmak, erkekçe dövüşmek gibi kullanımlarda nitelikte bir eşitlik sağladığı bellidir h)Araçlı durum:Nesnenin bir araç olarak kullanıldığını,nesneden yararlanıldığını gösterir. Bu kavram ile ilgeciyle de anlatılır.(bıçakla kesmek,kalemle yazılmış gibi)

19 HAVVA ÜNAL 20110954039 TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ(2.ÖĞRETİM)