Risk Değerlendirmesi ÇEV 438 Çevre Yönetimi Bahar Dönemi

... konulu sunumlar: "Risk Değerlendirmesi ÇEV 438 Çevre Yönetimi Bahar Dönemi"— Sunum transkripti:

1 Risk Değerlendirmesi ÇEV 438 Çevre Yönetimi 2013-2014 Bahar Dönemi
Hicran ALTUĞ 04/06/2014

2 İçerik Risk kavramı Risk değerlendirmesinin elemanları
Karsinojen maddeler için risk değerlendirmesi Karsinojen olmayan maddeler için risk değerlendirmesi Risk değerlendirmesinin sınırlılıkları

3 1.RİSK KAVRAMI Risk : Basit olarak zarara, hastalığa ya da ölüme uğrama (istenmeyen belirli bir sonuç) olasılığı olarak kabul edilir. Risk : (İstenmeyen bir sonucun olasılığı) x (Etkinin büyüklüğü) Riski azaltmanın yolları: *Etkinin büyüklüğünü azaltmak (maruz kalan kişi sayısını azaltmak vb.) *Olayın geçrekleşme olasılığını azaltmak

4 ÖRNEK: Amerikan halkının çeşitli nedenlere bağlı ölüm riski
Ölüm nedeni Bu nedene bağlı olarak gerçekleşen yıllık ölüm sayısı*** Bu nedene bağlı yaklaşık Odds değerleri Bu nedene bağlı ömürboyu ölüm riski Hastalık (her tür) 1/1,1 9,1*10-1 Kalp hastalığı 1/2,7 3,7*10-1 Kanser (her tür) 1/4,4 2,3*10-1 Kaza (her tür) 95.000 1/22 4,5*10-2 Diyabet 37.000 1/57 1,8*10-2 İntihar 31.000 1/68 1,5*10-2 Cinayet 21.000 1/100 1,0*10-2 Yangın 4.800 1/440 2,3*10-3 Hamilelik ile ilişkili 470 1/4.500 2,2*10-4 Taşkın 58 1/ 2,8*10-5 Gıda zehirlenmesi 2 1/ 9,1*10-7 ***Bu ölüm verileri 1988 yılı içindir yılındaki Amerika nüfusu 245 milyon kişidir ve ülke genelinde tüm nedenlere bağlı yıllık toplam ölüm sayısı 2 milyondur. Kaynak: Rubin, 2001 “Introduction to Engineering and the Environment”

5 Çevresel sorunlar ile ilişkili sağlık problemlerine örnekler:
Hava kirliliği ile ilişkili solunum yolu hastalıkları (astım, bronşit, KOAH, solunum fonksiyonlarında azalma) İçme sularındaki biyolojik kirlilik ile ilişkili salgınlar (ishal vs.) Gürültü kirliliği ile ilişkili işitme kaybı İçme suyundaki toksik maddeler (arsenik vs.) ile ilişkili kanser vakaları Soluma yolu ile toksik çevresel bileşenlere (asbest, radon, organik karsinojen bileşenler vs.) maruz kalım ile ilişkili kanser vakaları Radyoaktif sızıntı ile ilişkili sağlık sorunları Ağır metal (kurşun, civa vb.) maruz kalımı ile ilişkili zihinsel hastalıklar Hava kirliliği ile ilişkili akciğer kanseri vakaları Zehirlenmeye bağlı ölüm (CO - kurşun zehirlenmesi vs.) Çevresel felaketlere (nükleer kaza, taşkın, patlama, inversiyon vs.) bağlı toplu ölümler Elektromanyetik alanların (baz istasyonu vs.) yakınında yaşama sonucu ortaya çıkan kanser vakaları

6 2.RİSK DEĞERLENDİRMESİ 2.1. Tehlike analizi
2.2. Doz-yanıt değerlendirmesi 2.3. Maruziyet değerlendirmesi 2.4. Risk karakterizasyonu Tehlike analizi Maruziyet değerlendirmesi Doz-yanıt değerlendirmesi Risk karakterizasyonu

7 2.1.Tehlike Analizi Tehlike: Çevresel kirleticinin insan sağlığı için zarar oluşturabilme potansiyeli Tehlike analizi, bir kimyasal maddenin neden olduğu olumsuz etki tiplerinin, duyarlı populasyon grupları ve hayvanlarda gözlenen etkilerin insanda görülme olasılığı da dahil olmak üzere, kalitatif olarak değerlendirilmesidir. Tehlike nasıl tespit edilir? Laboratuvar çalışmaları Hayvan deneyleri Epidemiyolojik çalışmalar vs.

8 2.2.Doz-Yanıt Değerlendirmesi
Tehlike analizi sonucunda çevresel kirleticinin insan sağlığı için herhangi bir olumsuz etkisi olabileceği tespit edilmişse, bir sonraki aşama doz-yanıt değerlendirmesidir. Doz-yanıt değerlendirmesi: bir etkene maruz kalma dozu ile o etkene verilen biyolojik yanıt arasındaki ilişkinin incelenmesi olarak tanımlanabilir. Doz-yanıt ilişkileri hem karsinojen maddeler hem de karsinojen olmayan maddeler için incelenebilir. Doz-yanıt ilişkileri ile ilgili bilgilerin yeterli olmaması durumunda, doz-yanıt değerlendirmesinin yapılabilmesi oldukça zordur.

9 Doz – Yanıt ilişkisi Doz: Vücuda alınan maddenin miktarı (mg/kg-gün)
*Özellikle karsinojen maddeler için doz miktarları vücut ağırlığına göre normalize edilerek uzun süreler boyunca maruz kalınan günlük doz olarak verilir. *Doz-yanıt ilişkisi verileri genellikle hayvan deneyleri ile elde edilir.

10 Örnek Karsinojen bir kimyasal madde için doz-yanıt ilişkisinin elde edilebilmesi amacıyla deney hayvanları ile bir laboratuvar çalışması gerçekleştirilmiştir. Toplam 100 fareden oluşan populasyonda, kimyasala 1 mg/kg-gün’lük dozda maruz kalınması sonucunda, 2 hayvanın tümör geliştirdiği (%2 kanser oranı) görülmüştür. İnsanların incelenen kimyasala maruz kaldıkları tipik doz 1 x 10-5 mg/kg-gün olarak bilinmektedir. Doz-yanıt ilişkisinin doğrusal olduğu ve insanlar ile farelerde hastalık insidansının aynı miktarda olduğu kabulu ile, düşük dozdaki kanser hızını tespit etmek için kaç fare ile çalışmak gerekir? İnsanların maruz kaldığı tipik doz farelere uygulanan dozdan 105 kat daha düşüktür. Buna göre, doz-yanıt ilişkisinin doğrusal olduğu kabulu ile, düşük dozda farelerde tümör geliştirme oranı da %2’den 105 kat daha düşük (yani 2 x 10-5) olacaktır. Yüksek dozda 100 fareden 2’sinde tümör geliştiğine göre, düşük dozda aynı sayıda farede tümör gözlenebilmesi için 107 (10 milyon) adet fare ile deney yapılması gerekir ki, bu durum uygulanabilirlik açısından oldukça zordur. Farelerin bir kısmı da diğer nednelere bağlı tümör geliştirebileceğinden, test edilen kimyasallara maruz kalmayan farelerin de (kontrol grubu) gözlenmesi gerekir ki, bu durumda deney hayvanı sayısının 107’den fazla olması gerekir.

11 Karsinojen maddeler için doz-yanıt ilişkisi
Karsinojen bir kimyasal için doz-yanıt ilişkisi genellikle eşik değerinin olmadığı (sıfırın üzerindeki herhangi bir dozun risk teşkil etmesi) doğrusal bir ilişkiyi varsayar. Bununla birlikte, bazı durumlarda doğrusal olmayan ilişikler de kullanılabilmektedir.

12 Karsinojen olmayan maddeler için doz-yanıt ilişkisi
Karsinojen olmayan bir kimyasal için doz-yanıt ilişkisi. Bu ilişkiler tipik olarak olumsuz etkinin görülmeyen başlandığı bir eşik doz değerine sahiptir.

13 2.3.Maruz Kalım Değerlendirmesi
Maruz kalım değerlendirmesi, bir maddeye maruz kalımın büyüklüğünün, sıklığının, süresinin ve maruz kalma yolunun belirlenmesi ya da kalitatif/kantitatif olarak tahminde bulunulmasıdır MARUZİYET YOLLARI Soluma (hava) Ağız yolu ile maruz kalım (yiyecek, su, toz) Deri yolu ile maruz kalım (absorbsiyon, temas)

14 Maruz kalım yollarının gösterimi (Kaynak: U. S
Maruz kalım yollarının gösterimi (Kaynak: U.S. EPA Environmental Protection Agency, 1956) Kaynak: Ortolano, 1997, “Environmental Regulation and Impact Assessment”, Şekil17.4, sy388

15 ÖRNEK: Çevresel risk değerlendirmelerinde kullanılan standard maruz kalım faktörleri (USEPA, 1991)
Bölge yakınında arazi kullanımı Maruz kalım yolu Günlük alım Maruz kalım frekansı (gün/yıl) Maruz kalım süresi (yıl)*** Vücut ağırlığı (kg) Evsel ve tarımsal Su içilmesi 2 litre 350 30 70 Toprak ve tozun ağız yolu ile alımı 200 mg (çocuk) 6 15 (çocuk) 100 mg (yetişkin) 24 70 (yetişkin) Kirleticilerin solunması 20 m3 (toplam) 15 m3 (iç ortam) Ticari/endüstriyel 1 lt 250 25 50 mg Iş günü boyunca 20 m3 Tarımsal Gıdaların yenerek vücuda alınması 42 g (meyve) 80 g (sebze) Rekreasyon Balık avlama ve yeme 54 g ***Bu değerler sadece karsinojen olmayan kimyasallar içindir, karsinojenler için değer 70 yıldır. Kaynak: Rubin, 2001 “Introduction to Engineering and the Environment”, Tablo 14.2, s598

16 Örnek Kurşunun vücut tarafından absorplanması
Bir çocuk tarafından soluma ve ağız yolu (yiyecek, su ve toz) ile vücuda alınan ve absorplanan günlük kurşun miktarını hesaplayınız. Her bir maruz kalım yolu için günlük alım, absorplama oranı ve kurşun derişimi aşağıdaki şekilde verilmektedir. Havanın solunması Alım hızı Uhava = 10 m3/gün Suyun ağız yolu ile alım hızı (içme) Usu = 1,4 litre/gün Gıdaların ağız yolu ile alım hızı (yeme) Ugıda = 1 kg/gün Tozların ağız yolu ile alım hızı Utoz = 0,1 g/gün Chava = 1 μg/m3 Absorplama faktörü fhava=0,3 Csu = 10 μg/litre Absorplama faktörü fsu=0,5 Cgıda = 0,1 μg/gram Absorplama faktörü fgıda=0,5 Chtoz = 500 μg/gram Absorplama faktörü ftoz=0,3 Kaynak: Rubin, 2001 “Introduction to Engineering and the Environment”, Örnek 10.4, s416

17 A = C x U x F Örnek (devam) Toplam: 75 μg kurşun/gün Hava
Her bir maruz kalım yolu için vücut tarafından absorplanan kurşun miktarı; A = C x U x F C: Derişim U: Alım hızı F: Absorplama oranı Toplam: 75 μg kurşun/gün Hava 1 μg/m3 x 10 m3/gün x 0,3 = 3 μg kurşun/gün Su 10 μg/litre x 1,4 litre/gün x 0,5 = 7 μg kurşun/gün Gıda 0,1 μg/gram x gram/gün x 0,5 = 50 μg kurşun/gün Toz 500 μg/gram x 0,1 gram/gün x 0,3 = 15 μg kurşun/gün

18 Örnek: Hava kirleticilerine maruz kalım
Maruz kalım hesaplamalarında önemli iki parametre maruz kalımı temsil eden ajan maddenin ölçüsü (derişim) ve bu maddeye maruz kalınan süredir. Bununla birlikte, “maruz kalım” terimi kavramsal olarak “derişim” teriminden farklıdır ve bir ortamda yüksek derişimlerin ölçülmesi o ortamda maruz kalımın da fazla olmasını zorunlu kılmaz. Küresel ölçekte bakıldığında, insanların zamanlarının büyük kısmını kapalı ortamlarda geçirmeleri dolayısıyla, hava kirleticilerine maruz kalımın önemli kısmı da kapalı ortamlarda gerçekleşmektedir. Diğer yandan, hava kirleticilerinin sağlık etkilerinin belirlenmesinde “toplam maruz kalım” ın değerlendirilmesi önerilmektedir. Toplam maruz kalım, kirletici maddelerin dış ortam ve farklı iç ortam derişimleri ile bu ortamlarda geçirilen süreleri dikkate almaktadır.

19 Örnek: Hava kirleticilerine maruz kalım

20 2.4.Risk Karakterizasyonu
Risk değerlendirmesinin en son basamağı olan risk karakterizasyonunda, incelenen kimyasallar için maruz kalım değerlendirmesi ve doz-yanıt ilişkileri birlikte kullanılarak incelenen sağık riskleri (kanser ya da diğer hastalıklar) hesaplanır. Bu basamakta, maddenin belirli bir populasyonda potansiyel ya da bilinen olmusuz etkilerinin ortaya çıkma olasılığı ve şiddetinin, katılan bilinmezlik faktörlerini de dikkate alarak, kalitatif ve/veya kantitatif olarak kestirilmeye çalışılır.

21 Çevresel kirleticilerin insan sağlığı ile ilgili oluşturduğu risklerin değerlendirilmesi ve azaltılması için; riskler iki kategoride sınıflandırılır; *Kanser *Diğer hastalıklar ve riskler

22 3.KARSİNOJEN MADDELER İÇİN RİSK DEĞERLENDİRMESİ
3.1. Kronik günlük alım 3.2. Potency faktörü 3.3. Yaşam boyu kanser riski 3.4. Kabul edilebilir risk

23 3.1.Kronik Günlük Alım Kronik günlük alım kavramı karsinojen maddeler için kullanılmaktadır ve bir kişinin, vücut ağırlığına göre normalize edilmiş, tüm yaşam süresi boyunca aldığı günlük dozu belirtmektedir. CDI hesaplamalarında yetişkinler için tipik ağırlık olarak 70 kg değeri kullanılmaktadır. CDI: Chronic Daily Intake (mg/kg-gün) Kronik günlük alım (mg/kg-gün) = Ortalama günlük doz (mg/gün) Vücut ağırlığı (kg)

24 Örnek Kentsel bir bölgede havadaki ortalama formaldehit derişimi 4,6 μg/m3’dür. Solunan tüm materyalin vücut taradından alındığı kabul edilirse, tipik bir yetişkin tarafından alınan günlük ortalama doz (mg/kg-gün) ne kadardır? Tipik bir yetişkinin 70 kg ağırlığında olduğu ve günde 20 m3 hava soluduğu kabul edilebilir. Buna göre, tipik bir yetişkinin bir günde soluduğu toplam formaldehit miktarı; (4,6 μg/m3) x (20 m3/gün) = 92 μg/gün’dür. Vücudun birim ağırlığı başına alınan ortalama kimyasal doz ise; (92 μg/gün) x (1 mg/1.000 μg) x ( 1/70 kg) = 1,3 x 10-3 mg/kg-gün’dür.

25 3.2.Potency Faktörü Karsinojen bir maddeye maruz kalım sonucu ortaya çıkacak tümör gelişme riskinin hesaplanması için kronik günlük alım değerinin “potency faktör” isimli katsayılar ile çarpılması gerekir. Potency faktörü değerleri her bir kimyasal için üretilen doz-yanıt ilişkilerine dayanılarak belirlenen katsayılardır. Bu değer karsinojen kimyasalın 1 mg/kg-gün’lük kronik günlük alımına karşılık kanser riskindeki artışı ifade eder. Karsinojen maddeler için doz-yanıt ilişkisinin doğrusal olduğu kabulune göre, potency faktörü doz-yanıt doğrusunun eğimini verir. PF: Potency Faktörü (mg/kg-gün)-1

26 Seçilen bazı karsinojen kimyasallar için potency faktörü değerleri
(mg/kg-gün)-1 Oral PF Soluma yolu PF Metaller ve inorganikler Arsenik 1,5 50 Berilyum 4,3 8,4 Kadmiyum - 6,3 Krom 6 42 Organik bileşenler Benzen 5,5 x 10-2 2,9 x 10-2 Benzo(a)pyrene (BaP) 7,3 3,1 Kloroform 6,1 x 10-3 8,1 x 10-2 1,4 Dioksin 1,1 x 10-2 Fomaldehit 4,5 x 10-2 Methylene chloride 7,5 x 10-3 1,65 x 10-3 PCB’ler 0,4-2,0 Tetrachloroethylene 5,2 x 10-2 2,0 x 10-3 Trichloroethylene (TCE) 6,0 x 10-3

27 3.3.Yaşamboyu Kanser Riski
Doğrusal doz-yanıt ilişkilerine dayanarak hesaplanan yaşamboyu kanser riski Yaşamboyu Kanser Riski = Kronik Günlük Alım x Potency Faktörü

28 Örnek Bir endüstriyel tesis atmosfere formaldehit salmakta ve civardaki yerleşim bölgesinde ölçülen en yüksek derişim seviyeleri 4,6 μg/m3 olarak belirtilmektedir. Bu bölgede yaşayan bir yetişkin için yaşamboyu kanser riskini hesaplayınız? Önceki örnekten; Tipik bir yetişkinin 70 kg ağırlığında olduğu ve günde 20 m3 hava soluduğu kabul ederek, bir günde soluduğu toplam formaldehit miktarı; (4,6 μg/m3) x (20 m3/gün) = 92 μg/gün olarak hesaplanır. Buna göre, kronik günlük alım; (92 μg/gün) x (1 mg/1.000 μg) x ( 1/70 kg) = 1,3 x 10-3 mg/kg-gün’dür. Tablodan formaldehitin soluma için potency faktörü 4,5 x 10-2 (mg/kg-gün)-1 olarak bulunur. Yaşam boyu kanser riski= CDI x PF = (1,3 x 10-3) x (4,5 x 10-2) = 5,8 x 10-5

29 3.4.Kabul edilebilir risk Karsinojen bir madde için hangi risk seviyesi kabul edilebilirdir? EPA 10-6 (milyonda bir) ya da daha küçük yaşam boyu riskin kabul edilebilir olabileceğini, diğer yandan 10-3 (binde bir) ya da daha büyük yaşam boyu riskin ciddi/ önemli bir seviye olarak alınması gerektiğin bildirmiştir.

30 Örnek Atmosfere formaldehit salan endüstriyel tesis örneğinde, tesisin yakınındaki yerleşim bölgesinin nüfusu kişi ise, hesaplanan kanser riskine dayalı yaşam boyu ve yıllık kanser vakası sayısını bulunuz. Bulduğunuz değerleri ABD’ndeki kansere dayalı ölüm oranları ile karşılaştırınız. Önceki örnekte sözkonusu endüstriyel tesisten kaynkalanan formaldehit derişimlerine dayalı kanser riski 5,8 x 10-5 olarak hesaplanmıştı. Yaşam boyu toplum riski= (5,8x10-5 kanser/yaşam boyu)x( kişi) = 1,7 yaşam boyu kanser vakası 70 yıllık ömür varsayımına göre, yıllık kanser vakası sayısı = 1,7/70 = 0,024 kanser/yıl ABD’ndeki yıllık kansere bağlı ölüm oranı = ( kansere bağlı ölüm/yıl)/ 245 milyon kişi = 196 kansere bağlı ölüm/ kişi Örnekteki yerleşim bölgesindeki kansere bağlı ölüm oranı =(196 kansere bağlı ölüm/ kişi)x( kişi) =59 kansere bağlı ölüm/yıl Genel verilerden yola çıkarak örnekteki yerleşim bölgesinde yılda kansere bağlı 59 ölüm gerçekleştiği hesaplanmıştır. Endüstriyel tesisin emisyonlarından kaynaklanan yıllık 0,024 kanser vakası bu oran ile karşılaştırıldığında, göreceli olarak küçüktür.

31 Örnek: Kontamine bölgeler
Yıllar önce eski bir fabrikanın benzen atıklarının boşaltıldığı bilinen bir arazi günümüzde çocuk parkı olarak kullanılmaktadır. Çocuk parkından alınan toprak numunlerindeki benzen derişimi 0,9 mg/kg (0,9 ppmw) olarak ölçülmüştür. Bölgede benzen ile ilgili diğer bir maruz kalım yolu bulunmamaktadır. Bu park alanı çocukların oynaması için güvenli midir? Hesaplamalarda bir çocuğun parkta günde 4 saat, yılda 350 gün ve 10 yıl boyunca oynadığını kabul ediniz. Bir çocuğun ağırlığının 15 kilo olduğu ve günde 200 mg toprak yediği kabul edilirse, kronik günlük alım şu şekilde hesaplanabilir; CDI: Topraktaki derişim x Günlük toprak alımı x Toplam maruz kalım süresi Vücut ağırlığı Toplam yaşam süresi Tabloya ögre benzenin ağız ile alım için potency faktörü 5,5 x 10-2 (mg/kg-gün)-1’dir. Yaşam boyu kanser riski= CDI x PF = (2,7 x 10-7) x (5,5 x 10-2) = 1,5 x 10-8 Risk 10-6’dan daha küçük olduğu için kabul edilebilir seviyededir. Bu seviye yalnızca 10 yıl değil yaşam boyunca maruz kalınsa bile 10-6’dan daha düşük olacaktır.

32 4.KARSİNOJEN OLMAYAN MADDELER İÇİN RİSK DEĞERLENDİRMESİ
4.1. Referans doz 4.2. Tehlike katsayısı (hazard quotient)

33 4.1.Referans doz Referans doz (RfD) genellikle karsinojen olmayan kimyasallar için kullanılan bir terimdir. Özellikle çocuklar gibi hassas gruplar da dahil olmak üzere, insan populasyonlarında yaşam boyu herhangi bir olumsuz etki oluşturmadan alınabilecek günlük oral alım düzeyidir. Olumsuz etki gözlenmeyen seviye (NOAEL) (No Observed Adverse Effect Level). Bir maddeye maruz kalınmasıyla olumsuz bir etkinin görülmediği en yüksek dozdur. RfD (mg/kg-gün) = NOAEL / (UF x MF) Burada; UF: Belirsizlik faktörü MF: Modifying faktörü

34 Örnek Asetona maruz kalım ile ilgili hayvan deneylerinde olumsuz bir etkinin görülmediği seviye (NOAEL) olarak 100 mg/kg-gün değeri belirlenmiştir. Bu veriler yarı-kronik etkileri temsil etmektedir. Modifying faktörü (MF) 1 olarak verilmiştir. Referans dozu hesaplayınız. Belirsizlik faktörünün hesaplanması için 3 adet belirsizlik kaynağı belirlenmiştir; 1.Hayvan deneylerine dayanılarak insan maruz kalımı için hesaplama yapılması (interspecies effects) 2.Deney hayvanları arasındaki farklığa dayalı belirsizlik (intraspecies effects) 3.Yarı akut etki gözlemi ile kronik etkilerin tahmin edilmeye çalışılması Üç adet belirsizlik kaynağı dikkate alındığından, belirsizlik faktörü UF = 10 x 10 x 10 = olarak hesaplanmıştır. Referans doz (RfD); RfD = NOAEL = 100 mg/kg-gün = 0,1 mg/kg-gün UF x MF (1.000) x (1) olarak hesaplanır.

35 Seçilen bazı kimyasallar için referans doz değerleri
(mg/kg-gün) Oral RfD Soluma yolu RfD Metaller ve inorganikler Arsenik 3x10-4 - Berilyum 2x10-3 5,7x10-6 Kadmiyum 1x10-3 (beslenme) 5x10-4 (su) 6,1 Krom 6 3x10-3 2,86x10-5 Organik bileşenler Toluene 0,2 0,114 Xylene 2,0 Kloroform 1 x 10-2 Carbon disulfide 0,1 Fomaldehit Methylene chloride 6,0 x 10-2 0,857 Stryrene 0,286 Tetrachloroethylene 0,171

36 4.2.Tehlike katsayısı Kabul edilebilir risk
Tehlike katsayısı (hazard quotient) tahmini maruz kalma dozunun referans doza oranlanması ile elde edilen bir değerdir. Tehlike katsayısı (HQ) = Maruz kalım periyodu boyunca günlük ortalama doz (mg/kg-gün) Referans doz (RfD) (mg/kg-gün) Farklı kimyasalların aynı anda bulunduğu durumda teklike indeksi her bir kimyasal ya da maruz kalım yolu için belirlenen tehlike indekslerinin toplanması ile elde edilir. Tehlike indeksi (HI) = Σ (HQ)i N i=0 Kabul edilebilir risk Karsinojen olmayan kimyasallar için kabul edilebilir risk değeri HQ ≤ 1,0 olarak alınmaktadır.

37 5. RİSK DEĞERLENDİRMESİNİN SINIRLILIKLARI
5.1.Belirsizlik kaynakları 5.2. Belirsizlik değerlendirmesi Risk değerlendirmesinde kullanılan 4 aşamada mutlaka bir belirsizlik söz konusudur.

38 5.1. Belirsizlik kaynakları
Tehlikenin analizi; tehlikeli maddelerin tanımlanması, ölçülmesi ve sayısallaştırılması esnasında yapılabilecek hatalar, karsinojen maddelerin tespit yönteminden kaynaklanan belirsizlikler Doz-yanıt değerlendirmesi; referans doz ve karsinojenlik faktörüne ilişkin belirsizlikler (çoğu kirleticinin, belirli maruz kalma şekilleri için karsinojen bilgisi mevcut değildir. Bu bilgiler mevcut olsa bile bu bilgilerin oluşturulmasında kullanılan ekstrapolasyon yöntemi (test hayvanlarından insana geçiş) önemli derecede belirsizlik içermektedir) Maruz kalım değerlendirmesi; maruz kalmanın süresi ve sıklığına dair öngörülere, arazi kullanımının tahminine ve kullanılan kimyasal madde taşınma modellerde yapılabilecek hatalar Risk karakterizasyonu; nadir durumlar, sinerjistik özellikler, çevresel şartlar, deney hayvanına özgü özellikler ve deneye ait çevresel özelliklerin farklılaşmasına ilişkin bilgiler içermezler.

39 5.1. Belirsizlik değerlendirmesi
Risk değerlendirmesi sürecindeki belirsizliğin tahmininde Monte Carlo simülasyon teknikleri kullanılabilir. Bu tür tekniklerin kullanılması, özellikle tehlikeli atık sahasının risk belirlenmesi çalışması gibi çok sayıda değişken içeren çalışmalarda büyük önem taşımaktadır. Sayısal risk değerlendirmesi halen gelişmekte olan bir yöntemdir. Bu alanda kullanılan verilerin artması ve olgunlaşması ile risk hesaplamalarındaki belirsizlik de azalma gösterecektir.