Politika Etiği & Biyoetik,Tıp etiği

... konulu sunumlar: "Politika Etiği & Biyoetik,Tıp etiği"— Sunum transkripti:

1 Politika Etiği & Biyoetik,Tıp etiği
İŞ YAŞAMINDA ETİK Politika Etiği & Biyoetik,Tıp etiği Ders 5 Yrd. Doç. Dr. Meral Elçi

2 Politika, yönetme sanatı
Politikanın hepimizin kafasında farklı anlamları vardır: Politika nedir? Hükümet icraatlarını etkileme, değiştirme veya yönlendirme işidir. Devlet yönetimini veya kontrolü ele geçirme ve elde tutma bilgisi veya sanatıdır. Birey ve gruplar arasında güç ve liderlikle ilgili olan rekabettir. Birtakım hünerlerle, çoğu kez dürüst veya ahlaki olmayan şekilde uygulamalarla karakterize edilen etkinliklerdir. Politika, yönetme sanatı veya bilimidir.

3 Politikanın en temel özelliklerinden biri, çıkar çatışmaları ile dolu olmasıdır. Politika etiği Politikacılar, insanların yaşamsal çıkarları hakkında karar verirler. Bireylerin yaşamsal çıkarları ile böylesine doğrudan karar alırken, işin sonunda, çatışmaya dönmesini önlemenin tek yolu, bu kararların çok sağlam bir haklılık zeminine oturtulmasıdır.

4

5 Politikacıların sergileyebildiği etik dışı davranışlar
Açık anayasa ihlalleri Kişisel çıkarlar için parti değiştirilmesi Partizanca yapılan atamalar Seçim kaybeden milletvekillerinin Kamu İktisadi Teşebbüsleri yönetim kurullarında görevlendirilmeleri Nakiller, terfiler, kayırmalar, Kariyer vaadleri Banka kredilerinin yakınlara tashihi Parti üyelerinden gelen kartlarla iş takibi Milletvekillerinin iş bulma ya da hasta muayene ettirme ajansları haline dönüşmesi. Siyaset yeni bir mecraya doğru kaydığı gözlemlenmektedir. Bundan önceki seçimlerde genel olarak siyasiler Lâiklik ve Cumhuriyet gibi devletin temel nitelikleri üzerinde tartışırlarken bu seçimlerde “siyasetin etik değerleri” denen ahlâkî yönü ve siyasilerin vaatleri üzerinde cereyan etmektedir. Bu siyasetin yavaş yavaş doğru bir mecraya kaydığının göstergesi olarak anlamlandırılabilir.

6 Politikacıların sergileyebildiği etik dışı davranışlar
Kamusal kaynakların kişisel kullanım için harcanması Siyasal partilerin iktidara geldikten sonra kendilerini destekleyen seçmen gruplarına ayrıcalıklı işlem yapmaları. Bir gerçeği de söylemek gerekiyor Bizler, kendi siyasi görüşümüzden olanların hırsızlıklarını, rüşvete bulaşmışlıklarını, ahlak dışı davranışlarını görmezden gelme eğilimindeyiz. Kısacası, siyasi particilik söz konusu olunca dürüst davranmıyoruz.  Durum böyle olunca milletvekilleri de etik dışı davranışlarında bir sakınca görmüyorlar.

7 Politikacıların sergileyebildiği etik dışı davranışlar
Siyasal iktidarın gelecek seçimlerde yeniden iktidarda kalabilmek için bütçeyi oylarını arttıracak şekilde seçim bölgelerine tahsis ederek bütçe kaynaklarının yağmalanması. Lobicilik yaparak alınacak kararları etkilemeleri. Politik karar alma sürecinde çıkar gruplarının, lobicilik yaparak alınacak kararları etkilemeleri. Hizmet Kayırmacılığı: Özellikle seçim önceleri iktidarı elinde bulunduran siyasi partilerin, seçimlerde başarılı olmak amacıyla kamu kaynaklarını sonuna kadar kullanması, hatta bu amaçla kaynak olmadan borçlanma suretiyle göstermelik yatırımların temellerinin atılması, yolların tekrar asfaltlanması, Lobicilik: Siyasal karar alma sürecinde baskı ve çıkar grupları ile Sivil Toplum Kuruluşlarının toplumsal çıkarların aleyhine kendi çıkarları doğrultusunda iktidarları etkileyip doğru karar almalarını etkilemeleridir. Büyük şirketlerin, İşçi, işveren kuruluşları, sendikalar, basın, derneklerin lobi yapması sonucu ülkemizde de çok sayıda örnekler yaşanmıştır. Ülkemiz siyasetinde TOBB ve TÜSİAD gibi kuruluşlar ile basın kartellerinin her zaman etkileri olmuştur.

8 Politikacıların sergileyebildiği etik dışı davranışlar
Seçmenleri oy karşılığı yanıltmaları, aşırı vaatlerde bulunmaları, devletteki işleyişin gizli kapaklı olması, vatandaşların bilgilendirilmemesi. Alınması düşünülen kararların, kimi üst düzey bürokratlarca bazı fırsatçılara çıkar karşılığı sunulması. Özellikle seçim öncesi “oy ver hizmet al” mantığı çerçevesinde verilen vaatler, il veya ilçe yapma, imar ve vergi afları, sübvansiyonlar, fazla açıklanan ürün taban fiyatları gibi davranışlar kamu kaynaklarında haksız transferlere yol açmak suretiyle gelir dağılımını da bozmaktadır.

9 Yolsuzluğun özü kişisel çıkar gözetmektir.
Kişisel Çıkar Kamu Çıkarı (örn. para, güç, itibar) (dürüstlük, hakkaniyet, profesyonellik) Yolsuzlukla mücadelede, kuvvetlenen paradigma “etiklik” tir. Yasal müeyyideler de gereklidir ancak, şeffaflık ve süreklilik için “etik kültür” esastır. YOLSUZLUK KAVRAMI: KAMU GÜCÜNÜN ÖZEL ÇIKARLAR AMACIYLA KÖTÜYE KULLANILMASIDIR. YOLSUZLUK, KAMU SEKTÖRÜNDE OLDUĞU GİBİ ÖZEL SEKTÖRDE DE OLMASI MÜMKÜNDÜR

10 Yolsuzluk Ekonomisi Küresel Yolsuzluk Raporu'na göre (2009); Sadece gelişmekte olan veya geçiş ekonomilerinde politikacılar ve bürokratların yılda aldığı rüşvet milyar dolar seviyelerine ulaşmıştır. Yolsuzluk toplumsal düzeyde önemli bir ekonomik büyüklük oluşturmaktadır. Rapora göre, her üç şirketten birinde zimmet, 10 kuruluştan birinde de muhasebe dolandırıcılığı var. Bu olayların yarısında sorumlu üst ve orta düzey yöneticiler

11 tıp etiği Biyoetik &Tıp Etiği 11 11

12 Biyoetik (Canlı etiği)
Tıpta ve biyolojide meydana gelen gelişmelerin, çeşitli teknolojik gelişmelere bağlı olan bilimsel sonuçların etik düzlemde irdelenmesidir. Biyoetiğin konu alanı daha kapsamlıdır, tıp etiğini de içerir Biyoetik konusunda ayrıntılı bilgi için: Gen teknolojisi, ilaç sanayi, klonlama, doğum, ölüm, ötenazi, insan deneyleri, yapay üreme, kürtaj biyoetik'in belli başlı konu başlıklarıdır.

13 Teknolojinin hızla transfer edilmesi toplumları henüz çözüme bağlanmamış sorunlarla karşı karşıya bırakmaktadır. Örn: ölümün tanımı, kürtajın gerekli olduğu durumların saptanması, embriyo dokularının kullanılıp kullanılmaması, doku ve organ aktarımı, kiralık anne, genetik uygulamalar...

14 Gen Teknolojisi ve Etik Sorunlar
Gen teknolojisinin savaşlarda biyolojik silah olarak kullanılabilme riski. Arkeolojik kazılarda elde edilen bazı DNA örneklerinden nesli tükenmiş canlıların yaratılabileceği; bunların insanların aleyhinde kullanılabileceği ve doğal dengenin bozulmasına yol açabileceği. Genetik şifrenin çözülmesi halinde bunun kimler tarafından ve hangi amaçlarla kullanabileceği sorunu.

15 Gen Teknolojisi ve Etik Sorunlar
Üstün insan yaratma çalışmaları ve ağır işçi olarak çalıştırılan insan ve maymun arası yaratık üretme çalışmalarının olabileceği. Cinsiyet ayrımcılığına olanak tanıması Gen teknolojisinin sağladığı olanaklardan ayrımcılık olarak kullanılabilecek bir diğer konu cinsiyet ayrımcılığıdır

16 Klonlama ve Etik Sorunlar
Klonlamayı Savunanlar; Hastalıkların tedavisi, organ nakli, tedavi amaçlı klonlama, çocuk sahibi olamayanlara bu imkanın verilmesi Genleri değiştirilerek ortama uygun hale getirilen bitki ve hayvanlar çoğaltılarak açlık sorunu ortadan kaldırılabileceği. Klonlamayı reddedenler; GDO’ların insan ve hayvan sağlığı üzerindeki uzun vadeli etkilerinin bilinememesi Klonlamanın gen havuzunun daralmasına yol açabileceği; böylelikle toplumlardaki genetik çeşitliliğin ortadan kalkabileceği ve toplumların evrimleşmelerinin engelleneceği endişesi. Klonlama üzerine yapılan etik tartışmalarda bilim adamları iki gruba ayrılmaktadır. Klonlama ile genleri değiştirilerek ortama uygun hale getirilen bitki ve hayvanlar çoğaltılarak açlık sorunu ortadan kaldırılabilir. 1996’da Wilmuth ve arkadaşları tarafından ilk klon hayvan Dolly üretilmiştir.

17 Lincoln Six-Echo (McGregor) ve Jordan Two-Delta (Johansson), 21
Lincoln Six-Echo (McGregor) ve Jordan Two-Delta (Johansson), 21. yüzyılın ortalarında, dışarıya kapalı yer altında bir tesiste yaşayan yüzlerce kişiden ikisidir. Dikkatle kontrol edilen bu tesisin tüm sakinleri gibi, günlük hayatlarındaki her şey, sözde kendi iyilikleri için, kontrol edilmektedir. Buradan çıkmanın tek yolu, ve herkesin ortak umudu; çekilişle “Ada”ya gitmek için seçilmektir. Orası, raporlara göre, dünyada meydana gelen ve tesis sakinleri hariç gezegendeki herkesin canını alan ekolojik felaketten geriye kalan tek temiz ve yaşanılabilir kara parçasıdır (ada). Son zamanlarda açıklanamayan rüyalar gören Lincoln huzursuzdur ve hayatındaki kısıtlamaları gün geçtikçe daha çok sorgulamaya başlamıştır. Genç adam varlığıyla ilgili her şeyin bir yalan, Ada’nın acımasız bir aldatmaca, ve kendi ve Jordan’ınki de dahil olmak üzere herkesin ölüsünün aslında dirisinden daha değerli olduğunu öğrenir.

18 Ötenazi ve Etik Sorunlar
Bugünkü tıp biliminin acılarını dindiremediği ve devasını bulamadığı ölüme mahkum hastaların ızdıraplarını dindirmek için istek üzerine ölmesine izin vermek, yaşatılması için çaba harcamamaktır.

19 Ötenazi ve Etik Sorunlar
Günümüzde, ileri yaşlarda ölümcül hastalarda, hastanın ızdırapları dayanılmayacak ölçüde ise ve hastanın arzusu üzerine mahkeme kararı ile… Hollanda'da gönüllü aktif ötenazi legal olarak kabul edilmiştir. Almanya'da ötenazide hekimin rol alması yasaktır. Türkiye’de 'dan beri yürürlükte olan Tıbbî Deontoloji Nizâmnâmesinin 13. maddesinin 3.paragrafı ve 14.maddesi pasif ötenaziye bile izin vermemektedir

20 Ötenazi ve Etik Sorunlar
İlk bakışta ülkemizde ötenazi uygulanmıyor gibi görünmekte ise de, çoğu kere hekim yeniden normale dönüşün söz konusu olmadığı derin koma, bitkisel hayat veya beyin ölümü gibi durumlarda kendi kendine karara varıp, aktif tedaviyi azaltabilir yani ötenazi uygulayabilir.

21

22 İlaç Sanayi ve Etik Sorunlar
Bütün sağlık toplantıları, süreli yayınlar, dernekler, ilaç firmalarından az ya da çok maddi destek alıyor. İlaç firmaları çeşitli şekillerde doktorlara ikramlarda bulunuyor; küçük-büyük hediyeler, ilaç numuneleri, araştırma ödemeleri, ilacı tanıtan konuşmacılara sağlanan destekler, bedava yemekler ve konferans seyahatleri sağlanıyor.

23 İlaç Sanayi ve Etik Sorunlar
İlaç firmalarınca masraf gösterilen tanıtım ve pazarlama giderleri ilaç fiyatlarına bindirildiğinden ilaçların maliyeti yükselmektedir. İlaç fiyatları arttıkça maliyeti hastaya yüklenmekte, hastanın hakkı yenmekte… Saydıklarımızın her biri az ya da çok etik açıdan kaygılar uyandırıyor.

24 Öjeni ve Etik Sorunlar Öjeni, 20. yüzyılın ilk yarısında çok sayıda taraftar toplayan ve doğuştan sakat, zeka özürlü ve hasta insanların ayıklanması ve sağlıklı bireylerin çoğaltılması yoluyla daha sağlıklı ve daha iyi bir toplum yaratmayı hedefleyen bir görüştür. Bazı bilim adamları öjeni fikrinin gelişmesinden itibaren, "topluma zararlı bireylerin öldürülmesi" gerektiğini açıkça savunmaya başlamışlardı. Adolf Hitler, "Devletin görevi sağlıklı nesiller yetiştirmektir. Görülür şekilde hasta olanların ve salgın hastalık taşıyanların çoğalmasının uygun değildir"

25 Öjeni ve Etik Sorunlar Hitler'in politikasının gereği olarak Alman toplumu içindeki sakatlar, doğuştan körler ve kalıtsal hastalıklara sahip olanlar, özel sterilizasyon merkezlerinde toplanarak kısırlaştırılırken, akıl hastaları ise uyutularak tasfiye edildi. 1933 yılında çıkartılan bir yasa ile 350 bin akıl hastası, 30 bin çingene ve yüzlerce zenci çocuk, hadım etme, x ışınları ve enjeksiyon gibi yöntemlerle kısırlaştırıldılar.

26 Yapay Üreme ve Etik Sorunlar
Kelime anlamı spermlerin yumurtayı vücut dışında döllemesidir. Gamet bankaları ile ilgili olarak ilk akla gelen sorunlardan birisi kimlerin donör olacağıdır? Biyolojik ve genetik açıdan sağlıklı olanlar mı? Estetik ve sosyal statü açısından "iyi" durumda olanlar mı?" (Bu düşünceler ve beraberindeki tartışmalar "öjenik“ kavramını çağrıştırmaktadır.)

27 Yapay Üreme ve Etik Sorunlar
İlk aşamadaki donör kriterlerinin saptandığını düşünelim, donör durumundaki kişiler "kaç kez verici olabileceklerdir?“ Birden fazla verici konumunda olabilecekler midir? Bu ise bilmedikleri halde kardeş bir çok bireyin olmasına hatta ilerde evlenmelerine bile neden olabilecektir

28 Yapay Üreme ve Etik Sorunlar
Gamet bankaları bireylere istedikleri cinsiyetteki çocuğa sahip olma olanağını da sağlayabilir: bunun sonucu olarak (özellikle bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde) kız/erkek çocuk oranı bozulabilir.

29 Deneyler ve Etik Sorunlar
ABD’den korkunç deney itirafı: Amerika, 1940’larda bilimsel deney için yaklaşık 700 Guatemala vatandaşına izinleri olmadan cinsel hastalık bulaştırmış. Belgelere göre, 1940’lı yıllarda Amerikalı bilim adamları penisilinin frengiyi tedavi edip etmediğini gözlemleyebilmek adına Guatemala"da gerçekleştirdikleri deneylerde 700 akıl hastası ve mahkûma, bilgileri ve izinleri olmadan frengi bulaştırdı. Hatta hapishanedeki mahkûmlar arasında hastalığın daha çok yayılabilmesi için, hastaneye giden fahişelere de frengi ve belsoğukluğu mikrobu enjekte edildi. Skandal, ABD"deki Wellesley Üniversitesi"nden tarihçi Profesör Susan Reverby"ın, yılları arasında Alabama"da yapılan etik dışı deneylerin başındaki Dr. John Cutler"ın arşivlerini derlerken ortaya çıkardığı belgelerle gün ışığına çıktı.

30 Tıp etiği Meslektaşlara, Hastalara, Topluma,
karşı yükümlülükleri düzenler.

31 HİPOKRAT YEMİNİ Hekim Apollon Aesculapions, Hygia Panacea ve bütün Tanrı ve Tanrıçalar adına. And içerim, onları tanık ve şahit tutarım ki, bu andımı ve verdiğim sözü gücüm kuvvetim yettiği kadar yerine getireceğim. Bu sanatta hocamı, babam gibi tanıyacağım, rızkımı onunla paylaşacağım. Paraya ihtiyacı olursa kesemi onunla bölüşeceğim. Öğrenmek istedikleri takdirde onun çocuklarına bu sanatı bir ücret almaksızın öğreteceğim. Reçetelerin örneklerini, ağızdan bilgileri şifahi bilgileri ve başka dersleri evlatlarıma, hocamın çocuklarına ve hekim andı içenlere öğreteceğim. Bunlardan başka bir kimseye öğretmeyeceğim. Gücüm yettiği kadar tedavimi hiçbir vakit kötülük için değil, yardım için kullanacağım. Benden zehir isteyene onu vermeyeceğim gibi, böyle bir hareket tarzını bile tavsiye etmeyeceğim. Bunun gibi bir gebe kadına çocuk düşürmesi için ilaç vermeyeceğim. Fakat hayatımı, sanatımı tertemiz bir şekilde kullanacağım. Bıçağımı mesanesinde taş olan muzdariplerde bile kullanmayacağım. Bunun için yerimi ehline terk edeceğim. Hangi eve girersem gireyim, hastaya yardım için gireceğim. Kasıtlı olan bütün kötülüklerden kaçınacağım. İster hür ister köle olsun erkek ve kadınların vücudunu kötüye kullanmaktan sakınacağım. Gerek sanatımın icrası sırasında, gerek sanatımın dışında insanlarla münasebette iken etrafımda olup bitenleri, görüp işittiklerimi bir sır olarak saklayacağım ve kimseye açmayacağım.

32 Hekimlik sanatı Tıp diğer pozitif bilimlerden biraz farklı bir daldır. Teorik bilginin yanı sıra pratik bilgi ve yetenek de gerektirir.

33 Hekimlik sanatı Kendi yaptıklarının tüm sonuçları üzerinde özenle durmak ve en iyi seçeneği bulmak hekimin görevidir. Etik ikilemleri aşmaya yönelik karar alma süreçlerinde tıp etiği temel ilkelerinden birinin ya da birkaçının gözetilmesi, diğer bazılarının ise ihmal / ihlal edilmesi söz konusu olmaktadır. İlkeler arasında daimi bir hiyerarşi bulunmamaktadır ve ikilemden çıkışta yol gösterici olarak benimsenecek ilkenin belirlenmesi bağlamında yaşanan durum özelinde değerlendirme yapmak gerekmektedir.

34 Tıp Fakültelerinde Etik Dersler
Vaka incelemeleri, drama ve rol oynama yöntemleri kullanılmalıdır. Derse ilişkin değerlendirme de temel olarak klasik ya da çoktan seçmeli sınavın yanında, sözlü sınav, yazılı ya da sözlü vaka tartışması ile yapılmalıdır. Makaleler, medyada çıkan haberler, sinema filmleri, internet sayfaları ve klasik hale gelmiş vakalar kullanılabilir. 34

35 Hekimin davranış ilkeleri
Zarar Vermeme İlkesi Dürüstlük İlkesi Yaşama Saygı İlkesi Adalet İlkesi Özerklik İlkesi Yasallık İlkesi

36 Zarar Vermeme İlkesi: Hekim başvuracağı girişimin ve tedavinin yararı ile zararını tartmak zorundadır. Bu da "olasılık" ve "risk" faktörlerinin iyi bilinmesine, yani yetkin bir hekim olmaya dayanır. Kasıtlı olarak başkalarına zarar verecek eylemde bulunmama yükümlülüğüdür.

37 2. Dürüstlük İlkesi: Hekim hem hastasıyla olan sözleşmesinde, hem de uygulayacağı tanıda ve tedavide hastasını aldatmamalıdır. Çünkü her türlü ahlakın temeli toplumsal sözleşmedir ve herkes ona uymak zorundadır. Ancak bir hastalığın kötü gidişi hastaya "bir idam hükmü gibi" açıklanamaz . Batı kültürlerinde bunu hastadan gizlemek hekime sorumluluk getirirken, bizim yasal düzenlemelerimiz bu durumun hastaya sadece hissettirilmesini, ama yakınlarına açıkça söylenmesini gerektirmektedir.

38 3. Yaşama Saygı İlkesi: Etik yargıları oluştururken, başta insan olmak üzere, bütün yaşam biçimlerine saygı duyulması gereklidir. Bu açıdan laboratuvar hayvanlarını kullanan araştırıcıların bu ilke çerçevesinde çalışmalarını yürütmesi beklenmektedir. Gereksiz olarak çok sayıda hayvanı kullanmak, onlara gereksiz eziyet çektirmek veya "hayvan yaşamını israf etmek“ etik değildir.

39 4. Adalet İlkesi: Bu ilke "hakkaniyet kavramı" ile birlikte değerlendirilmelidir. Bir etik yargıya ulaşırken söz konusu insanların eşit oldukları düşüncesine dayanılmaktadır. Hekimliğin eşitlik anlayışı Hipokrat'tan günümüze bütün insanları ırk, dil, din, cinsiyet, sosyal sınıf... gibi farklı açılardan eşit görmektedir.

40 5. Özerklik İlkesi: "Özerklik" bireylerin bağımsız bir biçimde kendileri hakkında karar vermeleridir. Bu karar verme sürecinde bulunması gereken öğeler: bireyin özerk olması, seçimini özerk biçimde yapabilmesi, sergilediği eylemini bilinçli ve istekli olarak gerçekleştirmesidir. Ancak, özerkliği mutlak bir değer olarak göremeyiz. Çocuklar, ruhi sorunları olan hastalar, zeka özürlüler ya da bilinç kaybı içindeki hastaların özerk bir şekilde davranabilmeleri güçtür.

41 6. Yasallık İlkesi: Hekim yürürlükte olan normların tümüne uymak zorundadır. Bunlara uymamak ona maddi ve manevi sorumluluk getirecektir.

42 Hasta Hakları Nelerdir?
1- Sağlık hizmetine ulaşma hakkı 2- Özgürce karar verebilen bir hekim tarafından muayene ve tedavi edilme hakkı. 3- Gizlilik hakkı, 4- Tanı ve tedavisiyle ilgili girişimlerden haberdar olma hakkı, 5- Yapılacak girişimlerle ilgili aydınlatıcı bilgi verildikten sonra rıza ( onam) verme hakkı, 6- Saygın bir biçimde ölme hakkı. Günümüzde hekimlerin en fazla bilmeleri ve uygulamaya sokmaları gereken konuların başında gelen konulardan birisi de hasta haklarıdır. Hasta hakları üçüncü kuşak insan hakları olarak tanımlanmış haklardandır. Hasta Haklarından Yararlandırılma Konusunda Öncelikli Gruplar Çocuklar Kadınlar Yaşlılar Psikiyatrik hastalar Mahkumlar

43

44

45

46

47

48

49

50

51