Türkiye’de Kömürlü Termik Santrallar

... konulu sunumlar: "Türkiye’de Kömürlü Termik Santrallar"— Sunum transkripti:

1

2 Türkiye’de Kömürlü Termik Santrallar
Muzaffer Başaran Makina Yüksek Mühendisi EÜAŞ Emekli Genel Md. Yrd. DEK TMK YK Üyesi ODTÜ Mezunlar Derneği, Enerji Grubu Söyleşileri , ODTÜ Vişnelik Tesisleri

3 Kömür Santrallarına Genel Bir Bakış
■ ■ ■ SUNUŞ PLANI ■ ■ ■ Giriş Kömür Santrallarına Genel Bir Bakış 2.1. Kazan Tipine göre Santrallar: Pulverize, Akışkan Yatak 2.2. Sıcaklık ve basınca göre: Subkritik, Süperkritik, Ultra Süperkritik Türkiye’de EÜAŞ Kömür Santrallarının: 3.1. Yapım Tarihleri, İhale Yöntemi, Teknik Özellikler, Yapımcı Firmalar 3.2. Performansları: Verim, Emre Amadelik, Kapasite Kullanımı 4. Özel Sektör Kömür Santrallarından Örnekler 5. Yasal Altyapı ve Kömür Santrallarının Yatırım Modelleri 5.1. Yap İşlet Devret 5.2. Yap İşlet 5.3. Serbest Üretici 6. Yerli Kömürlere Uygun Santral Teknolojileri 7. Yerli Santral Yapımı ile ilgili Girişimler 8. Türk Mühendis ve Sanayi Yerli bir Kömür Santralı yapabilir mi? 9. Maliyetler 10. Sonuç

4 ■ ■ ■ TÜRKİYE’DE KURULU GÜCÜN DEĞİŞİMİ (MW) ■ ■ ■

5 ■ ■ ■ KURULU GÜCÜN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI (31.12.2012) ■ ■ ■
%7,1 %4,0 %21,7 %0,3 %2,4 TÜRKİYE 57.058,4 MW %34,4 %30,1

6 ■ ■ ■ 2012 ELEKTRİK ÜRETİMİNİN KURULUŞLARA GÖRE DAĞILIMI ■ ■ ■
% EÜAŞ 37.99 Serbest Üretici 30.92 Yİ 18.02 YİD 5.87 Otoprodüktör 5.30 İHD 1.90 Toplam 100.00 4,548 İHD Otoprodüktör 12,677 14,034 YİD TÜRKİYE ÜRETİMİ 239,080 GWh 43,088 Yİ 73,915 Serbest Üretici EÜAŞ 90,818

7 ■ ■ ■ ELEKTRİK ÜRETİMİNİN KAYNAKLARA GÖRE DAĞILIMI (2012) ■ ■ ■
Üretim 239,079,998 MWh %2.45 %0.37 %1.88 %0.36 %12.10 %43.18 %24.19 %15.47

8 KÖMÜR SANTRALLARINA GENEL BİR BAKIŞ, KAZAN TİPİNE GÖRE

9 ■ ■ ■ KÖMÜR SANTRALI DİYAGRAMI ■ ■ ■
1 Soğutma Kulesi Buhar kontrol valfi Kızdırıcı (Superheater) 2 Soğutma suyu pompası YB Türbini Taze hava fanı (FD fanı) 3 İletim hattı Deaeratör (Hava alıcı) Tekrar kızdırıcı (Reheater) 4 Step up Trafosu Besleme suyu ısıtıcısı Taze hava girişi 5 Generatör Kömür konveyörü Ekonomizer 6 AB Türbini Kömür bunkeri Hava ön ısıtıcı (Luvo) 7 Kondensat pompası Kömür değirmeni Kül tutucu elektrofilitre 8 Kondenser Kazan domu Cebri Çekme fanı 9 0B Türbini Cüruf teknesi Baca

10 ■ ■ ■ KAZAN VE YARDIMCILARI ■ ■ ■
1 Bunker kömür çıkarıcıları 2 Linyit besleyicileri 3 Resirkülasyon kanalları 4 Linyit değirmenleri 5 Ana linyit yakıcıları 6 Brüden yakıcıları 7 Kömür tozu filitreleri 8 Brüden bacaları 9 Islak tip cüruf çıkarıcı 10 Döner ızgara 11 Hava önısıtıcı 12 Taze hava fanları (FD fan) 13 Kül tutucu elektrofilitre 14 Cebri çekme fanı (ID fan) 15 Soğuk gaz fanları 16 Sıcak hava kanalları 17 Brüden kanalları 18 Baca gazı kanalları 19 Soğuk gaz kanalları 20 Yağ yakıcılar

11 ■ ■ ■ KAZAN TİPLERİ■ ■ ■

12 ■ ■ ■ AKIŞKAN YATAKLI KAZAN TEKNOLOJİSİ ■ ■ ■

13 ■ ■ ■ Termodinamikte Çevrimler ■ ■ ■
CARNOT ÇEVRİMİ BASİT RANKİNE ÇEVRİMİ Kritik nokta 221 bar, 374 0C ᶯ = 1 - Tmin/Tmax ARA ISITMALI RANKİNE ÇEVRİMİ ARA ISITMALI RANKİNE AKIŞ ŞEMASI

14 Klasik ve Süperkritik Kazan Mukayesesi
Sub-critical Santral Super-critical Santral Süperheater Süperheater Buhar Generatör Generatör Türbin Dom Türbin Kazan Kazan Yakıt Yakıt Kazan Bes. Su P. Kazan Bes. Su. P. Kazan tipi Kritik altı Kritik üstü Ultra Kritik Üstü Sıcaklık (0C) 540 >600 Basınç (bar) >250 Güç (MW) Verim (%) 30-40 39-41 42-50

15 ■ ■ ■ KÖMÜRLÜ SANTRALLARDA VERİMİN GELİŞİMİ ■ ■ ■
Termik net verim (%) DeSOx ve DeNOx dahil yıl

16 ■ ■ ■ KAZANLARDA ÇIKIŞ SICAKLIĞI VE BASINCI ■ ■ ■

17 ■ ■ ■ KAZAN MALZEMELERİ ■ ■ ■
Membran Duvar Borular Kızdırıcı Çıkış Kollektörü Gelecek Şimdi Geçmiş

18 ■ ■ ■ NORDJYlLLANDSVAERKET SANTRALI ■ ■ ■
Elektriğinin %50’sini kömürden üreten Danimarka’da bulunan bu santral Dünya’nın en verimli kömür santralıdır. Sadece elektrik üretirken verim %47 ve yakındaki şehri ısıtmak için buhar verirken %90’dır. 411 MW gücündeki Santralı Vatenfall Şirketi işletmektedir ve Ekim 1998’de devreye girmiştir. Kazan tipi süpercritical, benson tipidir. Kömür kaynakları değişkendir. Örneğin Rusya, Polonya ve Güney Afrika. Kömür kalorifik değer kCal/kg (25,2 MJ/kg), kül %12,6 ve nem %9,7. Kızgın buhar sıcaklığı 580 0C ve basıncı 290 bardır. 8 ara buhar alma kademesi vardır ve besleme suyu sıcaklığı 300 0C‘dır. Soğutma 10 0C‘da deniz suyudur. Kondenser basıncı 0,023 bardır. Islak kireçtaşı metoduyla çalışan FGD sistemi vardır. SO2 emisyonu 13 mg/m3, NOX emisyonu 146 mg/m3 ve toz emisyonu 18 mg/m3‘dir. Kazan Teslimatçısı: FLS miljo/BWE, Aalborg Industries, Volong Energy Systems Türbin Teslimatçısı: GEC Alstom Yatırım maliyeti $/kW’dır. (2006 US $ )

19 Ticari teknolojinin 2020’lerde ortaya çıkması beklenmektedir.
■ ■ ■ AD 700 PROJESİ ■ ■ ■ Avrupa’da 1994’de AD 700 adında bir proje başlatılmıştır. Bu projenin amacı, super kritik kazanlarda şu anda 600 0C civarında olan kazan çıkış buhar sıcaklığını 700 0C’a çıkararak, verimin %47’lerden %55’lere çıkarılmasıdır. Böylece CO2 emisyonu %15 düşecektir. Projeye 10 Avrupa ülkesinden 40 kuruluş katılmıştır. Katılanlar arasında elektrik üreticileri olduğu gibi, büyük santral ekipmanı imalatçıları da vardır. Projeyi AB DG TREN ve DG RTD, ARGE fonlarıyla desteklemektedir. Çalışmanın konsantre olduğu konular Ni bazlı yeni alaşımların geliştirilmesi, optimum çevrimlerin belirlenmesi, kazan ve türbin dizayn konseptinin tespiti, kullanılacak malzemelerin tespitidir. Ticari teknolojinin 2020’lerde ortaya çıkması beklenmektedir.

20 ■ ■ ■ AKIŞKAN YATAKLI SANTRALLARIN GELİŞİMİ ■ ■ ■
Lagisza CFB parametreller Güç: 460 MW Kız. Buh. Debi: ton/h Kız. Buh. Sıc: 560 0C Kız. Buh. Bas.: 275 Bar TK. Buh. Sıc: 580 0C TK. Buh. Bas. 55 Bar Kaynak: Foster Wheeler CFB Broşürü

21 EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARI

22 ■ ■ ■ TÜRKİYE’DE KÖMÜR SANTRALLARI ■ ■ ■
Toplam Güç ,4 MW ( ) Kömür %21,7 2.365 MW 289,7 MW 8.139,7 MW %65,7 3.916,1 MW %31,6 2.400,1 MW 7.761 MW 12.390,8 MW 12.390,8 MW 1.320 MW

23 ■ ■ ■ EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARI DEVREYE GİRİŞ TARİHLERİ ■ ■ ■
Ünite 1 Ünite 2 Ünite 3 Ünite 4 Ünite 5 Ünite 6 Afşin Elb. A - Afşin Elb. B Çatalağzı Çan Kangal Kemerköy Orhaneli Seyitömer Soma Tunçbilek Yatağan Yeniköy

24 ■ ■ ■ KAMU SANTRALLARINDA İHALE YÖNTEMLERİ ■ ■ ■
• Anahtar teslimi (Turn key) ihale Kömür: Afşin Elbistan-B , Yatağan, Yeniköy, Kemerköy, Soma • Paket (Lot) usulü ihale Kömür:Seyitömer, Tunçbilek, Çayırhan, Kangal, Çatalağzı • Çoklu Paket (Multiple lot) ihale Kömür: Afşin Elbistan A

25 ■ ■ ■ KÖMÜR SANTRALLARI ANA İMALATÇILAR ■ ■ ■
Kazan Türbin Generatör FGD Afş Elb. A1,3 VKW – DB BBC-Alstom - Afş Elb. A2,4 Steinmüller – DB Afşin Elb. B D. Babcock Mitsubishi-Enka Mitsubishi Çatalağzı Transelektro-Kut. Çan Alstom-Teknotes Alstom Kangal Mitsubishi-Gama Kemerköy Rafako-Tokar Zamech-Enka Dolmel Babcock-Gama Orhaneli Steinmüller LMZ Electrosila Knöll-Teknotes S.Ömer 1-2 Stein Industry Franco Tosi Marelli S.Ömer 3 VKW-Babcock S. Ömer 4 BBC Soma Ses Tlm.-Gama Skoda-Gama Skoda Tunçbilek KWU Yatağan Bischoff-Güriş Yeniköy Bischoff-Pasiner

26 ■ ■ ■ KÖMÜR SANTRALLARI ANA PARAMETRELERİ ■ ■ ■
Birim AE- B AE-A Yatağan Soma Çan S.ömer Kurulu güç MW 1.440 1.360 630 990 320 600 Ünite güç 360 340 210 165 160 150 Üretim kap. 109 kWh/y 9,10 8,80 5,519 6,435 2,08 3,9 Buhar debi ton/saat 1.037 1.020 525 462 500 Kız. buh. sıc 0C 540 535 543 Kız. buh bas. bar 167 194 139 142 174 140 T. kız. bu. sı. 542 T. kız. bu. ba. Bar 38 39 24 32 37 36 Bes. su. sıc. 250 255 243 234 251 Konden. vak. 0,07 0,0726 0,085 0,06 Santral verim % 38,95 31,27 33,56 30,01 42,00 34,07 Özgül ısı tük. kCal/kg 2.208 2.750 2.568 2.886 2.048 2.710

27 ■ ■ ■ EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARI EMRE AMADELİK (%) ■ ■ ■
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Afşin Elb. A 36,52 53,73 32,66 26,49 39,40 40,74 47,81 29,70 30,68 29,18 Afşin Elb. B - 79,45 77,69 70,78 73,48 65,75 77,57 Çatalağzı 83,76 84,15 94,40 86,89 90,12 84,83 83,38 83,74 90,35 79,94 Çan 80,71 82,76 79,73 83,19 80,66 87,28 Kangal 59,56 67,72 63,03 69,48 74,45 52,72 47,20 60,09 69,85 89,49 Kemerköy 56,20 46,85 40,47 64,02 64,17 73,94 68,03 68,74 53,50 65,77 Orhaneli 41,96 75,86 36,24 71,87 74,31 79,75 74,42 74,32 75,74 62,28 Seyitömer 65,46 66,66 72,28 60,72 63,66 81,96 83,16 85,87 84,52 71,75 Soma 75,72 64,74 61,31 46,11 63,60 66,55 57,88 57,60 63,44 65,73 Tunçbilek 32,02 57,04 43,53 39,64 47,39 51,19 52,54 58,20 60,86 46,93 Yatağan 59,09 60,43 72,69 63,98 75,89 78,47 69,76 62,85 71,78 75,94 Yeniköy 60,88 59,68 62,22 65,51 72,88 62,51 29,84 41,43 70,20 78,66

28 ■ ■ ■ EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARINDA EMREAMADELİK ■ ■ ■

29 ■ ■ ■ EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARI KAPASİTE KULLANIMI ■ ■ ■
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Afşin Elb. A 25,96 15,34 21,17 23,26 35,03 35,27 34,66 17,20 27,44 25,54 Afşin Elb. B - 48,74 57,25 62,17 61,00 44,18 37,83 Çatalağzı 65,74 56,00 70,65 72,65 78,86 71,43 70,44 71,64 75,62 57,85 Çan 73,16 77,96 69,55 76,38 75,61 52,39 Kangal 42,50 36,64 51,20 63,59 68,57 45,12 41,42 57,77 62,90 27,54 Kemerköy 37,54 31,23 26,98 53,35 52,67 61,63 54,57 49,29 42,29 51,78 Orhaneli 37,94 57,07 34,46 61,94 63,05 72,23 65,34 63,81 69,60 55,73 Seyitömer 53,30 49,35 56,82 59,40 76,87 76,52 68,94 72,99 62,68 Soma 45,88 40,75 43,94 36,22 50,69 59,89 51,84 44,60 56,11 58,46 Tunçbilek 22,95 39,03 37,86 35,92 46,23 50,13 50,23 51,90 55,04 46,81 Yatağan 38,00 38,74 60,58 52,44 55,61 71,94 59,18 47,09 58,93 54,28 Yeniköy 43,33 41,16 46,09 54,59 60,13 52,28 24,49 35,56 69,83 78,35

30 ■ ■ ■ EÜAŞ KÖMÜR SANTRALLARINDA VERİM (%) ■ ■ ■
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Afşin Elb. A 28,92 27,25 27,18 30,22 31,10 30,38 29,71 28,17 29,15 28,83 Afşin Elb. B - 35,65 37,34 35,37 35,13 34,19 33,52 Çatalağzı 32,02 30,93 30,72 27,40 28,22 27,62 27,91 30,81 29,99 29,86 Çan 39,54 39,07 39,12 35,57 34,63 36,26 Kangal 30,05 30,84 30,35 29,73 29,54 29,17 31,08 33,64 34,53 32,74 Kemerköy 33,10 33,60 33,40 34,96 34,27 32,96 33,53 33,69 33,49 34,16 Orhaneli 38,19 39,06 38,49 35,94 33,91 35,15 32,93 34,37 34,17 32,04 Seyitömer 33,45 33,18 32,77 34,12 32,58 32,05 32,08 31,92 32,11 Soma 32,45 30,83 29,21 30,44 31,52 30,34 31,75 30,37 31,31 30,07 Tunçbilek 30,79 32,98 34,88 31,24 35,62 33,23 32,13 31,98 Yatağan 32,65 32,85 33,20 31,60 33,04 32,66 30,49 32,18 33,54 Yeniköy 35,52 34,64 33,75 39,29 35,81 37,37 33,63 36,35 36,33

31 ÖZEL SEKTÖR KÖMÜR SANTRALLARINDAN ÖRNEKLER

32 Zetes -2 Termik Santralı (2x600 MW )
■ ■ ■ EREN Enerji Elektrik Üretim A.Ş ■ ■ ■ Zetes -2 Termik Santralı (2x600 MW )

33 ■ ■ ■ EREN Enerji Elektrik Üretim A.Ş ■ ■ ■
Eren Enerji enerji sektörüne Zonguldak’ta 160 MW yerli kömüre dayalı termik santral yatırımına başlamıştır. Bu proje ilerlemekteyken projeye DWT kapasiteli bir liman ve 2x600 MW’lık bir tesis daha eklemiş ayrıca ithal kömür kullanmaya karar vermiştir. 2x600 MW Projesinde bazı kısımları (inşaat, şalt sahası vs.) şirket kendi yapmakla beraber diğer kısımlar için Anahtar Teslim olarak Çinli CMEC şirketiyle EPC sözleşmesi yapmıştır. İnşaat işlerinde Endem, Tek Yapı, ASF gibi şirketler taşeron olarak görevlendirilmiştir. Montaj aşamasında tüm takip ve kontroller Eren personeli tarafından yapılmıştır. Basınçlı ekipmanlarda kaynak kontrolü ve genel kalite kontrolü için Alman Dekra Industrial şirketiyle çalışılmıştır. Sözleşmeye göre saha tesliminden sonra 35,5 ay sonra tamamlanacak tesis 32 ayda tamamlanarak işletmeye alınmıştır. 1.Ünite Aralık 2010, 2. Ünite ise Nisan 2011 tarihinden beri üretim yapmaktadır yılı içinde tesis 8000 saat üretim yapmıştır.

34 ■ ■ ■ ENERJİSA Enerji Üretim A.Ş ■ ■ ■

35 ■ ■ ■ ENERJİSA Enerji Üretim A.Ş ■ ■ ■
Tufanbeyli İlçesinde bulunan sahanın güney tarafının işletme hakkı yılında Ciner Grubuna verilmiştir 2006 yılında Ciner Grubu sahayı Enerjisa’ya devretmiştir. O tarihlerde sahada 200 milyon ton rezerv olduğu öngörülüyordu ve saha için 450 MW’lık bir santralın uygun olacağına karar verildi. Sabancı Grubu, Enerjisa’nın çoğunluk hissesine sahipken stratejik ortak aramaya başlamış, çeşitli firmalarla görüşme sonrası Avusturya firması Verbund’la %50-%50 ortaklık anlaşması imzalamıştır. Bu ortaklıkla, Verbund da proje ortağı haline geldiğinden, projeyi ve daha önce hazırlanan şartnameyi Verbund kendi mühendislerine ve Avusturya’da birlikte çalıştığı Müşavir Mühendislere kontrol ettirmiştir. Bu kontrol safhası 2-3 yıl sürdüğünden projede yatırım kararı alınması yaklaşık 3 yıl gecikmiştir. Enerjisa’nın ortak yönetim kurulu mühendislik çalışmaları yapmak üzere, İsveçli Vattenfall firmasının Almanya koluyla Danışmanlık anlaşması yapmıştır. Vattenfall maden proje raporunu hazırlamış ve raporlarında rezervi 236 milyon ton olarak belirlemiştir. EPC müteahhidi olarak Japon Itochu ve G. Koreli S. K. Konsorsiyumu ile Mart 2011’de 953 milyon $’lık sözleşme yapılmıştır. İmzalanan sözleşme gereği kazanı G. Koreli Hyundai, türbo-generatörü ise Alman Siemens temin edecektir. Yapılan sözleşmeye göre Santralın Şubat 2015’de devreye girmesi planlanmıştır. Verbund, Enerjisa’daki hisselerini, E-On’a devretmiştir.

36 Sugözü Termik Santralı (2x660 MW )
■ ■ ■ İSKEN Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş ■ ■ ■ Sugözü Termik Santralı (2x660 MW )

37 ■ ■ ■ İSKEN Enerji Üretim ve Ticaret A.Ş ■ ■ ■
TEAŞ, 1996 sonlarında Türkiye’de 4’ü doğal gaz ve 1’i ithal kömürlü santral olmak 5 santral için “Yap İşlet” modeline göre ihaleye çıkmıştır. Alınan tekliflerin değerlendirilmesi sonucu İskenderun’daki Yap İşlet modeline göre ithal kömüre dayalı termik santralın yapım işini Alman Siemens – Steag - Gama Konsorsiyumu kazanmıştır yılı sonlarındaki sözleşme imzasına müteakip İsken A. Ş. kurulmuştur. Bilahare Siemens ve Gama hisselerini Oyak’a devretmiş, Siemens santralın EPC yüklenicisi, Gama da Siemens’in altında inşaat ve montaj alt müteahhidi olarak görev almışlardır. Siemens kazanı Babcock Hitachi’den temin etmiştir. yılında Enerji Satış Anlaşması imzalanmış, tarihinde ÇED Raporu onaylanmış, tarihinde kredi ve finansman anlaşmaları imzalanmış ve tarihinde temel atılmıştır. Santralın şebekeyle ilk paralele girişi tarihinde, ticari işletmeye geçişi de tarihidir. Yatırım tutarı yaklaşık 1,5 milyar dolar olan Santralın yapım safhasında Steag, Türkiye’den tecrübeli elemanlar almış ve Almanya’dan gelen kendi mühendisleriyle birlikte santralın yapımını denetlemiştir. Türkiye’den alınan işletme personelide Steag ve Siemens eğitmiştir.

38 Değirmencik Termik Santralı (388,5 MW)
■ ■ ■ İÇDAŞ Çelik Enerji Tersane ve Ulaşım Sanayi A.Ş ■ ■ ■ Değirmencik Termik Santralı (388,5 MW) Bekirli Termik Santralı (2x600 MW)

39 ■ ■ ■ İÇDAŞ Çelik Enerji Tersane ve Ulaşım Sanayi A.Ş ■ ■ ■
İçdaş’ın Çanakkale Karabiga’da kurduğu ithal kömüre dayalı 388,5 MW’lık Değirmencik Santralının 1. ünitesi 118,5 MW, diğer üniteleri ise 135 MW gücündedir. Santralın ilk ünitesinin devreye giriş tarihi tarihidir. Bu santral’da akışkan yataklı kazan kullanılmış olup yanma odasına kireç beslemesi yapıldığından Baca Gazı Kükürt Arıtma Tesisine; yanma odası sıcaklıkları düşük olduğundan azot oksit arıtma tesislerine ihtiyaç olmamıştır. İçdaş’ın Çanakkale Karabiga’da kurduğu ithal kömüre dayalı 2x600 MW’lık Bekirli Santralının 1. ünitesi tarihinde devreye girmiştir. Şu anda 2. ünitenin montajı devam etmektedir. Bu santral’da süperkritik kazan kullanılmış olup Santralın verimi %43’ün üzerindedir. Ancak kazan pulverize kömürlü kazan olduğundan Baca Gazı Kükürt Arıtma Tesisi ve azot oksit arıtma tesisleri yapılmıştır. Santralın EPC Müteahhidi Çin’li CMEC firmasıdır. CMEC bazı Çin ve Türk firmaları taşeron olarak kullanmıştır. Ancak yatırımcı 2. Ünitede CMEC’e işi bıraktırarak Sinosteel’le devam etmektedir.

40 ■ ■ ■ ÖZEL SEKTÖR KÖMÜR SANTRALLARI PERFORMANSLARI ■ ■ ■
ZETES-1 ZETES-2 Değirmencik Bekirli Sugözü Şirket Eren İçdaş İsken Güç MW 160 2x600 3x135 1x600 2x660 Emre Amadelik (%) 77 92 92,5 97 88 Kapasite Kullanımı (%) 66 90 95 85 Verim (%) 41 42 35 41,5 39,5

41 YASAL ALTYAPI VE KÖMÜR SANTRALLARININ YATIRIM MODELLERİ

42 ■ ■ ■ YASAL ÇERÇEVE ■ ■ ■ Elektrik Sektöründe dağınık bir yapı varken tarih ve 1312 sayılı yasayla kurulmuş olan TEK (Türkiye Elektrik Kurumu) elektriğin üretimi, iletimi, dağıtımı, toptan ve parekende satışı konusunda tek yetkili Kurum olarak belirlenmiştir. tarih ve 3096 sayılı “Türkiye Elektrik Kurumu dışındaki teşebbüslerin elektrik üretme, iletme, dağıtma ve ticaretini yapmaya yetkilendirilmesine dair Kanun”la da ilk defa Özel Sektörün elektrik sektöründe faaliyette bulunmasına imkan tanınmıştır. tarih ve 3996 sayılı “Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap İşlet Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması hakkında Kanun”la Yap İşlet Devret Modeli ortaya konulmuştur. tarih ve 4283 sayılı “Elektrik Enerjisi üretim tesislerinin kurulması ve işletilmesi ve Yap İşlet Modeli ile Enerji Satışına ilişkin Kanun” enerji sektörüne yeni bir yatırım modeli getirmiştir. ’de TBMM 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasasını kabul etmiştir.

43 HER YIL İÇİN SABİT FİYATLAR %100 ALIM GARANTİSİ HAZİNE GARANTİSİ
■ ■ ■ YİD SANTRALLAR ■ ■ ■ DAYANAK 3096 VE 3996 SAYILI YASALARDIR. 99 YILA KADAR BİR SÖZLEŞME SÜRESİ, FAKAT GENELLİKLE YIL ARASINDA HER YIL İÇİN SABİT FİYATLAR %100 ALIM GARANTİSİ HAZİNE GARANTİSİ BELİRLİ SÜRE SONUNDA ETKB’YE DEVİR TAM ÖZELLEŞTİRME DEĞİL, FAKAT ENERJİ PROJELERİNDE ÖZEL SEKTÖR KATILIMINI SAĞLAYACAK FİNANS MODELİ DELOİTTE’UN “LİNYİT KÖMÜRÜ SAHALARININ EKONOMİYE KAZANDIRILMASI” RAPORUNDA KÖMÜR İÇİNDE YİD ÖNERİLMİŞTİR. LİBERAL PİYASALAR İÇİN UYGUN DEĞİL Santralın İsmi Tip Kapasite (MW) Esenyurt (Doğa Enerji) DGKÇ 188,5 Ova Elektrik 258,4 Trakya Elektrik 498,7 Uni-Mar 504,0 D.G.. Alt toplam 1.449,6 Birecik Hidro 672,0 Yamula 100,0 Ahiköy-1 2,2 Ahiköy-2 2,0 Aksu (Çayköy) 16,0 Çal (Denizli) 2,5 Çamlıca-1(Ayen Enerji) 84,0 Dinar-2 (Metak) 3,0 Fethiye 16,5 Gaziler 11,2 Girlevik-II / Mercan 11,0 Gönen (Enda) 10,6 Lamas Gökler 0,0 Suçatı 7,0 Sütçüler 2,3 Tohma Medik 12,5 Hidro Alt toplam 952,8 Ares Rüzgar 7,2 Bores 10,2 Rüzgar Alt toplam 17,4 Toplam 2.419,8

44 ■ ■ ■ YAP İŞLET (BOT) ■ ■ ■ Yİ modeli, YİD projelerinde edinilen tecrübelere dayanılarak hazırlanmıştır. (Kanun no. 4283). Büyüklük, tip ve yer önceden belirlenmiştir. İhale en düşük elektrik satış fiyatı üzerine yapılmıştır. %85 alım garantisi vardır. Sözleşme süresi, tesis dönemi dahil 20 yıldır. TEAŞ, Yap İşlet modeline göre ithal kömüre dayalı termik santralın yapım işine dair sözleşmeyi Alman Siemens – Steag - Gama Konsorsiyumu ile 1997 yılı sonlarında imzalamıştır. Deloitte yukarıda bahsedilen raporda Yap İşlet modelinden de bahsetmektedir. Santral adı Tipi Kapasite (MW) Firma Adapazarı DGKÇ 797,7 İntergen - Enka Gebze 1.595,4 İzmir 1.590,7 Ankara 798,0 Suez Group, Mimag İskenderun İthal Kömür 1.320,0 Steag, Oyak Toplam 6.101,8

45 ■ ■ ■ SERBEST ÜRETİCİ SANTRALLAR (IPP) ■ ■ ■
Bilindiği gibi tarihinde 4628 sayılı Elektrik Piyasası Yasası TBMM’de kabul edilmiştir. Bu yasayla YİD ve Yİ modellerinin uygulama şansı kalmamıştır. 4628 sayılı yasaya göre kamu kuruluşu EÜAŞ’ın da çok istisnai durumlar dışında santral kurma imkanı olmadığı için Santral kurulması için tek model Serbest Üretici (Merchant Plants) santrallardır. Bu santrallar ikili anlaşmalarla serbest tüketicilere ve toptan elektrik şirketlerine satış yapabilirler. Son dönemde yapılan tüm özel sektör santralları bu modele göre kurulmaktadır.

46 SANTRAL TEKNOLOJİLERİ VE YERLİ SANTRAL YAPIMI İLE İLGİLİ
YERLİ KÖMÜRLERE UYGUN SANTRAL TEKNOLOJİLERİ VE YERLİ SANTRAL YAPIMI İLE İLGİLİ GİRİŞİMLER

47 ■ ■ ■ SANTRAL TEKNOLOJİLERİ VE YERLİ KÖMÜRE UYGUNLUK ■ ■ ■
Sunuşun başında santral tiplerinden bahsedildi. Ancak santral tipi seçimi ve teknoloji seçimi tamamen kömüre bağlıdır. Türkiye’deki linyit özellikleri de farklı havzalarda farklı karakter gösterirler. Kullanılacak kömürler yanma testine tabii tutulduktan sonra santral tipi belirlenmeli ve santral kazanı kömüre göre dizayn edilmelidir. Kül ergime sıcaklığı düşük olan kömürün kullanılacağı santrallarda akışkan yataklı kazan seçilmesi daha doğrudur. Çünkü akışkan yataklı kazanda yanma odası sıcaklığı 850 0C civarında iken pülverize kömürlü santrallarda sıcaklık C’ı aşmaktadır, bu da doğrudan curuflanmaya neden olur.

48 ■ ■ ■ İNDİREK YAKMA SİSTEMİ ■ ■ ■
Afşin Elbistan A ve B Yakma sistemi

49 ■ ■ ■ YERLİ SANTRAL YAPIMI İLE İLGİLİ GİRİŞİMLER ■ ■ ■
Şeker Şirketine bağlı Ankara Makine Fabrikası çok sayıda Şeker Fabrikası ve Çimento Fabrikasının kazanlarını VKW lisansıyla yapmıştır. 1980’lerde TEK ve Sungurlar yerli kazan imalatı ve montajı için SUNTEK’i kurmuşlar, Orhaneli Santralının kazanı montajı SUNTEK’e verilmiştir. Orhaneli kazanını Steinmüller yapmış, bilahare SUNTEK tasfiye edilmiştir. Afşin Elbistan A Santralının yardımcı kazanı yanında çok sayıda kazan yapan Sungurlarda iflas etmiştir. Ankara Gölbaşı’nda Güriş Makine fabrikası Afşin Elbistan A ve Çayırhan Santralları için önemli miktarda imalat yapmıştır ve Tuzla’da Alarko’ya bağlı Alamsaş’da azda olsa Santralların bazı parçalarını yapmıştır. Şu anda ikisi de kapalıdır. 2007 yılında EÜAŞ Türk tipi kazan dizaynı için ihaleye çıkmış, ancak ihaleye katılan olmadığından ihale iptal edilmiştir. Mimsan firması Oyka Kağıt için 35 t/h debili ve 59 bar basınçta buhar üreten 6 MW’lık türbini besleyecek bir akışkan yataklı kazanı dizayn ve imal etmiştir. 60 MW’lık türbini besleyecek kazan dizaynı üzerinde çalışmalar olduğu da bilinmektedir. TÜBİTAK MAM’da da akışkan yataklı kazan dizaynı üzerinde çalışmalar vardır.

50 ■ ■ ■ TÜRK MÜHENDİS VE SANAYİ YERLİ KÖMÜR SANTRALI YAPABİLİR Mİ? ■ ■ ■
Bu soruya cevap olarak ben makul güçlerde bir kömür santralının Türkiye’de yapılabileceği kanaatinde değilim. Ayrıca bu konuda maalesef geriye gidiş olduğu kanaatindeyim. Bir önceki “slide”da belirttiğim gibi Santralın çok önemli parçalarını yapabilecek kapasitedeki kuruluşlar artık aktif değildir. Güriş Makine, Alamsaş, Sungurlar vb. firmalar artık yoktur. Ancak bir dizi soru daha sorulmalı? Yerli santral yapılmalı mı? Bunun cevabı yukarıda bahsedilen firmaların iflasına dayanıyor. Kıyasıya rekabetin olduğu bir ortamda, yeterli talep garantisi olmadan, destek ve teşvik olmadan çok büyük yatırım gerektirecek kömür santralı ekipman üretimine girilebilir mi? Kazan boruları ve türbin kanat imalatı için gerekli malzeme acaba Türkiye’de üretiliyor mu? Yabancı kreditör kuruluşlar, yerli ekipman kullanacak bir yatırımcıya kredi verirler mi? Özel sektör yatırımcılar yerli ekipman kullanmaya nasıl ikna edilecek? 4628 sayılı yasaya göre özel istisnai durumlar hariç EÜAŞ üretim yatırımı yapamamasına rağmen, yapabileceğini farz etsek hangi mevzuata dayanarak direk yerli üreticiden santral ekipmanı alabilecek?

51 ABD, Almanya, Fransa, Japonya 2.000 B Grubu
■ ■ ■ MALİYETLER ■ ■ ■ Kömür Santral yatırım maliyeti yapım yılına, kömür özelliklerine, santral gücüne, santralın yerine, imalatçı ülkeye göre çok değişkenlik gösteriyor. Dünya Bankasının Haziran 2008’de yaptığı “Study of Equipment Prices in the Energy Sector” adlı çalışmaya göre üç ülkede 500 MW’lık pülverize kömür santral yapım fiyatları şöyle özetlenmiştir. Türkiye’ye gelince kCal/kg’lık yerli veya ithal kömürlü MW’lık süperkritik ünitelerde fiyat imalatçılara göre üç grupta ele alınabilir. Toplam 106 $ $/kW ABD 1.146,0 2.290 Hindistan 720,6 1.440 Romanya 1.267,2 2.530 İmalatçı Grubu Ülkesi Fiyat ($/kW) A Grubu ABD, Almanya, Fransa, Japonya 2.000 B Grubu Doğu Avrupa: Polonya, Çek Cum., Slovakya; G. Kore 1.500 C Grubu Çin

52 SONUÇ

53 ■ ■ ■ SONUÇ ■ ■ ■ Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de kömür santrallarına yatırım devam edecektir. Bu santralların yerli teknolojiyle yapılabilmesi için hükümet, kamu kuruluşları, özel sektör ve üniversitelerin işbirliği ile uzun vadeli bir yol haritası hazırlanmalıdır. Ancak kurulacak her sanayi tesisininde fizibl olması şarttır. Özel sektörün başlangıçta yerli teknolojiye dayalı santral kurması imkansız gibi görünmektedir, bu sebeple ihale mevzuatında ve yatırım planlarında yapılacak düzenlemelerle EÜAŞ’ın yerli teknolojiyle yapılacak bir santral için rehber ve yatırımcı olması gerekir. Yerli bankaların yerli yatırımcılarla yerli teknoloji kullanımı konusunda destek vermeleri için formüller ortaya konulmalıdır.

54 Saygılarımla arz ederim...
Muzaffer Başaran