Henri Lefebvre Modern Dünyada Gündelik Hayat

... konulu sunumlar: "Henri Lefebvre Modern Dünyada Gündelik Hayat"— Sunum transkripti:

1 Henri Lefebvre Modern Dünyada Gündelik Hayat
Alp Kolağası

2 Dilin tüm kaynakları hem bir sefalet hem de bir zenginlik olan gündelik hayatı dile getirmek için kullanılır. Gündelik olanın edebiyat alanında aniden belirivermesini büyük bir özenle incelemek gerekir. Bu olgu daha çok, gündelik hayatın edebiyat, yani dil ve yazı aracılığıyla düşünce ve bilincin alanına girmesidir.

3 Felsefeci, felsefeci kimliği dolayımıyla tamamlanmış bir aklın vücut bulmuş hali olmayı istediği andan itibaren, bir hayal dünyasında yaşamaya başlar. İnsanın olanaklarını felsefi araçlarla gerçekleştirmek istediğinde, bu araçlara sahip olmadığı görür. Felsefe, felsefi olmayanı dışlayarak, kendisini tanımlanmış ve tamamlanmış bütünlük olarak ilan ettiğinde, ancak kendi çelişkisinin gerçekleştirir ve kendi kendisini ortadan kaldırır.

4 Felsefi saflıkla, saflıktan uzak olan gündelik hayatı kesin bir biçimde ayıracak mıyız? Gündelik hayat, bilgelik tarafından yüzüstü bırakılmış, kendi acı kaderine terk edilmiş şey olarak mı düşünülecek? Işıklı derinliğin dünyanın üzerinde parıldamasını engelleyen bir duvar olduğu mu söylenecek? Ya da kaçınılmaz bayağılığın, varlığın arka yüzünün, gözden düşmüş olan hakikatin, “neyse o olarak” hakikate ve varlığa ait olduğu mu söylenecek? Bu dünya bayağılık olarak, pratik bir bayağılık ve bayağı bir pratik olarak var olduğu ölçüde, felsefe ya gereksiz bir şeydir, felsefe ya gereksiz bir şeydir, ya da felsefi olmayan dünyanın dönüştürülmesinin temeli ve başlangıç noktasıdır.

5 Gündelik kavramı felsefeden gelir ve ve felsefe olmadan anlaşılamaz
Gündelik kavramı felsefeden gelir ve ve felsefe olmadan anlaşılamaz. Bu kavram, felsefe için ve felsefe tarafından, felsefi olmayanı belirtir. Fakat felsefi olmayanı düşünmenin ve ele almanın tek yolu, bir felsefe eleştirisi geliştirmektir. Gündeliklik kavramı, gündelik hayattan gelmez; gündelik hayatı yansıtmaz; daha ziyade, felsefe adına, onun, olanaklı kabul edilen dönüşümünü ifade eder. Bu kavram yalıtılmış felsefeden değil; felsefe olmayan üzerine düşünen felsefeden doğar; bu ise, kuşkusuz, felsefenin kendisini aşma çabası içinde ulaştığı en üst basamaktır.

6 Marx, Kapital’in birinci kısmını yayınladığında bu yapıt hem toplumsal gerçekliğin bilimsel bir biçimde sergilenmesini, hem de verili toplumun olanaklarıyla ilgili öneriler içeriyordu. Bu da şunları kapsıyordu:

7 A) Akıl (diyalektik akıl) tarafından kavranabilen; kendi kendisini düzenlenmesini sağlayan, kendiliğinden fakat sınırlı aygıtlarla (ortalama kar oranının oluşması eğilimini taşıyan rekabetçi kapitalizm) donanmış, dolayısıyla istikrara kavuşma, tarihten ve oluşan kaçma gücünden yoksun bir bütünlük;

8 B) Belirli bir konu: bir sınıf taradından, üretim araçlarını elinde bulunduran burjuvazi tarafından (fraksiyonlara bölünmüş olmasına ve fraksiyonlar arasındaki iktidar mücadelesine rağmen bir tek sınıf) yönetilen, tahakküm altına alınan toplum;

9 C) Bilgi tarafından kavranabilir olan bir biçim: sınırsız bir yayılma kapasitesine sahip olan; bir “dünya” kuran; bir mantığa, bir dile bağlı olan; bir içerikten, yani toplumsal emekten (diyalektik olarak: nitel ve nicel, bireysel ve toplumsal, parçalı ve bütünsel, basit ve karmaşık, ayrıntılandırılmış ya da daha ziyade bölünmüş ve toplumsal geçim araçlarını oluşturan ücret ortalamalarına bağlı diye tanımlanan emekten) ayrılmayan ticaret (değişim değeri). Burada toplumsal emeğin ticaret “dünyası”nı egemenlik altına alma ve onun körü körüne yayılmasını sınırlama olanağı taşıdığını görebiliriz.

10 D) Yapılanmış-yapılandırıcı üretim ve mülkiyet ilişkileri aracılığıyla, taban (iş bölümü ve işin örgütlenmesi) ile üstyapılar (kurumlar ve ideolojiler, işlevler ve “değer” sistemleri, aynı zamanda sanat ve düşünce yapıları) arasında aracı bir toplumsal yapı; o sıradaki temel ideoloji, (bu toplumun temelini gizleyen ve temeli savunan) bireyciliktir;

11 E) Tek bir bütün içinde pratik yaşamı, bilimi, Devrim’i (başka bir deyişle, ticaret dünyasını, bu dünyanın bilimsel bilgisini, dünyaya egemen olmaya ve onu değiştirmeye yönelik eylemi) sarmalayan tutarlı bir dil; Kapital’de belirli göndergelere (diyalektik akıl, tarihsel zaman, toplumsal mekan, sağduyu, vs.) göre ortaya konulan ve biçimlendirilen dil. Bu duruş bilgi ile eylem arasında, teori ile pratik arasında bir birliği gerektirir.

12 F) Ele alınan bütünlüğün içindeki (özellikle üretken emeğin toplumsal niteliği ve “özel” mülkiyet ilişkileri arasındaki) özgül çelişkiler; G) Toplumsal nicel büyüme ve nitel gelişme olanakları. Bir yüzyıl sonra, bu ustaca hazırlanmış karışımdan ne kaldığı gibi temel bir soruya hala bir yanıt bulunamamıştır.

13 Bugün, ideolojiler değişmiştir; artık işlevselcilik, biçimcilik, yapısalcılık, işlemselcilik, bilimcilik gibi adlarla anılmaktadırlar. Bunlar öncekinden çok daha ince bir biçimde imgesel olanın içine girerek, kendilerini gayri ideolojik olarak göstermektedirler. Temel olguyu, yani olgunun temelini; her şeyin, söz konusu “bütün”ü ortaya çıkaran gündelik üzerine dayandığını, ondan kaynaklandığını (yani eleştirel bir gündelik hayat çözümlemesinin “bütün”ü gözler önüne serdiğini, çünkü bu “bütün”ü dikkate aldığını) gizlerler.

14 Sorunsalımızı özetleyecek olursak:
A) Gündeliklik tanımlanabilir mi? İronik bir bakış açısına, kısmi bir düzeyin ya da parçanın saptanmasına düşünmeden, çağdaş toplumu (modernliği) bütünlüğü ve özüyle birlikte tanımlayacak bir incelemenin hareket noktası gündelik hayat olabilir mi? B) Bu yoldan, toplumsal “gerçeklik” içindeki çelişkiler ve çatışmalar konusunda tutarlı (kendi kendisiyle çelişmeyen) bir teoriye, gerçek ve olanaklı bir kavrayışa ulaşılabilir mi?

15 Mümkün olduğunca bilimsel bir biçimde dile getirilen bu sorulara, savlarımızı özetleyerek cevap vermek gerekirse; gündelik hayat, terk edilmiş bir uzay-zaman değildir; bireysel özgürlüğe ve akla, bireyin işbirliğine bırakılmış bir alan da değildir. Artık, insanın sefaletinin ve büyüklüğünün ortaya çıktığı insanlık durumunun yaşandığı mekan da değildir. Artık toplumsal yaşamın akılcı olarak işletilen sömürgeleştirilmiş bir sektörü değildir; çünkü gündelik hayat artık bir “sektör” değildir, akılcı işletme ise eskisinden daha ustalıklı biçimler keşfetmiştir. Gündelik hayat, artık itinayla incelenen bir nesne olmuştur: örgütlenmenin alanı, iradi ve planlı bir öz düzenlemenin uzay-zaman haline gelmiştir. Örgütlenen gündelik hayat kapalı bir devre (üretim-tüketim-üretim) haline gelmiştir.

16 Önceden biçimlendirilen gereksinimlerin ne olacaklarını tahmin etmek artık işten değildir; arzuların ise izi sürülür. Rekabetçi dönemdeki kendiliğinden körü körüne öz-düzenleme süreçlerinin yerini bu olgu alır. Böylece gündeliklik kısa sürede, sistematikleştiren düşüncenin ve yapılandırıcı eylemin hedeflediği diğer sistemlerin altında gizlenen biricik sistem, kusursuz sistem haline gelecektir. Bu sıfatla gündeliklik, örgütlenmiş ya da tüketimi yönlendirmiş diye tanımlanan toplumun ve onun dekorunun, yani Modernliğin temel ürünü olacaktır.

17 Gündelik olanı anlamak için, gündeliklik teorisini oluşturmak için, bazı ön koşullar vardır: Öncelikle, gündelik hayatın içinde bulunmak, orada yaşamış olmak; sonra da onu kabul etmek ve onun karşısında eleştirel bir mesafe bırakmak gerekir. Bu iki koşulun bulunmayışı anlamayı imkansız kılar ve yanlış anlamlara yol açar. O andan itibaren, gündelik olan üzerine söylem, sağırlara hitap eder: en kötü sağırlık da duymak istemeyenlerin sağırlığıdır.

18 Gündelik hayatın ağırlığı kadınların üzerindedir
Gündelik hayatın ağırlığı kadınların üzerindedir. Kadınlar var olan durumunu tersine çevirerek gündelik hayattan bir çıkar sağlayabilirler; ancak her durumda bu yükü taşımaya devam ederler. Bir çok kadın bu ağırlığın içinde tutsak kalır. Kimileri için düşünmek, kaçmak demektir; artık görmemektir, çamura battığını unutmaktır, onları dibe çeken yapışkan kütleyi artık algılamamaktır. Kadınların ikameleri vardır; kadının kendisi bir ikamedir. Erkeklerden, insanlık durumundan, hayattan, tanrılardan ve tandırdan şikayetçilerdir. Ancak hep ıskalarlar. Kadınlar gündeliklik içinde hem öznedirler hem de gündelik hayatın kurbanlarıdırlar, dolayısıyla nesnedirler, ikamedirler (güzellik,dişilik,moda, vs.); üstelik, ikamelerin çoğalmaları kadınların aleyhinedir. Kadın aynı zamanda hem alıcı hem de tüketicidir; hem metadır hem de metanın simgesidir (reklamlardaki çıplak beden ve gülümsemedir). Gündelik hayat içindeki durumların belirsizliği (ki bu da gündelikliğin ve modernliğin parçasıdır), anlamaya giden yolu onlara kapatır.

19 Modernlik, gündelikliği onlar için, onlar sayesinde dikkat çekici bir biçimde gizler. Robotlaşmanın, kadınların “kendiliğindenliğine” karşı, ya da “kendiliğindeliği” yüzünden kadınlar nezdinde başarılı olmasının nedeni, kadınların önem verdikleri şeylerin (moda, ev içininin düzenlenmesi, çeşitli öğeleri bir araya getirerek bir kişilik ve ortam yaratma isteği) niteliğidir.

20 Gençlik ve öğrenciler için durum bunun tam tersidir
Gençlik ve öğrenciler için durum bunun tam tersidir. Onlar gündelik hayatı hiç sınamamışlardır. Bir yandan ona katılmak isterken, öte yandan giriş kapısının eşiğinde tereddüt ederler; gündelik olanı aile aracılığıyla, yalnızca akların ve karaların bulunduğu uzak bir olasılık olarak tanımlarlar. Onların kullanımlarına açık olan şey, babalığı ve anneliği, kültürü ve boyun eğmeği bir araya getiren bir olgunluk ideolojisi ya da mitolojisidir.

21 Aydınlar da gündelik hayatın içindedirler
Aydınlar da gündelik hayatın içindedirler. Meslekleri, karıları, çocukları, zaman kullanımları, özel yaşamları, çalışma yaşamları, boş zamanları, şurada yada burada evleri vardır, vs. içerdedirler, fakat biraz marjinaldirler; şöyle ki kendilerini dışarda ve başka yerde düşünürler ve görürler. İyi sınanmış kaçış yöntemlerine sahiptirler. Bütün ikameler onların hizmetindirler: düş, imgesel, sanat, klasisizm, ve yüksek kültür, tarih ve daha bir çokları. Toplumsal pratiğin ve gündelik hayatın zorlamalara, koşullandırmalara, “yapılar”a ve programlara tabi kılınmasının sağlayan yöntemlerin toplamını “toplumbilim”, veya “kent bilimi” veya “örgütlenme bilimi” olarak benimsedikleri olur. Gözleriyle görmedikleri şeyi sorgulamayı reddederler ve en önemli olguyu, yani genel bir kural eksikliğini göz arda ederler. Bu ideolojilerin yandaşları için, her eleştirel düşünce, her protesto ve itiraz, “başka türlü bir şey” e açılmaya yönelik her arayış ütopya demektir.

22 Gündelik hayatın tarihi en azından 3 kısım içerir: a) üsluplar; b) üslupların sonu ve kültürün başlangıcı ( XIX. Yüzyıl); c) gündelik hayatın yerleşmesi ve sağlamlaşması. Bu son kısım, devrimci girişimlerin her başarısızlığından sonra, gündelik hayatın nasıl daha da belirginleştiğini gösterecektir. Gündelik hayat bu başarısızlığın nedeni ve sonucudur. Nedenidir, zira engeldir, benttir, korkuluktur; toplumsal varoluş her sarsıntıdan sonra, onun çevresinde yeniden örgütlenir. Sonuçtur: her başarısızlıktan sonra ( en kötüsü alman işgalinden sonra ki başarısızlıklar) baskılar ve zorlamalar daha da yoğunlaşır.

23 Toplum, kendi eleştirisini içinde taşır
Toplum, kendi eleştirisini içinde taşır. Onu anlamak için kaçınılmaz olan eleştirel olan mesafeyi, gerekli eleştirel kavramları, onları eleştirel olarak biçimlendirmeksizin ya da dile getirmeksizin gösterir. Bunları algılamak için toplumsal pratiğin boşluklarını saptamak; bu çatlaklarda veya uçurumlarda yüzen sözel belirsizlikleri tözel “gerçeklik” diye alıp boşlukları doldurmaktan kaçınmak yeterlidir.

24 Toplumun amacı, hedefi tatmindir
Toplumun amacı, hedefi tatmindir. Bilinen, tasarlanan gereksinimlerimiz tatmin edilmektedir ya da edilecektir. Karşılanabilir gereksinimler söz konusu olduğunda bu tatmin olabildiğince süratli bir doygunluğa dayanır. Gereksinim bir boşluğa, fakat iyi tanımlanmış bir boşluğa, sınırları belirlenmiş bir çukura benzer. Bu boşluk tüketim ve tüketici tarafından kapatılır, doldurulur. Doygunluk budur.

25 Kullanımdan düşme, bir tekniğe dönüşmeden önce , çeşitli incelemelere konu olmuştu. Konunun uzmanları nesnelerin kullanım sürelerini iyi belirlerler: bir banyo, üç yıl; bir oturma odası, beş yıl; bir yatak odası takımı, sekiz yıl; bir dükkan, bir otomobil, vs. üç yıl. Bu istatiksel ortalamalar, üretim maliyetleri ve karlarla karşılıklı bağlantı içinde nesnelerin demografisi içinde yer alırlar. Üretime örgütleyen bürolar, kullanım süresini kısaltmak, ürünlerin ve sermayenin dolaşımını hızlandırmak için bu istatiksel ortalamaları dikkate alırlar. Otomobil konusunda yaşanan skandal ise küresel boyuttadır.

26 Nesnelerin kullanım süreleriyle oynayan kişiler, aynı zaman da motivasyonları da yönlendirirler; belki de, saldırarak parçaladıkları şey de arzunun toplumsal ifadesi olan bu motivasyonlardır. Nesnelerin “manevi” yıpranma ve kullanımdan düşme süresinin kısalması içini, gereksinimlerin de eskimesi, yeni gereksinimlerin onların yerini alması gerekir. Arzu stratejisi budur! İkinci olarak, üretici kapasite bu andan itibaren yaşamın, nesnelerin, evelerin, kentlerin, “yaşama alanı”nın aşırı bir harektliliğini olanaklı kılacaktır. Dolayısıyla, “gerçek yaşam” artık gündeliklik içinde donup kalmayacaktır.

27 Gündelik hayatın içindeki boş zamanı da iki türlü ele alabiliriz:
A) Derin bir tatminsizlik duygusu bırakan; ilgili kişileri, dehşete düşmüş karısının ve çocuklarının gözleri önünde “Artık her şey mümkün!” diye diye bağırarak gazetesini yırtan kişilik durumuna düşüren, gündeliklikle bütünleşmiş boş zaman (gazete okuma, televizyon, vs.). B) Gidiş beklentisi, bir kopuş gerekliliği, arkadaş çevresi, tatil, doğa, şenlik, delilik aracılığıyla kaçma isteği.

28 Sanayi devriminden sonra tüketimin artış olması bir gerçektir
Sanayi devriminden sonra tüketimin artış olması bir gerçektir. Fakat tüketimin asıl öğesi reklamdır. Reklam sadece bir tüketim ideolojisi sunmakla kalmaz; tüketici kimliğiyle doyuma ulaşan, kendini edimler yoluyla gerçekleştiren ve kendi imgesiyle (veya idealiyle) örtüşen tüketici “ben”in bir tasarımını sunar.

29 Gençler, şimdi ve hemen tüketmek istiyorlar
Gençler, şimdi ve hemen tüketmek istiyorlar. Bu Pazar çabuk keşfedildi ve işletildi. Gençler, ailelerininkine ters düşen ve mümkün olduğunca ona benzeyen paralel bir gündelik hayat, kendilerine özgü oysa başkalarınınkinden farksız bir gündelik hayat içine yerleşmeye yöneliyorlar. Varlıklarıyla ve değerleriyle, yetişkinleri, yetişkinlerin mallarını, yetişkinlerin pazarını etkiliyorlar. Bununla birlikte gençler marjinal kalıyorlar.

30 Günümüz bir tüketim çağıdır
Günümüz bir tüketim çağıdır. Tüketimin bu denli ilerlemesi teknolojinin de olanaklarıyla ilerlemiştir. Tüketimin gelecek zamanlarda da devam edeceği yadsınamaz fakat hangi boyutlara geleceği ve nasıl olacağını tahmin etmek zordur.