Sunum yükleniyor. Lütfen bekleyiniz

Sunum yükleniyor. Lütfen bekleyiniz

REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM

Benzer bir sunumlar


... konulu sunumlar: "REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM"— Sunum transkripti:

1 REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM
KPSS KONU ANLATIMI REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM Murat CİVELEK Web: Mail:

2 BİREYİ TANIMA TEKNİLERİ
4. ÜNİTE BİREYİ TANIMA TEKNİLERİ

3 Bölüm Analizi KPSS’de bu bölümden her yıl ortalama 4 soru gelmektedir.
Bu bölümdeki sorular genellikle bilgi veya örnek verilerek sorulan yarı bilgi sorusu şeklindedir. Not: 2013 KPSS’de 4 soru gelmiştir.

4

5 TEST TEKNİKLERİ İLGİ ENVANTERLERİ TUTUM ENVANTERLERİ KİŞİLİK TESTLERİ
BAŞARI TESTLERİ YETENEK TESTLERİ

6 TEST TEKNİKLERİ TEST: Bireylerin zekâlarını, ilgilerini, yeteneklerini, tutumlarını, kişiliğini vb. kısacası bireysel farklılıklarını ölçmek amacıyla kullanılan ve standart sorular şeklinde uygulanan metottur. Testler, bireylerin çeşitli özelliklerini belirlemek ya da davranışlarını anlamak amacıyla kullanılan bilgi toplamaya ve bireyi tanımaya yönelik araçlardır. Kullanılmak için seçilen testler yeterli düzeyde geçerli, güvenilir ve kullanışlı olmalıdır.

7 2009 KPSS Psikolojik testlerin kullanılmasına ilişkin aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur? Ders, alan ve meslek seçiminde yetenek testlerine; ders dışı etkinliklerde ise ilgi envanterlerine göre yöneltme yapılmalıdır. Testleri sınıf rehber öğretmenleri uygulamalı; okul rehber öğretmenleri yorumlamalıdır. Çocuklukta kişilik çok sık değiştiğinden, psikolojik testler lise ve sonrasında uygulanmalıdır. Yetenek testleri ve ilgi envanterlerini sınıf rehber öğretmenleri; kişilik testlerini ise okul rehber öğretmenleri kullanmalıdır. Gelecekteki başarı yordanırken yetenek testleri; öğrenme eksikliklerinin saptanmasında ise başarı testleri kullanılmalıdır.

8 1. TESTLERİ KULLANIM AMAÇLARI
Yordama (Tahmin) yapmak: Bireylerin gelecekte hangi alanlarda ne ölçüde başarılı olacaklarının, hangi etkinliklerden doyum sağlayacaklarının yordanabilmesi amacıyla özellikle yetenek testleri ve ilgi envanterleri uygulanır. Herhangi bir sorunun veya davranışın nedenini ortaya çıkarmak: Bireylerin gelişim dönemleri sürecinde karşılaştıkları problem alanlarının ve bozuklukların nedenlerinin objektif bir şekilde belirlenebilmesi amacıyla uygulanır. Bireylerin ihtiyaçlarını saptamak: Uygulanması düşünülen etkinliklere öğrencilerin ne ölçüde ihtiyaçlarının olduğunun saptanması amacıyla testler uygulanır. PDR hizmetlerini değerlendirmek: Bireylere verilen PDR hizmetlerinin amacına ulaşıp ulaşmadığını belirlemek amacıyla uygulanan tekniklerdir. Belirli konularda araştırma yapmak için de testler kullanılır. PDR hizmetlerini öğrenciye tanıtmak için de kullanılır.

9 2. TESTLERİN CEVAPLANDIRILMASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR
1) Orta yol cevap verme ve boş bırakma: Seçenekleri derecelendirilmiş sorularda, cevaplayan “bazen”, “kararsızım” gibi orta yol bir cevap vermektedir. Bazen de seçeneği boş bırakmaktadır. Bu nedenle bireyin alacağı puan düzeyi etkilenmekte ve hata payı da yükselmektedir. 2) Yanıltma hatası: Bu hatada cevaplayan kişi, soruya içinden geldiği gibi doğru yanıtlar vermez, kendi amacına uygun olarak akılcı yanıtlar vererek kendi gerçek durumunu saklar. 3) Sosyal kabul hatası: Bu hatada da cevaplayıcı doğru yanıtlar vermez. Cevaplayıcı kendi gerçek durumunu yansıtan değil, toplum tarafından kabul görecek, onaylanacak cevaplar verir.

10 3. TESTLERİN SINIFLANDIRILMASI
1) Yeterlilik (Maksimum Performans) Testleri a) Yetenek testleri: Kişinin zihinsel ya da akademik yetenekleri hakkında bilgi sahibi olmak ve gelecekteki başarısını yorumlamak için kullanılır. Yetenek testleri bireyin “en iyi neleri yapabileceğini yani en çok başarılı olabileceği alanları” gösterebilen testlerdir. Ayrıca yetenek testleri bir kimsenin eğitiminden ne derece yararlanabileceği hakkında yordama yapmaya da yardım eder. PDR hizmetlerinde bireye gereken yardımların yapılabilmesi için, onun bilinmesi gereken en önemli yönü yetenekleridir. Özellikle eğitsel ve mesleki rehberlikte, yöneleceği öğrenim alanı, seçeceği kurs, ders, ders dışı meslek seçiminde yeteneklerin bilinmesi gereklidir.

11 Yetenek testlerinin kullanım amaçları şunlardır:
Bireylerin zihinsel ve akademik başarılarını tespit etmede Eğitsel ve mesleki rehberlikte Gelecekteki akademik başarıyı yordamada (2012 STS) Özel eğitime muhtaç öğrencileri tespit etmede Yetenek - başarı kıyaslamasında (Yetenek-başarı arasındaki %25 fark normal sayılmaktadır). Kişinin genel ve özel kabiliyetlerini saptamada Kişinin zayıf ve kuvvetli yönlerini, gizli kalmış yeteneklerini ortaya çıkarmada Öğrencileri kendi yetenekleri ölçüsünde programlara, derslere yerleştirmede

12 Yetenek testleri türleri
Genel yetenek testleri: Belirli düzeylerde genel zihin yeteneklerini ölçer. Bu tür testlerde, genellikle bireylerin sözel, sayısal ve soyut düşünme gücünü ölçen sorular yer alır. Mesela; Zekâ (IQ) testleri, temel kabiliyet testi Özel yetenek testleri: Resim, müzik ve spor dallarında bireyin sahip olduğu özel zihin yeteneklerini ölçer. Özel yetenekleri insanlar doğuştan getirir ve uygun ortamda ortaya çıkar ve gelişir. Günümüzde en çok tanınmış özel yetenek testlerinden biri olan, DAT (farklı yetenekler testi)’ın bazı alt testleri, mühendislik dişçilik, büro işleri gibi alanlar için öğrenci seçiminde daha çok kullanılmaktadır.

13 2010/2 KPSS Farklı yetenekleri ölçmek amacıyla hazırlanan testlerden her birini ayrı bir grup üzerinde standartlaştırma yerine, bunların tümünü aynı grup üzerinde standartlaştırmanın rehberlik açısından en önemli yararı aşağıdakilerden hangisidir? Ekonomik ve pratik olması Testlerin yetenekleri ne derece ölçtüğünü saptama olanağı vermesi Testlerin ortalamasını birbiriyle karşılaştırma olanağı vermesi Bir kişinin farklı alanlardaki puanlarını karşılaştırma olanağı vermesi Bireylerin testlere ne kadar tutarlı yanıt verdiğini inceleme olanağı vermesi

14 2009 KPSS Bir araştırmada, ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin sayısal ve sözel yeteneklerini ölçen testlerden aldıkları puanlar arasındaki korelasyon kat sayısı 0,58, lise II. sınıf öğrencilerinde ise 0,32 civarında hesaplanmıştır. Yetenek gelişimi dikkate alındığında, gözlenen bu farklılığın sebebi aşağıdakilerden hangisidir? Yaş arttıkça sözel yeteneğe oranla sayısal yetenek daha hızlı artmaktadır. Sayısal ve sözel yetenek arasında, yaşa bağlı olarak ters yönde bir ilişki bulunmaktadır. Yaş arttıkça yetenekler bağımsızlaşmaktadır. Eğitim düzeyi arttıkça öğrencilerin yetenekleri arasındaki farklar azalmaktadır. Yaş arttıkça ilgilerin değişmesi yeteneklerin farklılaşmasına yol açmaktadır.

15 b) Başarı testleri: Bireyin bir eğitim süreci içinde ne kadar öğrendiğini ölçen testlerdir. Yani öğrencilerin okullarda öğrenme etkinliklerinde kazandıkları akademik bilgileri ölçmek amacıyla düzenlenen testlerdir. Başarı testleri, bireylerin belirli bir alana ya da konuya ilişkin var olan bilgi düzeylerini tespit etmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Aynı zamanda, öğretim etkinliklerinde bireylerin kazandırılmak istenen amaç ve davranışlara bireyin ne derece ulaştığını da belirlemeye çalışır. Başarı testlerinin kullanım amaçları şunlardır: Öğrencilerin öğrenme etkinliklerinden ne oranda faydalandıklarını ölçmede Öğrencilerin öğrenme miktarını ölçmede Ders konularındaki-ünitelerindeki öğrenme eksiklerini tespit etmede Öğrencinin bir alandaki başarısını diğer alanlar ile karşılaştırmada Öğrencilerin eğitsel ve mesleki planları için gerekli bilgileri toplamada Gelecek öğrenme ile ilgili yorum yapma olanağının elde edilmesinde

16 Başarı testleri türleri
Standart başarı testleri: Bir grup uzmanca hazırlanmış, geçerliği ve güvenirliği yüksek, hazırlandığı alanda genel olarak (geniş kitlelerce) kullanılabilen, bireyin öğrenme çevresini ve içinde bulunduğu özel koşulları dikkate almayan, standart ölçme araçlarıdır. Daha çok öğrencinin geleceğine ilişkin kararlar almada bu testler kullanılır. Standart başarı testleri, test uzmanları tarafından hazırlanır, uygulanır ve değerlendirilir, yapılan uygulama ve değerlendirmeler de standarttır. Mesela; KPSS, YGS, LYS, DGS, SBS, YDS, ALES Öğretmen yapımı başarı testleri: Öğretmenlerin kendi sınıflarında/okullarında uygulanmak üzere (sınıf içi), kendi okuttukları konuların öğrenilme derecesini ölçmek amacıyla hazırladığı, bireyin öğrenme çevresini ve içinde bulunduğu özel koşulları dikkate alan, geçerliği ve güvenirliği standart başarı testlerine göre daha düşük olan başarı testleridir. Mesela; vizeler, finaller, yazılılar

17 YETENEK-BAŞARI KIYASLAMASI
Bir öğrenci yeteneğinin altında başarılı ise çalışmasını engelleyen bir motivasyon problemi (sağlık, ailevi sorun, arkadaşlarının olumsuz etkileri, isteksizlik-güdü eksikliği, verimli çalışma yöntemlerini bilmemesi, aileye yardım etme, bir işte çalışma, okula veya belirli derslere devamsızlık) vardır. Eğer yeteneğinin üstünde başarı gösteriyorsa baskı ve zorlama altında bu başarı elde etmiştir (aile baskısı ve zorlama, aşırı başarısızlık korkusu, öğretmenlerin ve arkadaşlarının olumlu etkileri, aşırı ilgi ve yüksek düzeyde güdülenme, çalışma alışkanlarının iyi olması, çok fazla çalışma, kopya)

18 2009 KPSS Okul rehber öğretmeni Fulya Hanım öğrencilerine yetenek testi uygular ve yetenek puanlarını öğrencilerin genel başarı ortalamalarıyla karşılaştırır. Çalışmanın sonunda, öğrencilerden bir kısmının yeteneklerine göre beklenenden daha yüksek başarı gösterdiklerini fark eder. Yeteneğinin üstünde başarı gösteren öğrencilerle ilgili olarak Fulya Hanım, aşağıdakilerden hangisini yaparsa rehberlik anlayışına uygun davranmış olur? Bu öğrencileri üstün çabalarından dolayı sınıf içinde ödüllendirip başarılarının devamını beklediğini belirtirse Bu öğrencilerin aileleriyle görüşerek başarılarını daha da artıracak yollar üzerinde düşünürse Baskı veya zorlanma altında bu başarıya ulaşmış olabileceklerini düşünerek bu öğrencilerle görüşürse Bu öğrencileri yeteneğinin altında başarı gösterenlere ders çalıştırmak için görevlendirirse (akran eğitimi) Bu öğrencileri model almaları için yeteneğinin altında başarı gösteren öğrencileri teşvik ederse

19 2006 KPSS Yeteneklerinin altında ve üstünde başarı gösteren öğrencileri belirlemek aşağıdaki rehberlik servislerinden hangisinin görevidir? Mesleki rehberlik Eğitsel rehberlik Grup rehberliği Kişisel rehberlik Psikolojik rehberlik

20 YETENEK-BAŞARI KIYASLAMASI
Hem yeteneği hem de başarısı üstünse, bu öğrenciler daha ileri düzeydeki akademik programları yürütebilecek düzeyde seçkin öğrencilerdir. Bu nedenle bu öğrenciler, akademik alanlara götüren üst okullara girilmeye teşvik edilmelidir. Hem yeteneği hem de başarısı düşük olan öğrenciler daha ileri düzeyde akademik programlara ayak uydurmaları zor olabilir. Bu nedenle kısa sürede bir meslek sahibi olacak şekilde yönelmeye teşvik edilmelidir.

21 2009 KPSS Lise I. sınıftaki bir öğrencinin yetenek testi ve ilgi envanterinden aldığı yüzdelik puanlar aşağıda verilmiştir: Yetenek testi Puan (%) İlgi envanteri Puan (%) Sözel Fen bilimleri 55 Sayısal Sosyal bilimler 53 Mekanik Edebiyat Göz – el koordinasyonu İş ayrıntısı 45 Bellek Güzel sanatlar Bu öğrenciye lise II. sınıfta aşağıdaki alanlardan hangisinin önerilmesi en uygundur? Yabancı dil Sosyal bilimler Türkçe – Matematik Güzel sanatlar Fen bilimleri

22 118 - 119. SORULARI AŞAĞIDAKİ BİLGİLERE GÖRE CEVAPLAYINIZ.
Bir sınıftaki öğrencilere başarı ve yetenek testi uygulanmış, her iki testin puan ortalaması 60 bulunurken yetenek testi için standart sapma 4, başarı testi için 5 olarak elde edilmiştir. Bu sınıftaki beş öğrencinin ham puanları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Adı Yetenek Başarı Fatma Tülay Gamze Gül Fulya Sınıf rehber öğretmeni yukarıdaki tabloda verilen ham puanları z puanına dönüştürerek aşağıdaki başarı-yetenek karşılaştırma grafiğini oluşturmuştur. Yetenek ve başarı puanlarının yorumlanmasında, taralı alandaki öğrenciler yeteneği ölçüsünde başarılı kabul edilmektedir (Grafikte her öğrenci bir harfle temsil edilmiştir).

23 118. Buna göre, Fatma’nın sınıf içindeki yerini, yukarıdaki grafikte hangi harf tanımlar?
K M N P S 2011 KPSS

24 119. Başarı-yetenek tablosu ve karşılaştırma grafiği dikkate alındığında, aşağıdaki öğrencilerden hangisi yeteneğinin üzerinde başarılı olmuştur? Fatma Tülay Gamze Gül Fulya 2011 KPSS

25 2) Tipik Davranış Testleri
a) Tutum ölçekleri: Tutum; bir kişinin herhangi bir nesneye, olaya veya duruma karşı bir duygusu, düşüncesi, davranışı veya genel olarak eğilimidir. Tutum ölçekleri; bir kimsenin herhangi bir olaya, kişiye, nesneye vb. ne derece önem verdiğini, o duruma ilişkin ne düşündüğünü ve ne hissettiğini saptamaya yarayan test araçlarıdır. Tutumlar dolaylı ölçülebilir. En yaygın kullanılan tutum ölçekleri “Likert tipi tutum ölçekleri” dir. Mesela; öğrencilerin derse, okula, ailelerine, arkadaşlarına, sınavlara karşı tutumlarını ölçme gibi.

26

27 2009 KPSS Öğrencilerin sokak çocuklarına ilişkin duygu, düşünce ve davranış eğilimlerini araştıran bir sınıf rehber öğretmeni, aşağıdaki bireyi tanıma tekniklerinden hangisini kullanmalıdır? Tutum ölçeği Görüşme Gözlem İlgi envanteri Anket

28 b) İlgi Envanterleri: İlgi; bireyin, bir nesneye, eyleme, kişiye, olaya karşı gösterdiği belli süreli hoşlanma tepkisidir. İlgi envanterleri işte bireylerin bu tepkilerini ölçmek amacıyla uygulanır. İlgiler doğuştan gelen özellikler değildir; çevreyle etkileşim sonucu kazanılır ve değişebilir. 17 yaşında daha çok kararlılık kazanır. İlgiler duygusal bir davranıştır. Bireyin bir etkinliği ne kadar yapmak istediğini, ilgileri belirler. Kuder ilgi envanteri en sık kullanılanlardandır. Eğitsel rehberlikte öğrencinin ilgi duyduğu kursa, seçmeli derse, öğrenim alanına yönelmesinde, mesleki rehberlikte de ilgili alanına göre meslek ve iş seçimine yardımcı olmakta kullanılır.

29 İlgi envanterleri bir kimsenin yetenekli olduğu alanlar hakkında bilgi vermez. Bu nedenle bir kimsenin en yüksek ilgi alanına bakarak o kişinin o alanda yetenekli olduğunu söyleyemeyiz. İlgi envanterleri bir okulda veya işte başarıyı değil doyumu yordamak için geliştirmiştir.

30 2010 KPSS Lise 2. sınıfta fen bilimlerini seçen öğrencilerin fen ilgisine ilişkin gözlenen aşağıdaki durumlardan hangisi, “İlgiler geçirilen yaşantılarla artar.” ilkesini kesinlikle destekler? 2. sınıftaki fen ilgisi ve genel başarı puanları arasındaki korelasyonun, 1. sınıftakinden yüksek olması 2. sınıfta fen alanını seçen öğrencilerin 1. Sınıftaki genel başarı puanlarının, 2. sınıfta fen alanını seçmeyenlerinkinden yüksek olması 2. sınıfta fen alanındaki öğrencilerin 1. ve 2. Sınıftaki fen ilgisi ve genel başarı puanları arasındaki korelasyonun aynı kalmasına karşın, diğer alanları seçenlerde düşmesi 2. sınıfta fen alanını seçen öğrencilerin fen derslerindeki puanlarının, 1. sınıftaki fen dersleri puanlarından yüksek olması 2. sınıfta fen ilgisi ölçeğinden alınan puanların 1. sınıfta alınanlardan yüksek olması

31 2010/2 KPSS Mesleki ilgiler ergenlik döneminde oldukça kararsızdır ve sık sık değişiklik gösterir. Bu olgu ergen öğrencilere meslek seçim kararlarını verirken yardımcı olmayı güçleştirmektedir. Buna göre, ergen öğrencilerin meslek seçim kararlarını vermelerinde ilgi envanterleri kulanılarak yapılacak aşağıdaki işlemlerden hangisi en uygundur? Ergenlerin belli mesleklere karşı ilgilerini üç ay arayla ölçüp daha sonra bu ölçümlerin ortalamasını almak İlgi envanterlerini, ergenlere bir ya da birkaç meslek adı vermek yerine, ilgilerine uygun meslek alanları hakkında bilgilendirmek için kullanmak Önce ergenin ilgilerini ne sıklıkla değiştirdiğini araştırmak daha sonra sık değiştiriyorsa sadece yetenek testi, nadiren değiştiriyorsa ilgi envanteri kullanmak İlgi envanterleri sınırlı sayıda ilgiyi ölçtükleri ve yeterince güvenilir olmadıkları için okul başarısı, öğrenciyle görüşme vb. başka yollar kullanarak ilgileri araştırmak İlgiler genç yetişkinlik yıllarında kararlılık kazandığından bu yıllardan önce mesleki rehberlik amacıyla ilgi envanterlerini kullanmamak

32 c) Kişilik testleri: Kişilik; bir bireyin tüm özelliklerini (ilgi, yetenek, tutum, alışkanlık, huy, karakter vb.) kapsar. Kişilik; bireyi başkalarından ayıran ve bireyi o birey yapan duygu, düşünce ve davranış özelliklerinin bütünüdür. Kişilik, doğuştan etkin olan mizaç (huy) ile sonradan çevrede şekillenen karakterin ahenkli bir bütünlüğü ile ortaya çıkar. Kişilik testleri; daha çok duygusal sorunları olan bireylere, psikolojik danışma yardımı yapma amacıyla kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra kişilik testleri öğrencinin girmek istediği mesleğe uygun kişilik örüntüsüne sahip olup olmadığını belirlemek içinde kullanılmaktadır. Fakat kişilik testleri, meslek seçimi veya mesleki rehberlikte, yetenek yetenekleriyle birlikte kullanılması daha doğrudur.

33 Kişilik testlerinin kullanım amaçları şunlardır:
Bireylerin kişilik özelliklerini tespit etmede Uyumlu – uyumsuz, normal – anormal bireylerin tespit edilmesinde Bireylerin psikolojik sorunlarını teşhis etmede Personel seçme ve yerleştirmede (bir işe personel alımında) Mesleki yöneltmede

34 Kişilik testleri türleri - Standart kişilik testleri: Bireylerin kendilerine verilen soruların sınırlı seçenekleri arasından kendi öznel durumlarına en uygun cevabı seçmesine dayanan testlerdir. Ülkemizde; Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri, Hacettepe Kişilik Envanteri yaygın kullanılmaktadır.

35 - Projektif (yansıtıcı) kişilik testleri: Açık seçik olmayan (belirsiz) uyarıcılara karşı bireylerin gösterdiği kişisel ve öznel tepkilere dayanan yöntemlerdir. Projektif teknikler, kişiliğin iç yapısını yansıtan ve kişiliği ortaya çıkarmaya çalışan tekniklerdir. Projektif testlerde uyarıcı olarak resimlerden, mürekkep lekelerinden, tamamlanmamış cümleler ile hikâyelerden yararlanılmaktadır. Ülkemizde; Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, Tematik Algı Testi, Beier Cümle Tamamlama Testi, Luisa Duss Psikanalitik Hikâyeler Testi sıklıkla kullanılmaktadır.

36 Rorschach Testi

37 I. GÖZLEME DAYALI TEKNİKLER
B) TEST DIŞI TEKNİKLER I. GÖZLEME DAYALI TEKNİKLER

38 Test Dışı Teknikler Gözlemsel Teknikler Gözlem Gözlem Listeleri
Derecelendirme ölçekleri Özellik kayıt çizelgeleri Anekdot (vaka) kaydı Sosyometrik Teknikler Kendini Anlatma Teknikleri Drama ve Oyun Teknikleri Diğer Teknikler

39 1.1. GÖZLEM Gözlem, bireylerin değişik ortamlarda, çeşitli davranışları hakkında onları gözetleme yolu ile bilgi toplama tekniğidir. İç gözlem (içebakış): Kişinin kendi üzerinde gözlem yapmasıdır. Kişinin kendi duygu ve düşüncelerini anlatmasıdır. Dış gözlem: Doğal gözlem ve sistematik gözlem diye ikiye ayrılır. Gözlem Türleri

40 2a) Sistemsiz (Doğal) Gözlem
Bireyin nasıl gözleneceğine dair bir amacın ve planın yapılmadığı, bilgilerin doğal koşullar altında rastlantısal olarak elde edildiği gözlemdir. Doğal gözlemde araştırmacının herhangi bir müdahalesi söz konusu değildir. Doğal gözlemde, nelerin gözleneceğine ilişkin bir seçim yapılmaz; her davranış gözlenir ve gözlemler ayrıntılı olarak kayıt altına alınır. Bu gözlemde gözlenen kişinin haberi olmamalıdır. 2b) Sistematik Gözlem Bireyi tanımak amacıyla, önceden planlanarak, belirli kurallara uyularak yapılan gözlemdir. Sistematik gözlemde, koşullar araştırmacı tarafından belirlenir. Doğal gözlemin aksine, araştırmacı, seçilen belirli bir davranış üzerinde sistematik olarak gözlem yapar. Gözlenenler gözlendiklerinin farkında olabilirler. Mesela; Gözlem listesi, derecelendirme ölçekleri, özellik-kayıt çizelgesi, monografi, deney

41 Gözlemde Dikkat Edilecek İlkeler
Gözlemi önceden planlamak gerekir. Gözlemden önce neyin, nerede, nasıl ve ne kadar sürede gözleneceği açık bir şekilde saptanmalıdır. Gözlemden önce gözlem bilgilerinin nasıl analiz edileceği ve sonuçların nasıl kaydedileceği belirlenmelidir. Belli bir zaman süresi içinde yalnız bir kişi gözlenmelidir. Gözlem için o duruma özgü ölçütler kullanılmalıdır. Gözlem belli bir zaman (15 gün veya 1 ay gibi) sürecini kapsayacak biçimde yapılmalıdır. Birey bir bütün olarak gözlenmelidir. Kişiyi uzun zaman süreci boyunca gözlemekten çok, kısa süreli ve farklı zamanlarda gözlemek, gözlem sonuçlarının geçerliliğini artırır.

42 Gözlemden elde edilen veriler, diğer tekniklerden elde edilen verilerle birleştirilmelidir.
Gözlem uygun koşullar içinde yapılmalıdır. Gözlenen kişi gözlendiğinin farkına varmamalıdır. Gözlemler kaydedilirken olayla yorum, öznel olanla nesnel olan birbirine karıştırılmamalıdır. Duruma göre, gözlem kayıtları gözlemden hemen sonra yapılmalıdır, objektif olarak kaydedilmelidir. İnceleme konusu olan özellik için “kritik” sayılabilen davranışlar ayrıca gözlenmelidir. Gözlemci, gözlem verilerini kaydederken, yalnız “gözlenen davranışları” zaman ve yer belirterek ve mümkün olduğu kadar ayrıntılı bir biçimde yazmalı ve öznel genellemeleri ya da değerlendirmelerini gözlem verileriyle karıştırılmamalıdır. Gözlem sonunda bireyin içinde bulunduğu tüm koşullar dikkate alınmalı ve sonuçlar öğrenciyi etiketlemek için kullanılmamalıdır.

43 1.2. GÖZLEM LİSTELERİ Gözlem listeleri, gözlemcinin dikkatini gözlenebilir, belirli kişilik özelliklerine ve davranışlara yöneltmek amacıyla hazırlanan ve gözlemlerin kaydedilmesinde kullanılan araçlardır. Öğrencilerin çeşitli alanlara ilişkin özelliklerinin sıralandığı ve bu özelliklerden hangisinin bireyde olup olmadığını belirlemeye yarayan gözleme dayalı araçlardır. Özellikle okulöncesi ve özel eğitimde çocuğun çeşitli alanlarda gelişim özelliklerini izlemek amacıyla kullanılmaktadır.

44 Sınırlılığı: Gözlenen davranışın/özelliğin oluşum hızı, sıklığı (gerçekleşme süresi) gibi yönlerden bilgi vermemesidir. GÖZLEM LİSTESİ Okul : Tarih : Sınıf : Testi Uygulayan : Evet Bazen Hayır Arkadaşlarıyla oynadığı görülüyor mu? ( ) ( ) ( ) Genel olarak arkadaş gruplarıyla mı oynar? ( ) ( ) ( ) Arkadaşları kendisiyle oynamayı sever mi? ( ) ( ) ( ) Sınıf düzenine uymadığı zamanlar oluyor mu? ( ) ( ) ( ) Arkadaşları ile şakalaşır mı? ( ) ( ) ( ) Başkalarının yaptıklarını küçük görür mü? ( ) ( ) ( )

45 1.3. DERECELENDİRME ÖLÇEKLERİ
Bireyde gözlenen özelliklerin veya davranışların derecelendirilmesini ve sayısal verilere dönüştürülmesini sağlayan araçlardır. Bu ölçekler ile gözlenen kişilerin ölçekte bulunan davranışları ne kadar, hangi derece gösterdikleri (gösterme sıklığı: her zaman, bazen, hiç gibi) kayıt edilir. Gözlem sonuçları sayısal verilere dönüştürüldüğünden öğrencilerin ilgili özellikler açısından karşılaştırılmasına imkân verir. Öğrencilerin performansları hakkında da bilgi verir.

46 2008 KPSS Gözlemlerin kayıt edilmesi için kullanılan araçlardan biri derecelendirme ölçekleridir. Gözlemciler derecelendirme ölçekleriyle gözledikleri kişinin, ölçekte bulunan davranışları gösterme sıklığını kayıt ederler. Gözlem amacıyla derecelendirme ölçeklerinin hazırlanıp kullanılmasında, Gözlenen özelliklerin sayısı sınırlı tutulmalıdır. Gözlemci gözlem sonuçlarını kimseyle paylaşmayacağı konusunda önceden gözlenene güvence vermelidir. Aynı davranış birden çok kişi tarafından gözlenmelidir. Gözlenen davranışlar açığa vurulmayan duyguları ortaya çıkarmaya yönelik olmalıdır. Aynı davranış birden fazla gözlenmelidir. ifadelerinden hangileri dikkate alınmalıdır? A) I, II, IV B) I, II, V C) I, III, V D) II, III, IV E) III, IV, V

47 Derecelendirme Ölçek Türleri
1) Sayısal Derecelendirme ölçeği a) Sayısal derecelendirme ölçeği: Gözlenen özelliğin dereceleri numaralanarak ifade edilir. Her numara, özelliğin bir derecesini gösterir. Genellikle 5 değer verilir.

48 2) Grafiksel Derecelendirme ölçeği
Bu ölçekte, nitelik/davranış durumu, bir genişlik halinde ifade edilir. Bu doğru yatay veya dikey olabilir. 2a) Yatay doğrulu grafiksel derecelendirme ölçeği: Bireyin betimlenecek her niteliğinin veya belirli bir niteliğin her yönünün yatay bir doğru kullanılarak derecelendirildiği ölçeklerdir. Mesela: Aşağıda verilen nitelikler yönünden kişinin davranışını en iyi betimleyen yere bir (x) işareti koyarak belirtiniz. Nitelik/Davranışlar Derecesi Çok İyi Çok Zayıf 1. İnsan İlişkileri l l l l l l

49 2) Grafiksel Derecelendirme ölçeği
2b) Dikey doğrulu grafiksel derecelendirme ölçeği: Bir grup içerisinde yer alan bireylerin tümünün tek bir nitelik yönünden değerlendirilmesini sağlayan ölçeklerdir. Mesela: (Kuzgun 1992) ÖĞRENCİLER A B C D E F G İ F A D E L E R X Başkaları ile işbirliği yapamaz, daima yalnız çalışır. Başkaları ile nadiren birlikte çalışabilse de genellikle yalnız çalışır. Başkaları ile de yalnız çalışabilir. Başkaları ile verimli bir şekilde çalışabilir, yalnız çalışmaktan hoşlanmaz. Başkaları ile çok verimli bir şekilde çalışabilir, yalnız çalışmaktan hiç hoşlanmaz.

50 3) Betimsel Derecelendirme ölçeği
Bu ölçeklerde, sayıların veya grafik ölçeğindeki birimlerin ifade ettiği davranışlar sözel olarak betimlenir. Gözlemcinin daha objektif değerlendirme yapmasını sağladığı için en geçerli ve güvenilir derecelendirme ölçeğidir. Mesela: Aşağıda belirtilen ilgili davranışta gözlem yaptığınız öğrencinin durumuna üç seçenekten hangisi uygun düşerse (x) işareti koyarak belirtiniz. 1) Bireyin ödev yapma durumu ile ilgili: ( ) Ödevlerini zamanından önce eksiksiz olarak yapar. ( ) Ödevlerini eksik olarak yapar. ( ) Ödevlerini hiç yapmaz, sorumluluk duygusu gelişmemiştir.

51 Derecelendirme Ölçeklerine Karışan Hatalar
1) Genelleme Hatası (Halo ve Horn Etkisi, Hareleme Etkisi) Öğrencinin tek bir özelliğinden yola çıkarak diğer tüm özelliklerini olumlu veya olumsuz olarak değerlendirmektir. Kanı bildirenin önceki izlenimlerinden doğan önemli bir psikolojik yanılgıdır. Değerlendirilecek kişi hakkındaki genel kanı, özel niteliklere genellenir. Derecelendirilen kişi için gözlemcinin kanısı iyi ise, derecelendirilen nitelik iyi olmasa bile onun iyi olarak nitelendirilmesi genelleme hatasıdır. Bu durumun tersi de (olumsuz kanı) genelleme hatasıdır. Genelleme olumlu (iyi) yönde olursa Halo etkisi, Genelleme olumsuz (kötü) yönde olursa Horn etkisi adını alır. Mesela; akademik yönden başarılı olan bir öğrencinin diğer bütün özelliklerini de gerçekte olduğundan daha iyi olarak derecelemek Halo etkisidir.

52 Derecelendirme Ölçeklerine Karışan Hatalar
2) Mantık Hatası Derecelendirilen bireye ait benzer nitelikleri ayıramama ve onları aynı derecelere koyma eğilimidir. Bireye ait iki farklı ancak ilişkilendirilebilir nitelik arasında sebep-sonuç ilişkisi kurmasıdır. Mesela; öğrenci başarılı ise onun zeki olduğuna inanılır ve ölçek bu kanı ile işaretlenir. İlgi ile tutum, zeka ile yetenek gibi kavramların birbirinin yerine kullanılması, birbirine karıştırılması da bu duruma örnektir. Uyarı: - Genelleme hatasında farklı özellikler arasında, - Mantık hatasında benzer özellikler arasında bağ kurulur.

53 2013 KPSS Zeynep Öğretmen, öğrencilerini bazı niteliklerine göre gözlemleyip derecelendirme ölçeğine kayıt etmektedir. Aşağıdaki durumlardan hangisinde, Zeynep Öğretmen mantık hatası yapmaktadır? Sınıfa yeni gelen Sibel’in teneffüste tek başına oturduğunu görmesi üzerine onun arkadaşlık ilişkilerinin iyi olmadığı yargısına varması Derslerinde başarılı olan Aysel’i, liderlik özelliği olan bir öğrenci olarak değerlendirmesi Gözlediği nitelikler yönünden öğrencilerini genellikle orta düzeylerde derecelendirmesi Derslerinde yüksek notlar alan öğrencileri zeki olarak nitelendirmesi Derslerinde başarısız olan Ekin’i, arkadaşlarıyla ilişkilerinde sorunlu olarak değerlendirmesi

54 Derecelendirme Ölçeklerine Karışan Hatalar
3) Kişisel Yanlılık Hataları Ölçeği kullanan kişiden kaynaklanır. Üç şekilde gerçekleşir. Bonkörlük Hatası: Derecelendirmeyi yapan kişinin, derecelendireceği özellik yönünden bireyi üst derecelere koyma, iyi dereceler vermesidir (Gereğinden fazla üst derece işaretleme) Cimrilik Hatası: Bonkörlüğün tam tersidir. Derecelendirmeyi yapan kişinin, sürekli alt dereceleri kullanma eğilimidir (Kişinin inadına düşük veya beklenenden az derece işaretlemesi). Merkeze Yığma Hatası: Derecelendirmeyi yapan kişilerin, yanılgıya düşmekten çekinerek, negatif ve pozitif uçlardan kaçınarak, yargılarını yalnız orta derecelerde yığmasıdır. Negatif ve pozitif iki ucu kullanmamaya özen gösterirler.

55 2012 KPSS Özel bir okul yöneticisi, iş başvurusunda bulunan birkaç aday öğretmenle görüşmüş ve bu görüşmede izlenimlerini önceden hazırladığı bir derecelendirme ölçeğine kaydetmiştir. Daha sonra derecelendirme ölçeklerini gözden geçirdiğinde adaylara çoğunlukla düşük puanlar verdiğini fark etmiştir. Buna göre, okul yöneticisinin adaylara düşük puanlar vermesi, derecelendirme ölçeklerinin kullanılmasında karşılaşılan hata türlerinden hangisiyle açıklanabilir? Genelleme Mantık Anlam Yetersiz gözlem Kişisel yanlılık

56 Derecelendirme Ölçeklerine Karışan Hatalar
4) Gözlem Yetersizliği Hatası Gözlemcinin, bireyin bir niteliğini derecelendirirken yeterli gözleme sahip olmamasından kaynaklanır. Gözlenen kişide tam olarak gözlemlenemeyen bir özelliği, gözlemcinin diğer özelliklerinden yordamasıdır. Bu hata, çoğu kez kanı bildirilecek özelliğin iyi anlaşılamamış olmasından kaynaklanır. Birkaç anlama gelen, yorum farklılığı doğurabilecek ifadeler bu hataya neden olabilir. 5) Anlam Hatası

57 2009 KPSS Özel bir okul yöneticisi Ahmet Bey, iş başvurusunda bulunan birkaç aday öğretmenle görüşmüş ve görüşme sırasındaki izlenimlerini önceden hazırladığı bir derecelendirme ölçeğine kaydetmiştir. Bununla birlikte, ölçekte yer alan bazı özellikleri adaylarda tam olarak görememiş, bu özellikleri adayların diğer özelliklerinden yordamak zorunda kalmıştır. Ahmet Bey, görüşme sonunda bir adayı işe almasına karşın, seçtiği öğretmenin aradığı niteliklere tam olarak sahip olduğundan emin olamamıştır. Buna göre, Ahmet Bey’in uygun adayı seçmekte zorlanması, dereceleme ölçeklerinin kullanılmasında karşılaşılan hata türlerinden hangisiyle açıklanabilir? Genelleme Mantık Sosyal kabul Gözlem yetersizliği Kişisel yanlılık

58 1.4. ÖZELLİK KAYIT ÇİZELGEELERİ
Öğrencilerin çeşitli alanlardaki (liderlik, yaratıcılık, üstün yetenek, özel eğitime muhtaç durumu) özelliklerinin gözlenerek bu özelliklerden hangilerinin öğrencide var olup olmadığını belirlemeye yarayan araçlardır. Bu teknikte yalnızca bir özelliğin bireyde olup olmadığı gözlenir ve kaydedilir. Kaydettikten sonra değerlendirme yapılarak, gözlenen niteliğin bireyde olup olmadığına dair bir yorum getirilebilir.

59 1.5. ANEKDOT (VAKA) KAYDI Herhangi bir öğrencinin belli bir ortamda, bir davranışının ayrıntılı ve objektif olarak bir forma kaydedilmesidir. Yani gözlenen olay ve durumların gözlemcinin yorumu olmadan olduğu gibi kaydetmesidir. Anekdot, gözlemcinin bir anlık olayın fotoğrafını yakalamasıdır. Anekdot kayıtlarında gözlenen olaylar, gözlenen kişinin davranışlarının tipik özelliklerinin gösterir nitelikte olmalıdır. Yani bir öğrencinin ilk defa yaptığı atipik bir davranış kaydedilmemelidir. Atipik davranışlar tekrarlanmadığı sürece kaydedilmemesi gerekir. Ayrıca gözlenen her olay için ayrı ayrı kayıt tutulmalıdır.

60 Bir olay kayıt formunda şu kısımlar bulunmalıdır:
Gözlenen öğrencinin adı, soyadı, numarası, sınıfı Gözleyenin adı, soyadı, unvanı (branşı) Olayın geçtiği yer ve zaman Olayın betimlenmesi (ayrıntısı) Gözleyenin yorumu ve önerisi Öğrenci hakkında toplanan anekdot kartları bir zarfla biriktirilip öğrencinin gelişim/tanıma dosyasına konulur. Belli bir süre sonra bu kartlar gözden geçirilip veriler özetleme formuna geçirilir.

61 ANEKDOT (OLAY) KAYIT FORMU
ADI : SOYADI: NUMARA: SINIF : TARİH : YER : DAVRANIŞ (OLAY): GÖZLEMLEYEN ADI-SOYADI: YORUM VE ÖNERİ:

62 Anekdot kayıtlarının kaydedilmesinde dikkat edilecek noktalar
Kayıtlar gözlenen olaydan hemen sonra yapılmalıdır. Kayıtlar, nesnel (objektif) bir anlatım içermelidir. Bir davranışın yorumları veya önerileri kayıtta yer almakta ise, bunlar davranışa ilişkin betimlemelerden ayrı tutulmalıdır. Gözlemin dayandığı koşulların sonradan tam olarak anlaşılabilmesi için verilen bilgiler kendi başına yeterli olmalıdır. Anekdot kaydı düzenlenmesi için özel bir neden olması gerekir, anlatım bu özel nedeni açıkça ortaya koymalıdır. Her kayıt, yalnız bir öğrenciye yönelik olarak yapılmalıdır. Eğer gözlenen olay birden fazla kişiyle ilgili ve onların tipik özelliklerini de yansıtan bir olaysa her öğrenci için ayrı bir form hazırlanmalıdır. Her kayıt sonrasında, destekleyici ek bilgiler ayrıca gözden geçirilmelidir.

63 2. KENDİNİ ANLATMA TEKNİKLERİ
B) TEST DIŞI TEKNİKLER 2. KENDİNİ ANLATMA TEKNİKLERİ

64 Test Dışı Teknikler Anket Görüşme (mülakat) Arzu Listesi Zaman Cetveli
Gözlemsel Teknikler Sosyometrik Teknikler Kendini Anlatma Teknikleri Anket Problem Tarama Listesi Görüşme (mülakat) Otobiyografi Arzu Listesi Zaman Cetveli Yarım Cümle Tamamlama Anı Defteri (Günlük) Öğrenme Tanıma Fişi Drama ve Oyun Teknikleri Diğer Teknikler

65 2.1. ANKET (SORU LİSTESİ) Toplumsal nitelik taşıyan herhangi bir konu veya olay hakkında bireylerin duygu, düşünce ve tutumlarını tespit etmek amacıyla hazırlanmış soru listesi ile bilgi alınmasıdır. Anketi ilgili herkese uygulamak mümkün olmadığından örneklem yoluna başvurulur. Anket çok sayıda sorudan oluşması ve kısa sürede çok sayıda kişiye uygulanarak birçok konuda bilgi toplanabilmesi nedeniyle yaygın olarak kullanılır. Öğrencilerin tanınmasında; ilgi, ihtiyaç, duygu ve düşüncelerinin ortaya çıkartılıp bilgi toplanması amacıyla daha çok kullanılır.

66 2.2. PROBLEM TARAMA LİSTESİ
Bireyin günlük yaşamda sürekli karşılaşabileceği sorunları saptamaya yarayan testleridir. Bu teknikteki amaç; okulda öğrencileri kaygılandıran, uyum yapmalarını engelleyen problemleri ortaya çıkararak, onlara yardımcı olmaktır. Problem tarama listeleri; bireyin sağlık ve bedensel gelişimi, okul yaşamı, aile yaşamı, başkaları ile ilişki kurma, kız ve erkek arkadaşlığı, gelecekteki öğrenim ve iş yaşamı, bireyin benlik tasarımıyla ilgili alanlardaki problemleri kapsar.

67 Problem tarama listesine örnek sorular: ( ) 1. Gözlerimden rahatsızım
Problem tarama listesine örnek sorular: ( ) 1.Gözlerimden rahatsızım. ( ) 2.Okulumuz ve sınıfımız temiz değil. ( ) 3. Ailem hiçbir konuda fikrimi almıyor. ( ) 4. Annemle babam anlaşamıyorlar sık sık tartışıyorlar. ( ) 5. Karşı cinsten biriyle arkadaşlık etmekten çekiniyorum. ( ) 6. Kendimi yalnız hissediyorum. ( ) 7. Uyuyamıyorum.

68 Probleme tarama listeleri şu amaçlarla kullanılır;
Problem tarama listesindeki soru sayısı çok fazla olmamalıdır. Hangi amaç için kullanılacağı belirtilmeli ve açıklanmalıdır. Uygulama süresi ve tarihi belirtilmelidir. Uygulamada nasıl bir yol izleneceği ve nerede uygulanacağı belirlenmelidir. Hangi gruplara (okul kademesine) uygulanacağı önceden belirlenmelidir. Probleme tarama listeleri şu amaçlarla kullanılır; Okulun eğitim programlarının yeniden düzenlenmesinde, Okul PDR programının örgütlenmesinde ve geliştirilmesinde, Bireyin problemlerini daha iyi anlamasında, Psikolojik danışmaya ihtiyaç duyan bireylerin saptanmasında, Öğrenci problemlerinin yaş, cinsiyet, sınıf düzeyine göre nasıl farklılaştığının incelenmesinde önemli bilgiler sağlar.

69 2011 KPSS Okul rehberlik servislerinde, aşağıdaki durumlardan hangisinde problem tarama listesinin uygulanması en uygundur? Öğrencilere farklı zamanlarda uygulanan tekniklerden elde edilen sonuçların kaydedilmesinde Öğrencilerin kullandıkları savunma mekanizmalarının yaşlarına bağlı olarak nasıl değiştiğinin belirlenmesinde Öğrenciler hakkındaki sınıf içi gözlemlerin kaydedilmesinde Rehberlik servislerinde öğrencilerin davranış bozukluklarının teşhis edilmesinde Rehberlik hizmetlerinin planlanmasında

70 2.3. GÖRÜŞME (MÜLAKAT) Belli bir amaçla yüz yüze gelen iki ya da daha fazla kişinin, sözel ve sözel olmayan davranış ve teknikler kullanarak yaptıkları bir etkileşimdir. Görüşme tekniğinde temel amaç; bireyi tanımak, onun kişiliği, ilgi ve ihtiyaçları, duygu ve beklentileri hakkında kendisinden bilgi almaktır. Ayrıca eğitsel ve mesleki rehberlik konularında da görüşme yapılır. Görüşme sadece öğrenciyle yapılmaz, velisiyle de görüşülebilir.

71 GÖRÜŞME TÜRLERİ a) Yapılandırılmamış (serbest) görüşme: Görüşmenin bir amacı ve konusu vardır fakat sorulacak sorular kesin olarak belirlenmemiştir Görüşme süreci doğal ve esnektir. Yani görüşme sohbet havası içinde geçer ve uzman gerekli soruları görüşme sürecine göre istediği zaman ve istediği şekilde sorar. b) Yapılandırılmış görüşme: Görüşme süreci önceden planlanır ve aynen uygulanır. Sorulacak sorular önceden belirlenir, sıralaması yapılır, soruş şekli, yönergeler saptanır ve görüşmeci uygulamayı buna göre yürütür. c) Güdümlü görüşme: Görüşmeci aktif, görüşülen kişi pasiftir. Süreci görüşmeci yönlendirir. d) Güdümsüz görüşme: Hem görüşmeci hem de görüşülen kişi aktiftir. Görüşme sürecine ilişkin sorumluluklar paylaşılmıştır.

72 GÖRÜŞME TEKNİĞİNİN AVANTAJLARI
Birey hakkında doğru ve eksiksiz bilgi birinci elden toplanabilir. Kullanım alanı geniştir. Pek çok alanda görüşmeden yararlanılabilir. Görüşme tekniği, bireye yardım etmek, duygusal problemleri ve sorunlu davranışların nedenlerini anlamak, teşhis ve tedavi yapabilmek için kullanılabilecek en etkili tekniklerin başında gelmektedir. Yazılı bilgi toplama araçları ile ulaşılamayan pek çok bilgiye ulaşılma kolaylığı sağlar. Danışanın sözel ifadelerin gerisindeki duygu ve isteklerini görebilme olanağı bulur. Görüşme sırasında, görüşülen kişi ile ilgili olarak ortaya çıkabilecek yeni durumlara ve bireysel farklara dönük olarak görüşme kapsamında değişiklik yapabilme olanağı sağlaması açısından esnek bir tekniktir. Okuma yazması olmayan bireylere de uygulanabilen bir tekniktir. Anket ve testlerde sıklıkla yaşanan maddeleri yanıtsız bırakma ya da gelişigüzel cevaplama gibi sorunlar, an az düzeye indirilebilir.

73 GÖRÜŞME TEKNİĞİNİN DEZAVANTAJLARI (SINIRLILIKLARI)
Yüz yüze iletişim kurmaya dayalı bir teknik olması nedeniyle, az sayıda insana uygulanabilir. Yani zaman ve emek açısından ekonomik değildir. Bireyin verdiği bilgilerin doğruluğunu objektif yollarla denetlemek güçtür. Bireyler kişisel görüşlerini ve duygularını yansıtabileceğinden öznelliği (sübjektifliği) yüksek bir tekniktir. Görüşme tekniği ile elde edilen bilgilerin geçerlik ve güvenirliği düşüktür. Görüşme sürecinde tarafların tek yönlü olarak birbirlerini etkilemesi söz konusu olabilir. Bu da her iki tarafı yanılgılara götürebilir. Görüşme kişinin istek ve katılımı, kendini ifade edebilme yeterliğine, algı ve kavrayış düzeyi ile sınırlıdır. Bu nedenle de bazı durumlarda ve belirli konularda yeterli ve geçerli düzeyde bilgi toplamak güçleşebilir. “Soysal kabul hatası” nedeniyle görüşülen bireyin her konuda doğru ve açık bilgiler vermesi mümkün olmayabilir. Bu da toplanan bilgilerin geçerliğine gölge düşmesine yol açabilir.

74 2013 KPSS Aşağıdakilerden hangisi, görüşme tekniğinin özelliklerinden değildir? Geçerlik ve güvenirliğinin yüksek olması Bireyin beden dili hakkında bilgi vermesi Kullanım alanının çok geniş olması Duruma göre, kapsamda değişiklik yapma olanağı vermesi Okuma yazma bilmeyenlere de uygulanabilmesi

75 2010 KPSS Rehberlik çalışmaları kapsamında ilköğretim 7. Sınıf öğrencilerine arzu listesi uygulanır. Uygulama öncesinde öğrencilere en çok neyi istediklerini düşünmeleri, sonra da bu isteklerini arzu listesine yazmaları söylenir. Öğrencilerden Okan, listesine “En büyük arzum polis olmak ve başta babam olmak üzere karısını döven tüm erkekleri cezalandırmak.” yazar. Bu durumda, okul rehber öğretmeninin Okan’a yardım etmek için öncelikle başvurması gereken rehberlik hizmet türü ve kullanması gereken test dışı teknik aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? Hizmet türü Test dışı teknik Bireyi tanıma Görüşme Bilgi toplama Otobiyografi Müşavirlik Ev ziyareti Psikolojik danışma Anekdot İzleme ve değerlendirme Problem tarama listesi

76 2.4. OTOBİYOGRAFİ Bireyin kendisi hakkındaki bilgileri (öz yaşam öyküsünü), yine kendisinin yazılı olarak ifade etmesidir. Otobiyografide birey, şimdiki ve geçmiş yaşantı ile geleceğe ilişkin planlarını yazılı olarak anlatır. Otobiyografi, bireyin kendini nasıl gördüğü (benlik algısı) hakkında bilgi verir. Kendini, çevresini, olgu ve olayları kendi bakış açısından yansıttığı için; oldukça subjektif (öznel), geçerliği ve güvenirliği düşük bir metottur. Bu nedenle mutlaka diğer tekniklerle desteklenmesi gerekmektedir.

77 2007 KPSS Bir sınıf öğretmeni okula yeni gelen lise birinci sınıf öğrencilerinin geçmiş eğitim yaşantılarını, aile ilişkilerini ve yaşadıkları önemli olayları öğrencilerin kendi yazılı ifadeleri yoluyla öğrenmek istemektedir. Bu sınıf öğretmeninin hangi rehberlik tekniğini kullanması uygun olur? A) Anket B) Kime göre ben neyim? C) Otobiyografi D) Anekdot (olay kaydı) E) Sosyometri

78 Otobiyografideki amaç; bireyin duygularını, çatışmalarını, beklentilerini, davranışlarının arkasındaki temel gereksinimlerini, doyurulmamış isteklerini ve umutlarını ortaya çıkarmaktır. Otobiyografide gizlilik çok önemlidir. Otobiyografi yazdırılmadan önce toplanan bilgilerin gizli tutulacağı açıklanmalı ve öğrencilerde bu konuda bir güven oluşturulmalıdır. İlkokul, ortaokul ve ortaöğretim düzeyindeki bütün öğrencilere uygulanabilir. İlkokul 2 ve 3.sınıflarda planlı (yapılandırılmış), diğer üst sınıflarda ise serbest olarak uygulanması daha uygundur. Otobiyografinin yorumlanmasında: otobiyografinin uzunluğu- kısalığı, anlatımdaki özen ve tutum (yazı düzeni), otobiyografinin genelindeki tutarsızlıklar, otobiyografideki genel izlenim (hava), otobiyografide yer verilmeyen önemli olaylar ve kişiler gibi faktörler dikkate alınmalıdır.

79 Otobiyografinin Yorumlanması
Otobiyografi yorumlanması; Yazının uzunluğu; bireyin kendisini anlatmaya istekli olduğunu ve kendine güvendiğini gösterir. Yazının kısalığı; bireyin kendisini anlatmaya isteksiz olduğunu ve kendine güvenmediğini gösterir. Yazının düzeni; Konuları hangi sırada ele aldığı, bireyin bu konulara verdiği önemi yansıtır. Mesela; geçmişten bugüne mantıksal sıra varsa kendini açmaya isteklidir. Ayrıca üzerinde hiç durulmayan veya uzun uzadıya anlatılan durumların dikkatle incelenmesi gerekir. Yazının genel havası: Öğrencinin nasıl bir duygu durumu içinde olduğu, halinden hoşnut olup olmadığı hakkında ipucu verebilir. Yazıdaki eksiklikler (atlanmış durumlar): Birey olaydan söz ederken önemli kısımları ve kişileri atlamışsa, mesela ailesinden bahsederken babasından veya annesinden hiç söz etmemişse ya da anne-babasının ayrı yaşadığına hiç değinmemişse, bu durumun kendisini çok rahatsız eden yanlar olduğu düşünülebilir. Yazının tutarsızlığı: Anlatımda çelişkili ifadeler varsa, bu bireyin zihinsel anlamda bir karmaşıklık yaşadığını gösterir. Otobiyografinin Yorumlanması

80 2011 KPSS Elif otobiyografisinde şunları yazar:
Engelli bir ağabeyim olduğu için çocukluğum bir yetişkin gibi onun sorumluluğunu alarak geçti. Bir de ailem var tabi. Çocukluğumda hiçbir isteğimi karşılamadılar. Onlar yüzünden hep bir şeyler eksik kaldı. Arkadaşlarımın yaptıklarını her zaman bir adım geriden takip edebildim. Yakın arkadaşlıklar kuramadığım için okul yıllarında kendimi derslere verdim. Ailem ağabeyimin engelinden duydukları eksikliği, başarılarımla övünerek kapattılar. Liseye geçiş sınavlarında çok çalışarak istediğim bir liseyi kazandım fakat babam okul şehir dışında olduğundan, gidersem bir daha geri dönmeyeceğimi düşünüp beni göndermedi. Şimdi onların istediği okuldayım. Keşke her şey daha farklı olsaydı! Buna göre Elif, otobiyografisinde özellikle aşağıdakilerden hangisini ifade etmeye çalışmaktadır? Bir engelli kardeşe sahip olduğu için zorluklar yaşadığını Arkadaşlık ilişkilerinin sınırlı olduğunu Ailesi için fedakârlıklar yaptığını Çocukların hedefledikleri okullarda okutulması gerektiğini Ailesinden beklediği desteği göremediğini

81 2011 KPSS Elif otobiyografisinde şunları yazar:
Engelli bir ağabeyim olduğu için çocukluğum bir yetişkin gibi onun sorumluluğunu alarak geçti. Bir de ailem var tabi. Çocukluğumda hiçbir isteğimi karşılamadılar. Onlar yüzünden hep bir şeyler eksik kaldı. Arkadaşlarımın yaptıklarını her zaman bir adım geriden takip edebildim. Yakın arkadaşlıklar kuramadığım için okul yıllarında kendimi derslere verdim. Ailem ağabeyimin engelinden duydukları eksikliği, başarılarımla övünerek kapattılar. Liseye geçiş sınavlarında çok çalışarak istediğim bir liseyi kazandım fakat babam okul şehir dışında olduğundan, gidersem bir daha geri dönmeyeceğimi düşünüp beni göndermedi. Şimdi onların istediği okuldayım. Keşke her şey daha farklı olsaydı! Bu otobiyografiye göre, Elif’in aşağıdaki duygulardan hangisini en yoğun yaşadığı söylenebilir? Endişe Yorgunluk Kırgınlık Bıkkınlık Yeteneksizlik

82 Otobiyografi Türleri 1) Serbest (Kontrolsüz) Otobiyografi Hiçbir sınırlama ve yönlendirme olmaksızın, öğrencilere “kendinizi tanıtan bir kompozisyon yazınız” şeklinde bir yönerge verilerek yazdırılan biyografidir. Yani konu ve zaman sınırı yoktur. Mesela; hayatınızı anlatan bir yazılı anlatım yapınız. 2) Planlı (Kontrollü, Sınırlı) Otobiyografi Bireyin öz yaşamına ilişkin bazı konu başlıkları (çocukluk, okul yılları, geleceğe yönelik planları) verilerek konu ve zaman sınırlandırması ve yönlendirmesi yapılarak yazdırılan biyografidir. Yani hayatının verilen konuyla ilgili bölümü anlatması istenir, bu sayede bu bölümle ilgili ayrıntılı bilgi elde edilir. Mesela; üniversite döneminizi anlatın.

83 2.5. ARZU LİSTESİ Özellikle okul öncesi ve ilkokul döneminde kullanılan bir tekniktir. Bu teknikle çocuk ihtiyaçlarını, arzularını, sıkıntılarını, hayallerini, açığa vuramadığı duygularını, umut ve beklentilerini ifade etme olanağı bulur. Arzu listesindeki sorular hayal ötesi ve düşsel özellikler taşır. Çocuklara verilen hayali durumlar içinde en çok elde etmek istedikleri şeyler ve dilekler sorulabilir. Böylece bu teknik, çocuğun doyurulmamış arzularını, açığa vuramadığı duygularını, güdülerini, umut ve beklentilerini ortaya çıkarır.

84 Bu tekniğin amacı, kişinin kendini daha iyi anlamasına ve içgörü kazanmasına yardımcı olmaktır.
Teknik hazırlanırken öğrenci düzeyleri, gelişim, yaş, cinsiyet özellikleri göz önünde tutulmalıdır. Mesela; Sihirli bir değneğiniz olsa ilk olarak ne yapardınız ? Şu anda bir adaya gitme şansınız olsaydı yanınıza alacağınız ilk 3 şey ne olurdu? Bir dilek perisi çıkıp sizi üç dileğinizi sorsa ona ne yanıt verirdiniz? Bir uçan halıya binseydiniz nasıl bir yere gitmek isterdiniz? gibi açık uçlu bir soru arzu listesi sorusuna örnek olarak gösterilebilir.

85 2010 KPSS Rehberlik çalışmaları kapsamında ilköğretim 7. Sınıf öğrencilerine arzu listesi uygulanır. Uygulama öncesinde öğrencilere en çok neyi istediklerini düşünmeleri, sonra da bu isteklerini arzu listesine yazmaları söylenir. Öğrencilerden Okan, listesine “En büyük arzum polis olmak ve başta babam olmak üzere karısını döven tüm erkekleri cezalandırmak.” yazar. Bu durumda, okul rehber öğretmeninin Okan’a yardım etmek için öncelikle başvurması gereken rehberlik hizmet türü ve kullanması gereken test dışı teknik aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? Hizmet türü Test dışı teknik Bireyi tanıma Görüşme Bilgi toplama Otobiyografi Müşavirlik Ev ziyareti Psikolojik danışma Anekdot İzleme ve değerlendirme Problem tarama listesi

86 2.6. YARIM CÜMLE TAMAMLAMA Arzu tekniğiyle aynı amaca hizmet eden bir tekniktir. Bu teknik, başı, ortası ya da son kısmı boş bırakılmış cümleler hazırlanıp öğrencilere doldurtularak uygulanır. Bu cümleler çocuğun ev, aile, okul durumu, arkadaş ilişkileri, kendisine ilişkin düşüncelerini, isteklerini kapsayacak şekilde düzenlenmelidir.

87 YARIM CÜMLE TAMAMLAMA SORU ÖRNEKLERİ
“Benim annem ……….………” “…………. yapmaktan çok hoşlanırım” “Benim için arkadaşlık …………….…..” “Keşke babam ………………… olsaydı” “Hayatımın en kötü anı ………”  “İnsanların çoğu ……….” “Beni en çok kaygılandıran şey …………..” gibi cümleleri içerir.

88 2.7. ZAMAN CETVELİ (ÇİZELGESİ)
Bu teknik, öğrencinin zamanı daha iyi kullanabilmesi için günün saatlerini gösteren bir sayfaya, öğrencinin sabahtan akşam yatıncaya kadar yaptığı faaliyetleri, çeşidi ve süresi ile kaydetmesidir. Bu teknikle bireyin gün boyunca zamanını nasıl değerlendirdiği, hangi aktivitelere ne kadar zaman harcadığı ve buna ilişkin duygu/düşünceleri hakkında bilgiler elde edilir. Öğrenci zamanı geçirme şekli ve etkili kullanıp kullanmadığına ilişkin bir değerlendirme yapar.

89 ZAMAN ÇİZELGESİ ÖRNEĞİ
Öğrenci tarafından doldurulacaktır Öğretmen tarafından doldurulacaktır. Adı ve Soyadı: Tarih: Sınıf No: Adı ve Soyadı: Tarih: Saat Yapılan faaliyet Faaliyetin çeşidi Aldığı zaman Faaliyetle ilgili duygu ve düşünceler Aldığı zaman %si 6.00 7.00 8.00 ……. 24.00

90 2.8. ANI DEFTERİ (GÜNLÜK) Bireylerin kendilerini anlattıkları tekniktir. Bireylerin iç dünyalarını bir defter aracılığı ile yansıttıkları bu tekniğin değerlendirmesi uzmanlık gerektirir. Bu defter kayıtları son derece önemli ve gizlidir. Öğrencinin izni olmadan okunması gizlilik ilkesine aykırıdır. Bu nedenle, öğrenciye tam bir güven sağlandıktan sonra öğrencinin izni ile psikolojik danışman tarafından okunabilir.

91 2.9. ÖĞRENCİ TANIMA FİŞİ Öğrenci hakkında öğrenilmek istenilen bazı genel bilgileri elde etmek üzere düzenlenir. Öğrencinin adı soyadı, adresi, annesinin ve babasının adı, aile durumu, gelir düzeyi, iş adresi, sağlık durumu vb. temel bilgilerin elde edilmesi amacıyla hazırlanan bir formdur. Daha çok tanıtıcı kimlik bilgilerine ağırlık verilir. Formlar genelde okula kayıt esnasında veya eğitim ilk zamanlarında doldurulur ve sınıf öğretmenince güncellenir.

92 3. SOSYOMETRİ TEKNİKLERİ
B) TEST DIŞI TEKNİKLER 3. SOSYOMETRİ TEKNİKLERİ

93 Test Dışı Teknikler Gözlemsel Teknikler Sosyometrik Teknikler
Kimdir Bu? Sosyal Uzaklık Ölçeği Kime Göre Ben Neyim? Kendini Anlatma Teknikleri Drama ve Oyun Teknikleri Diğer Teknikler

94 3.1. SOSYOMETRİ Sosyometri; bir grubun üyeleri arasındaki etkileşim örüntüsünü saptamak amacıyla kullanılan bir tekniktir. Sosyometri küçük gruplarda, grup üyeleri arasındaki duygusal yakınlaşma ve uzaklaşma derecesini (sevme, kıskanma, kin, nefret gibi) belirlemeye yarayan bir araştırma tekniğidir. Grup ilişkilerini değerlendirmeye yarayan bu teknik, bireylerin grup içinde kabul edilme derecesi, rolleri ve etkileşim biçimleri hakkında bilgi verir. Bu teknikle grup üyelerinin hangi durumlarda kimleri tercih ettiği saptanmaya çalışılır.

95 2006 KPSS Sınıftaki öğrencilerin birbirleriyle ilişkilerini ve etkileşim biçimlerini değerlendirmek isteyen bir sınıf rehber öğretmenin aşağıdaki tekniklerden hangisini kullanması gerekir? Problem tarama listesi Psikodrama Anket Sosyometri Vaka incelemesi

96 2012 STS Okul rehber öğretmeni; Emine, Aylin ve Eda’nın çok iyi arkadaş olduğunu, Ali ile Seyfi’nin sınıftaki en popüler çocuklar olduğunu ancak birbirlerinden pek hoşlanmadıklarını, Ahmet’in ise sınıfta hiç arkadaşının olmadığını aşağıdaki tekniklerden hangisini kullanarak öğrenmiş olabilir? Biyografi Anekdot Görüşme Sosyometri Problem tarama listesi

97 Bu teknik, grubun sosyal dokusunu ve etkileşim örüntüsü ortaya koyar.
Bu bilgileri öğretmen, sınıfta etkin çalışma grupları oluşturmak, verimli bir çalışma ortamı sağlamak, grup içi etkileşimi olumlu yönde geliştirmek, yalnız-çekingen-izole edilmişleri tespit edip bunların sosyal uyumuna yardımcı olmak, sınıf oturma durumunu düzenlemek, lider özelliğindeki öğrencilerden sosyal ilişkileri geliştirmede yararlanmak amacıyla kullanılabilir.

98 SOSYOMETRİ CEVAPLANDIRMA KÂĞIDI
Mesela; öğretmen öğrencilerin yakınlık ve psikolojik kabul derecelerini öğrenmek istiyorsa “Sınıfta en çok sevdiğiniz üç arkadaşınızın isimlerini yazınız” gibi soru içeren ya hazır cevaplandırma kâğıdı öğrencilere dağıtılarak uygulanır ya da bu soru tahtaya yazılıp öğrencilere boş kâğıtlara tercihlerini yazarak katlayıp vermeleri istenebilir. SOSYOMETRİ CEVAPLANDIRMA KÂĞIDI Adı soyadı: Sınıfı : Tarih: / / Sınıfta en çok sevdiğiniz üç arkadaşınızın isimlerini yazınız? Tercih sırasına göre üç isim yazınız. 1.tercihim: 2.tercihim: 3.tercihim: Sınıfınızdaki hangi arkadaşınızla birlikte bir sinemaya veya geziye gitmek istersiniz? Tercih sırasına göre üç isim yazınız. 1.tercihim: 2.tercihim: 3.tercihim:

99 SOSYOMETRİ TABLOSU Seçilenler Seçenler Murat Şebnem Ahmet Fuat Kenan
Seçenler  Murat Şebnem Ahmet Fuat Kenan Derya Cenk Gülsüm Zerrin Bahar 2 3 1 TOPLAM SEÇME DERECESİ 1. - 2. 3. 1. Seçim 3 Puan 2x3 = 6 1x3 = 3 2. Seçim 2 Puan 1x2 = 2 2x2 = 4 3. Seçim 1 Puan 1x1 = 1 2x1 = 2 TOPLAM PUAN 9 6 8 5 11

100 Daha sonra Sosyometri tablosuna göre sosyogram grafiği çizilerek sosyal örüntü incelenir.
Kişiler, tanıtıcı numaralar, işaretler veya isimlerin baş harfleriyle gösterilir. Tek yönlü oklar tek yönlü seçimi, çift yönlü oklar ise karşılıklı seçimi belirtir. Seçim dereceleri okların üzerine yazılır ya da farklı renk veya farklı çizgi stili kullanılabilir. Ancak işaret ve sembollerin ne anlama geldiği mutlaka sosyogram kâğıdının bir tarafında belirtilmelidir. En çok tercih edilen öğrenci merkeze alınarak daha az tercih edilenler ise kenarlara yerleştirilerek sosyogram çizilir. Ayrıca amaca göre grup üyeleri cinsiyetlerine göre farklı sembollerle de gösterilebilir.

101 isimlerin baş harfleri kullanılmıştır.
SOSYOGRAMDA isimlerin baş harfleri kullanılmıştır.

102 Bu sosyogramda öğrencilerin karşılıklı seçimleri (tercihleri) gösterilmektedir. Buna göre;
En çok puan alan (yani en çok tercih edilen) öğrenci olan Kenan (K) tam merkezde yer almıştır (Lider). Gruptaki üyelerin hiçbirisi tarafından seçilmeyen öğrenci olan Cenk (C) sosyogramın dışında yer almıştır (Yalnız/terkedilmiş). Gülsüm (G), Zerrin (Z) ve Bahar (B) sadece birbirlerini tercih ettikleri için klik (küçük alt grup) oluşturmuş ve sosyogramda diğerlerinden ayrı bir bağımsız bir şekilde gösterilmiştir. Sosyograma bakarak grup içinde en çok yeğlenen (tercih edilen) kişilerle, yalnız kalan, dışlanan, uyum zorluğu çeken bireyler hemen tespit edilebilir. Özellikle dışlanmış, grup dışı bırakılmış öğrencilerle ilgilenip onları gruba kazandırma adına rehberlik çalışmaları önem arz etmektedir.

103 2005 KPSS Aşağıdakilerden hangisi, bir okuldaki rehber öğretmenin (psikolojik danışmanın) sosyometri uyguladıktan sonra oluşturduğu sosyogramdaki bilgilerden yararlanarak yanıtlayacağı sorulardan biri değildir? Gruptan dışlanmış (yalnız kalmış) öğrenciler kimlerdir? Grupta kümeleşme ve klikleşmeler var mıdır? Gruptaki sevilmeyen öğrencilerin sevilmeme nedenleri nelerdir? Grupta kaç tane lider vardır? Grubun en sevilen öğrencileri kimlerdir?

104 2011 KPSS Bir sınıf öğretmeni sosyometri sonuçlarına göre birlikte oturmak istemeyi 1, birlikte oturmak istememeyi -1 ile gösterdiği aşağıdaki tabloyu hazırlar. Buna göre, Engin’in grup içindeki yerini sosyogramdaki hangi harf doğru olarak tanımlar? K (AYŞE) M (ENGİN) N (ALİ) S (CAN) Z (FATMA)

105 Sosyogramda oluşan kişilik tipleri veya ilişki türleri
Liderler: Bunlar grupta bulunan diğer üyeler tarafından en çok tercih edilen dolayısıyla fikirlerine başvurulan ve kararlarına uyulan kişilerdir. Sosyogramın merkezindedir. Terkedilmişler (Yalnızlar): Gruptaki üyelerin hiçbirisi tarafından seçilmemiş kimselerdir. Sosyogramın dışındadır. Çekimserler (Reddedilenler): Gruptaki üyelerden bazıları tarafından seçilmeyen kişidir.

106 Karşılıklı Çekenler: Grup içinde sadece karşılıklı olarak birbirini seçen çiftlerdir. Klikler (Alt gruplar): Büyük gruptan soyutlanarak kendi içlerinde birbirlerini seçerek en az 3 kişiden (4 kişi de olabilir) oluşan küçük gruplardır. Bunlar bir çete grubu gibi birbirlerine çok bağlıdırlar ve grubun bütünlüğünü bozabilirler. Tek Yönlü İlişki: Bir kişinin karşısındaki kişiyi seçmesine rağmen diğerinin onu seçmemesidir. Cinsiyete bağlı gruplaşmalar: Sınıflar kızlar sadece kendi arasında, erkeklerde sadece kendi aralarında birbirlerini seçmeleriyle oluşan durumdur.

107 Sınıf rehber öğretmeni öğrencileri arasındaki sosyal uzaklıkları saptamak amacıyla, sınıfına sosyometri tekniği uygulamıştır ve sonuçlarını sosyogram üzerinde göstermiştir. Sosyogramda kızları “daire”, erkekleri “üçgen” kullanarak ifade etmiş ve şekillerin içine öğrenci isimlerinin baş harflerini yazmıştır. Ayrıca en çok birbirini seçen öğrencilerini “düz”, 2. ve 3. düzey ilişkileri “kesikli çizgiler” kullanarak göstermiş, öğrencilerin seçimlerini belirtmek için “okların yönlerinden” yararlanmıştır. Bu sosyograma ilişkin, I. Sınıfta ikili ilişkiler bulunmaktadır. II. Sınıftaki en iyi arkadaşlık C ve H öğrencileri arasındadır. III. Sınıfta klikler yoktur. IV. D, lider bir öğrencidir. V. Cinsiyete bağlı gruplaşmalar gözlenmektedir. yorumlarından hangilerini yapması durumunda, sınıf rehber öğretmeni öğrencileri arasındaki ilişkileri doğru tanımlamış olur? A) I, III, IV B) I, IV, V C) II, III, IV D) II, III, V E) III, IV, V 2008 KPSS

108 Sosyogramın Dezavantajları (Sınırlılıkları)
Sosyogram kişilik tipleri veya ilişki türleri hakkında bilgi verir ama ilişkilerin nedenleri hakkında bilgi vermez. Sosyometri verilen zamanda grubun sosyal dokusunu ortaya çıkarmaktadır, fakat zamanla gruptaki ilişkilerin yapısı ve biçimi değişebilir. Bu nedenle belirli aralıklarla (4-5 ayda bir) sosyometri tekrarlanmalıdır. Sosyometriden elde edilen bilgileri genellemek doğru değildir. Çünkü bilgi yönerge ile sınırlıdır. Mesela; öğrencinin çalışma grubunda yeğlediği arkadaşı ile sinemaya gitmek istediği arkadaşı farklı olabilir. Veya sosyometri sonucunda yalnız kalmış (terkedilen) öğrenci hakkında bu öğrenci aynı zamanda tembeldir veya uyumsuzdur diyemeyiz. Yalnız bir öğrenci de sınıfın en başarılısı olabilir. Sosyometrinin güvenirliğinin yüksek olması grubu oluşturan üyelerin birbirini iyi tanıması ve dürüst yanıtlar vermesine bağlıdır. Her öğrencinin yeğlediği üç kişinin adını yazmak zorunluluğunu hissetmesi testin geçerliğini etkiler. Yazacak isim bulamıyorlarsa boş bırakmaları istenmelidir. Sosyometriyle elde edilecek bilgilerin güvenirliğini sağlamak için gizliliğe dikkat edilmeli, uygulayıcı, tüm öğrencilere bu konuda söz vermeli, verdiği sözü kesinlikle tutmalı ve sonuçlar da kısa sürede kullanılmalıdır. Kalabalık sınıflarda uygulanması zordur; öğrenci sayısı 25-30’u geçmemelidir.

109 2013 KPSS Sosyometri tekniğiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Gruptaki sosyal ilişki örüntüsünü belirleme olanağı sağlar. Uygulanacak grup üyelerinin birbirlerini yeterince tanıması gerekir. Sonuçları, birey ve grup hakkında genelleme yapma olanağı sağlar. Sonuçları, grafiğe dönüştürülebilir. Uygulama, öğrencilerin sosyalleşmelerine katkıda bulunabilir.

110 2010 KPSS Okul rehber öğretmeni Safiye Hanım lise 2. sınıftaki 28 öğrencisinin arkadaşlık ilişkilerini incelemek amacıyla birinci dönemin başında sınıfa sosyometri uygular. Bu uygulamanın sonunda arkadaşlık ilişkilerinde sorunlar yaşayan (yalnızlar) öğrencileri belirler. İkinci dönemin sonuna doğru bu öğrencilerle özel görüşür ve onları yapacağı beş haftalık sosyal beceri eğitimi grup çalışmasına davet eder. Çalışmaya katılmayı kabul eden öğrencilerden bir kısmı bu eğitime ihtiyaçları kalmadığını belirterek üçüncü haftadan sonra grup çalışmasına katılmazlar. Safiye Hanım sosyometri tekniğinin uygulanmasına ilişkin aşağıdaki kurallardan hangisine dikkat etmediği için öğrencilerin sosyal beceri eğitimine katılmak istemedikleri söylenebilir? A) Sosyometriden elde edilen veriler bireylerin tüm özelliklerine genellenemez. B) Üyeler birbirlerini yeterince tanıdıktan sonra sosyometri uygulanmalıdır. C) Sosyometrik veriler uygulanan zaman için geçerlidir. D) Sosyometri kişiden daha kalabalık gruplara uygulanmamalıdır. E) Sosyometri sonuçları gizli tutulmalı ve özenle kullanılmalıdır.

111 3.2. KİMDİR BU TEKNİĞİ? Sosyometri tekniği gibi bu teknikte, grubun sosyal dokusu içinde üyelerin birbirlerini nasıl algıladıklarını, ilişki biçimini, kabul ve ret derecesini anlamaya yarayan bir tekniktir. Bu teknik grup içindeki bireyin kendisini nasıl algıladığı ve başkaları tarafından nasıl algılandığı hakkında ipucu veren bir tekniktir. Ayrıca bu teknik sorunlu ve yardıma gereksinimi olan öğrencilerin belirlenmesine de yardımcı olan bir tekniktir.

112 2013 KPSS Bireyin kendisini nasıl algıladığı ile başkaları tarafından nasıl algılandığı hakkında ipucu veren teknik aşağıdakilerden hangisidir? Kimdir bu Sosyometri Sosyal uzaklık ölçeği Anekdot Vaka incelemesi

113 2007 KPSS Aşağıdakilerden hangisi bireyin içinde bulunduğu grubun üyeleri tarafından nasıl algılandığını anlamaya yönelik bireyi tanıma tekniğidir? A) Kimdir bu? B) Anket C) Arzu listesi D) Anekdot (olay kaydı) E) Vak’a incelemesi

114 Bu tekniğin uygulanmasındaki temel amaç; gruptaki bireylerin bazı özelliklerinin belirlenmesidir. Bu amaçla bu teknikte, bir dizi olumlu- olumsuz kişilik özelliği veya davranış betimlemesi sıralanmakta ve grupta bu betimlemeye en çok uyan kişinin adının yazılması istenmektedir. Her betimleme için öğrenci ismi yazma zorunluluğu yoktur, aynı isim birden fazla davranış betimlemesinin karşısına yazılabilir, öğrenci kendine uygun gördüğü betimlemelerin karşısına kendi ismini de yazabilir. Böylece kişinin kendini nasıl gördüğü hakkında bir fikir edinebilir. Ayrıca bireyin kendini görüşü ile gruptaki diğer üyelerin onu görüşü arasındaki uygunluğa bakılarak onun benlik kavramının gerçekçi olup olmadığı da anlaşılabilir.

115 Kimdir bu? Sonuç Tablosu
Betimsel ifadeler Öğrenciler Ali Gül Sezer Pınar Fatma Atakan 1. Sınıfta en çok konuşan, herkesin sözünü kesen kimdir? ///// 2. Sınıfta herkese yardımcı olan kimdir? // + ///+ 3. Arkadaşları tarafından aranan, onunla birlikte çalışılmak istenen kimdir? //+  + 4. Daima neşeli ve canlı olan kimdir? / 5. Arkadaşlarına tepeden bakan, onlara soğuk davranan kimdir? //// Tabloda öğrenci kendisini seçmişse (+), başkası tarafından seçilmişse (/) ile gösterilmiştir. İncelenen nitelikler bakımından öğrencisinin kendisi ve diğer öğrencilerin değerlendirmeleri arasındaki tutarlılık (/+) ise bireyin bağdaşım hali hakkında bilgi vermektedir. Tutarlılık yüksekse bağdaşım düzeyi de yüksektir. Yukarıdaki örnekte Fatma’nın 2 farklı davranışta kendisi ve arkadaşlarıyla ilgili tutarlığı var ve en yüksek bağdaşıma sahip öğrencidir.

116 Sınıfta herkesle şakalaşmaktan hoşlanan + ////+
Bir sınıfa uygulanan “Kimdir Bu?” tekniğinin sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tabloda öğrenci kendisini seçmişse (+), başkası tarafından seçilmişse (/) ile gösterilmiştir. İncelenen nitelikler bakımından öğrencinin kendisi ve diğer öğrencilerin değerlendirmeleri arasındaki tutarlılık (/+) ise bireyin bağdaşım hâli hakkında bilgi vermektedir. Sorular Öğrenciler K L M N T R Sınıfta herkesle şakalaşmaktan hoşlanan + ////+ Arkadaşlarına karşı her zaman saygılı olan ///+ /// Sınıftaki en başarılı kişi //+ / Sessizce oturan, kimseyle konuşmayan Sınıfta arkadaşlarına zarar veren // Çabuk heyecanlanan ve telaşlı /+ Tabloya göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? (2010 KPSS) A) N, kendisini şakacı olarak algılasa da, arkadaşları şakalarını zarar verici bulmaktadır. B) Bağdaşım düzeyi en yüksek olan öğrenci R’dir. C) Sınıfın en içe kapanık öğrencisi K’dir. D) En popüler öğrenci T’dir. E) Arkadaşları L’yi, kendini gördüğünden farklı değerlendirmektedir.

117 3.3. SOSYAL UZAKLIK ÖLÇEĞİ Grup içi ilişkilerde, bireylerin birbirlerine sosyal kabul veya sosyal mesafelerini belirlemeye yarayan bir araçtır. Bu tekniğin farklı versiyonu Prof. Dr. Hasan Bacanlı tarafından dilimize ABDİ yöntemi olarak çevrilen bir yöntemdir. Bu yöntemde her bir öğrenci, (A = Arkadaş, B = Başkası, D = Arkadaş değil, I = Diğer öğrenciler) verilen bu dört seçenekten birine işaret koyarak ilişki biçimini belirler.

118 Sonuçta öğrenciler şu şekilde tanımlanabilir;
Popüler: Genellikle A, birkaç B kategorisine giren Kabul edilen: Çoğunlukla B, birkaç A kategorisine giren Çatışmalı: Eşit sayılarda A ve D kategorilerine giren Reddedilen: Çoğunlukla D, birkaç B, belki sadece bir A kategorisine giren Yalıtılan: Çoğunlukla İ, diğer kategorilerde belki birkaç tane veya hiç yer almayan

119 3.4. KİME GÖRE BEN NEYİM? Bireyin benlik algısını yani bireyin kendisinin ve başkasının gözünde kendini nasıl gördüğünü belirlemek amacıyla uygulanan tekniktir. Burada birey başkaları tarafından nasıl biri olarak algılandığını kendisi değerlendirir. Ortaokul ve ortaöğretim düzeyindeki bütün öğrencilere uygulanabilir. Öğrenci işaretleme yaparken sıralanan yakıştırmalar, benlik tasarımına göre uymuyorsa cevap vermeyebilir.

120 Kime Göre ben neyim? Formu örneği
Mesela; “kavgacıyım” yakıştırması bireye uymuyorsa yakıştırmanın karşısındaki yerleri boş bırakabilir. Uyuyorsa o bölümün içerisine (x) işareti koyularak cevap verilir. Kime Göre ben neyim? Formu örneği Öğretmenlere Aileme Arkadaşlarıma Bana 1. Kavgacıyım x 2. Neşeliyim 3. Haylazım

121 4. DRAMA VE OYUN TEKNİKLERİ
B) TEST DIŞI TEKNİKLER 4. DRAMA VE OYUN TEKNİKLERİ

122 Test Dışı Teknikler Gözlemsel Teknikler Sosyometrik Teknikler
Kendini Anlatma Teknikleri Drama ve Oyun Teknikleri Psikodrama Sosyodrama Oyun Terapisi Rol Dağıtım Tekniği Diğer Teknikler

123 4.1. PSİKODRAMA Öncelikle bireyin grup içinde iyileştirilmesini hedefleyen bir grup psikoterapi yöntemidir. Bu teknik, bireylerin ilişkilerini, bu ilişkilerde yaşadıkları sorunları, çatışmaları ve kendi iç dünyalarını spontan (kendiliğinden, doğal) bir biçimde, bir oyunun içinde rol alarak incelemelerini ve farkındalığa ulaşmalarını sağlamaya çalışır. Psikodrama, Moreno'nun tanımıyla, “gerçeğin yeniden canlandırılması” demektir.

124 Bu teknikte kendi problemini canlandıran birey, probleme sebep tiplerden birinin yerine geçerek o kişiyi canlandırır. Böylece birey, problemini yalnız kendi yönünden değil, karşısındaki bireyin yönünden de anlamaya başlar. Psikodramada dikkat, birey ve problemi üzerinde toplanır. Yani başrol bireyin kendisidir. Grup içerisinde birey kendi sorunlarını ifade eder ve düşüncelerini grupla paylaşır. Bu teknikte, bireysel farkındalık düzeyi artar.

125 4.2. SOSYODRAMA Bir grup bireyin, sosyal yaşamda karşılaşabilecekleri güncel ortak bir olaya ilişkin rolleri spontan bir şekilde gerçek yaşamdaki gibi davranarak oynaması tekniğidir. Bireyin problemle ilgili bir başkasını oynadığı dramadır. Sosyodramada dikkat, grup ve grubun ortak problemi üzerinde toplanır. Bireyin, gruptaki diğer kişilerle olan ilgi ve ilişki biçimine dikkat edilir. Sosyodramada, rol alan bireyler, belli kişileri değil, sosyal sorunla ilgili olan belli tipleri oynar. Temsil edilen ve oynanan oyun, grubun ortak bir sosyal problemidir.

126 Psikodrama tekniğinde birey kendi yaşamını oynar. Yani başroldedir.
Sosyodrama tekniğinde ise bireyler ortak sosyal bir sorunu oynar. Başrol herhangi biri olabilir.

127 4.3. OYUN TERAPİSİ Oyun terapisi önceden hazırlanmış oyun ortamında çocukların davranışlarının gözlemlenmesidir. Bu terapi, çocuğun içe itilmiş saldırganlık tepkilerini, bilinçaltı arzularını, korku ve kaygılarını oyunda açığa çıkarmak, deşarj ederek onun davranım bozukluklarının sebeplerini anlamakta kullanılır. Hem bilgi sağlamak hem de terapi için kullanılır. Çocuk, serbest bir ortamda oynayacağı bir oyun odasına konur. Odada, bir evde olabilecek eşyalar oyuncak halinde bulunur. Terapistin vereceği genel bir durum içinde ya da serbest olarak, çocuk odada oyun oynarken terapist tarafından gözlemlenir.

128 4.4. ROL DAĞITIM TEKNİĞİ Öğrencilerin belirgin özelliklerini dolaylı yolla ortaya çıkartmaya yarayan bir tekniktir. Bu teknikle elde edilen bilgiler, sınıf içindeki öğrencilerin olumlu veya olumsuz kişilik özelliklerinin tanınmasında yardımcı olmaktadır. Uygulanışı; ilk başta sınıfa oyunda yer verilmiş oyuncuların kişilik özelikleri veya oyun anlatılır. Sonra öğrencilerden bu rollere uygun kişilerin seçilmesi istenir. Rollerin adları öğrencilere yazdırılarak onlara her rolü tanımlayan cümlenin ya da rolü temsil eden adın önündeki boş yere bu rolleri en iyi yapabilecek öğrencilerin isimlerinin yazılması söylenmektedir. Öğrenciler isterlerse birden fazla role bir isim yazabilir veya kendi isimlerini de belirtebilirler.

129 ROL LİSTESİ: Temsil Edilecek Roller:
ROL LİSTESİ: Temsil Edilecek Roller: Kral Kraliçe İyilik perisi Arabulucu Neşelendirici (komik) Yalancı İki yüzlü Ara bozucu Herkesi seven, herkese yardım etmek isteyen Dürüst, güvenilir Yalnız, kimseyle ilişkisi olmayan Zorba

130 Rollerle İlgili Yanıtların Dağılım ve Puan Çizelgesi
Öğrencinin Soruların Sıra Numaraları ve Her Öğrenciye Uygun Görülen Rollere İlişkin Çetele Olumlu Puan Olumsuz No. Adı-Soyadı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1. Derya C. 2. Demet Ş. 3. Onur Y. 4. Özgür H. 5. Özlem Y. 6. Enes D. 7. Şebnem D. 8. Ahmet T.

131 B) TEST DIŞI TEKNİKLER 5. DİĞER TEKNİKLER

132 Test Dışı Teknikler Vaka Konferansı Gözlemsel Teknikler
Sosyometrik Teknikler Kendini Anlatma Teknikleri Drama ve Oyun Teknikleri Diğer Teknikler Vaka İncelemesi Vaka Konferansı Veli Konferansı (Toplantısı) Vaka Temsili Bibliyoterapi Ev Ziyaretleri Aile Terapisi Toplu Dosya

133 5.1. VAKA İNCELEMESİ Davranış bozukluğu, uyum problemi, akademik başarısızlık, öğrenme güçlüğü gibi sorunları olan bireyin tüm yönleri detaylı bir şekilde (derinlemesine) incelenmesidir. Çok zaman alan bir yöntemdir. Bu nedenle sorun güncelliğini ve yoğunluğunu kaybetmiş olabilir. Bilgi alınacak kişilere ulaşmak zor olabilmekte ya da bu kişilerden alınacak bilgiler geçmişe ait olduğundan insanların belleğinde değişikliğe uğramış, eksik ve tutarsız bilgiler olabilmektedir. Bu da danışan hakkında genel bir görüş elde etmeyi zorlaştırmaktadır. Bireye kendi içini dökme fırsatı vermesi açısından ve önemli sorunları olan veya çok karmaşık vakalarda yararlı bir tekniktir.

134 5.2. VAKA KONFERANSI Karmaşık durumlar gösteren ve ciddi uyum sorunu olan bireyler için ortak bir çözüm yaklaşımı geliştirme amacıyla bir grup psikolojik danışmanın veya uzman personelin bir araya geldiği toplantılardır. Vaka konferansına danışanın kendisi ve ailesi katılmaz.

135 5.3. VELİ KONFERANSI (TOPLANTISI)
Psikolojik danışmanın veya sınıf rehber öğretmeninin öğrenci velisiyle bir araya gelerek çocuk hakkında önemli gördükleri konular hakkında görüşme yapmalarıdır. Çocuğun başarı ve uyum durumu, özel ihtiyaçları ve problemleri ya da dikkate değer başka bir davranış özelliği hakkında karşılıklı görüşmek için genelde yapılır.

136 5.4. VAKA TEMSİLİ Bir olayın boyutlarını, olayı oluşturan öğeleri ve bunların birbirleriyle ilişkilerini daha canlı ve ayrıntılı görebilmek için olmuş ve olması muhtemel bir olayın analiz ve eğitim amacıyla belli bir ortamda dramatize edilmesidir. Oyuncular sınıfı oluşturan kişilerdir. Oyuncular, temsilde çeşitli tipleri canlandırarak bir olayı ortaya koymaya çalışırlar. Sonra sınıf, bu temsilde gözlemledikleri tipleri, olayı oluşturan faktörleri, olayın kişisel ve toplumsal boyutlarını tartışarak olay, durum hakkında görüş ve tavır kazanmaya çalışırlar.

137 5.5. BİBLİYOTERAPİ Bibliyoterapi, bireye/bireylere sorunlarını çözmede ya da kendilerini daha iyi tanıyıp anlamalarında kitaplardan yararlanma olarak tanımlanabilir. 3 türlü uygulanmaktadır. Danışman, danışana seçilen   öyküyü okur ve gerektiğinde belli aralarla onun duygularını ifade etmesine yönelik fırsatlar verir. Birey/bireyler kitabı yalnız başlarına okuyup danışma oturumuna gelir ve öykü terapi sürecinde ele alınır. Öykünün bir kısmı birlikte okunur kalan bölümünü birey/bireyler kendileri okumayı sürdürürler. Mesela; ilkokula yeni başlayan bir çocuğun, okul korkusu ile nasıl baş edeceğini anlatan bir öykünün Danışman tarafından okunması.

138 2012 STS Ergenlik dönemindeki kızıyla iletişim kurmakta zorlanan Aysel Hanım, rehber öğretmenin tavsiyesiyle ergenlik dönemi özelliklerini anlatan bir kitap okumaya başlamıştır. Rehber öğretmenin Aysel Hanım’a uyguladığı teknik aşağıdakilerden hangisine örnektir? A) Bibliyoterapi B) Gözlem C) Vaka incelemesi D) Danışma E) Görüşme

139 5.6. SİNETERAPİ Sinema terapi; sinemanın insan üzerinde oluşturduğu korku, heyecan, öfke,sevinç, coşku ve aşk gibi duyguların işlenmesine, analizine ve olumlu modelleme temellerine dayanan bir yöntemdir. İlk olarak, Gary Solomon tarafından kullanılmıştır. Film toplu halde, terapistle birlikte ya da ev ödevi şeklinde verilerek terapi seansı dışında seyrettirilebilir. Filmin seyredilmesinden önce kişinin terapideki hedefler doğrultusunda uyarılması, ilgili bölümlere özellikle dikkat etmesi, filmi durdurarak not alması ve birden fazla kez seyretmesi istenebilir.

140 5.7. EV ZİYARETLERİ Ev ziyaretleri vasıtasıyla çocuğun aile yaşantısı ve ortamı hakkında ilk elden izlenimler elde edilmiş olmaktadır. Bu ziyaretler sırasında evin fiziksel durumu, çocuğun ders çalışma olanakları ve koşulları, anne ve babanın çocuğa karşı tutumu gibi konularda önemli bilgiler elde edilir. Bu teknikte amaç, çocuğun ev yaşamıyla ilgili çeşitli bilgileri toplayarak onu daha iyi tanımak ve onun kendisini tanımasına ve problemlerinin çözümüne yardımcı olmaktır. Ev ziyaretleri okul rehber öğretmenleri ile öğretmenler tarafından yapılır.

141 5.8. AİLE TERAPİSİ Okullarda öğrencilerin problemlerinin önemli bir kısmı aile içi ilişkilerle ilgilidir. Bu nedenle çocuğun ailesiyle ilgili ilişkilerini olumlu yönde geliştirmede aile terapisi önemli bir rol oynamaktadır. Aile terapisi, aile ile yapılan, bir tür grupla psikolojik danışmadır. Burada grubu aile bireyleri oluşturur. Sadece uzmanlar tarafından yapılabilecek bir tekniktir. Teknikte ilk başta terapi hakkında bilgi verilir, sonrasında veli-çocuk etkileşimi, anne-baba arasındaki ilişkiler ve tüm aile üyeleri arasındaki ilişkiler konu edinir.

142 5.9. TOPLU DOSYA (ÖĞRENCİ GELİŞİM DOSYASI)
Toplu dosya, bireyi tanıma tekniği değildir. Bazı teknik ve araçlarla bireyler hakkında toplanan bilgilerin düzenli bir şekilde özetlenerek kaydedildiği dosyalardır. 2008 Yönetmeliği (Öğrenci Gelişim Dosyası) MADDE 23 – E-okul sisteminde her öğrenci için öğrenci gelişim dosyası tutulur. Okul yönetimi ve ilgili öğretmenler dosya bilgilerinin sisteme zamanında işlenmesinden sorumludur. Öğrenci gelişim dosyasına pedagojik olmayan ve gizliliği gerektiren bilgiler işlenmez.

143 Toplu dosyalarda aşağıdaki bilgiler bulunur:
Kimlik bilgileri ve fotoğraf ile aile bilgileri (Sosyo ekonomik ve kültürel durumu, aile ortamı) Öğrencinin devam ettiği okullar ve alınan belgeler Öğrencinin bilişsel, dilsel, sosyal, duygusal, bedensel ve devinimsel gelişimi ile sağlık durumu Öğrencinin psikolojik danışma sonuçları (gizli bilgiler hariç) ile öğrenci ve veli görüşmeleri Öğrencinin ilgileri, yetenek alanları, geleceğe yönelik planları ve mesleği eğilimleri Öğrencinin öğrenme stilleri, çalışma alışkanlıkları, ders başarı durumları, boş zaman etkinlikleri Öğrencinin okul, sınıf içi ve dışı etkinlikleri Öğrenciye uygulanan testler ve diğer bilgilerin sonuçları ile disiplin durumu

144 Toplu Dosyadaki Gizlilik Düzeyleri
Birinci Düzey: Öğrencinin kimlik ve özlük bilgileridir (adı, soyadı, cinsiyeti, boyu, kilosu, belirgin beden özellikleri). Bu bilgiler herkese açık ve paylaşılabilen bilgilerdir. İkinci Düzey: Ancak sorumlu kişilere verilecek bilgiler yer alır. Aile durumu (Boşanmış, üvey vs.), gelir durumu, akademik özgeçmiş, hobileri, planları vb. Bazen gizlilik şerhi düşülmesi gereken durumlar olabilir. Örneğin aile çocuğun üvey olduğunu bilmesinin istemeyebilir. Profesyonel bireyler (sosyal yardım uzmanları - araştırmacılar) tarafından incelenir. Üçüncü Düzey: Sınıf içindeki başarı düzeyi, öğretmenler ve uzmanların öğrenciye tavsiyeleri, standart test sonuçları vs. bulunur. Bu bilgiler öğrencinin ve velinin onayı alınmadan verilemez. Dördüncü Düzey: Psikolojik inceleme, psikiyatrik muayene sonuçları, sosyal hizmet raporları, tıbbi ve yasal inceleme sonuçları vb. bilgilerdir. Bu tür bilgilerin toplu dosyada yer almaması, başka yerde saklanması yerinde olur. Bu bilgiler gizlidir, ne öğrenciye ne de veliye verilir.


"REHBERLİK VE ÖZEL EĞİTİM" indir ppt

Benzer bir sunumlar


Google Reklamları