BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİNDE PİYASA YÖNELİMLİ DEĞİŞİM

... konulu sunumlar: "BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİNDE PİYASA YÖNELİMLİ DEĞİŞİM"— Sunum transkripti:

1 BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİNDE PİYASA YÖNELİMLİ DEĞİŞİM
Doç. Dr. Zeliha Öcek Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

2 Enis Barış, director, Division of Country Health Systems, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen Denmark Salih Mollahaliloğlu, head, School of Public Health, Ministry of Health Sabahattin Aydın, deputy undersecretary, Ministry of Health, Turkey Correspondance to: E Barış, The World Bank, Room H Sn. Recep Akdağ ve Nihat Tosun’a teşvik ve destekleri için teşekkür .

3 Can you beat that? Gazanfer Aksakoglu, Professor, 4 May 2011
The article on the propaganda of health system transition in Turkey published in BMJ does not reflect the truth nor it depends on reliable data. Health system in the country is in turmoil consistent with the deregulation rules of the World Bank(WB)... Healthcare in Turkey today: Problems Posed for the Future of Medicine Seza Ozen, Professor, MD, Nural Kiper, Professor, MD, Hacettepe University Sir, We have read the report on Healthcare in Turkey by Baris et al with astonishment. We would like to share our concerns on the biases and overstatements of this report. ... Privatization is the driving force of Turkish Health System ! C.I. Yavuz, Z. Öcek on behalf of Turkish Medical Association Public Health Executive Committee In their article on Health Transformation Program in Turkey, Baris et al do not mention about the historical background of the transformation program and the private provider's details. ... Healthcare in Turkey. Another analysis with some more data. Ozden Sener, on behalf of Ankara Chamber of Medicine Executive Committee We read Baris and colleagues' "Analysis" on health system transition in Turkey. They make optimistic comments and present statistics beyond what the figures actually are which makes it more a piece of self-flattery rather than a scientific article. .. Transforming" our health by privatisation… Murat Civaner, Assoc.Prof, 8 Feb. 2011 The analysis on healthcare in Turkey has major issues that may mislead readers. "Transformation in Health", which the authors claims praise as a governmental achievement, is a World Bank project; a fact that is not mentioned in the article

4

5 PCET üç bileşenden oluşuyor:
Türkiye’de 1990’ların ortalarında bbsh.ni yeniden yapılandıran temel bir reform oldu.???? Bunun sonucunda 2007 yılında Türkiye Sağlık Bakanlığı DSÖ Birinci Basamak Değerlendirme Aracı’nı (PCET) uygulayarak reformlarını desteklemek istediğini açıkladı. DSÖ de işbirliği merkezi olan NIVEL’i görevlendirdi. PCET üç bileşenden oluşuyor: Sağlık sistemini ve bbs. sisteminin ulusal düzeydeki durumunu ile ilgili bir kontrol listesi Aile hekimi anketi Hasta anketi

6 2007 ve 2008’de Bolu ve Eskişehir’de
Verileri Sağlık Bakanlığı ve müdürlükler topladı, analiz ve yorumlar Hollandalı ekibe ait Örnekleme SB, Bolu ve Eskişehir’in Türkiye’yi temsil ettiğine karar verdi Aile hekimleri Örneğe giren hekimlerin ilk 20 hastası SB’nın belirlediği, bakanlığı, aile hekimi birliklerini, tabip odalarını, sağlık sigortacılarını, akademisyenleri ve tüketici / hasta örgütlerini içeren 11 uzman

7

8 Prof. Dr. Barbara Starfield (1932-2011), Johns Hopkins University

9 Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri
Yapı ve Uygulamadan Kaynak Alan Özl.ler Toplum yönelimli olma Sağlık eşitliklerini geliştirme Diğer Basamaklarla Ortak Özl.ler Kalite Memnuniyet Hasta-hekim ilişkisi İş yükü Kayıtlar, .... Yapısal Özellikler Kaynak dağılımı Finansman Sağlık çalışanı Uygulama Özellikleri İlk başvuru Kapsayıcılık Süreklilik Eşgüdüm SB ise aile hekimliğini üç açıdan değerlendirdiğini söylüyor. Birincisi memnuniyet. Memnuniyet birinci basamak açısından çok kritik bir değişken değil. Üstelik bakanlığın uyguladığı gibi sadece başvuran üzerinden değerlendirildiğinde geçerli sonuçlar vermiyor. İkinci kiretelri sağlık göstergeleri. Fakat tamamen yine sistemden kaynaklı sorunlarla artık sağlık göstergeleri de güvenilmez hale geldi. Üçüncü kriterleri ise finansal sürdürülebilirlik. Bununla ilgili bilgilerimiz yetersiz. Çünkü ne kadar dış kredi alındı, bugüne kadar sistemin maliyeti ne oldu, GSS bundan sonra neleri kapsayacak bilmiyoruz.

10 Kaynak Dağılımı: Alt Yapı ve İnsan Gücü
Var Dağılıma yönelik bir ulusal politika var mı? Yok ya da ulusal düzeyde değil Coğrafik olarak tanımlanmış nüfusa dayalı (Sağlık Ocağı) Hasta listelerine dayalı (ASB)

11 Sosyalleştirme Aile Hekimliği ? Sağlık Grup Başk. ASB TSM
3 bin Bireysel TSM Toplumsal h. (1 tane) ? Doğum kaydı olmayan 5 yaş altı çocuk: % TNSA, 2008 Kiralanan binalar Sınıflandırılmış hizmet: A, B, C, D Gelir / gider dengesine bağlı donanım SO 50 bin nüfus Bireysel + Toplumsal h. SO SO SO SO SO SO SO Hizmetlerin toplumsal ve bireysel olarak ayrılması ardından da toplumsal hizmetler in her ilçede sadece bir tane olan TSM’lere aktarılması bakanlığın sağlık hizmetleriinin sadece bireysel ve tedavi edici ynü ile ilgililendiğini halk sağlığı hizmetleirin gözden çıkarttığını göstermektedir. Kilis’in Polateli ilçesinde nüfus 5523, İstanbul şişili’de ise Her ikisinden de bir TSM sorumlu. Sağlık Grup Başk. Kendi binasında hizmet veren SO 1989: % 75 2000: % 67, kentlerde % 33’lerde Eşitsizlikler ve yetersiz donanım

12

13 Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri
Yapısal Özellikler Kaynak dağılımı Finansman Sağlık çalışanı Uygulama Özellikleri İlk başvuru Kapsayıcılık Süreklilik Eşgüdüm SB ise aile hekimliğini üç açıdan değerlendirdiğini söylüyor. Birincisi memnuniyet. Memnuniyet birinci basamak açısından çok kritik bir değişken değil. Üstelik bakanlığın uyguladığı gibi sadece başvuran üzerinden değerlendirildiğinde geçerli sonuçlar vermiyor. İkinci kiretelri sağlık göstergeleri. Fakat tamamen yine sistemden kaynaklı sorunlarla artık sağlık göstergeleri de güvenilmez hale geldi. Üçüncü kriterleri ise finansal sürdürülebilirlik. Bununla ilgili bilgilerimiz yetersiz. Çünkü ne kadar dış kredi alındı, bugüne kadar sistemin maliyeti ne oldu, GSS bundan sonra neleri kapsayacak bilmiyoruz.

14 Finansman 1) Devlet sorumluluğunda sağlık güvencesi 2) Vergi
3) Cepten ödeme olmaması 4) Çok sınırlı ya da hiçbir bulunmayan bir özel sağlık sektörü Starfield B, Shi L. Policy relevant determinants of health: an international perspective. Health Policy 2002; 60 (3): Van Doorslaer E ve ark. Explaining income related inequalities in doctor utilisation in Europe. Health Econ 2004; 13 (7): Schoen C ve ark. Taking the pulse of health care systems: experinces of patients with health problems in six countries. Health Aff 2005; W5:

15

16 Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri
Yapısal Özellikler Kaynak dağılımı Finansman Sağlık çalışanı Uygulama Özellikleri İlk başvuru Kapsayıcılık Süreklilik Eşgüdüm SB ise aile hekimliğini üç açıdan değerlendirdiğini söylüyor. Birincisi memnuniyet. Memnuniyet birinci basamak açısından çok kritik bir değişken değil. Üstelik bakanlığın uyguladığı gibi sadece başvuran üzerinden değerlendirildiğinde geçerli sonuçlar vermiyor. İkinci kiretelri sağlık göstergeleri. Fakat tamamen yine sistemden kaynaklı sorunlarla artık sağlık göstergeleri de güvenilmez hale geldi. Üçüncü kriterleri ise finansal sürdürülebilirlik. Bununla ilgili bilgilerimiz yetersiz. Çünkü ne kadar dış kredi alındı, bugüne kadar sistemin maliyeti ne oldu, GSS bundan sonra neleri kapsayacak bilmiyoruz.

17 Sağlık Çalışanı Birinci basamağa uygun eğitim
Çok disiplinli ekip çalışması

18 Birinci Basamağın Piyasalaştırılması Sürecinde Sağlık Çalışanları; Aile Hekimliğinden Önce
Birinci basamak sağlık çalışanı yetiştirmeye yönelik bir politika izlenmedi DSÖ makalesinde Genel Pratisyenlik Enstitüsü yok Farklı akademik yapılarla birbirini geliştiren bir çalışma anlayışı sağlanmadı Yönetici kadroları siyasi ilişkilere göre belirlendi Halk sağlığı alanında yetişen insangücünden yararlanılmadı Denetim uygulanmadı Döner sermaye ile ekibi parçalamaya yönelik ilk darbe atıldı

19 Birinci Basamağın Piyasalaştırılması Sürecinde Sağlık Çalışanları; Aile Hekimliğinden Sonra

20 Yıllara göre birinci basamak başvuru sayısı ve hekim başına günlük poliklinik sayısı

21

22 Zaman

23

24

25

26

27

28

29

30

31 Sözleşmelilik ve güvencesizlik Değişen patronlar;
Birinci Basamağın Piyasalaştırılması Sürecinde Sağlık Çalışanları; Aile Hekimliğinin Getirdikleri Sözleşmelilik ve güvencesizlik Değişen patronlar; Ekip arkadaşımız, GSS, İl Özel İdareleri, Aile hekimliği zincirleri, …. İşsizlik ve ucuz emek gücü Performans baskısı ve cezalandırma sistemi Yönetmelik ve standart baskısı Cari gider baskısı, ticaret erbabı olarak tanımlanma Rekabet ve tüketici ilişkileri Yalnızlık Kimliksizleşme Esnek çalışma “Ben enayi miyim?” sorusu ile başlayan etik sorunlar Artan iş yükü, iş stresi ve malpraktis riski Topluma yabancılaşma, …. Esnek çalışma Yeni standartlar saat 4’den sonra çalışmayı da getiriyor.

32 Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri
Yapısal Özellikler Kaynak dağılımı Finansman Sağlık çalışanı Uygulama Özellikleri İlk başvuru Kapsayıcılık Süreklilik Eşgüdüm SB ise aile hekimliğini üç açıdan değerlendirdiğini söylüyor. Birincisi memnuniyet. Memnuniyet birinci basamak açısından çok kritik bir değişken değil. Üstelik bakanlığın uyguladığı gibi sadece başvuran üzerinden değerlendirildiğinde geçerli sonuçlar vermiyor. İkinci kiretelri sağlık göstergeleri. Fakat tamamen yine sistemden kaynaklı sorunlarla artık sağlık göstergeleri de güvenilmez hale geldi. Üçüncü kriterleri ise finansal sürdürülebilirlik. Bununla ilgili bilgilerimiz yetersiz. Çünkü ne kadar dış kredi alındı, bugüne kadar sistemin maliyeti ne oldu, GSS bundan sonra neleri kapsayacak bilmiyoruz.

33 İlk Başvuru Birinci basamağın bireylerin her bir yeni sağlık sorununda karşılaştıkları ilk aşama olması Erişilebilen ve kullanılan hizmet

34 Erişilebilirlik gelişti mi?
Aile hekiminin çalışma saatlerini ayarlamak için kimler sağlık müdürlüğüne başvurur? Peki... Ebeler alandan çekildiğinde kimler artık sağlık hizmeti almamaya başlar? 3 TL katkı payı kimleri etkiler? Aile hekimi mobil hizmetlerde kimi izler? Bir aile hekimine kayıtlı olmayan çocuğun aşıları kimin sorumluluğundadır?

35 Aile hekimliği hizmetleri resmi olarak ücretsiz olmasına karşın, bu durum reçetelenmiş ilaçlar ve enjeksiyonlar için geçerli değil. Hastaların yarısı bu hizmetler için ücret ödediğini, % 12’si ev ziyareti ve aile hekimi tarafından sevk edildiği uzman muayenesi için ek ödeme yaptıklarını belirtti. Bu sonuçları dikkate alırsak, katkı payı hizmet kullanımı önünde engel oluşturuyor. Ekonomik nedenle hizmet almaktan vazgeçtiğini bildiren hasta oranı aile hekimi için % 9, uzman için % 17.

36 Kapsayıcılık Toplumda sık görülen tüm hastalıkların kapsama dahil olması Bütüncül hizmet Tedavi edici ve koruyucu Topluma ve bireye yönelik

37

38 Aile hekimleri çocukların ve kadınların (menapoz hariç) sağlık sorunları açısından güçlü bir birinci basamak konumuna sahip. Psikososyal bileşeni güçlü olan sorunlardaki rolleri ise daha az gelişmiş. Cinsel sorunlarda, psikiyatrik sorunlarda ve ilişki sorunlarında aile hekimi ilk başvurulan kişi değil. Aile hekimleri koruyucu hizmetlere ve medikal teknik işlemlere orta düzeyde katılıyor. Aile hekimlerinin görevlerine RIA takma ve küçük cerrahi işlemler eklenebilir. Toplumla, yani yerel makamlar, sosyal çalışanlar ve dini grupların temsilcileri ile ilişkiler zayıf.

39 Süreklilik Bireylerin düzenli bir bakım kaynağının olması
Hizmet kaynağının toplumu tanıması, sorunları saptaması, müdahale etmesi ve izlemesi Örn. Bebek ölüm hızı Bağışıklama yüzdesi Atak hızı

40 Eşgüdüm Daha önceki sorunlar ve hizmetler hakkındaki bilgilerin elde edilebilir olması ve bu bilgilerin bugünkü ve gelecekteki çalışmalar için gerekli olduğunun kabul edilmesi Birinci basamağın kendi içinde Bakımın eşgüdümü önemli bir sorun. Kronik hasta bakımına yönelik çok disiplinli ekip yok. Birinci basamağın diş hekimi, fizyoterapist, eczacı gibi diğer ekip üyelerine ASM’lerde rastlanmıyor, ekip üyeleri arasında işbirliği gözlenmiyor. Aile hekimlerinin hemşireler ile düzenli toplantısı yapması pek alışıldık bir durum değil, ebeler ile toplantı ise daha da az rastlanan bir durum. Diğer basamaklar ile arasında İkinci basamak ile eşgüdümü destekleyen hiç bir mekanizma yok. ... Aile hekimleri ile uzmanlar ve hastane arasında iletişim kurulmuyor. Sevk raporları kullanılmıyor, uzmanlar aile hekimlerini yaptıkları tedaviler hakkında bilgilendirmiyor.

41 Birinci basamak yönelimli hizmetler için anahtar faktörler
Sağlığın finansmanında devlet sorumluluğu ve tüm nüfusu kapsama Ücretsiz hizmet Hakkaniyetli kaynak dağılımı Hizmette kapsayıcılık Starfield B, Shi L. Policy relevant determinants of health: an international perspective. Health Policy 2002; 60 (3): Gilson, Doherty, Loewenson, Francis. Challenging Inequity through Health Systems. Final Report, Knowledge Network on Health Systems, WHO Commision on the Social Determinants of Health. Dört özellik de aile hekimliğinin en zayıf oldukları.

42 Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Piyasa Yönelimli Değişim
Toplumsal sorumluluğa ve eşitlikçi bir öze sahip olan bir örgütlenme modelimiz vardı Bu model kapsayıcılığının gelişmesi için desteklenmedi, ilk başvuru konumu engellendi, başarıları görmezden gelindi, sonuçta piyasalaşan bir sistem içinde giderek özünden uzaklaşıp bir ucubeye dönüştü Ardından birinci basamakta piyasalaşma dönüm noktasına geldi; aile hekimliği

43 Aile hekimliği ile ne oldu?
Toplum kaygısı olmayan Kentli, bilinçli ve sağlık hizmeti kullanan kesimi hedefleyen Doktor merkezli (ceza, performans, rekabet vb baskısı altında) Ucuz ve güvencesiz emeğe dayanan Eşitsizlikleri derinleştirecek yapıda Kapsayıcılığı ilkesel olarak ret eden, hastalık odaklı Yani piyasanın gerekliliklerine uygun birinci basamak modeli tamamlanmış oldu