Ders:Uluslararası Ticaret Konu:Rusyanın Dünya Ticaretindeki Yeri ve Türkiye ile İkili Ticari İlişkileri Öğretim Görevlisi:Cengiz Aydın Hazırlayanlar:

... konulu sunumlar: "Ders:Uluslararası Ticaret Konu:Rusyanın Dünya Ticaretindeki Yeri ve Türkiye ile İkili Ticari İlişkileri Öğretim Görevlisi:Cengiz Aydın Hazırlayanlar:"— Sunum transkripti:

1 Ders:Uluslararası Ticaret Konu:Rusyanın Dünya Ticaretindeki Yeri ve Türkiye ile İkili Ticari İlişkileri Öğretim Görevlisi:Cengiz Aydın Hazırlayanlar: Elvan Özilhan Cihan Göçer

2 Doğal Kaynaklar Rusya dünyanın en zengin ülkelerinden biri. Dünya hammadde, enerji ve biyolojik kaynaklarının yüzde 35’i Rusya’da. Her Rusya yurttaşına dünyada 11,7 birim doğal enerji kaynağı düşerken, ABD’de 2,3, Avrupa’da ise yalnızca 0,67 birim düşüyor. Alüminyum, platin, nikel, uranyum gibi stratejik hammaddeler bakımından dünya rezervinin yarısı Rusya’da. İşlenmiş toprakların  yüzde  15-20’sinin,  tropik  olmayan  ormanların  ise  yüzde  46’sının Rusya’da olduğu biliniyor.

3 Doğal Kaynaklar RF Ekonomik Gelişme ve Ticaret Bakanlığı’nın 2002 sonunda yayımladığı  verilere  göre, Rusya’nın  GSMH’sı  dünya  GSMH’sının  yüzde  2’si civarında. Dünya enerji ihracatında ise Rusya’nın payı yüzde 7. Dünya çapında petrolün yüzde 13’ü, gazın yüzde 32’si, kömürün yüzde 11’i, demirin yüzde 26’sı, kurşunun yüzde 10’u, çinkonun yüzde 15’i Rusya’ya ait. Rusya’nın ulusal zenginliğinin yüzde 85’i tabii kaynaklara dayanıyor. (Bu oran, gelişmiş ülkelerde yüzde 10’u geçmiyor.)

4 Ekonomik Durum 1998 Ağustosunda ciddi bir krize girmiş olan Rusya ekonomisi, son yıllarda gayet olumlu bir gelişme içinde. Kalkınma hızı yükseliyor, enflasyon düşüyor, dış ticaret balansı olumlu seyrediyor, bütçe fazla veriyor, dış borç ödemeleri zamanında yapılıyor, döviz rezervi çoğalıyor, petrol fiyatlarının yüksek olması ulusal bütçeyi rahatlatıyor. Ekonominin gelişmesi önemli ölçüde petrol ve gaz ihracatına bağlı.İhracatın yüzde 60’a aşkın bölümü enerjiye dayanıyor. Dünya Bankası şubat 2004’te yayımladığı raporda petrol ile gazın GSMH içindeki payı %25’tir.

5 Dış Ticaret Rusya Federasyonu Ekonomik Gelişim ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan Rus ekonomisinin geleceğine ilişkin senaryolar incelendiğinde, yıllarında Rusya ekonomisinin gelişiminde  en önemli unsurun başta petrol olmak üzere, Rus hammadde fiyatlarındaki artışın olduğu görülmektedir.

6 Almanya 10.419.230 8.101.905 Hollanda 8.663.903 Belorusya 4.898.683
İHRACAT İTHALAT Ülke Milyon Euro 1 Almanya 2 Hollanda Belorusya 3 İtalya Ukrayna 4 Çin 5 ABD 6 Kazakistan 7 İsviçre 8 İngiltere Fransa 9 Türkiye Japonya 10 Polonya Finlandiya 11 G.Kibris 12 Brazil 13 14 G.Kore 15 16 Macaristan İsveç 17 Hindistan 18 Virgin Adl Belçika 19 Avusturya 20 Slovakya İspanya

7 Dış Ticaret Rusya  dış  ticareti  2003  yılında  önceki  yıla  göre  yüzde  25  artarak 191,1 milyar  dolarlık hacme ulaşmıştı. 2002’ye göre yüzde 25,3 artış göstererek 133,7 milyar dolara yükselen ihracat, yüzde 24,3 artarak 57,4 milyar dolara yükselen ithalattan tam 76,3 milyar dolar daha fazlaydı. RF Federal Gümrük Servisi raporlarına göre; 2004 yılında ihracat milyar ithalat ise 94.8 milyar dolar iken 2005’de ihracat milyar dolar, ithalat milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. 2003 verilerine göre,  RF’nin BDT dışı temel dış ticaret partnerleri, Almanya (16,8 milyar dolar; artış %28,5) Hollanda (11,6 milyar; %65,1), İtalya (10,8 milyar; %35,6), Çin (10,7 mil- yar;  %33,3),  ABD  (6,7  milyar;  %23,1),  Türkiye  (5,9  milyar;  %46,2), Finlandiya (5,9 milyar; %29,5) olmuştu yılı verilerine göre ise RF’nin Türkiye ile dış ticaret hacmi 15,189.0 milyar dolara ulaştı.

8 Dış Ticaret 2004 Yılında En Çok İhracat Yapılan Ülkeler %
2004 Yılında En Çok İthalat Yapılan Ülkeler Hollanda 8.4 Almanya 14.0 7.3 Belarus 8.6 İtalya 6.7 Ukrayna 8.1 6.1 Çin 6,3 5.9 Japonya 5.2 5,6 Kazakistan 4,6

9 Dış Ticaret Rusya’nın ihracatının neredeyse üçte ikisi petrol, petrol ürünleri ve gaza dayanıyor. Daha sonra çeşitli metaller, motor ve teçhizatlar ve kimyasal ürünler geliyor. İthalatta ise önce metaller, daha sonra motor ve teçhizatlar, hafif sanayi ürünleri ve gıda maddeleri başta. 2003’te ihracatta başta Almanya, Hollanda, İtalya, Çin, Ukrayna ve Belarus; ithalatta ise Almanya, Belarus, Ukrayna, Çin, ABD ve İtalya geliyordu. Rusya açısından önemli bir kazanç kaynağı da savunma sanayi yılında  Rusya, dünya silah satışlarında 5,4 milyar dolarlık satışla rekor kırdı (2002’de 4,8 milyardı). İhracatın yüzde 70’i hava, 15’i deniz, 8’i kara kuvvetlerine ait, 7’si de füzesavar. (Uluslararası silah ticaretinin yüzde 40’ı ABD’ye, 19’u Rusya’ya, 18,5’i İngiltere’ye, 7’si Fransa’ya ait.)

10 Dış Ticaretindeki Başlıca Sektörler
İhracat(Fob) 2000 2001 2002 2003 2004 (US$milyon) Petrol,Yakıt,Gaz 52,835 52.135 56.264 70.190 99.130 Metaller 22.300 14.600 14.923 17.432 28.677 Makina ve Ekipmanları 9.200 10.400 10.048 10.763 12.268 Kimyasal Ürünler 7.400 7.365 8.426 10.871 İthalat(Cıf) 10.800 14.100 16.654 19.447 28.752 Gıda ve Tarım Ürünleri 9.100 10.341 11.158 12.813 6.100 7.500 7.677 9.103 11.435 2.800 3.000 2.915 3.614 5.144

11 Türkiye ile Ticari İlişkiler
Türkiye-Rusya Ticari İlişkilerin Gelişimi Türk-Rus dış ticaret hacminde son yıllarda önemli ölçüde artış olmakla birlikte,söz konusu artış Türkiye aleyhine gelişmiştir.1997 ve 2000 yılları hariç Türkiye’nin Rusya Federasyonu’ndan gerçekleştirdiği ithalatta,ihracata oranla sürekli artış söz konusudur.Rusya’ya yönelik Türk dış ticaretinde 2001 yılındaki iyileşme ise Türk Lirası’nda yapılan develüasyonun ihracatçı firmalar lehine rekabet avantajı sağlamış olmasından kaynaklanmıştır.Ancak bu durum bir sonraki yıl devam etmemiş,Türk dış ticaretinin ithalat ağırlıklı eğimi yerini korumuştur.

12 TOPLAM RUSYA'YA YAPILAN İHRACAT RUSYADAN YAPILAN İTHALAT YILLAR TİCARET Hacim Oran% Rusya'nın Yeri 1992 1.478 438,4 3 8 1.040 4,95 1993 2.041 499 3,29 1.452 5,24 1994 1.865 820,1 6 1.045 4,5 7 1995 3.320 1.238 5,72 4 2.082 5,83 1996 3.393 1.493 6,42 1.900 4,3 1997 4.230 2.056 7,87 2 2.174 4,38 1998 3.499 1.347 4,9 5 2.152 4,68 1999 2.963 589 2,2 9 2.374 5,8 2000 4.531 644 2,3 3.887 7,1 2001 4.399 923 3.476 8,6 2002 5.016 1.162 3,3 3.854 7,6 2003 6.843 1.363 2,9 5.480 7,9 Kaynak:Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) ve TC Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği

13 Türkiye ile Ticari İlişkiler
2003 yılında ise Türkiye’nin Rusya’ya olan ihracatı %17.2 oranında artarken ithalatı %40 oranında artmıştır.2004 yılında Türkiye’nin ihracatı 1milyar 850 milyon dolara ulaşmış ancak Rusya’dan yapılan ithalat 9 milyar 10 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.Bu dönemdeki toplam ithalatın %70’ini ham petrol,doğal gaz ve kömür gibi enerji kaynakları oluşturmaktadır.

14 Dış Ticaret Açığının Sebepleri
1984 yılında imzalanan Doğal Gaz Anlaşması Rusya’dan alınan doğal gazın %70’inin Türk mal ve hizmetleriyle ödenmesi koşulu Rusya tarafından yerine getirilmediği için mal ve hizmetle geri ödeme oranı %7’ye kadar düşmüş ve bu durum Türkiye’nin ithalatının Rusya ile olan dış ticaret içindeki payını arttırmıştır. Rusya’da yaşanan 1998 krizinden sonra Ruble’nin fiyatı %75 oranında develüasyona uğraması Rus halkının satın alma gücünü düşürmüş dolayısıyla Rusya’nın ithalatını yarı yarıya azaltmıştır. Uygulanan ithal ikamesi politikası sayesinde ülke içinde üretim ve ihracat cazip hale gelmiştir. AB-Rusya arasında yapılmış olan Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması Türk ihracatçısının rakip firmalarına büyük avantaj sağlamış,Türk ihracatçılar Rus pazarındaki rekabet gücünü kaybetmiştir.

15 Bavul Ticareti Bavul Ticareti eski Doğu bloku ülkelerinde SSCB’nin son yıllarında,üretimin yetersiz ancak talebin fazla olmasından doğmuştur.1980’li yılların sonunda,tüketim mallarını kendi ülkelerinde satmak üzere küçük miktarlarda alım yapan Yugoslavya vatandaşlarının Türkiye’ye girişiyle başlayan bavul ticareti,daha sonraları Polonya ve Bulgar vatandaşlarının ardından ise Rusya ve diğer SSCB vatandaşlarının katılımıyla 1995 yılına kadar artarak devam etmiştir.Bavul ticareti 1993 yılından 1998 yılına kadar iki ülke arasındaki ticaret hacminin önemli bir kısmını oluşturmuştur. Bavul ticareti,iki ülke arasındaki ticaret hacmini genişletmiş olmakla birlikte daha sonraki yıllarda her iki ülkenin bu ticarete bakış açıları farklı olmuştur.Türkiye,bavul ticaretini geliştirmeye yönelik teşvik edici politikalar uygulamaya çalışırken Rusya çeşitli nedenlerle kısıtlamalar getirmiştir.Rusya’nın bu tutumunda IMF ve DTÖ’nün baskıları da etkili olmuştur.Ayrıca yerli üretimin ve Batılı ülkelerden yapılan ithalatın artması da önemli rol oynamıştır. 1998 yılında Rusya’da yaşanan ekonomik krizden sonra bavul ticaretinin önemi azalmış mevcut pazar potansiyeli BAE,Çin,Polonya ve Yunanistan’a kaymıştır.

16 Türkiye’nin Bavul Ticareti Gelirleri(Milyon Dolar)
YILLAR GELİRLER DEĞİŞİM(%) 1996 8.842 -  1997 5.849 -33,3 1998 3.689 -36,9 1999 2.255 -38,8 2000 2.946 30,6 2001 3.039 3,1 2002 3.736 20,9 2003 3.599 -3,7 Kaynak:DİE ve TCMB

17 Bavul Ticareti Kanalıyla Rusya’nın Yaptığı İthalat(Milyon Dolar)
YILLAR İTHALAT DEĞİŞİM(%) 1994 11.900  - 1995 14.400  21 1996 16.100 11.8  1997 18.300 13.7  1998 13.300  -27.3 1999 8.500  -36 2000 11.100  30.5 2001 12.100  9 Kaynak:TC Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği

18 Turizm Türk turizm sektörünün Rusya pazarına yönelik hizmetleri 1990’lı yıllardan itibaren gelişmiştir.Rusya’da faaliyet gösteren Türk turizm firmaları bunda etkin rol oynamıştır.Rusya pazarının dörtte biri Türk turizmcilerin elinde bulunmaktadır.Türkiye’yi en çok ziyaret eden turistler arasında Rus turistler,Almanlar ve İngilizlerden sonra üçüncü sırada yer almaktadır. yılları arasında Türkiye’yi ziyaret eden Rus turistler öncelikli olarak bavul ticareti yapmak amacı taşırken,1995 yılından sonrakiler tatil amacıyla gelmektedir. 2002 yılında AB tarafından uygulanmaya konan uçak gürültü limiti nedeniyle,ucuz Rus yolcu uçaklarının AB ülkelerine girişinin engellenmesi,Rus turistlerin Türkiye’yi tercih etmesine neden olmuştur. Rus turistlerin Türkiyeyi tercih etme nedenleri başında ucuzluk gelmekle birlikte,Rusya pazarında hizmet veren firmalar arasında aşırı rekabette etkili olmuştur.

19 Türkiye’ye En Çok Turist Gönderen Ülkeler Sıralamasında Rusya’nın Yeri
2001 2002 Turist Sayısı Pay(%) Almanya 24.82  26.28  İngitere  7.28  7.85 Rusya Federasyonu 6.52   7.14 Hollanda  5.45 6.58  Bulgaristan  4.46  6.29 Kaynak:TC Turizm Bakanlığı

20 Enerji Türkiye ile Rusya Federasyonu arasında 1980 sonrası,enerji alanında yapılan işbirliği,iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin gelişmesinde önemli rol oynamıştır.2003 yılında Mavi Akım Anlaşması çerçevesinde Rusya’dan ilave doğal gaz alımının başlaması iki ülke arasındaki dış ticaret hacmini arttırmıştır. Mavi Akım Projesinin gerçekleşmesiyle Türkiye,Almanya’dan sonra Rusya’nın doğalgaz alanında en büyük ikinci pazarı olmuştur.

21 2002 Yılı Doğalgaz İthalatında Rusya’nın Payı(%)
62 Cezayir 22 Nijerya 12 İran 4 Kaynak:BOTAŞ

22 Türklerin Rusya’daki Yatırımları
Türk firmalarının Rusya’daki yatırımlarının 1.5 milyar dolara yaklaştığı tahmin edilmektedir.T.C. Hazine Müsteşarlığı’nın verilerine göre Rusya’ya toplam 168 milyon dolar Türk yatırımı gerçekleşmiştir. Rusya’ya olan Türk yatırımları, ’da yaşanan krizden sonra artmıştır.Develüasyon ve uygulamaya konan ithal ikameci politikalar yüzünden Türk firmaları ihracat yapmakta zorlanmış ve bu yüzden doğrudan yatırım yapmaya yönelmişlerdir.

23 Türk Firmalarının Rusya’daki Yatırımları
Firma/Kuruluş Yatırım Alanı Yatırım Tutarı (Milyon Dolar) Enka Holding İş merkezleri,otel,alışveriş merkezleri 600 Ramenka(Koç-Enka ortaklığı) Ramstore alışveriş merkezleri 250 Anadolu Grubu(Efes) Efes bira fabrikaları 125 Netaş(Rontelekom) Telefon santralleri fabrikası 44.7 Zorlu Holding(Vestel) Vestel TV fabrikası 40 Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları(Ruscam) Şişe üretim fabrikası 12 TOBB-TİM Türk Ticaret Merkezi BinMeksan Benzin pompası üretimi 5.5 Yapı Kredi Bankası,Finansbank, Bankacılık Hizmetleri 87 Garantibank,Denizbank,Ziraat Bankası Kaynak:Cihangir Gürkan Şen,Türkiye-Rusya Federasyonu Ekonomik ve Ticari İlişkileri,Rus-Türk İşadamları Birliği,Mayıs 2003 Moskova,s.18

24 Türk Yatırımcıların Rusya’daki Müteahhitlik Hizmetleri
İnşaat sektöründe faaliyet gösteren Türk firmalarının Rusya pazarına girişi SSCB’nin son yıllarında Türkiye ile yapılan Doğalgaz Anlaşması’na dayanmaktadır.Bu anlaşma ile Türkiye’nin SSCB’den alacağı doğalgazın bedelinin %70’inin mal ve hizmet olarak ödenmesi öngörülmüş ve bu Türk firmalarının Rusya’daki inşaat sektörüne girmesinde itici güç olmuştur. yılına kadar Rusya’da faaliyet gösteren Türk inşaat firmaları yalnızca devlet tarafından arz edilen projeleri gerçekleştirirken,bu tarihten sonra yerel yönetimler,enerji şirketleri ve bankalar gibi kuruluşların projelerini gerçekleştirmeye başlamıştır.Ancak Türk firmalarının gerçekleştirdikleri atılım,Ağustos 1998 krizi ile yavaşlamış,firmaların bir kısmı Rusya pazarını terk ederken bir kısmı da faaliyetlerini sınırlandırmıştır. Kriz sonrası ekonomik sorunlara rağmen günümüz itibariyle Rusya,Türk müteahhitlik firmalarının en fazla proje üstlendikleri ülkedir.DTM verilerine göre Rusya’da 145 Türk müteahhitlik firması yaklaşık 12.8 milyar dolarlık 712 proje üstlenmiştir.

25 Yurtdışında Türk Firmalarınca Üstlenilen Müteahhitlik Projeleri Arasında Rusya’nın Yeri
Ülke Firma Sayısı Proje Sayısı Toplam Proje Bedeli(dolar) Rusya 145 712 Libya 31 264 Türkmenistan 58 215 Kazakistan 38 93 Pakistan 6 20 Özbekistan 18 47 Irak 13 26 Azerbaycan 54 126 TOPLAM 430 1991 Kaynak:DTM

26 Kaynakça Türkiye-Rusya Federasyonu Ekonomik ve Ticari İlişkileri,Cihangir Gürkan Şen, Devlet İstatistik Enstitüsü Dış Ticaret Müsteşarlığı Turizm Bakanlığı BOTAŞ TCMB