Başka insanların yalnızca varlıkları davranışımızı nasıl etkilemektedir? Başka insanların varlığı bir bireyin edimini bazen iyileştirirken, bazen kötüleştirmektedir.

... konulu sunumlar: "Başka insanların yalnızca varlıkları davranışımızı nasıl etkilemektedir? Başka insanların varlığı bir bireyin edimini bazen iyileştirirken, bazen kötüleştirmektedir."— Sunum transkripti:

1

2 Başka insanların yalnızca varlıkları davranışımızı nasıl etkilemektedir? Başka insanların varlığı bir bireyin edimini bazen iyileştirirken, bazen kötüleştirmektedir.

3 Toplumsal Hızlandırma Bazen insanlar başkaları varken yalnızken olduğundan daha iyi edim sergilerler. Bu tepkiye “toplumsal hızlandırma” adı verilir. Öte yandan bazen başkalarının varlığı edimi kötüleştirmekte ve verimi düşürmektedir. Başkalarının varlığına karşı gösterilen bu tepkiye “edimin toplumsal ketlenmesi” adı verilmektedir.

4 Başkalarının varlığı edimin kalitesini niçin bazen artırıp bazen azaltmaktadır? Başkalarıyla birlikte olma bireyde dürtü ya da güdülenme düzeyini, dolayısıyla da genel uyarılmışlık halini artırmaktadır. Artan uyarılmışlık halinin edimi kötüleştirip kötüleştirmeyeceği yapılan iş ya da göreve bağlıdır. Görev “başat tepki” adı verilen iyi öğrenilmiş ya da doğuştan bir tepki gerektiriyorsa, artan uyarılma düzeyi yardımcı olmakta ve edimi iyileştirmektedir. Başkalarının varlığı yanlış yapma olasılığının zaten düşük, doğru tepki olasılığının baskın olduğu yalın işlerde edimi iyileştirmektedir. Yapılan iş karmaşık ya da iyi öğrenilmemiş, zaten yanlış yapma olasılığı başat türden davranışları gerektiriyorsa, artan uyarılma düzeyi edimi kötüleştirmektedir.

5 Toplumsal Hızlandırma ve Ket Vurma Başkalarının varlığı Uyarılma düzeyini artırır Doğru tepki başatsa edim iyileşir TOPLUMSAL HIZLANDIRMA Yanlış tepki başatsa edim kötüleşir TOPLUMSAL KET VURMA

6 Başkalarının varlığı bizi niçin güdülemektedir? 1) Başkalarının yalnızca varlığında doğuştan getirdiğimiz oldukça yalın bir uyarılma eğilimimiz vardır. 2) Başkalarının varlığı bizi güdüler çünkü onlar tarafından değerlendiriliyor olmaktan kaygılanır ve olumlu bir izlenim vermek isteriz. Bu tepkiye değerlendirilme kaygısı adı verilir. 3) Başkalarının varlığı dikkat dağıtıcıdır. Bu görüşün bir uzantısı dikkat dağılımı-çatışma modelidir. Bu modele göre başkalarının varlığı iki temel eğilim arasında bir çatışma yaratır. - Seyirciye dikkat etme - Yapılan iş ya da göreve dikkat etme

7 Başkalarının varlığı bizi niçin güdülemektedir? 4)Başkalarının varlığı iki farklı fizyolojik tepki örüntüsünden birine yol açabilir. - Meydan okuma - Tehdit Birey görevin gereklerini yerine getirmek için yeterli kaynağa sahip olduğunda bir meydan okuma tepkisi gözlenir. Bireyin kaynakları görevin gereklerini yerine getirmek için yetersizse bir tehdit tepkisi görülür.

8 Toplumsal Kaytarmacılık Bir bireyin ortak bir etkinliğe katkıları değerlendirilemediğinde bireyler genellikle yalnızken olduklarından daha az çalışmaktadır. Bu duruma toplumsal kaytarmacılık adı verilir.

9 Toplumsal kaytarmacılık niçin olmaktadır? Bir kişinin bir grup görevinde ne kadar çok çalışacağı iki ana etmene bağlıdır; 1) Kişinin kendi katkısının grup başarısı için ne kadar önemli olduğuna ilişkin inancı 2) Kişinin grup başarısının olası çıktısına verdiği değer. İnsanlar ne kadar iyi bir edim gösterdiklerini kimse bilmeyecek ve bireysel davranışları için sorumlu tutulmayacaklarsa çabalarını azaltmaktadır. Kimliklenebilirliğin etkisi, - İnsanlar yabancılarla çalıştıklarında toplumsal kaytarmacılığın niçin en yüksek olduğunu - Tanıdıklarla birlikte çalıştıklarında niçin azaldığını - İnsanlar yüksek düzeyde değer verdikleri bir grupta çalıştıklarında niçin ortadan kalktığını açıklayabilir.

10 Toplumsal kaytarmacılık niçin olmaktadır? Grup ediminin olası sonuçları da toplumsal kaytarmacılıkta farklılıklara yol açabilmektedir. Görev anlamlı, karmaşık ya da ilginç olduğunda toplumsal kaytarmacılık azalmaktadır. Toplumsal kaytarmacılıkta ilginç bir sapmada araştırmacılar insanların güdülenmemiş ya da yetersiz çalışma arkadaşlarının neden olduğu kaybı ödünlemek için fazladan çaba gösterdiklerini ortaya koymuştur. Bu etki toplumsal ödünleme olarak bilinir. Toplumsal ödünleme için iki koşulun bulunması gerekir. 1) Birey çalışma arkadaşlarının yetersiz çalıştıklarına inanmalıdır. 2) Grubun ortaya çıkardığı ürünün kalitesi onun için önemli olmalıdır.

11 Toplumsal kaytarmacılık niçin olmaktadır? İnsanlar takım arkadaşlarının güdülenme ya da yetenek düzeyi hakkında bir bilgiye sahip olamadıklarında, bunların yerine kalıp yargılara güvenebilecekleri gösterilmiştir. Yapılan araştırmalar kültürler arası toplumsal kaytarmacılık farklılığının sadece erkeklerde olduğunu ve bireyci kültürlerde daha fazla olduğunu göstermiştir.

12 Toplumsal Etki Kuramı Toplumsal etki kuramı başkalarının etkilerinin (olumlu ya da olumsuz) ne kadar güçlü olduğu sorusunu yanıtlama çabasının bir ürünüdür. Başka insanların birey üzerindeki etkisi üç özelliklerine bağlıdır. - Sayıları - Güçleri - Fiziksel-zamansal yakınlıkları

13 Toplumsal Etki Kuramı Toplumsal etki kuramı aynı zamanda başkalarının varlığının niçin bazen toplumsal hızlandırma bazen de kaytarmaya yol atığını da açıklar.

14 Bireysellik Yitimi Bazen insanlar bir kalabalık içinde kendilerini kaybeder ve yalnızken olabileceğinden daha farklı davranır. Kalabalıklarda bir kişi bir şey yaptığında, herkes aynısını yapmak eğilimindedir. Olağan durumlarda, yapılan şeyin diğerlerinin büyük çoğunluğu için kabul edilemez bile olsa bu böyledir. Buna toplumsal bulaşma adı verilir. Kalabalık davranışı bir sınıftaki çocuklara bulaşan grip salgını gibi bulaşıcıdır.

15 Bireysellik Yitimi Kalabalık durumlarında bazen davranışlarımız için sorumluluk duygusunu kaybederiz. Kendimizi kontrol sistemimiz zayıflar, böylece saldırgan ve cinsellik dürtü ve içtepileri dışa vurulmak için serbest kalır. Sosyal psikologlar bu durumu bireysellik yitimi olarak adlandırırlar. Araştırmalar bireysellik yitiminin bireyler tanınmadıklarında ve grup büyüdükçe arttığını göstermiştir. Ancak altta yatan psikolojik mekanizma hakkında bir fikir birliği yoktur.

16 Kalabalık Var olandan daha fazla mekan isteğiyle ilişkili psikolojik bir rahatsızlık duygusu ve stres durumudur. Öznel kalabalık duygusu ile nesnel nüfus yoğunluğu ölçüleri birbirinden farklı kavramlardır. Kalabalık psikolojik bir sıkışıp kalmışlık ve yeterli mekana sahip olamama duygusudur. İnsanların kalabalık algıları için bir çok kuram önerilmiştir. Bunların çoğu bilişsel süreçleri vurgulamaktadır.

17 Kalabalık Duygusal yüklülük; İnsanların çok fazla uyarılmaya maruz kaldıklarını, her zaman duygusal yüklülük yaşadıklarını kabul eder. Toplumsal yoğunluk kalabalık duygularına ve aşırı uyarılmaya neden olabilir. Toplumsal yoğunluğa tepkilerde bireysel farklılıklar, tercih edilen uyarılma düzeylerinde farklılıkları yansıtabilir. Kontrol kaybı; Yüksek toplumsal yoğunluk insanlara davranışları üzerindeki kontrolü kaybettiği duygusu verebilir. Toplumsal yoğunluk insanların istenilen düzeyde bir mahremiyet ya da özel yaşamı korumalarını engelleyebilir. Yüksek yoğunluk ayrıca etkinliklerin eş güdümünde de sorunlara yol açabilir.

18 Kalabalık Yüklemeler; Bu görüşe göre öznel bir kalabalık yaşantısı iki öğeyi gerektirir 1) Fizyolojik bir uyarılma durumu 2) Bu uyarılmayı çok fazla insanın varlığına yükleyen bir bilişsel etiket. Kalabalık yaşantısında kültürel farklılıklar da vardır. Toplulukçu kültürler de insanlar konuşma için daha yakın kişilerarası uzaklığı tercih etmekte, yüksek yoğunluklu oturma düzenlemelerini kalabalık olarak yaşamaya daha az eğilimli olmaktadırlar. Bireyci kültürlerde ise tersidir.

19 Grupların Temel Özellikleri Bir grupta insanlar karşılıklı bağımlıdır ve hiç değilse, karşılıklı etkileşim potansiyeline sahiptir. Toplumsal bir kategori grup olarak nitelendirilemez. Çünkü bu kategorideki bütün insanlar birbirlerini tanımamaktadırlar, yüz yüze ilişkileri yoktur ve birbirlerini doğrudan etkilemezler.

20 Grup Yapısı İnsanlar bir grupta bir araya geldiklerinde bütünüyle ayrışmamış olarak kalamazlar. Davranış örüntüleri geliştirir, işbölümü yaparlar ve farklı rolleri benimseyip üstlenirler. Bu örüntülere grubun “toplumsal yapısı” adı verilir. Toplumsal yapının 3 önemli öğesi; 1) Toplumsal kurallar 2) Toplumsal roller 3) Toplumsal konumdur (statü)

21 Grup Yapısı Toplumsal kurallar; Bir grubun üyelerinin nasıl davrandıkları hakkındaki ortak beklenti ve ilkelerden oluşur. Toplumsal roller; Gruptaki iş bölümünü tanımlar Toplumsal konumlar; Saygınlık ve yetke açısından farklılıklar gösterirler. Arkadaş ve jüri grupları gibi, üyeleri eşit konumlarda olması gereken gruplarda bile, bazı bireyler diğerlerinden daha etkili hale gelebilir. Beklenti durumları kuramı grupların konum farklılıklarının yaratılmasını çözümler. Bu kurama göre grup üyeleri belirli amaçlara ulaşmak isterler ve grubun başarılı olmasına yardımcı olabilecek üyelere yüksek konumlar vermeye isteklidirler.

22 Gruplarda Tutkunluk Tutkunluk üyelerin bir grupta kalmasına neden olan olumlu ve olumsuz güçlerin tümüne verilen addır. Bir grubun tutkunluğu bir çok etmenden etkilenir; 1) Grup üyeleri birbirlerini sevdiklerinde ve arkadaşlık bağlarıyla birbirlerine bağlı olduklarında tutkunluk yüksektir. 2) Grubun etkili ve uyumlu bir biçimde etkileşme düzeyi tutkunluğu artırmaktadır. Gruptan alınan doyumu ve morali yükselten her şey tutkunluğu artırmak eğilimindedir. 3) İnsanların bir grupta kalma güdüleri de grubun araçsal amaçlarından etkilenir. 4) Grup tutkunluğu ayrıca doyumsuz bile olsalar üyelerin gruptan ayrılmalarını zorlaştıran güçlerden de etkilenir.

23 Gruplarda Edim Bir görevi tamamlamada gruplar tek başlarına çalışan bireylerden daha mı başarılıdır?

24 Grup Etkinliği Türleri Toplamalı görevlerde; Grup verimi bireysel olarak grup üyelerinden her biri tarafından harcanan çabaların toplamıdır. Toplamalı görevlerde yaşamsal bir etmen grup üyelerinin çabalarını etkili olarak eşgüdümleme yetenekleridir. Toplumsal kaytarmacılık her bireyin toplama dayalı göreve katkısını azaltabilir, fakat yinede toplam katkı genellikle herhangi bir tek kişinin tek başına yapabileceğini aşmaktadır. Toplamalı görevlerde grubun verimliliği genellikle tek kişinin çabalarından daha üstündür ve daha büyük gruplar küçük olanlardan daha verimli olmak eğilimindedir.

25 Grup Etkinliği Türleri Parçalarına bağlı bir görevde; Grubun başarılı olması için bütün grup üyeleri başarılı olmak zorundadır. Parçalarına bağlı işler için grup verimliliği yalnızca en az yeterli grup üyesi “en zayıf bağ” kadar iyi olabilir. Parçalarına bağlı işler için ayrıca grup üyeleri arasında başarılı bir eşgüdümde gereklidir.

26 Grup Etkinliği Türleri “Parça bağımsız” bir görevde; Bütün grubun başarılı olması için bir problemi yalnızca bir kişinin çözmesi gerekir. Bu tür bir görevde grup edimi en yeterli üyenin becerisine bağlıdır. Grubun görevi üyeler arasında uzmanlığa göre dağıtıldığında durum daha da karmaşık bir hale gelir. Karmaşık görevlerde, gurubun verimliliği yalnızca en iyi ya da en kötü oyuncunun çaba ve becerisine bağlı değildir. Ayrıca grubun sık sık zaman baskısı altında olan bireysel etkinlikleri eşgüdümleme yeteneğine de bağlıdır.

27 Beyin Fırtınası Alex Osborn tarafından özetlenen Beyin fırtınası kuralları; 1) Eleştiri yasaktır 2) Akla geleni özgürce söyleme kndi başına değerlidir. 3) Nicelik (sayı) önemlidir. 4) Birleştirme ve iyileştirme önemlidir. Genellikle bireyler tek başlarına çalıştıklarında beyin fırtınası gruplarında olduğundan daha fazla ( ve sık sık daha iyi) fikir üretmektedirler.

28 Neden beyin fırtınası daha etkili olmamaktadır? Yaratıcı fikirler düşünmeye çalışan bir kişi başkalarını dinlemek zorunda olmayı dikkat dağıtıcı bulabilir. Grup üyeleri değerlendiriliyor olma kaygısı taşıyor olabilir. Bu duygu ya da kaygı da iyi bir izlenim verme ya da başkalarını etkileme güdüsüne yol açarak yaratıcı düşünmelerine ket vuruyor olabilir. Bir beyin fırtınası grubunun çoğu üyesi göreve benzer düzeylerde edim sergilemek ve aşağı yukarı aynı sayıda fikir üretmek eğilimindedir. Buna “toplumsal eşleşme” adı verilmiştir. Araştırmalar beyin fırtınası gruplarında üyelerin öteki grup üyelerinin fikirlerine fazla dikkat etmeyebildiklerine işaret etmektedir.

29 Gruplarda Karar Alma Psikologlar grupların karar alırken kullandıkları bir karar alma kuralları takımı kimliklemişlerdir. - Patron karar veriri kuralı - Çoğunluk kazanır kuralı; Tek bir doğrunun bulunmadığı, konunun tanıdık olduğunda bu kural geçerlidir. Çoğunluğun kazandığı bir kararda, çoğunluk çok küçük bir bir farkla kazanmış bile olsa, grup en sonunda en çok destek alan konum yönünde karar verir. - Doğru kazansın kuralı; Gruplar inançlar yerine, gerçekleri tartışıyorsa, bir çözüm doğru diğeri yanlışsa bu kuralı benimsemek eğilimindedir. Bir konumun doğruluk ya da gerçekliği başlangıçta küçük bir azınlığın fikri bile olsa kazanacaktır.

30 Gruplarda Karar Alma Oybirliği ile karar alma daha zor bir süreçtir. Sık sık uzlaşma gerektirir ve bazen bir karara varamamayla sonuçlanır. Ancak gruplar oybirliği ile bir karar alabildiklerinde, sonuçtan daha fazla doyum almak eğilimindedirler.

31 Gruplarda Karar Almada Sapmalar Uçlara kayma; Gruplar bireylerden daha mı riskli yoksa daha mı tutucu kararlar almak eğilimindedir? Grupların üyelerin grup tartışmasından önceki bireysel görüşlerinden daha riskli kararlar aldıkları ileri sürülmüştür. Bu olgu riske kayma olarak tanımlanır. Bu gün araştırmalar grup üyelerinin başlangıçtaki fikirleri tutucu olduğunda, grupta tartışma sonuçlarının daha aşırı bir tutuculuk yönünde kaydığını, tersine başlangıçtaki fikirler risk eğilimli olduğunda, grup tartışması daha aşırı bir risk yönünde kaymaya neden olmaktadır. Bu olguya artık riske kayma yerine uçlara kayma adı verilmektedir. Bir grubun üyeleri bir konuda aşağı yukarı eşit bir biçimde ikiye ayrıldıklarında, tartışma sık sık grup üyelerinin karşıt görüşleri arasında bir uzlaşmaya yol açmaktadır. Bu sürece ortaya kayma adı verilir.

32 Gruplarda Karar Almada Sapmalar Gruplarda yanılmaz yanılsaması (groupthink); Temel özelliği bir grubun kendisini hata yapmaz ve kararlarının sonuçları konusunda aşırı iyimser hissetmesidir.

33 Grup yanılmaz yanılsaması Önkoşullar: Grup yanılmaz yanılsaması için altyapıyı hazırlama 1.Grup çok tutkundur 2.Grup dış bilgi ve görüşlere kapalıdır 3.Grubun güçlü ve yönlendirici bir lideri vardır 4.Grubun seçenekleri sistematik olarak değerlendirme alışkanlığı yoktur 5.Grup kendisini yüksek stres ya da dışsal tehdit altında hisseder Grup yanılmaz yanılsaması: grupta güçlü bir oybirliği arzusu Grup yanılmaz yanılsamasının özellikleri 1.Grup kendisini yanlış yapmaz hisseder 2.Konumunun ahlaksal olduğuna inanır 3.Karşıt görüşleri etkisizleştirir ve kendi konumunu akılcı gösterir 4.Karşıtlarını kalıp yargılar 5.Grup üyeleri kuşku ve itirazlarını açıklamazlar 6.Grupla aynı fikirde olmayanlar gruba uymaya zorlanırlar 7.Grup bir oybirliği yanılsaması içindedir. Sonuç: kötü karar 1.Grup amaçları üzerinde yeterince durmaz 2.Karar seçeneklerini yeterince araştırmaz 3.Seçilen alternatifin risklerini tam olarak gözden geçirmez 4.İlişkili bilgileri yeterince araştırmaz 5.Bilgileri yanlı biçimde değerlendirir 6.Olasılık planları geliştirmez

34 Grup Yanılmaz Yanılsaması Grup yanılmaz yanılsamasını önlemek ve grupta karar almanın etkililiğini artırmak için değişik öneriler yapılmıştır; 1) Lider her grup üyesinin önerilen karar hakkındaki kuşku ve itirazlarını belirtmesi için cesaretlendirmelidir. 2) Lider başlangıçta tartışmalar sırasında tarafsız kalmalı ve beklentilerini yalnızca grup üyeleri kendi fikirlerini açıkladıktan sonra belirtmelidir. 3) Grup konuları bağımsız olarak tartışmak için alt komitelere ayrılmalı ve sonra farklılıkları gidermek için bir araya gelmelidir. 4) Arada sırada grup tartışmalarına katılmak üzere dışarıdan uzmanlar çağrılmalı ve grup üyelerinin görüşlerinde hatalar bulmaya cesaretlendirilmelidir. 5) Her toplantıda en az bir kişi grubun fikirlerini zorlamak için şeytanın avukatlığını oynamakla görevlendirilmelidir.

35 Gruplarda Bilginin Yanlı Kullanımı Grup üyeleri ortak bilgiler üzerinde tartışarak kişilere özgü bilgiler üzerinde olduğundan çok daha fazla zaman harcamaktadırlar. Çünkü ortaklaşa sahip olunan bilgiler tartışılırken grup etkileşimleri daha kolay ve rahattır ve herkes tartışmaya katılabilir.

36 Grup Etkileşimi: Yarışmaya Karşı İşbirliği İnsanların her zaman kazançlarını en üst düzeye çıkarmaya çalışacakları düşünülebilir. Eğer bir durumda olabildiğince yararlanma işbirliğini gerektiriyorsa işbirliği yapacaklardır, yarışmayı gerektiriyorsa yarışacaklardır. Ancak gerçekte olan bu değildir. Kazançları en üst düzeye çıkarma da işbirliğinin en iyi strateji olduğunun çok açık olduğu durumlarda bile, insanların bir çoğu işbirliğindense yarışmayı tercih etmektedir.

37 Yarışma ve İşbirliğinin Belirleyicileri ÖDÜLLENDİRME YAPISI; Bir kişinin kazancı diğerinin kaybı olduğunda yarışmacı bir ödüllendirme sistemi vardır. Bu durumlarda, grup üyelerinin çıktıları (ödül-bedel farkı) olumsuz bir biçimde birbirine bağlıdır. Bu bir yarışmacı karşılıklı bağımlılık durumudur. İşbirliğine dayalı bir ödüllendirme yapısı olan ve grup üyelerinin çıktılarının birbirlerine olumlu bir biçimde bağlı olduğu durumlar işbirliğine dayalı karşılıklı bağımlılık durumlarıdır. Bireylerin çıktıları birbirinden bağımsız olduğunda “bireyselci bir ödüllendirme yapısı” söz konusudur. Burada bireyler toplumsal olarak karşılıklı bağımlı olmak yerine, bağımsızdırlar. Ancak sık sık bir durumdaki ödüllendirme sistemi karışık ve belirsizdir. İnsanların işbirliği ya da yarışma seçenekleri vardır. Karışık bir ödüllendirme sisteminde genelde insanlar yarışma stratejisini seçmektedir.

38 Yarışma ve İşbirliğinin Belirleyicileri KİŞİSEL DEĞERLER; İnsanlar başkalarıyla etkileşirken üç değer yöneliminden ya da stratejiden birine sahip görünmektedirler 1) İşbirliği eğilimliler 2) Yarışmacılar 3) Bireyselciler İşbirliği eğilimliler ortaklar arasında çıktıların eşitliğine özellikle değer vermek eğilimindedirler, yarışmacılar ve bireyselcilerse eşitliğe değer vermemektedirler.

39 Yarışma ve İşbirliğinin Belirleyicileri İLETİŞİM; Genel olarak daha fazla iletişim daha fazla işbirliğine yol açar. KARŞILIKLILIK; İnsanlar genellikle kendilerini iyiliklere de, hakaretlere de karşılık vermeye zorunlu hissederler. Etkileşim sırasında başlangıçtaki yarışma eğilimi giderek daha fazla yarışmacılığa, işbirliği eğilimi de daha fazla işbirliğine yol açmaktadır. İşbirliğini desteklemede başarılı görünen bir taktik karşılıklı küçük ödünler vermedir. Karşılıklı tavizler diğer kişi tarafından verilenden biraz daha fazla olmalıdır. Bu diğer kişinin işbirliğini pekiştirir.

40 Toplumsal İkilem Birey için arzulanabilir bir seçeneğin grup için istenmeyen sonuçlara yol açmasına toplumsal ikilem adı verilir. Teknik deyimlerle, toplumsal ikilem bir birey için kısa- dönemli en ödüllendirici seçeneğin sonuçta ilgili herkes için olumsuz çıktılara yol açabileceği bir durumdur. İnsanların toplumsal ikilemde işbirliği mi sergileyecekleri, bencil mi davranacaklarını belirleyen etmenler vardır; - Ödüllendirme yapısı - Toplumsal işbirliği normlarını hatırlatma - Kişinin bireysel değer yönelimi - İşbirliği - Tartışma - Grup kimlik duygusunu geliştirme