SAĞLIKTA RADYASYONDAN KORUNMA Güncel Sorunlar / Öneriler Uzm.Fiz.Bağnu UYSAL DEÜ Tıp Fakültesi Nükleer Tıp AD İş Sağlığı ve Güvenliğinde Radyasyondan Korunma.

... konulu sunumlar: "SAĞLIKTA RADYASYONDAN KORUNMA Güncel Sorunlar / Öneriler Uzm.Fiz.Bağnu UYSAL DEÜ Tıp Fakültesi Nükleer Tıp AD İş Sağlığı ve Güvenliğinde Radyasyondan Korunma."— Sunum transkripti:

1 SAĞLIKTA RADYASYONDAN KORUNMA Güncel Sorunlar / Öneriler Uzm.Fiz.Bağnu UYSAL DEÜ Tıp Fakültesi Nükleer Tıp AD İş Sağlığı ve Güvenliğinde Radyasyondan Korunma II.ÇALIŞTAY 03.06.2016 / İZMİR

2 RADYASYON Çekirdeği stabil olmayan nüklidlerin parçalanmaları sırasında çevreye saldıkları ışınlardır.

3 RADYASYON TİPLERİ 1.İYONLAŞTIRICI RADYASYON : Partiküler (alfa ve beta radyasyon) veya elektromanyetik dalgalar (X ve gama ışınları) 2. İYONLAŞTIRICI OLMAYAN RADYASYON: Ortama iyonlaştırıcı etki yapmayan mor ötesi (UV) ışınlar, görünür ışık ve kızılötesi (IR) ışınlar ile mikro dalgalar ve radyo frekansı (RF) Elektromanyetik spektrumdaki ışınlar sahip oldukları enerjiye göre iki gruba ayrılır.

4 Doğal MeslekselMedikal

5 İyonize Radyasyona Maruz Kalma 1982 Birey başına ort doz 3.6 mSv/yıl Radon %54 Doğal kaynaklar %27 Tıbbi %15 2006 Birey başına ort doz 6.2 mSv/yıl Radon %37 Doğal kaynaklar %13 Tıbbi %48 NCRP 2006

6 Sağlıkta Neden Kullanıyoruz Sağlığın korunması ve geliştirilmesi TANI TEDAVİ ARAŞTIRMA

7 Nerede Kullanıyoruz

8 ÇALIŞMA ALANLARIUYGULAMALAR RadyolojiDijital/konvansiyonel,Floroskopi, BT, Mammografi,Kemik densitometresi,Girişimsel uyg.vb… Radyasyon OnkolojisiLineer hızlandırıcılar,Theratron (Co-60),Brakiterapi sistemleri, Simülatörler Nükleer TıpTanı ve tedavi radyoizotopları, Kalibrasyon kaynakları PET/BT. SPECT/BT KardiyolojiAnjiografi Endokrin LabratuvarıRadyoizotop çalışmaları (RIA) Yoğun bakımlarYerinde çekimler AmeliyathanelerFloroskopi cihazları Atık toplama-Teknik çalışma birimleri Depolama ve uzaklaştırma X-ray BT PET/BT SPECT/BT

9 DETERMİNİSTİK ETKİ Katarakt Deride eritem Kalıcı veya geçici kısırlık STOKASTİK ETKİ Kanser NEDEN KORUNMALIYIZ ? DETERMİNİSTİK ETKİLER ÖNLEMEYİ hedefler STOKASTİK ETKİLER AZALTMAYI hedefler 200 0 cGy

10 Radyasyonun biyolojik etkilerini nereden öğreniyoruz? 6 th August 1945 Hiroshima 25 th -26 th April 1986 Chernobyl

11 Kanser Risk Stokastik etkilerle ilgili belirsizliklere bir yaklaşım getirmek için etkin doz birimi başına ölüm ihtimali katsayısı belirlenmiştir. Düşük dozlar nedeniyle kanser olup ölme olasılığı katsayısı ; 1 Sv (1000 mSv) için 5 x 10 -2 olarak kabul edilmektedir. Halkın her yıl almasına izin verilen doz düzeyi 1 mSv'dir. 1 mSv doz nedeniyle kanserden ölme olasılığının 100 000'de 5 olduğu varsayılmaktadır. Hayat sürecinde radyasyon dışındaki nedenlerle ölümle sonuçlanan kanser riski: % 20 - 25 Hayat sürecinde radyasyona bağlı ölümcül kanser riski: % 0.5-3

12 12 Radyasyon maruziyeti sırasındaki yaşla ilişkili olarak yaşam süresince öldürücü kanser gelişim riski risk, % per sievert Radyasyon maruziyeti sırasında yaş (yıl)

13 RADYASYONDAN KORUNMANIN TEMEL İLKELERİ Radyasyon Korunma (RK) Sistemi, ICRP tarafından RK’nın üç temel ilkesinin uygulanmasını sağlamak üzere oluşturulmuştur. 1. Gerekçelendirme Net bir fayda beklenmiyor ise, uygulanmaz. 2. Optimizasyon ALARA “As Low As Reasonable Achievable” Mümkün olan endüşük dozun alınmasının başarılması 3. Doz sınırları Doz sınırları riski minimize etmek için herhangi bir bireyin normal çalışma koşullarında kabul edilemez sınırlarda doz almasını önlemek amaç edinilmiştir. RİSK FAYDA

14 Tıbbi uygulamalarda Gerekçelendirme l Mesleki, yasal ve sağlık sigortası amaçlı radyolojik uygulamaların, klinik bir bulgu yoksa ve kişinin sağlığı ile ilgili önemli bir bilgi beklenmiyorsa, profesyonel kuruluşlar tarafından istenmedikçe gerekçelendirilmemesi. l Kişiler için belirli bir avantaj veya topluma ekonomik ve sosyal olarak net bir fayda sağlamayan toplum taramaları vb durumlar

15 Tıbbi Işınlanmalar Kişilerin tanı ve tedavileri için yapılan ışınlanmalar; Gönüllü olarak hastalara yardımcı olmak üzere yapılan ışınlanmalar Araştırma amaçlı ışınlanmalar Doz sınırları uygulanmaz

16 Kimler Korunmalı Teşhis ve tedavi yapılan hastalar Radyasyon çalışanları Stajer, öğrenciler, diğer sağlık çalışanları Hasta yakınları Çevre Toplum

17 Tıbbi ışınlamalarda uygulamaların gerekçelendirilmesi ve optimizasyon ilkelerinin uygulanmasından hastane yönetimleri/işveren, lisans sahibi, RGS,RGU??? ve uygulama alanlarında çalışan kişiler sorumludur. Radyasyon güvenliğinin sağlanmasında yönetimin, lisans sahibinin çalışan sağlığı birimi,iş güvenliği uzmanı, RGS ve radyasyonla çalışan kişilerin işbirliği yapması gerekir. İşbirliği ancak iyi bir örgütlenme ile sağlanabilir. Sağlık Kurumlarında Radyasyon Güvenliğinde Sorumluluklar

18 Sorumluluklar Lisans Sahibi/ İşveren Tedarikçi Firma Çalışanlar Radyasyon Korunma Sorumlusu Hekimler Yetkin Uzmanlar (Radyasyondan Korunma Uzmanı-Medikal Fizik Uzmanı vb) Etik Komite

19 Lisans Sahibi ve İşveren Çalışanların mesleki ışınlanmalardan korunmasından, Standartlara uygunluğun sağlanmasından, Doz sınırlarına uyulmasından, Prosedur ve politikaların belirlenmesi Uygun tesis, cihaz ve servisin sağlanmasından, Koruyucu ve izleme cihazlarının temin edilmesi, doğru ve uygun kullanılmasının sağlanmasından, Uygun, yeterli insan gücü (sayı ve nitelik olarak) ve bunlar için yeterli eğitimin sağlanmasından, Kayıtların Standartlara uygun olarak tutulmasından,

20 Lisans/İzin Sahibi ve İşveren Çalışanların sağlık gözetimlerinin yapılmasından, Güvenlik kültürünün gelişmesi için gerekli imkanların sağlanmasından, Çalışanların sorumlulukları hususunda bilgilendirilmesinden, İşyerlerindeki diğer kişilerin halk üyesi kriterleri ile korunmasından Sorumludur.

21 Radyasyondan Korunma Sorumlusu İşleyişi Denetlemek Yerel kurallar ve uygulamalar için önerilerde bulunmak Eğitim gereksinimlerini belirlemek ve eğitim programında yer almak Görevleri tanımlamak Denetçilerle birlikte çalışmak ve iç ve dış denetimleri kolaylaştırmak Cihazın alınması ve tesisin tasarlanmasında görev almak Kişileri ve alanları izlemek Kişisel kayıtların tutulmasını sağlamak İnceleme düzeyinin aşıldığı durumları araştırmak, soruşturma yapmak Acil durum işlemleri için tatbikatlar yapmak

22 Radyasyondan Korunma Uzmanı Yeni ve modifiye edilmiş tesislerin tasarımı, zırhlama hesaplarının yapılması, güvenlik sistemlerinin kontrolü Radyasyondan Korunma Programının hazırlanması – Alan sınıflandırılması – Doz sınırlarının belirlenmesi – Yerel kuralların hazırlanması – Kişisel ölçüm ve değerlendirmelerin yapılması – İş yeri ölçüm programlarının hazırlanması uygulanması – Tehlike durumu planlarının hazırlanması – Kaza ve tehlike durumunun yönetimi – Kaza sonuçlarını hafifletecek eylemlerin yapılması Radyasyon Ölçüm cihazlarının seçimi Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Madde 74:Radyasyon Korunma Danışmanı Görevleri

23 Radyasyondan Korunma Uzmanı Doz ve risk değerlendirmesi Kalite temini İç denetim Optimizasyon Radyoaktif atık yönetimi Radyoaktif maddelerin güvenli taşınması Çevresel ölçümleri yapılması Kayıt sisteminin kurulması

24 2690 Sayılı “Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), kanunu“ 4-d maddesi gereğince, iyonlaştırıcı radyasyon cihazları, radyoaktif maddeler ve benzeri radyasyon kaynakları kullanılarak yapılan çalışmalarda iyonlaştırıcı radyasyonların zararlarına karşı korunmayı sağlayıcı ilkelerin, önlemlerin ve hukuki sorumluluk sınırlarını saptamanın kurumların görevleri arasında olduğunu belirtmiştir. Radyasyon Güvenliği Komiteleri (RGK )

25 Radyasyon Güvenliği Komitesi MADDE 6 – (1) Nükleer tıp, radyasyon onkolojisi ve radyoloji uygulamalarının en az ikisinin yürütüldüğü bölümleri içeren sağlık kurum ve kuruluşları bünyesinde Radyasyon Güvenliği Komitesi kurulur. Bu şartın sağlanamadığı illerde bu komite il sağlık müdürlüğü bünyesinde oluşturulur. (2) Radyasyon Güvenliği Komitesinin etkin çalışmasından, radyasyon güvenliği hususlarının komiteye bildirilmesinden ve komite tarafından alınan kararların uygulanmasından idare sorumludur. Bu komitenin görevlerini yürütebilmesi için gerekli olan fiziki ve idari her türlü imkân idare tarafından sağlanır. Komite başkanı, komitenin asil üyeleri arasından iki yıllığına seçimle belirlenir. Gerektiğinde Komite görevini etkin ve eksiksiz yerine getirmek üzere yılda en az iki kez toplanır. Komite, alınan kararları en geç beş iş günü içerisinde idareye bildirir. (3) Radyasyon Güvenliği Komitesi, TAEK tarafından belirlenen çalışma usul ve esaslarına göre; idari açıdan sağlık kurum ve kuruluşlarında baştabibe, il sağlık müdürlüklerinde müdüre bağlı olarak çalışır. Resmi Gazete Tarihi: 05.07.2012 Resmi Gazete Sayısı: 28344 SAĞLIK HİZMETLERİNDE İYONLAŞTIRICI RADYASYON KAYNAKLARI İLE ÇALIŞAN PERSONELİN RADYASYON DOZ LİMİTLERİ VE ÇALIŞMA ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK

26 ÇSB, hastanede sağlık çalışanlarının, çalışma yaşamından kaynaklanan sağlık sorunlarının çözülmesi, sağlıklarının korunması ve geliştirilmesi amacıyla kurulmuştur. Yüksek risk grubundan başlayarak risk analizi yapılmakta olup bunun yanı sıra bağışıklama (şu an için hepatit-B, hepatit-A, kızamıkkızamıkçık- kabakulak, mevsimsel influenza) ve işe giriş muayeneleri de bu birim tarafından gerçekleştirilmektedir. ÇSB’ler hastanede riskli tanımlanan bulaşıcı hastalıklar dışında Radyasyon çalışanlarının sağlık taramaları RGK’nın bir üyesi olan ÇSB’ler tarafından yürütülmektedir. Çalışan Sağlığı Birimi (ÇSB)

27 Radyasyon Güvenligi Kurulu Radyodiagnostik AD Radyasyon Onkolojisi AD Nükleer Tıp AD Halk Sağlığı AD (iş sağlığı) Kardiyoloji BASHEKIMLIK Hastane Müdürlüğü Teknik Hizmet. Müdürlüğü ISLEV VE YÜKÜMLÜLÜKLER ARAÇ ve YÖNTEMLERI Lisans Süreçlerinin İzlenmesi İç Düzenlemeler Oluşturma Çalışanların Sağlık İzlemleri Çalışma Ortamının Denetimi Hizmet İçi Eğitim Radyasyon ya da Radyoaktif Maddelerle Çalışmanın Kontrolü Endokrin Lab. Hemsirelik Hizmetleri Md. Ulusal Düzenlemelere Uyum Ortam ve Çalışanların İzlenmesi Radyasyon Güvenliği El kitabı Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim, Uygulama ve Araştırma Hastanesi Radyasyon Güvenliği Kurulu (RGK) Yapısı ve İşlevleri Çalışan sağlığı Birimi

28 Lisanslı faaliyetlerin mevzuata uygun olarak yürütülmesini ve sürekliliğini sağlamak için gerekli insan gücü ile teknik ve finansal alt yapının temin edilmesini sağlar. Lisanslama ile ilgili süreçleri takip eder, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ve diğer ilgili kuruluşların yayımlamış olduğu radyasyondan korunmaya ilişkin mevzuatları takip edip inceleyerek yerine getirmekle yükümlü olduğu tüm hususları yürürlüğe koymayı planlar. RGK Görev Yetki ve Sorumlulukları

29 Kuruluş içinde bulunan radyasyon alanlarında; radyasyon kaynağının özellikleri çalışma koşulları ve zırhlama koşullarını göz önünde bulundurarak denetimli ve gözetimli alanları belirler ve görev tanımlarına göre ‘Çalışma Koşulu’ A ve B’de çalışan kişileri ve harici görevlileri sınıflar. Denetimli ve gözetimli alanlara giriş/çıkışların kontrollü yapılması için planlamayı yapar; görsel/sesli radyasyon uyarı işaretlerinin uygun şekilde yerleştirilmesini ve çalışır durumda olmasını sağlar. RGK Görev Yetki ve Sorumlulukları

30 Radyasyon Alanları Maruz kalınacak yıllık dozun 1 mSv değerini geçme olasılığı bulunan alanlar “radyasyon alanı” olarak değerlendirilir. a)Denetimli Alanlar b) Gözetimli Alanlar

31 Lisanslı uygulamalar için temin edilen kapalı ve açık radyoaktif kaynakların teslim alınması, ilgili bölüme transfer edilmesi, kullanılması ve bulundurulması sırasında kaynak güvenliği ve emniyetine ilişkin tedbirleri değerlendirir, gerekli kayıtların güncel olarak tutulmasını sağlar. Kuruluşta bulunan tüm radyasyon kaynaklarının envanterini gözden geçirir kayıtların tutulmasını sağlar. Radyasyondan korunma sorumlusu/sorumluları tarafından tutulan kayıtlar ve hazırladıkları raporlar inceler ve değerlendirilir. Radyasyon çalışanlarının aldığı kişisel dozları, doz sınırlarına göre değerlendirip iyileştirmek gereken durumlarda tavsiyelerde bulunmaktır. RGK Görev Yetki ve Sorumlulukları

32 Kayıtlar Her çalışan için ışınlanma kayıtları tutulacaktır. Kişiler aldıkları dozlar Kaza ve olaylara ilişkin dozlar ayrıca rapor edilecektir. Kayıtların gizliliği sağlanacaktır Kayıtlar en az 30 yıl saklanacaktır.

33 Kişisel Koruyucu Çalışanlara önlük, eldiven, organ zırhı gibi uygun koruyucular Gerektiğinde özel koruyucular Müdahale durumları için gerekli koruyucular

34 Kişisel Ölçüm Çalışanların kişisel doz ölçümleri için “Yetkili bir dozimetre servisi” ile gerekli iletişim

35 İşyerlerinin Ölçümlenmesi İşyeri ölçümlenmesinde; ölçüm yöntemleri, ölçüm alınacak yerler, ölçüm sıklığı, referans seviyeler aşılması halinde yapılacak işler belirlenir. İşyeri ölçüm programı kayıtları tutulur.

36 Tehlike Durumu Sorumluluklar Tehlike Durumu Planı Müdahale Kaza sonrası Değerlendirme Müdahale Durumunda Çalışanların Korunması

37 Sağlık Gözetimi Düzenleyici Kuruluşça belirlenen çerçevede sağlık gözetimi için gerekli düzenlemeleri yapmakla sorumludur. Sağlık Gözetim Programları; ÇSB Mesleki sağlığın genel prensipleri, Çalışanın başlangıçta ve süregelen durumunu değerlendirmek üzere oluşturulur.

38 Radyasyon uygulamalarının yapıldığı bölümlerde çalışanların, toplumun ve hastaların radyasyon güvenliğini sağlamak ve kişisel veya kollektif dozların mümkün olan en düşük seviyede tutulabilmesi için radyasyonla çalışılan tüm bölümlerde çalışma koşullarını belirler. Radyasyon kaynakları ve uygulama alanlarına göre radyasyondan korunmaya ilişkin çalışma talimatlarının hazırlanmasını ve uygulanmasını sağlar. RGK Görev Yetki ve Sorumlulukları

39 "Radyasyon Güvenliği El Kitabı" hazırlanmasını sağlar, onaylar, tüm radyasyon görevlilerinin ulaşabileceği şekilde ilgili bölümlere dağıtır, gerekli görüldüğünde günceller. Yapılan idari ve teknik düzenlemelerin yerine getirilip getirilmediğini düzenli aralıklarla denetler. Yapılan toplantı tutanakları düzenlenir ve komite üyeleri ile paylaşır. Etik kurul ile işbirliği yaparak araştırmalarda radyasyonun güvenli kullanımını sağlar. RGK Görev Yetki ve Sorumlulukları

40 Yaşanan Sorunlar Radyoaktif maddelerle ilgili çalışmalar kontrol Lisans alma aşamalarında karşılaşılan problemler Radyoaktif atıkların korunma, depolanma ve taşınması Sıvı Atıklar Katı atıklar Radyasyonla çalışan cihazların ve radyoaktif maddelerin envanteri Radyasyon güvenliği eğitimi standartizasyonu Çalışan personelin özlük hakları Çalışanların dozimetre okumaları ve alan ölçümleri kayıt ve kontrol Dozimetre takibi Ulusal ve ulaslararası mevzuat takibi Cihaz kalibrasyon ve bakım onarım Hasta dozlarının takibi Kaza durumunda iş akış şeması (RGK ? ÇSB? İş güvenlği uzmanı kime haber verilmeli?)

41 Yaşanan Sorunlar Radyasyon alanları dışındaki cihaz kontrol ve takibi Radyasyon korunma programının hazırlanması uygulanması ve denetimi ??? RGK aktif çalışması, görev yetki ve sorumluluklarının sınırlarının belirlenememesi Kurşun önlük ve koruyucuların kalite kontrolü denetim Proje ve yapılan araştırmalarda etik komite onayı ??? Özel Hastane ve merkezlerde durum…RGK var mı ??? RKS eksikliği RKU mı olmalı??? İl Sağlık müdürlüklerine bağlı RGK var mı ??? Hangi illerde ??? RGK yer ve istihdam ihtiyacı RGK sekreterya sık değişmesi RGK başkan ve görev alan kişilerin sık değişmesi Stajyer ve öğrenciler doz takibi ve dozimetre sağlanması ???? Hastanede alan ve hasta doz ölçümü için gerekli radyasyon ölçüm cihazları finans sıkıntısı Radyasyon kazasında çalışacak teknik elemanların doz takibi ve korunması Tıbbi ışınlama uygulanacak hastalarda hasta onam formu ????? (Radyoloji,NT,Radyasyon Onkolojisi vb.) Hasta kaza dozlarında uygulama nasıl ??? Kim yetlkili ???

42 Öneriler RKU ve RGS eğitim programlarının düzenlenmesi.(Lisans,yüksek Lisans… Sağlık Bakanlığı, TAEK, dernekler işbirliği, daha sık eğitim ve paylaşım toplantıları Türkiyede sağlık alanında ortak RG politiklarının tartışılabileceği RGK toplantıları Çok yataklı üniversite hastanelerinde RGU bulunma zorunluluğu, Medikal alanda çalışan RGS,iş sağlığı güvenliği uzmanları, iş yeri hekimlerinin standart RG eğitimlerinin planlanması ve standardizasyonu. Özel hastaneler ve merkezlerde RGK Radyasyonla çalışılan alanlarda RGS bulunma zorunluluğu getirilmesi, yasal düzenlemeler Radyasyon güvenliği el kitaplarının standardizasyon çalışmaları Acil durum planlarının standardizasyonu çalışmaları Dernekler çatısında RKS, RKU, iş yeri hekimleri ve iş sağlığı güvenliği uzmanlarının dahil olduğu çalışma grupları oluşturulması. Bölgesel Radyasyon Danışma Kurulu yapılandırılması.Yapılanmada RKU zorunluluğu olması yetkinin atrttırılması.

43