ÖZEL DURUMLARDA BESLENME II Doç.Dr.Meltem KÜRTÜNCÜ.

... konulu sunumlar: "ÖZEL DURUMLARDA BESLENME II Doç.Dr.Meltem KÜRTÜNCÜ."— Sunum transkripti:

1 ÖZEL DURUMLARDA BESLENME II Doç.Dr.Meltem KÜRTÜNCÜ

2 GALAKTOZEMİ Etiyolojisi; süt şekeri laktozun birleşimindeki galaktozun glikoza çevrilmesini kataliz eden transferaz enziminin yetersizliğidir. Belirtiler; süte karşı kusma ve ishal şeklinde tepki, fiziksel ve mental geriliktir. Tanı; galaktoz ve transferaz enzim miktarı ölçümü ile konur. Aşırı çoğalımla idrarda da galaktoz görülebilir.

3 GALAKTOZEMİ DİYET; süt diyetten tamamen çıkarılır. Sütün yerine geçebilecek özellikle soyalı özel mamalar, bulunamıyorsa soyu unu kullanılır. Her öğün için 1 tatlı kaşığı soya unu 1 çay bardağı su ile ezilerek pişirilir, 1 tatlı kaşığı şeker ve 1 kahve kaşığı sıvı yağ konur. Bu besinle çocuk 15 gr protein ve 400 kalori alır. İleri dönemlerde kalsiyum tuzları eklenmelidir. Soya unu bulunamazsa nohut ve kırmızı mercimek kabukları soyularak un haline getirilerek kullanılabilir.

4 ÇÖLYAK Etiyolojisi; buğday ve çavdarda bulunan proteinlerin ince bağırsak hücrelerine toksik etkisiyle ortaya çıkar. İnce bağırsak epitelinin aldığı anormal şekille beraber diğer besinlerin emilimide bozulur özellikle yağ emiliminde sorunlar yaşanır. Hastalık nedeni tam olarak bilinmemektedir

5 ÇÖLYAK DİYET; diyetten buğday, çavdar, yulaf ve bunlardan elde edilen besinler çıkarılır. Ekmek temini için un pirinç ve mısır unundan sağlanır. Yağı azaltılmış diğer besinlerden tüketebilir. Bunlar; peynir. Süt, yoğurt, et, tavuk, balık, sebze, meyve, pekmez vs. Yağ sindirimide güç olduğu için yağda kızartmalar, yağlı etler, yemekler, tatlılar diyette olmamalıdır.hastalık erişkinlerde de görülebilir. Çözüm olarak glüten kısıtlanır. ( glüten buğday, çavdar, yulaf da bulunan proteindir.)

6 PANKREASIN KİSTİK FİBROZİSİ Hastalıkta pankreasın küçüldüğü, inceldiği sertleştiği görülür, salgı yollarının tıkandığı görülür. Pankreasın sindirim salgıları yetersizliği sonucu besinleri sindirilip emilmesi güçleşir. Gaitada görülen yağ parçacıkları bize yağların ve yağda eriyen vit. Emilemediğini gösterir.

7 PANKREASIN KİSTİK FİBROZİSİ DİYET; enerjisi yüksek, proteini yeterli,yağı az, vitamin ve mineralden zengin diyet hazırlanır. Yağsız süt, yoğurt, peyniri, et, pilav makarna, ekmek, sebze, meyve olabilir. Yağlı kızarmalar, hamur işleri, fındık, fıstık, çekirdek diyetten uzaklaştırılır. Yağda eriyen vit emilimi için diyette çok az miktarda yağ olabilir. Günlük 1-2 kapsül balık yağı verilebilir.

8 İNCE BAĞIRSAK DİSAKKARİDAZ ENZİMLERİ YETERSİZLİĞİ Şekerdeki sakkaroz, sütteki laktoz, nişastanın amilaz enzimi ile parçalanması sonucu maltoz ve oligosakkaritler oluşur ve ince bağırsaktan salınan enzimler aracılığıyla monosakkaritlere hidrolize olur. Hidroliz sonucu oluşan glikoz, fruktoz, galaktoz mukozalardan kana emilir. bu enzimlerden herhangi birindeki eksiklik disakkaritlerin monosakkaritlere döüşümünü engeller. Nedeni; 1-genetik yada ince bağırsak bozukluklarıdır. 2- ince bağırsak enzim yetersizliğidir.

9 İNCE BAĞIRSAK DİSAKKARİDAZ ENZİMLERİ YETERSİZLİĞİ Parçalanamayan disakkaritler barsak hareketlerini artırarak ishal ve karın ağrılarına yol açarlar.disakkaritler fermenta olurlar ve asitleşirler. DİYET; sütün neden olduğu olgularda, süt diğer besinlerin yanında azar azar verilmeli yada yoğurt tercih edilmelidir. Sakkarozun neden olduğu olgularda, tatlandırıcı olarak şeker yerine pekmez veya bal kullanılabilir.

10 BULAŞICI (enfeksiyon) HASTALIKLARDA BESLENME Ateş, terleme, kusma, ishal gibi belirtilerden dolayı enerji, protein, A ve C vit. İhtiyacı artar. Ateşi yüksek olan çocuk halsizdir ve yemek yemesi güçleşir.

11 BULAŞICI (enfeksiyon) HASTALIKLARDA BESLENME DİYET; 1.Yeterli dengeli, sulu ve yumuşak olmalıdır. 2.Taze sıkılmış meyve suları C vit. ve sıvı gereksinimini karşılar. 3.Meyve sularına şeker eklenerek enerji gereksinimi karşılanır. 4.Süt ve yoğurt kolay alınan ve besin değeri yüksek besinlerdir. 5.Azar azar ve sık beslenmeli 6.Tuz kaybı olacağı için besinlere tuz eklenmeli 7.Fazla posa ve fazla yağ olmamalı

12 ALERJİ VE BESLENME Bazı besinleri alerjiye yol açtığını savunan görüşler dışında savunmayanlarda mevcuttur. Esas neden besinlere katılan katkı maddeleri olduğu görüşü ortaktır. Alerji bebeklerde sık yaşlılarda seyrek görülür. Belirtiler; kusma,ishal, ödem,ürtiker,huzursuzluk, yorgunluk, solunum güçlüğü, deride kızarıklıktır. Alerjiden en fazla etkilenen yerler deri ve solunum sistemiyken sindirim ve sinir sistemi az etkilenir. Kalıtımsal olabilir. Deri testleri incelenir.

13 ALERJİ VE BESLENME 2 alerji türü vardır. 1-besin yenir yenmez belirtilerin ortaya çıktığı alerji; i.Deniz ürünleri, çilek, ceviz gibi besinlerin tüketilmesiyle oluşur. ii.Proteinlerin yol açar. iii.Tanım kolaydır. 2-besinler yendikten uzun süre sonra belirti veren alerji; i.Tahıllar, süt, yumurta, et, portakal, çikolata, ve baklagillerin tüketilmesiyle oluşur. ii.Proteinlerin parçalanma ürünleri yol açar. iii.Tanım zordur.

14 ALERJİ VE BESLENME Alerjinin tanısı diyetin geçmişi incelenerek konur. Günlük alınan besin tür ve miktarları saptanır. Şüphelenilen besin diyetten 4 gün çıkarılıp 5. gün tekrar eklenir ve alerjen olup olamadığı saptanır. alerjik diyetten çıkarılır. Çocuk beslenmesi için çok gerekli ise besin azaltılarak tolerasyon saptanır. Alerjik anneler gebelik boyunca ve emzirme bitene dek aleji yapan besinlerden yememelidir

15 ÇOCUKLUK DİYABETİ VE BESLENME Tip 1 diyabettir. Pankreasın yeterli insülin üretememesi ile oluşur.belirtler ani oolarak başlayan sık idrar ve aşırı susama hissidir. Glukoz tolerans testi ve idrar testiyle tanı konur.

16 TİP 1 DİYABET RİSKİNİ ARTIRAN FAKTÖRLER 1.4 aydan önce hayvan sütü ve tahıllı besinlerin verilmesi 2.D vit. verilmemesi 3.Emziren annenin çay, kola ve kahveyi çok tüketmesi 4.Nitrit ve nitrat katılmış besinlerin çok tüketilmesi 5.Tekrarlayan enfeksiyonlar ve çocuğun aşırı ağırlık kaybetmesidir. TİP 1 DİYABET RİSKİNİ AZALTAN FAKTÖRLER 1.İlk 4-6 ay tek başına anne sütü daha sonra ek besinlerle beslenme 2.antioksidanlatdan zengin sebze ve meyve tüketilmesi

17 TİP 1 DİYABETTE BESLENME 3 ana, 3 ara öğün şeklinde olur. Kullanılan insülin önemlidir. Kristalize insülin hemen etki eder ve 6-8 saat etkisi sürer.NPH insülin ise yavaş etki eder ve etki 12-14 saat sürer.yemek zamanı insülin etkisine göre düzenlenmelidir. Sabah 7’de kahvaltı, 10’nda ara kahvaltısı, 12’de öğle yemeği, 15’ de ara öğünü, 18’de akşam yemeği, 21’de yatarken ara öğün yenebilir. Buna göre sabah kristalize ve NPH insülin yapamak sabah ve öğle yemeğiğni tolere eder.16.30’ da verilen NPH insülinde ertesi sabaha kadar etki gösterir. Konsatre şeker içerikleri tüketilmemelidir. Hipoglisemi riskine karşı şeker taşınmalıdır. Rushal durumda önem azr eder. Çocuk diyeti ve hastalığı kabulenmelidir.

18 YAŞLILARIN BESLENMESİ Yapımın bitip yıkımın başladığı süreçtir.

19 YAŞLILIKTA FİZYOLOJİK VE METABOLİK DEĞİŞİKLİKLER 1- beden görünümünde değişme; 2-sinir sisteminde değişme; sinir hücresi kayıpları artar ve bilşisel performans düşer 3-hormon salgılarında değişim;kas kütlesi azalırken yağ kütlesi artar.östrojen hormonu kaybıyla kemiklerden kalsiyum geri çekilir. 4-sindirim, boşaltım ve dolaşım sisteminde değişiklik;tüm sistemlerde bozulmalar oluşur ve atıkların böbreklerden atılımı yavaşlar.

20 YAŞLILIKTA FİZYOLOJİK VE METABOLİK DEĞİŞİKLİKLER 6- besin alımında azalma; diş kayıpları, tat duyusunda azalma ve korku gibi psikolojik nedenlerden dolayı 7- bağışıklık yeterliliğinde azalma; bağışıklık hücre sentezi yavaşlar özellikle T-hücre işlevi azalır. 8-serum lipitlerinde değişim; LDL’de artış, HDL’de azalış olur.

21 YAŞLILAR İÇİN DİYET 1.Öğün sayısı artırılır yenen miktar azaltılır. Böylelikle sindirim güçlükleri önlenir. 2.Sıvı miktarı artırılır, tuz milktarı azlatılır böylece böbreklerin yükü hafifletilir. 3.Enerji vücut ağırlığını koruyacak şekilde ayarlanır. 4.Besinler ekonomi ve yeme alışkanlığına göre seçilir. Her öğünde 4 besin gruplu diyet önerilir.

22 YAŞLILAR İÇİN DİYET 6.Kızartmalardan kaçınılıp, sulu olarak fırında pişirilmeli, sert olmamalı 7.Yaşam şekilleri dikkate alınmalıdır. 8.Ağır tatlılar yerine daha hafif olan sütlü tatlılar olmalı veya yoğurt tatlandırılarak yenebilir. 9.Çay ve kahve çok az miktarda meyve suları ve bitkisel çaylar çok miktarda tüketilebilir.

23 İŞÇİLERİN BESLENMESİ Yetersiz ve dengesiz beslenme işçinin üretim hızını düşürür Enerji kullanımı protein ve vitamin, mineralden fakir beslenen işçinin hastalık direnci düşer Enerji ve besin yetersizliği işçinin dikkatinin azalmasına ve iş kazlarının artmasına yol açar Tüm bunlarla üretim hızı düşer ve sağlık harcamaları artar.

24 İŞÇİLERİN BESLENMESİ Yapılan işe göre kalori ihtiyacı değşim gösterse de işçinin günlük enerji ihtiyacı 3500 kaloridir. İhtiyacın en az 1750 kalorilik kısmı iş yerinde alınır. Et, yumurta, kurubaklagiller….100g Pirniç, makarna,bulgur, un…....60g Sebze ve meyve………………..250g Süt ve yoğurt……………………200g Yağ………………………………20g Şeker, tatlı………………………50g Ekmek …………………………..250g olmalıdır.

25 İŞ YERİNDE BESLENME Uluslarası işçi örgütünün (ILO) oluşturduğu standartlara uygun olarak iş veren işçi beslenmesini sağlamakla yükümlüdür.

26 İŞÇİNİN İŞ DIŞI BESLENMESİ 8 saatini işte geçiren işçiler 16 saatlik kısımda da beslenmesine dikkat etmelidir.tüm beslenme 8 saatlik şift de mümkün olmadığı için beslenme iş dışında da önemlidir. İki önlem alınabilir; 1- devletçe alınması gereken önlemler; işçi maaşı ile besin fiyatları orantılı olmalı ki işçiler yeterli beslensin 2-işçi ve ailesine yönelik beslenme eğitimi; yeterli besin türleri pişirme yöntemleri hakkında aile bilinçlendirilmelidir. Çok sıcak ortamda çalışma tuz kaybettirir. Ara öğün tuzlu ayran içilmeli Zararlı kimyasallarla çalışanlar antioksidanlar (E vit. C vit. karotenoidler, flavonoidler)

27 SPORCULARIN BESLENMESİ Amaç ; cinsiyet, yaş ve fiziksel çalışmaya göre, gereksinen tüm besin ögelerini ve harcanan enerjiyi yeterli oranlarda sağlamaktır. 1 dk’ dan kısa sürede ATP 8 dk’ya kadaar karbonhidratlar Daha uzun sürede karbonhidarat ve yağ kullanılır. Kasların glikojen depoları ne kadar fazla ise kas hareketide fazla olmaktadır. 2 saatlik ağır idman sonucu glikojen depoları sıfıra inebilir bu nedenle diyet önemlidir.

28 SPORCULARIN BESLENMESİ Yapılan spor ve kişisel özelikler diyet değişimine sebep olsa da 18 yaşında 65 kg ağırlığında orta derecede fizksel çalışması olan sporcu 2700 kalori enerji gerekir. Yapılan ağır çalışmanın dk ‘sı için 11 kalori ekleme yapılarak hesaplama yapılır terleme ile su kayıpları artacağı için bol su tüketilmeli Bol karbonhidrat ve yağ, protein, mineral vit alınmalıdır.

29 ŞİŞMANLIK Yağ dokusunun artmasına bağlı olarak vücut ağırlığının istenilenden fazla olma durumudur. BKİ ve triseps cilt kalınlığı ile ölçüm yapılır. BKİ 25-29,9 hafif şişman 30’un üstü olması, triseps cilt kalınlığının erkekte 23 mm, kadında 30 mm olması şişmanlığın belirtisidir. Bel çevresi erkekte 94, kadında 80 cm üzerinde olması hafif şişmanlık ve kardiyovasküler risk faktörü olarak kabul edilir.

30 Jenosid şişmanlık; yağın bedenin alt bölgelerinde toplanmasıdır. android şişmanlık; yağın bedenin üst bölgelerinde toplanmasıdır.

31 ŞİŞMANLIĞIN NEDENLERİ Fazla yeme az harcama Fiziksel hareket azlığı Psikolojik bozukluklar Genetik, metabolik ve hormonal bozukluklar

32 ZAYIFLAMA DİYETİ İLKELERİ Amaç besinleri kısıtlayarak hareketi artırarak yağ depolarını kullanmak Bireyin harcadığında daha az enerji sağlamalı Prote,n, vit., mineral yeterli olmlalı Doyurucu ve bireyin yeme alışkanlığına uygun olmalı Fiziksel hareketlerle enerji harcaması artırılmalı

33 ŞİŞMANLIK VE METABOLİK SENDROM Metabolik sendrom kriterleri; bel çevresi erkekte 94, kadında 80 üstü olması, Trigliserit düzeyi 150 mg/dl üstü, HDL kolsetrol düzeyi erkekte 40, kadında 50 mg/dl üstü, açlık kan şekeri 100 mg/dl üstü olmasıdır.

34 ZAYIFLIK Yağ dokusunun azlığına bağlı olarak vücut ağırlığının boy uznluğuna oranla az olmasıdır. Malnütrisyonla eş değer olmayabilir. Malnütrisyonda protein, vit. Ve mineral yetersizliği olmalıdır. Anemi ve enfeksiyon görülme sıklığı açısından risk grubudurlar. Nedeni enerji harcamasını karşılıyacak diyetin alınmamsı yada artan metabolik hızdır.

35 ZAYIFLIĞIN DÜZELTİLMESİNE YÖNELİK DİYET ÖZELLİĞİ Diyetin enerji değeri bireyin enerji gereksiniminde fazla olmalı Protein kalitesi yüksek olmalı Vit. Ve mineraller artırılmalı Ayda 2 kg şişmanlamak isteyen birey; ***Günde harcadığı enerjiden 400-500 kalori daha fazla diyet almalıdır.

36 ŞİŞMANLIĞIN OLUMSUZ YÖNLERİ Ağır vücudu taşınmak güçtür. Orta ve yaşlılarda eklem ağrıları oluşur. Gençler için beden imgesi bozukuluğuna bağlı psikolojik çöküntülere yol açar Fiziksel ve mental haraketsizliğe yol açar Kalp, damar, böbrek, pankreas gibi işlevsel sorunlar yaratır Kronik hastalık olaşma riskini artırır Mortalite oranını yükseltmektedir.

37 KAYNAKLAR 1.Introduction to Human Nutrition.Gibney M, Lanham-New SA, Cassidy A, Vorster HH (Eds). Second edition, Wiley-Blackwell.2009 2.Beslenme ve Diyet dergileri ve Türkiye Diyetisyenler Derneği web sitesi www.eatright.org www.nutritionsociety.org EFAD, ADA, BDA ve ICDA web sayfaları 3.Mahan, L.K., Stump, S.E. Krause's Food & Nutrition Therapy. 12th edition, Elsevier, 2010. 4.Proceedings of the Nutrition Society