AİLE EĞİTİMİ PROGRAMI 4. OTURUM – DAVRANIŞ KONTROLÜ 24.02.2016.

... konulu sunumlar: "AİLE EĞİTİMİ PROGRAMI 4. OTURUM – DAVRANIŞ KONTROLÜ 24.02.2016."— Sunum transkripti:

1 AİLE EĞİTİMİ PROGRAMI 4. OTURUM – DAVRANIŞ KONTROLÜ 24.02.2016

2 3. OTURUMDA NELER YAPTIK?

3 STRES VE STRES YÖNETİMİ  Stres nedir? Stres bir hastalık değil, herkesin yaşamında ortaya çıkan bir durumdur. Yani stres, insan organizmasının doğal bir tepkisidir.  Stres kavramının özellikleri nelerdir  Olumlu ve olumsuz stres

4  Stresin Belirtileri Nelerdir?  Fiziksel belirtiler (Aşırı iştahsızlık, kilo kaybı ve zayıflık, sürekli yorgunluk ve halsizlik hali vb.)  Psikolojik belirtiler (Aşırı tedirginlik, korku ve endişe, alınganlık, çabuk sinirlenme vb.)  Duygusal ve davranışsal belirtiler (Kararlar üzerinde emin olamama, bir karara çabuk varamama, öfke patlamaları ve sürekli şiddetli tartışma başlatma vb.)

5  Tükenmişlik  Strese Neden Olan Faktörler  Mükemmeliyetçilik  Yetersizlik duygusu  Kişilik yapısı  “hayır” diyememe  Başarısızlık korkusu  Aile içi çatışmalar vb.

6  Stres Yönetimi  Bedene Yönelik Teknikler  Zihne Yönelik Teknikler  Davranışlara Yönelik Teknikler

7 Stresliyseniz…  Kendinize zaman ayırın.  Sevdiklerinizle daha fazla vakit geçirin, başka uğraşlar edinin.  Sağlıklı yaşamaya çalışın.  Ulaşılabilir, gerçekçi hedefler belirleyin.  İnsanlarla sorunlarınızı çatışmaya girmeden çözmeye çalışın.  Enerji ve zamanınızı iyi kullanın.  “hayır” demeyi öğrenin.  İşi özel yaşamınıza, özel yaşamınızı işe taşımayın.  Duygularınızı ifade etmekten kaçınmayın.  Unutmayın, amacımız stresten uzak bir yaşam sürdürmek değil, stresi kontrol edebilmek olmalıdır.

8 Ev Ödevlerinin Kontrolü

9 Ön Test Uygulanması

10 DAVRANIŞ KONTROLÜ

11 PROBLEM DAVRANIŞ

12 Problem Davranış Nedir?  Öğrencinin ya da diğer öğrencilerin öğrenmesine engel olan  Sosyal ilişkileri ve etkileşimi etkileyen  Öğrenciye, akranlarına, yetişkine ve aile bireylerine zarar veren davranışlardır. Belirtilen durumlardan bir ya da bir kaçına evet cevabını veriyorsak; davranışın problem davranış olduğunu düşünebiliriz.

13 Problem Davranışı Doğru Tanımlamak  Burada dikkat edilmesi gereken nokta davranışın toplumda kabul gören, normal şeklinin belirlenmesidir.  Normal olarak kabul edilen davranıştan fazla ya da az gösterilen davranışa, problem davranış olarak bakabiliriz.

14 Örnek:  Etkileşim ve iletişim kurmak için bir başkasıyla konuşan çocuğun davranışı normal bir davranışken; bir başkasıyla nadiren konuşan çocuğun davranışı konuşma sıklığının yetersizliği nedeniyle, sürekli arkadaşlarıyla konuşan çocuğun davranışı ise konuşma sıklığının fazlalığı nedeniyle problem davranış olarak algılanabilir.  Normale göre az ya da çok oluşu yani davranışın sıklığı ve sürekliliği problem davranış olup olmadığına karar vermemizi sağlar.

15 Davranışı Normale Göre Sınıflamanın Faydaları  Davranışı normale göre sınıflamak, niceliği üzerinde odaklanmamıza yardım eder.  Odaklanmamız gereken davranışa yönelmemizi ve açıkça belirtmemizi sağlar. Yani hedef davranışa yöneltir.  Normal davranışlara bakılarak davranışın kabul edilebilir ölçütü kolayca belirlenir.  Bu şekilde sınıflama problem, çocuktan alınıp, süre ve şiddet gibi davranışın boyutlarına çekilmektedir.  Problem davranışın sıklığını ve süresini kontrol eden etmenler davranışın sonuçlarıdır. Çocuk ve aile değildir. Burada anlatılmak istenilen nokta, çocuğun problem davranışı sergilemesine neden olan etmenleri anlamaktır.  Burada önemli olan çocuğun davranışlarını çocuğun engeline bağlamamak ve davranışların toplum tarafından kabul edilen şekline odaklanmaktır.  Yani çocuk engelli olduğu için problem davranış sergilemez, çocuk olduğu için sergiler.

16 Davranışı Gözlenebilir ve Ölçülebilir Şekilde Tanımlamak Nedir?  Artırılmak ya da azaltılmak istenen davranışın ifade edildiğinde herkes tarafından aynı şekilde anlaşılması gereklidir. Yani davranışları gözlenebilir şekilde tanımlamak için tıpkı bir kamera gibi davranarak sadece ne görüyorsak ve ne işitiyorsak ifade etmemiz gerekmektedir.  Kısacası davranışın yorum katılmadan ifade edilmesidir.

17 Örnek-1: Sallanma davranışı:  H, elleri masanın ya da dizlerinin ya da başının üstünde, sesler çıkararak ya da arkadaşına bakarak, ileri-geri, sağa-sola vücuduyla sallanır.

18 Örnek-2: Anlamsız gülme davranışı:  H, etkinlik sırasında, yemek yerken, belli belirsiz her an; yere doğru eğilerek, dişleri görünecek şekilde ağzını açarak, elleriyle ağzını kapatarak ve vücudunu sallayarak yüksek sesle güler.

19 VURMA DAVRANIŞI

20 Örnek-3: Vurma davranışı:  H, yerinden kalkıp arkadaşının yanına giderek eliyle arkadaşının başına ya da ders sırasında, öğretmen, önüne etkinlik verdiğinde bir elini yumruk yaparak öğretmenine vurur.  Tüm örneklerde görüldüğü gibi davranışlar Gözlenebilir ve Ölçülebilir Şekilde tanımlanmıştır. Yani sadece görülen ve işitilenler yorum katılmadan ifade edilmiştir.

21 ETKİNLİK-1  Siz de çocuğunuzun problem davranışını gözlenebilir ve ölçülebilir şekilde tanımlayınız.

22 PROBLEM DAVRANIŞLARIN İŞLEVLERİ Problem Davranışlar Çocuklara Ne Kazandırır?  Sosyal ilgi ve dikkat elde etme  Nesne elde etme  Duyusal uyaran elde etme  Kaçma kaçınma

23 Sosyal İlgi ve Dikkat Elde Etme  Doğal ortamlarda, özellikle eğitim ortamlarında, uygun davranışlara daha az ilgi gösterilirken; kendini yaralama ve saldırgan davranışlara daha duygusal davranılmakta ve çalışanlar tarafından daha fazla ilgi gösterilmektedir. Bu nedenle, bu davranışların oluşumu sonucunda sağlanan fiziksel temas ile birlikte ilgi ve sosyal onaylama ifadeleri, istemeden bu davranışların pekiştirilmesine yani artmasına neden olmaktadır.  Örnek: L, evde diğer kardeşle ilgilenen babasının dikkatini çekmek için babanın saçlarını çeker. Bunun üzerine baba kardeşi bırakıp bu çocukla ilgilenmeye başlar. Böylece L, problem davranışla babasından ilgi görmeyi başarır. Sonuç olarak L, babasından her ilgi görmek istediğinde bu problem davranışı sergiler.

24 NESNE ELDE ETME

25 Nesne Elde Etme  Yiyecek, nesne, oyuncak ve etkinlik elde etme de problem davranışları olumlu pekiştirmektedir.  Örnek: Burada en bilinen örneğimiz markete gittiğinde istediğini almak için ağlayan çocuk olabilir. İstediği alınan çocuk bunu başka durumlarda da kullanabilir.

26 Duyusal Uyaran Elde Etme  Bireylerin problem davranışlar sonucunda görme; işitme ya da dokunma şeklindeki duyusal geri bildirimler elde etmesi ya da bu geri bildirimleri azaltmasıdır.  Örnek: sallama/sallanma, parmak oynatma, kendine vurma, yüksek sesle konuşma, başkalarına dokunma

27

28 Kaçma / Kaçınma  Bazı bireyler problem davranışlar göstererek, istenmeyen durumlardan kaçmakta ya da kaçınmaktadır. Örneğin,  Kızından giyinmesini isteyen bir anne, kızının bağırıp tepinmeye başlamasıyla “ben döndüğümde elbiseni giymiş ol!” deyip odayı terk edebilir. Odaya geri döndüğünde çocuğun hala elbisesini giymemiş olduğunu fark edince, kızıyla uğraşmaktan yorgun düşmüş olarak kendisi elbiseyi giydirir. Bu durumda kız öfke nöbetleri göstererek, annesinin kendisinden istekte bulunmasını durduracağını öğrenmiş olur. Böylece öfke nöbetini izleyen durumda, annenin elbisenin giyilmesine ilişkin isteği ortadan kalkmıştır.  Bu örnekte çocuk kaçma anne ise kaçınma davranışını göstermiş olur.

29 Problem Davranışın Nedenini Belirlemenin Faydaları Problemli davranışlara tıpkı bir kamera gibi bakmak, davranışların öncesini sonrasını kaydetmek, hangi durumlarda ortaya çıktığını ve sonucunda neler olduğunu iyi gözlemlemek ve problemli davranışları olabildiğince objektif yani olduğu gibi analiz etmek gerekir.  Problem davranışa alternatif olarak öğretilebilecek davranışlara ilişkin bilgi sağlar.  Düzeltmenin nasıl yapılacağına yardım eder.

30 10 DAKİKA ÇAY MOLASI

31 PROBLEM DAVRANIŞLARI AZALTMA YÖNTEMLERİ

32 KARŞIT UYUŞMAYAN DAVRANIŞLAR  İki davranış aynı anda yapılamıyorsa (örneğin; oturmak ve ayakta durmak) bu davranışlara karşıt (uyuşmayan) davranışlar denir.

33 Örnek-1: Annesi ile markete giden çocuk markete girerken yere yatıyor.  Burada yere yatma davranışının karşıtı yürümesidir. Yürüyen çocuk kendini yere atamaz Örnek-2: Otobüste giderken parmaklarını emen bir çocuk  Burada parmak emme davranışının karşıtı elleriyle herhangi bir eşyayı tutmak olabilir. Elleriyle eşya tutarken parmaklarını ememez.

34 Örnek-3  Ders sırasında elleriyle öğretmenine vuran çocuk. Burada öğretmenine vurma davranışının karşıtı bir eli kağıdın üzerinde diğer eliyle boyama yapması olabilir. Bir eli kağıdın üzerinde diğer eliyle boyama yapan çocuk öğretmenine vuramayacaktır.

35 Bir davranışın birden çok uyuşmayanı olabileceğini unutmayınız.  Örneğin; kullandığı elini masaya vurma davranışının;  Kalemle yazı yazma  Arabayı ileri geri ittirme.  Elleri masada olma.  Boyama yapma.  Bir nesneyi taşıma. gibi birden çok uyuşmayanı olabilir

36 ETKİNLİK-2  Aşağıdaki uygun olmayan davranışların karşıtlarını (uyuşmayanlarını) söyleyiniz.  Yolculuk sırasında sürekli olarak elinin yüzeyine üfleme  Ellerini masaya vurma  Bağırarak ağlama  Evdeki diğer bireylere dokunma  Evde sürekli tablet bilgisayarla oynama

37 Her davranışa karşıt davranış kullanmak mı gerekir?  Her davranış için pekiştirme kullanmak yerine çevre düzenlemesi de yapılabilir. Örneğin; Su içerken suyu yere dökme davranışı gösteren bir çocuğa suyu pipetle vermek olumsuz davranışı engelleyebilir.

38 DİĞER DAVRANIŞLARI PEKİŞTİRME  Çocuk belirli bir süre sergilenen problem bir davranış sergilerken, çocuğu o problemli davranıştan uzaklaştıracak yapacağı diğer davranışları pekiştirmek gerekir. Örnek;  M’ nin ders sırasında anlamsız bağırma davranışı vardır. Öğretmen M’nin bağırma davranışı dışındaki dersi ağzı kapalı sessizce dinleme, yerinde oturma, öğretmenin sorduğu soruları cevaplama davranışı gibi olumlu herhangi bir davranışı pekiştirebilir.

39 AZ YA DA ÇOK SERGİLENEN OLUMLU DAVRANIŞI PEKİŞTİRME  Çocuk tarafından az sergilenen olumlu davranışları arttırmak için bu davranışların pekiştirilmesidir.  Ya da çocuk tarafından çok fazla sergilenen ancak tamamen kaybolmasının istenmediği davranışların azaltılmasında kullanılır. Ör: çok söz alma

40 DOLAYLI PEKİŞTİRME  Kızım sana söylüyorum gelinim sen anla

41 GÖRMEZDEN GELME  Görmezden gelme, yapılan uygun olmayan davranış karşısında bu davranışı yapan çocuğa; - Jest ve mimikler kullanmayarak, - Göz kontağında bulunmayarak, - Sözel bir şeyler söylemeyerek yaptığımız işe devam etmek veya çocuğumuzun yapmasını istediğimiz işe devam ettirmektir

42 GÖRMEZDEN GELİRKEN YAPILAN İŞE DEVAM ETME  Dikkat çekme amaçlı problem davranışlarda yetişkin yaptığı işe devam ederek çocuğun uygun olmayan dikkat çekme davranışını görmezden gelir. Örneğin: Öğretmeni ile konuşan annenin dikkatini çekmek için yere yatan bir çocuk uygun olmayan yere yatma davranışını gösterdiğinde yetişkin o an yaptığı işe (öğretmeni ile konuşma) devam ederek yere yatma davranışını görmezden gelir.

43  Yapılan işe devam ederek görmezden gelme uygulamasında dikkat edilmesi gereken nokta eğer çocuk kendisine ve çevresine zarar veriyorsa mutlaka çocuğun zarar verme davranışları “konuşmadan ve göz kontağı kurmadan” engellenerek çocuk olumlu bir davranışa yani “uyuşmayan davranışa” yönlendirilmelidir.  Bir kere taviz verilirse çocuk bunu her zaman kullanacaktır. Dolayısıyla sabırlı olmak bir zorunluluktur.

44

45 GÖRMEZDEN GELİRKEN YAPILAN İŞE DEVAM ETTİRME  Öğretmen “yaz” yönergesi verdiğinde, çocuk kalemi bastırarak ucunu kırar. Öğretmen yeni bir kalem ile yönerge vermeye ve yazdırmaya devam eder. Burada öğretmen çocuğun kalemi kırma davranışını görmezden gelmiş olur.  Öğretmen “kazağını giy” yönergesi verdiğinde, çocuk anlamsız sesler çıkararak ağlar. Öğretmen yönerge vermeye ve çocuğa kazağı giydirmeye devam eder. Burada öğretmen çocuğun ağlama davranışını görmezden gelmiş olur.

46  Kendine ve çevresine zarar verme davranışları az önceki örnekte de olduğu gibi MUTLAKA engellenmelidir. Fakat engellerken KESİNLİKLE ÇOCUKLA KONUŞULMAMALI (yapma, neden yapıyorsun, üzme beni gibi kelimeler kullanılmamalıdır.) ve KESİNLİKLE GÖZ KONTAĞI KURULMAMALIDIR.

47 ETKİNLİK-3 Aşağıdaki durumların hangisinde görmezden gelme işlem sürecinin uygulandığını söyleyiniz.  Yolda giderken çocuk ağlıyor. Anne çocuğa bakmadan yürümeye devam ediyor.  TV izlerken çocuk burnunu karıştırıyor. Baba çocuğa ‘Çek elini burnundan, burnunu karıştırma’ diyor.  Çocuk derste kare şeklinin içini boyarken ağlıyor, öğretmen çocuğa ‘Şeklin içini boyamaya devam et’ diyerek boyamaya devam ettiriyor.  Çocuk annesiyle beraber dişlerini fırçalarken diş fırçasını bırakıp diş macununu lavaboya sıkıyor, anne sessizce ve çocukla göz kontağı kurmadan fiziksel yardımla çocuğun dişlerini fırçalatmaya devam ediyor.  Çocuk tırnağını yiyor, anne çocuğun elini tutup ağzından çıkarıyor.  Çocuk boyama yaparken elini boyuyor, anne ‘ne yapıyorsun? Elini boyama’ diyor.  Çocuk oyuncak arabalarını fırlatıyor. Anne çocuğun elinden tutarak arabayı sürdürüyor.  Anne, baba ve çocuk masada yemek yerlerken çocuk ağzında yiyecek varken anne babasına göstermeye çalışıyor. Anne ve baba çocuğa hiç bakmadan yemek yemeye devam ediyorlar.

48 ETKİLİ PEKİŞTİREÇ NEDİR?  Etkili pekiştireç, olumlu davranış meydana geldikten sonra verilen ve olumlu davranışın oluşma sıklığını ve sayısını artıran yiyecek, etkinlik, sözel ifadeler, jest mimikler ve fiziksel temaslardır.

49

50 ETKİLİ PEKİŞTİREÇ NASIL KULLANILIR? Pekiştireç kullanırken nelere dikkat etmemiz gerekir ?  Pekiştireç olumlu davranışın hemen ardından araya başka davranış girmeden kullanılmalıdır.  Çocuk pekiştirilirken mutlaka uygun davranış betimlenerek çocuğun ne yaptığı söylenmelidir.  Pekiştirmeler abartılmamalı; yiyecek pekiştireçleri çok küçük parçalar halinde, etkinlik pekiştireçleri kısa süreler halinde, sosyal ve dokunsal pekiştireçler sınırlı sayıda kullanılmalıdır.  İlerlemeler pekiştirilmeli, çocuğun daha önceden kazandığı ve sürekliliğinin sağlandığı davranış pekiştirilmemelidir.

51 Sonuç Olarak;  Yapılmasını istediğiniz davranışları ödüllendirin.  Yapılmasını istemediğiniz davranışları görmezden gelin.  Görmezden gelmeyi ve ödüllendirmeyi davranışın hemen ardından yapın.  Tutarlı olun.  Bir yönerge verdiğiniz zaman çocuğunuzun yapıp yapmadığını takip edin.  Kurallarınız olsun ve bu kurallardan taviz vermeyin.  Sabırlı olun…

52 ÖZET VE DEĞERLENDİRME

53 Son Test Uygulanması

54 Ev Ödevi… PROBLEM DAVRANIŞNE YAPARSINIZ? Çorabını çıkarıp koklama Eline tükürüp etrafındaki nesnelere sürme Uzun süre pencereden dışarıya bakma Balkondan aşağıya nesne atma Işıkları sürekli açıp kapatma

55 KATILDIĞINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ

56 ERZURUM ÖZEL EĞİTİM UYGULAMA MERKEZİ REHBERLİK SERVİSİ