Yabancı Dil Türkçe Öğretiminde Karşılaşılan Sesletim Sorunları Ve Çözüm Önerileri Y.Doç.Dr. Gülden TÜM Melike SÖKMEN, Öznur AKGÜL, Yasemin SEVİMLİ Çukurova.

... konulu sunumlar: "Yabancı Dil Türkçe Öğretiminde Karşılaşılan Sesletim Sorunları Ve Çözüm Önerileri Y.Doç.Dr. Gülden TÜM Melike SÖKMEN, Öznur AKGÜL, Yasemin SEVİMLİ Çukurova."— Sunum transkripti:

1 Yabancı Dil Türkçe Öğretiminde Karşılaşılan Sesletim Sorunları Ve Çözüm Önerileri Y.Doç.Dr. Gülden TÜM Melike SÖKMEN, Öznur AKGÜL, Yasemin SEVİMLİ Çukurova Üniversitesi guldentum@gmail.com

2 Yabancı bir dili öğrenmede hedef dört dil becerisinin tamamında iletişimsel yeterliliğe ulaşma olsa da erek dilde iletişim kurabilmek ve öz güven sağlayabilmek için öncelikli olarak konuşma becerisi ele alınmalıdır. Çünkü farklı dillerde aynı ya da benzer yazılışlı sesbirimlerin sesletimi erek dilde üretimden kaynaklanan yanlış anlamalara ya da anlaşılmazlığa neden olabilmektedir.

3 Her dil kendine özgü çeşitli ve farklı sesletime sahiptir. Yabancı bir dil öğrenirken öğrenciler bilerek ya da bilmeyerek anadillerindeki sesbirimleri öğrenmekte oldukları dile taşıyarak konuşmayı gerçekleştirirler. Öğrenciler Türkçedeki /ı - i/, /g - ğ/, /c - ç/, /s - ş/ sesbirimlerini üretirken bu sembolleri kendi dillerinde benzerlik olması durumunda aynı sembol olarak algılayabilir ve her sembol çiftini ayrımsız üretilebilir. Örneğin, Çekçe ve Macarcada /a/ ve /á/ arasındaki benzerlik /á/ sesinin uzun sesletilmesidir. Romencede ise üç /a/ vardır: /a/, /ă/ ve /â/. /a/ normal sesletilirken, /ă/ kısa ve /â/ ise uzun sesletilmektedir.

4 Bu semboller aynı sesin kısa ya da uzun sesletilmesi olarak değil de başka dillerde başka ses olarak da görülebilir. Örneğin, Lehçedeki /a/ ve /ą/ aynı görünmekle birlikte ikinci /ą/ /ou/ şeklinde sesletilmektedir.

5 Sesbirim, dillerarası bir birim değildir ve her dilin kendine göre sesbirimleri vardır (Demircan, 1996). Bir sesbirimin üyeleri belirli bir evrede ve sesbirimlerin bulunmasında kullanılan en önemli ölçüt olan bütünleyici dağılım ilişkisi içindedirler, yani her üye ayrı bir çevreye bağımlıdır. Bu durumda, erek dil ile anadil ya da öğrenilen diğer diller arasındaki zorluklardan bahsedildiğinde beş farklı bir gruplandırma söz konusudur: 1. sesbirimlerinin öğrencinin anadil ya da öğrendiği diğer dillerde olmaması, 2. sesbirimlerinin anadil ya da öğrenilen diğer dillerde farklı sesletilmesi, 3. sesbirimlerin ya da sözcelerin tonlama ve vurgusunun anadile ya da diğer dillere göre yapılması, 4. sözdizimsel yapının anadil ve öğrenilen dillerde farklı olması, 5. sesbirimler ya da sözcelerdeki eklerin anadil ya da diğer dillerde olmaması.

6 1. Sesbirimlerinin anadil ya da öğrenilen diğer dillerde olmaması: SesbirimOkunduğu şekil Olası sesletimler Iinasilsiniz, kiş, yazik, yilar, karşilaşir Üö,ugöl,Uzgun, huseyin, Öo, u, ekotu, once, ulmeden, kutu, elmeden, keti, ĞØ,c, g, j, yolu, doum, sali, sucuk, yence, diger, dojma, doyum, düün ÇJ, cKujuk, uc

7 2. Sesbirimlerinin anadil ya da öğrenilen diğer dillerde farklı sesletilmesi: SesbirimOkunduğu şekil Olası sesletimler Ck, s, ç,kemil, kam, sezaevi, çezaevi, gazeteçi Ey, i, ü, Øyevet, gidir, Hüsün, onc YØ, iillarında, mutluiken, bei Şsbas, ise, kus Kgeginde Gc, yece, çılcın, cirer, yenc, eyeli HØ, k,yuseyin, üseyin, kusayin, yatay Sşaraşında, hüşeyin Aı,kızır

8 3. Sesbirimlerin ya da sözcelerin tonlama, vurgu ve ritminin anadil ya da diğer dillere göre yapılması sözcükOkunduğu şekil ve örnek bir (i uzun)Bii(r), evleniir, huseyiin, ilcileniir bey (iki sesli)bei, Husein, Sadık (a kısa /i uzun, a kısa /i kısa) Sadik, acil Hakan (ilk harf ø)akan

9 4. Sözdizimsel yapının anadil ve öğrenilen dillerde farklı olması “Almanya’da buna benzer şeyler yok.” “Almanyada şeyler bu gibi yok.”, “Her zamanki gibi boş zamanım yok.” “Bos saatim yoktu genellikle gibi.”, Biz Çek Cumhuriyeti’nden geldik.” “Biz gelmekis den Çek cumhuriyeti.”, “Yalnız Snovbord kaymayı sevmiyorum.” “Yalniz Snowboard kaymak seviyorum değil.”, “Çok problemim var” “Problem uzun varım.”, “Buzdolabında hiçbir şeyim yok.” “Buzdolabide hiçbir şey varım.” “Ben Olga için hediye aldım.” “Ben için Olga aldı hediye.”

10 5. Sesbirimler ya da sözcelerdeki eklerin anadil ya da diğer dillerde olmaması Bu bizimiz öğrencimizin defteri. Bu bizimiz öğrencisiz defter.

11 Yöntem -Sesli okutulan metindeki sesbirimlerin nitel analizi. Araştırmanın Örneklemi -Bahar Yarıyılında Çukurova Üniversitesinde Türkçe dersine katılan 28 Erasmus öğrencisi. (Almanya, Çek Cumhuriyeti, İspanya, İtalya, Litvanya, Macaristan, Polonya ve Romanya)

12 Verilerin Analizi Erasmus öğrencilerin 102 sözcükten oluşan bir metnin okuması Türkçenin sesletimi ve dilbilgisi yapısı ile ilgili hiçbir bilgileri olmadığından öğrencilere belirli bir okuma hızında bu metin okutturulmuş ve kaydedilmiştir. Öğrenciler metni anlamadan okudukları için tüm sesbirimlerin doğal bir şekilde sesletileceği varsayılmış ve okuma sonunda hızı 1.26 dakika ile 2.40 dakika arasında değişiklik göstermiştir. -Ankara Üniversitesi TÖMER tarafından hazırlanmış olan Yeni Hitit 1 adlı kitaptan 102 sözcükten oluşan bir metnin sesli okutulması ve sesbirimlerin nitel analizi.

13 Bulgular

14 Sesli harfle başlayan kelimeler Ülkelere Göre Sözcüklerin Sesletimi Alman 1/1 Çek 5/7 İspanyol 2/3 İtalyan 2/3 Litvany alı 2/3 Macar 3/3 Polonya lı 4/5 Roman yalı 3/3 Egeli egeliecelieylielieyeli+eceli oğludur ogludur oluduroyludurogludurölüdürogludur ilgilenir ilgileniiilgileniirilcileniirilcilenir++ ilcilenii r olur oluooluolu ooluolu oolur ölmeden +elmedenoulmeden ++ulmede n + önce önseonsseonke ++onseons aileyle eileileaileyileailayla aileyileaileyeaileiailele oğlu ogluoogluolu ooluoglu ooglu amcası amkasiamcasiamcazi ++amçasiamkızi TABLO 1. SESLİ HARFLE BAŞLAYAN SÖZCÜKLERİN SESLETİMİ

15 Sessiz harfle başlayan kelimeler Ülkelere göre sözcüklerin sesletimi AlmanÇekİspanyolİtalyanLitvanyalımacarPolonyalıRomanyalı Sadıksadik yıllarındayillarindayılarındayilaarinda +yılarındayallaarindaillarinda cezaevinesezaeyineçezaevinçezavyineçezayvinsezaivine+sezaavinejezavine girergirecirer +gire+cirer Hüseyinhüseynhuseyinuseyinuseinhusein+üseyiinusein beybaibei bir+bil++bürbiir+bır yazıkyasikyazik yazık doğumdadogumdadougumdadogumda +doguumdadojma+ yıllaryilayilaryılar yallaryıılar küçükküsükkusuk ++kujukkuçuk yaşındayasinda+ + +++ sağlığısagligisagiligisaliiıısaliiisalıııı+salıısaalıkı kötüdürkötödüketidirkutudurkutukurkotudurkoötüdürkutudur+ götürmekgötümekgoturmek ++ çılgınsilginçılginçilcin çilginçilgiinçilgınçılcın karşılaşırkarsilasir kırsilasir babaannesibabaanessibabanesi++ + babannasi yengesiyenkesiyenesiYencesiyencesi yenesiyencesi kuzenlerikuzenleriikusenlerkuzenle küzenlerkuzenlerküsenleriküzenleri çiftlikteşiflikteçifiçilikeçiftliteçiflikeçeftilikteçifçilikteçiflikleçiftliide mutluykenmutluken+ +mutluikenmutluuken arasındakiarasindaki+ araşındaki+ devamdivvamdevvamdevemdevvimdivem+devaamdevvam

16 Öğrencilerin Dil Öğrenme Stratejileri% 1 Türkçede yeni öğrendiklerimle önceki bildiklerim arasında bağ kurarım.35 2 Yeni Türkçe sözcükleri cümlede kullanırım böylece daha kolay hatırlarım.60 3 Türkçede bir sözcüğü hatırlayamadığımda kendi ana dilime değiştiririm.75 4 Bildiğim Türkçe sözcükleri farklı yollarla kullanırım.60 5 Türkçedeki yeni sözcükleri kendi anadilimdeki benzer sözcüklerde ararım.70 6 Türkçedeki dil yapılarını bulmaya çalışırım.60 7 Türkçe sözcüklerin anlamlarını anlayabileceğim küçük parçalara bölerek bulurum. 75 8 Sözcük sözcük çeviri yapmamaya çalışırım.75 9 Bilmediğim ve bana yabancı gelen sözcükleri anlamak için tahminde bulunurum.80 10 Eğer sözcüğü bilmiyorsam eş anlamlısını kullanırım ya da sözcüğü tanımlarım.70 11 Türkçe sözcüğü hatırlamazsam, onun yerine aynı anlama gelen başka bir sözcük kullanırım. 55 12 Türkçe konuşurken hatalarımı fark eder ve o konuda bilgilere başvururum.45

17 Öğrencilerin Dil Öğrenme Tutumları% 1 Yeni bir Türkçe kelimenin sesletimi ile kelimeye hatırlatacak bir resim ya da imgeyi ilişkilendiririm.30 2 Türkçe dersleri sık sık tekrar ederim.75,3 3 Yeni Türkçe kelimeleri birkaç kez okur ve söylerim.70,4 4 Türkçenin sesbirimlerini sesletirim.65 5 Her fırsatta Türkçe konuşmaya başlarım.60 6 Türkçe tv ve filmleri izlerim.25 7 Türkçe konuşma sırasında kelimeyi bulamazsam mimik kullanırım.65 8 Türkçe doğru kelimeleri bilmezsem yeni kelimeler uydururum.35 9 Konuşurken insanların Türkçe neler söyleyebileceklerini tahmin etmeye çalışırım.25 10 Türkçede bilmediğim kelime, kavram ve dilbilgisi yapılarını kullanmaktan kaçınırım.40 11 Konuşurken ilgi duyduğum ve kelimelerini bildiğim konuları seçerim.40 12 Birisi Türkçe konuşurken dikkat kesilirim.50 13 Türkçe konuşabileceğim insanlar bulmaya çalışırım.35 14 Hata yapmaktan korktuğum zaman bile kendimi Türkçe konuşmak için cesaretlendiririm.25 15 Türkçe konuşurken iyi bir şey yaparsam kendimi ödüllendiririm.30 16 Eğer Türkçede bir şeyi anlamazsam, diğerlerinden yavaşlamasını ya da tekrar etmesini isterim.45,5 17 Konuştuğum zaman başkalarının beni düzeltmesini isterim.65 18 Diğer Türklerle Türkçe pratik yaparım.70 19 Türk arkadaşlardan Türkçe yardım isterim.65 20 Türkçe sorular sorarım.40 21 Türklerin kültürünü öğrenmeye çalışırım.90 22 Söylediğim şeylerin doğruluğunu onaylamak için başkalarına sorarım.45

18 Sonuç Öğrencilerin Türkçedeki sesbirimlerini tanıması, vurgulama ve tonlamalarının nerede olduğunu fark etmesi için her dersin sonunda özellikle sorunlu sesbirimleri içeren sözcüklerin hep birlikte tekrar edilmesi sağlanmalı ve bu sesler ile sözcükler görsellerle desteklenmelidir. Öğrencilerin ders kitaplarında verilen sözcüklerin fonetik sembollerle yazılması sağlanmalı ve öğrencilerden kendileri için birinci derecede önemli olan sözcüklerin sesletimi ile ilgili fonetik listeler hazırlamaları istenmeli ve bu listeler kontrol edilerek sınıftaki tüm öğrencilerin bu listelerden yararlanmaları sağlanmalıdır.

19 Doğru sesletim etkinliğinin alışkanlığa dönüştürülebilmesi için belirli aralıklarla verilen yazılı metinlerinin fonetik sembollerle yazılması istenmelidir. Böylece öğrencilerin sesbirimler ile sesletimi arasındaki farkı doğru algılamaları sağlanabilir (örneğin /ğ/ ve /ı/ v.b.). Bu sağlamalar öğrenciler arası yarışmalar şeklinde onların teşvik edilmesiyle de gerçekleştirilebilir.

20 Konularda geçen sözcüklerden ses dosyaları hazırlayarak onları e-posta yoluyla öğrencileriyle paylaşabilir. Böylece bu sözcüklerin dilin konuşucuları tarafından doğru sesletilmiş şeklini sunmuş olabilirler. Türk Dil Kurumu’nun hazırlamış olduğu seslik sözlük erişime açık olduğundan öğrencilerin sanal ortamda dili dinlemeleri sağlanabilir. Özellikle de öğrencilerin drama gibi dilin değişik kullanım alanlarını görebilecekleri etkinlikler yaratılarak hem çok uluslu sınıflarda kendi kültürlerini sınıftaki diğer arkadaşlarıyla paylaşmaları hem de bu paylaşımı erek dilde konuşma becerisinde yapmaları sağlanabilir.

21 Teşekkürler