Doç. Dr. Mehmet Barış HORZUM. Rapor Yazmada ETİK Sosyal hizmet, bireylerin ve toplumların sosyal gelişimlerini destekleyen, sorunlarının çözümünde yardımcı.

... konulu sunumlar: "Doç. Dr. Mehmet Barış HORZUM. Rapor Yazmada ETİK Sosyal hizmet, bireylerin ve toplumların sosyal gelişimlerini destekleyen, sorunlarının çözümünde yardımcı."— Sunum transkripti:

1 Doç. Dr. Mehmet Barış HORZUM

2 Rapor Yazmada ETİK Sosyal hizmet, bireylerin ve toplumların sosyal gelişimlerini destekleyen, sorunlarının çözümünde yardımcı olan bir meslek olarak uygun tutum geliştirme ve karar vermede etiğe gereksinim duymaktadır. Sosyal hizmet değerleri temeli üzerinde gelişen ve doğru bir uygulama için yol gösteren etik, hassas sosyal sorunlarla yüz yüze gelen sosyal hizmet uzmanları için önem taşımaktadır.

3 Rapor Yazmada ETİK Etik, anlama ve açıklama çabasının yanında kural belirlemesi açısından tıp, eğitim, sosyal hizmet gibi birçok bilim ve disiplinin uygulamasında yol gösterici olmaktadır. Etik, rapor yazma sürecinde de bu yol göstericilik görevini üstlenmektedir.

4 ETİK VE SOSYAL HİZMET ETİĞİ KAVRAMLARINA GENEL BİR BAKIŞ ETİK NEDİR?

5 ETİK KAVRAMI Doğru, uygun, iyi, adil, zorunlu ve ödev olanın neliğini sorgulayarak yapıp etmelerin, moral eylem olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğini araştıran ‘etik’in filolojik kökeni alışkanlık, gelenek, görenek anlamına gelen, eski Yunanca ‘ethos’ kelimesine dayanır.

6 ETİK KAVRAMI Etik'in (ethics) Türkçe karşılığı ahlaktır. Ancak günümüzde, anlamdaki ahlaktan kayarak meslek ahlakı anlamında kullanılmaktadır.

7 ETİK KAVRAMI Bu anlamıyla etik; insanların toplum içindeki davranışlarını ve birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen kurallar bütününü ve başka insanların davranışlarını olumlu veya olumsuz biçimde değerlendirmekte başvurulan ölçütler bütününü ifade eder.

8 ETİK KAVRAMI Diğer bir tanıma göre etik, insana ne yapması ya da ne yapmamasını öneren bir dizi değerler bütünüdür. Bu değerleri ödevler, erdemler, ilkeler ve toplumun çıkarları olarak dört kümede incelemek mümkündür. 1. Ödev, kişinin işgal ettiği rolden beklenen davranışlardır. 2. Erdem, iyi bir insanı tanımlayan özelliklerin tümüdür. 3. İlke, davranışları biçimlendiren temel doğrulardır. 4. Toplumun çıkarı ise toplumun genelinin yararına olan her türlü eylemdir.

9 ETİK KAVRAMI Etik kavramının tarihsel süreçte önceleri daha çok siyaset düşüncesiyle neredeyse iç içe işlendiğini, dolayısıyla yönetici kişilerin ahlakı ile ilgilendiğini, bunun ise aynı zamanda yönetilenlerin de ahlaki yapıları ile ilintili olabileceğinin üzerinde durulduğu görülmektedir. Yakın döneme kadar yayımlanan kitaplarda siyasete dair söylemlerin aslında temelde büyük ölçüde ahlaki öğütlere dayanması dikkat çekicidir.

10 ETİK KAVRAMI Bu hem Socrates, Platon, Aristo yollu kadim Yunan geleneğinde, hem Yusuf Has Hacip, Nizamü’l Mülk, Kınalızade Ali Efendi gibi bize ait geçmişte, hem de Machiavelli, Kant gibi daha Avrupa’daki yakın dönem önde gelen düşünürlerce de oldukça benzer biçimde böyle işlenmiştir.

11 ETİK KAVRAMI Örneğin Platon on kitaptan oluşan meşhur “Devlet”inde ilk iki kitabı neredeyse tamamen “Doğruluk nedir?” sorusunun araştırılması işine ayırmıştır.

12 ETİK KAVRAMI Etik, yasalardan farklı olarak çoğunlukla yazılı ve kesin koşullar içermez. Zamana, değişen koşullara, toplumsal gereksinim ve bilimsel gelişmelere bağlı olarak değişimler gösterebilir. Ancak temelindeki “iyilik etme”, ”kötülük etmeme”, “adil davranma” gibi ana belirleyiciler değişmez. Bu değer yargılarının toplum, siyaset, yönetim ve yargı hayatında çok önemli bir yeri bulunmaktadır.

13 ETİK KAVRAMI Bir toplumun gelişmesi ve kalkınması için gerekli olan maddi sermaye, borç olarak alınabilir; Ancak kurumsal yapının ve sosyal dokunun temel harcı olan etik, borç olarak alınamaz, başka bir şeyle ikame edilemez ve dışarıdan ithal edilemez. Bir toplumun manevi öz sermayesidir; ancak toplumun ve kurumların içinde geliştirilir.

14 ETİK KAVRAMI Bireylerin, doğru ile yanlışı ayırt etme amacıyla kullandıkları kriterler olarak tanımlanan etik, giderek sosyal bilimlerin önemli araştırma konularından biri hâline gelmiştir. Etiğin, bireylerin nasıl davranmaları veya neyi yapıp neyi yapmamaları gerektiğine dair kuralları konu edinmesi bunun ana sebebi olarak kabul edilebilir.

15 ETİK KAVRAMI Önce sivil toplum içinde geliştirilen etik değer ve ilkeler, daha sonra uyulması gereken genel kurallar hâline dönüşür.

16 ETİK KAVRAMI Bu kurallar günümüzde “etik davranış kodları” adı altında, hukuk kuralları gibi yazılı hâle getirilmekte ve çoğu hâllerde bunları ihlal edenlere maddi yaptırımlar uygulanmaktadır. Bir bakıma hukuk, etik değerlere dayanmaktadır.

17 ETİK İLKELERİ

18 ETİK KAVRAMI Etik ilişki, belirli bir bütünlükte bir kişinin belirli bütünlükte başka bir kişiyle eylemde bulunarak yaşadığı ve değer sorunlarının söz konusu olduğu ilişki türüdür. Etik eylem, kişi-kişi ilişkisinde etik değerlerin yaşandığı ve insanın etik olanaklarının gerçekleşmesini sağlayan değerli eylemlerdir. Etik değerler ise kişinin etik ilişkilerinde edindiği, değer korumaya yönelik eylemleriyle kazandığı belirli özellikler ile söz konusu etik ilişkilerinde belirli bir içeriği olan değerlilik yaşantılarıdır.

19 Sosyal Hizmet Etiği Kavramı Meslek etiği, bir mesleğin moral sorumlulukları veya özel zorunluluklarının kodlanmasıdır. Meslek etiği söz konusu olduğunda etik temelli mesleki uygulama, mesleki değerlerin gerçekleştirilmesi olanağının biricik mümkün yolu olarak karşımıza çıkar.

20 Sosyal Hizmet Etiği Kavramı Meslek etiği, bir mesleğin moral sorumlulukları veya özel zorunluluklarının kodlanmasıdır. Meslek etiği söz konusu olduğunda etik temelli mesleki uygulama, mesleki değerlerin gerçekleştirilmesi olanağının biricik mümkün yolu olarak karşımıza çıkar. Bir mesleğin meslekleşme sürecinde temel rol oynayan değerlerin, mesleki uygulamalarla uyum içinde olması, söz konusu uygulamanın etik temele sahip olması bakımından kaçınılmazdır.

21 Sosyal Hizmet Etiği Kavramı Kişilerin eylemlerinde ve diğer insanlarla olan ilişkilerinde doğru ve iyi olana ilişkin yol gösterici olan etik, öznesi ‘insan’ olan sosyal hizmet mesleğinin merkezinde yer alır.

22 Sosyal Hizmet Etiği Kavramı Sosyal hizmetin meslekleşme sürecinin en önemli dinamiklerinden biri ‘etik’tir ve etik eylemde bulunma, gerek kişi olarak, gerekse meslek elemanı olarak sosyal hizmet uzmanının birincil sorumlulukları arasındadır. İnsanın değeri bağlamında bilimsel temelini oluşturan sosyal hizmet; meslek etiğini, felsefi etik yaklaşımların kavramlarını kullanarak biçimlendirmiştir. Sosyal hizmet etiği, mesleki uygulamalarda doğru eylemi belirlemeye çalışan bireysel ve toplumsal bir olgudur.

23 Sosyal Hizmet Etiği Kavramı Sosyal hizmet etiği, sosyal değişimi vurgulayan ve sosyal adalet ile eşitliğin başarılması olan temel sosyal hizmet değerlerine uygun, mesleki eylemlere rehberlik eden düzenleyici ilkelerdir. Sosyal hizmet etiği (ethics of social work); sosyal hizmet mesleğinin evrensel mesleksel temelini oluşturan etik, yani meslekle ilgili ahlaksal kuralları kapsar.

24 Sosyal Hizmet Etiği Kavramı Sosyal hizmet etiğinin gelişimi incelendiğinde, sosyal hizmetin değerlerinde ve dolayısıyla uygulamalarında meydana gelen değişimlerin, sosyal hizmet etiği alanına da yansıdığı görülmektedir. Böylelikle alan, eleştirel moral düşünüşün tüm mesleki eylemlere yöneltilmesini destekler nitelikte genişlemiştir.

25 Rapor Yazmada Etik Rapor yazmada etik davranışlar denildiğinde ilk olarak “gizlilik” ve “kaynak gösterme” akla gelmektedir.

26 Rapor Yazmada Etik Etik kurallar; sosyal hizmet uzmanının mesleki rolü, mesleki ilişki ve etkileşimleri mesleğin genel amaç ve hedeflerine uygunluğu açılarından etkili ve yönlendirici olur. Uluslararası Sosyal Hizmet Uzmanları Federasyonu'nun (IFSW) sosyal hizmet mesleği ile ilgili etik ilke ve sorumlulukları kabul edilmiş ve 2004 yılında "Sosyal Hizmet Mesleğinin Etik İlkeleri ve Sorumlulukları" adında bir rehber kitapçık çıkarılmıştır.

27 Rapor Yazmada Etik Sosyal hizmet uzmanlarının etik sorumlulukları ve standartları rehberinin en önemli amacı, etik sosyal hizmet uygulamaları gerçekleştirmektir. Bu rehber sayesinde pek çok etik problem çözümlenmektedir. Bu rehberdeki 8. madde rapor yazmadaki en önemli ilke olan “gizlilik” kavramına vurgu yapmaktadır.

28 Rapor Yazmada Etik Sosyal hizmet uzmanları gizlilik, mahremiyet/özel hayatın korunması ve mesleki çalışmalarında elde ettikleri bilgiyi sorumlu bir biçimde kullanma ilkelerine uyarlar. Bu ilkelerle ülke mevzuatı arasında uyuşmazlık olduğu zaman bile gizlilik ilkesine bağlı kalırlar.

29 Rapor Yazmada Etik Gizlilik müracaatçıdan veya çevresinden alınan bilgilerin, diğer uzmanlarla birlikte değerlendirme yapma ve ilgili kuruluşlara bilgi aktarımı amacı dışında, müracaatçının izni alınmadan bilgilerinin paylaşılmamasını gerektirir. Bu etik sorumluluğun yerine getirilmesi, müracaatçının uzmana güvenmesi ve kendini açabilmesini sağlayacaktır.

30 Rapor Yazmada Etik Kişinin değerli olduğu, kendine özgü bir yaşantısı olduğu değeri ile bütünlük hâlinde olan bu etik sorumluluk, müracaatçının mahremiyetini sağlayarak onu korumaktadır. Müracaatçı bilgilerinin saklanması gereği, hukuki olarak da karşımıza çıkmaktadır.

31 Rapor Yazmada Etik Sosyal hizmet uzmanları, gerektiğinde müracaatçı bilgilerinin gizliliğini resmi yazılarda da belirtmek zorundadır. Bu durum, “çok gizli” ya da “gizli” olarak yazılmaktadır. Resmî Yazışmalarda Uygulanacak Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik’in 23, 28 ve 29. maddeleri konuyla ilgili bir hüküm getirmiştir.

32 Rapor Yazmada Etik Gizli yazılar Madde 23- Yazı gizlilik derecesi taşıyorsa, gizlilik derecesi belgenin üst ve alt ortasına büyük harflerle kırmızı renkli olarak belirtilir. Gizlilik dereceleri; çok gizli, gizli, özel, hizmete özel şeklinde görev alanı ve hizmet özelliğine göre kurum veya kuruluşça belirlenir.

33 Rapor Yazmada Etik Yazıların gönderilmesi Madde 28- Yazıyı gönderenin iletişim bilgileri zarfın sol üst köşesinde, yazının gideceği yerin iletişim bilgileri ise zarfın ortasında yer alır. Yazının gizlilik derecesi zarfın üst ve alt ortasına, ivedilik derecesi ise sağ üst köşeye gelecek biçimde kırmızı renkle belirtilir.

34 Rapor Yazmada Etik Yazıların gönderilmesi Çok gizli yazılar çift zarf ile gönderilir. İç zarfa yazı konulur, zarfın kapanma yerlerine hazırlayanın parafları atılır ve saydam bant ile paraflar örtülecek şekilde zarf kapatılır. İç zarfın üzerine de iletişim bilgileri yazılarak yazının çok gizli olduğu zarfın üst ve alt ortasına, varsa ivedilik derecesi sağ üst köşeye gelecek biçimde kırmızı renkle belirtilir.

35 Rapor Yazmada Etik "Çok gizli" gizlilik dereceli yazıların alınması Madde 29- "Çok gizli" gizlilik dereceli yazılarda, dış zarfı açan görevli iç zarf üzerinde yer alan "çok gizli" ibaresini gördüğünde zarfı açmadan yetkili makama sunar. Bu görevli dış zarfın içinde yer alan evrak senedini imzalayarak bir nüshasını gönderen makama iade eder.

36 Raporlarda Kaynak Gösterme Tüm raporlarda kullanılan kaynakların uygun bir şekilde gösterilmesi gerekmektedir. Bu konu özellikle bilimsel araştırma raporlarında önem kazanmaktadır.

37 Raporlarda Kaynak Gösterme Etik, bilimsel ve akademik yaşamın en önemli temel taşlarından biri olarak ilgilenilmesi, incelenmesi, dikkate alınması ve öğretilmesi gereken bir kavram olmalıdır. Bilimsel araştırmalar yayına dönüştüğünde, kamuya mal olmakta ve ayrı bir değer kazanmaktadır.

38 Raporlarda Kaynak Gösterme Araştırmaların kamuoyuna açıklanmasında dikkat edilecek en temel ilkeler arasında araştırma sonuçlarının doğru olması, Araştırmaya katılan deneklerin gizliliğinin korunması; Araştırma sonuçlarının doğru yorumlanması, Yazarlık haklarının doğru biçimde sunulması, Araştırmayı destekleyen kaynakların belirtilmesi, Yayınların değerlendirilmesi sürecinde dürüstlük sayılabilir.

39 Raporlarda Kaynak Gösterme Bu süreçteki en önemli etik ihlallerden biri de plajerizm ya da intihaldir. Plajerizm: Dilimizde daha çok “intihalcilik” ya da “aşırmacılık” olarak anılan bu yöntem, bir başka yazarca daha önce yayınlanmış bir yayının tümünü ya da bir bölümünü kaynak göstermeden kendi eseriymiş gibi yayınlamak anlamına gelmektedir.

40 Raporlarda Kaynak Gösterme Plajerizme karşı duyarlık üniversitelerimizde de son yıllarda artmış, Yükseköğretim Kurulu’nun önemli ilgi alanlarından biri durumuna gelmiştir. Başka araştırmacılarca üretilen bilgilerin, uygulanan örneklerin ya da saptanan olgu ya da verilerin izin alınmaksızın ve kaynakçada gösterilmeksizin yayınlanması da plajerizmin bir başka türünü oluşturmaktadır.

41 Raporlarda Kaynak Gösterme Diğer bir tanıma göre ise korsanlık (plajerizm): Daha önce yayınlanmış bir yayının tümünü veya bir kısmını kaynak göstermeden alarak kendi yayını gibi yeniden yayınlamak olan bu yanıltma biçimi en ciddi bilimsel etik saptırmalarından birisini oluşturmaktadır.

42 SON Beni Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederim.