Cümle Bir düşünce, bir olay, bir istek, bir yargı anlatan söz dizisidir. Büyük harfle başlar; nokta (.), iki nokta (:), soru işreti (?), ya da ünlem işareti.

... konulu sunumlar: "Cümle Bir düşünce, bir olay, bir istek, bir yargı anlatan söz dizisidir. Büyük harfle başlar; nokta (.), iki nokta (:), soru işreti (?), ya da ünlem işareti."— Sunum transkripti:

1 Cümle Bir düşünce, bir olay, bir istek, bir yargı anlatan söz dizisidir. Büyük harfle başlar; nokta (.), iki nokta (:), soru işreti (?), ya da ünlem işareti (!) ile sona erer.

2 Cümle Çeşitleri CÜMLE Yüklemine Göre Öğe Dizilişine Göre Anlamına Göre Fiil Cümlesi Kurallı Cümle Devrik Cümle İsim Cümlesi Olumlu Cümle Ünlem Cümlesi Olumsuz Cümle Şart Cümlesi Soru Cümlesi İstek Cümlesi Emir Cümlesi Yapısına Göre Basit Cümle Bileşik Cümle İlişik Cümle

3 Yüklemine Göre Cümleler Fiil Cümlesi İsim Cümlesi Yüklemi “çekimli fiil” olan cümleye fiil cümlesi denir. Bu dağlara gönül verdi, Köroğlu. Gelen, gideni aratırmış. Örnek: “Çekimli fiil”, şahıs ve zaman ekini almış fiil şekline denir.

4 Fiil Cümlesi Yüklemi “isim soylu bir kelime olan ve ek-fiilin zamanlarından birini almış olan cümleye isim cümlesi denir. Başındayım, sanki bir mucizenin. Bugün çok durgunsun. Örnek: İsim soylu kelimelere eklenip onların yüklem olmasını sağlayan eklere ek-fiil denir. Yüklemine Göre Cümleler İsim Cümlesi

5 Kurallı Cümle Devrik Cümle Öğe Dizilişine Göre Cümleler Yüklemi sonda bulunan cümleye kurallı cümle denir. Mum dibine ışık vermez. Ağaç meyve verdikçe genç kalır. Örnek: “Çekimli fiil”, şahıs ve zaman ekini almış fiil şekline denir.

6 Kurallı Cümle Devrik Cümle Öğe Dizilişine Göre Cümleler Yüklemi sonda bulunmayan cümleye devrik cümle denir. Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. Tamam, yapın istediğiniz gibi. Örnek:

7 Eksiltili Cümle: Yüklemi söylenmemiş olan cümledir. Yüklemin söylenmemiş olması cümlenin anlamında bir eksikliğe yol açmaz. -Kardeşin kaçıncı sınıfta okuyor? -İkinci sınıfta (okuyor). Kıratın yanında duran ya huyundan ya suyundan (etkilenir) Örnek: Kurallı Cümle Devrik Cümle Öğe Dizilişine Göre Cümleler

8 Olumlu Cümle Olumsuz Cümle Anlamına Göre Cümleler Fiil cümlesinde fiilin, işin, oluşun yapıldığını veya olduğunu bildiren; isim cümlesinde sözü edilen kavramın bululduğunu, var olduğunu bildiren cümlelere olumlu cümle denir. Bütün ülke bugün bir kez daha sayılıyor. Bugün sayım dolayısıyla sokağa çıkma yasağı var. Bolu bu mevsimde soğuktur. Örnek: Soru Cümlesi Emir Cümlesi Ünlem Cümlesi Şart Cümlesi İstek Cümlesi

9 Olumlu Cümle Olumsuz Cümle Soru Cümlesi Emir Cümlesi Ünlem Cümlesi Şart Cümlesi İstek Cümlesi Anlamına Göre Cümleler Anlatılan işin olmadığını, olmayacağını ve sözü edilen kavramın, durumun var olmadığını bildiren cümleler olumsuz cümledir. Soruların hepsini çözebilen yok. Bu çocuk son derece beceriksiz. Sizden istediğim bu kitap değildi. Önünde ne defter var, ne kalem. Burayı daha önce hiç görmemiştim. Örnek:

10 Olumlu Cümle Olumsuz Cümle Soru Cümlesi Emir Cümlesi Ünlem Cümlesi Şart Cümlesi İstek Cümlesi Anlamına Göre Cümleler Bazı cümleler yapı yönüyle olumsuz olduğu halde anlamca olumlu olabilir. Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildi. (Cezaya çarptırılanlar suçluydu.) Örnek: Cümle yapı yönüyle olumlu, anlamca olumsuz da olabilir. Ne şiş yansın ne kebap. Sanki eve gidip de çalışacaksın. Örnek: ------------------------------------------------------------

11 Olumlu Cümle Olumsuz Cümle Soru Cümlesi Emir Cümlesi Ünlem Cümlesi Şart Cümlesi İstek Cümlesi Anlamına Göre Cümleler Soru ekinden yararlanılarak da anlamca olumlu cümleler kurulabilir.Bu cümlelerde soru eki, olumsuzluk eki almış olan fiillerden sonra getirilir. O adamın anlattıklarına inanmaz olur muyum? (Anlamca olumlu) Siz çağırırsınız da Ali gelmez mi? (Anlamca olumlu) Sizin nasıl çalıştığınızı hiç bilmez miyim? (Anlamca olumlu) Örnek:

12 Olumlu Cümle Soru Cümlesi Olumsuz Cümle Emir Cümlesi Ünlem Cümlesi Şart Cümlesi İstek Cümlesi Anlamına Göre Cümleler İçinde soru anlamı bulunan cümlelere soru cümlesi denir.Cümlelerde soru anlamı soru ekleri ve soru kelimeleriyle sağlanır. Ardahan’da kaç gün kalırsınız? Bu işe nasıl başlamıştınız? Kardeşini mi bekliyor? Dün buraya geldi mi? Örnek:

13 Anlamına Göre Cümleler mı, mi soru ekiyle kurulan soru cümleleri soru anlamının dışında anlamlar da bildirebilir. Biraz beni dinler misiniz? (istek, rica) Bunları ben mi söylemişim? (kabul etmeme) Örnek: Bazı soru cümleleri cevap alınmak için değil, düşünceyi onaylatmak, tasdikletmek içindir. O küçücük çocuğa bu iş yaptırılır mı? (yaptırılmaz) Maviden daha güzel renk mi olur? (olmaz) Örnek: ------------------------------------------------------------ Olumlu Cümle Soru Cümlesi Olumsuz Cümle Emir Cümlesi Ünlem Cümlesi Şart Cümlesi İstek Cümlesi

14 Olumlu Cümle Emir Cümlesi Olumsuz Cümle Soru Cümlesi Ünlem Cümlesi Şart Cümlesi İstek Cümlesi Bir işin yapılması veya yapılmaması isteğini ifade eden cümlelere emir cümlesi denir. On dakika sonra hazır olun! Gürültü etmeyin! Örnek: Emir anlamının dışında başka anlamlar da bildirebilir. Her şey gönlünüzce olsun! (istek, dilek) Gayret edin, başaracaksınız! (teşvik) Hele bir sözümü dinlemesin! (tehdit) Örnek: ------------------------------------------------------------ Anlamına Göre Cümleler

15 Olumlu Cümle Ünlem Cümlesi Olumsuz Cümle Soru Cümlesi Emir Cümlesi Şart Cümlesi İstek Cümlesi Anlamına Göre Cümleler Sevgi, korku, şaşma, hayret, seslenme, coşkunluk, heyecan, sitem gibi ani duyguları ifade eden cümlelere ünlem cümlesi denir. Yapma!.. O kadar güzel ki!.. İşte şimdi yandık!.. Örnek: *** Ünlem ifadeleri her zaman tam bir cümle halinde değildir.

16 Olumlu Cümle Şart Cümlesi Olumsuz Cümle Soru Cümlesi Emir Cümlesi Ünlem Cümlesi İstek Cümlesi Anlamına Göre Cümleler İçinde şart, koşul anlamı bulunduran cümlelere şart cümlesi denir. Aradığınız o köyse yanlış yoldan gidiyorsunuz. Onu bir bulsam... Onu seni gördükçe hatırlıyorum. Yarın geri getirmek üzere alabilirsin. Örnek:

17 Olumlu Cümle İstek Cümlesi Olumsuz Cümle Soru Cümlesi Emir Cümlesi Ünlem Cümlesi Şart Cümlesi Anlamına Göre Cümleler Gerçekleşmesi mümkün olsun veya olmasın bir dileği, bir arzuyu, bir isteği ortaya koyan cümlelere istek cümlesi denir. Çıkıp biraz dolaşayım. Bari doğru cevap verseydi. Keşke burada değil de İzmir’de olsaydı. Sıcak bir çay olmalı da içmeli. Örnek:

18 Yapısına Göre Cümleler Basit Cümle Bileşik Cümle İçerisinde tek yargı bulunan cümleler basit cümlelerdir. Basit cümle başka bir cümleye bağlanmaz. Tam yirmi yıldır bu ıssız dağ köyünde oturuyorum. Yol boyuca yanındaki adamla hiç konuşmadı. Bebeğin elleri pamuk gibiydi. Örnek: İlişik Cümle

19 Basit Cümle Bileşik Cümle İlişik Cümle Yapısına Göre Cümleler Bir temel cümle ve temel cümlenin anlamını tamamlayan yan cümleciklerden oluşan cümleye bileşik cümle denir. Çok yaşayan değil, çok gezen bilir. Uygar insan okumasını yazmasını bilen insandır. Kendi düşen ağlamaz. Örnek:

20 Basit Cümle Bileşik Cümle İlişik Cümle Yapısına Göre Cümleler Bileşik cümleleri 3 grupta toplayabiliriz. 1.Girişik Cümle 2.İlgi Cümlesi 3.Şart Cümlesi Bileşik cümlede bir temel cümle vardır; en az bir tane de temel cümlenin anlamını çeşitli yönlerden tamamlayan, yalnız başına cümle olmayan yan cümlecik vardır.

21 Basit Cümle Bileşik Cümle İlişik Cümle Yapısına Göre Cümleler I. Girişik Cümle Yan cümlecikleri temel cümlenin herhangi bir öğesi olan veya öğelerden birini tamamlayan cümleye girişik cümle denir. Soruları cevaplamayanları cezalandırdı. Yollar açılıncaya kadar burada kalacağız. Şair, “Bin terkime diyar diyar gidelim.” diyor. Örnek:

22 Basit Cümle Bileşik Cümle İlişik Cümle Yapısına Göre Cümleler II. İlgi Cümlesi Temel cümlenin herhangi bir öğesi olan veya bir öğenin açıklayıcısı olan yan cümleciğin, asıl cümleye ki bağlacıyla bağlanması sonucu ortaya çıkan cümlelere ilgi cümlesi denir. Fehimdar ki ilk öğrencilerimizdendir, şimdi Bolu’da çalışıyor. Dün gece ki, buradaki son gecemizdi, çok hüzünlüydük. Örnek:

23 Basit Cümle Bileşik Cümle İlişik Cümle Yapısına Göre Cümleler III. Şart Cümlesi Temel cümlenin şartı olan yan cümlecikle oluşturulan bileşik cümlelere şart cümlesi denir. Yarın bize uğrarsa gideriz. Sabrederse bugün biter. Ne yapacağımı biliyorum, buraya bir gelirse. Örnek:

24 Basit Cümle İlişik Cümle Bileşik Cümle Yapısına Göre Cümleler İlişik cümleleri 2 grupta toplayabiliriz. 1.Sıralı Cümle 2.Bağlı Cümle Bağlaçla veya anlam ilgisiyle birbirlerine bağlanan cümlelere sıralı cümle denir.

25 I. Sıralı Cümle Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır. (özneler) Merdivenleri işçiler yıkasın; siz de silin. (nesneler) Yaşlı adama dil döküyordu, yalvarıyordu. (özneler ve tümleçler) Örnek: Basit Cümle İlişik Cümle Bileşik Cümle Yapısına Göre Cümleler Bağımlı Sıralı Cümle: Bağımlı sıralı cümlelerde, cümlelerin özneleri, nesneleri veya tümleçleri ortak olabilir.

26 I. Sıralı Cümle (devam) Kötü söyleme eşine, zehir katar aşına. At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. Trafik polisi her gün ceza yazar, insanlar yine de hata yapar. Örnek: Bağımsız Sıralı Cümle: Bağımsız sıralı cümlelerde cümleler birbirine yalnızca anlam yönüyle bağlıdır, ortak öğe yoktur. Basit Cümle İlişik Cümle Bileşik Cümle Yapısına Göre Cümleler

27 II. Bağlı Cümle Aralarında ilgi bulunan ve birbirine bir bağlaçla bağlanan cümlelere bağlı cümle denir. Önlüğünü çıkarıp ceketini giydi ve koşarcasına dışarı çıktı. Yanlış yere geldiğini anladı, fakat iş işten geçmişti. Bugün çok işiniz varmış, öyleyse bizimle gelemezsiniz. Örnek: Basit Cümle İlişik Cümle Bileşik Cümle Yapısına Göre Cümleler